Tractatus super psalmos

Sed audax forte est, ut ininitiabilem illam dei patris seternitatem uisam ab apostolis adseramus, maxime cum dictum sit: deum nemo uidit umquam nisi unigenitus filius, quiestinsinupatris. sed nihil nostrum dicimus, nihil audax praedicamus; dicat ille, qui dixit: qui me uidet, uidet et patrem, non ipsum se patrem esse significans. non enim roganti Philippo, ut sibi patrem ostenderet, respondit: ego pater sam, [*]( ó Matth. VI, 22 sq. 27 Ioh. I, 18. 29 Ioh. XIV, 9. ) [*]( 1 domus e cf. Matth. V, 15 dSs Ra diii G 8 nuncnpat et rursum G 6 simplex est G simplex R 7 nequa est G 9 ipsae tenebrae rettitvi **** tenebrae G tenebrae ipsae RE quantae sunt GR quantae erunt E 15 ipsud R cf. Acad. p. 28 21 ut exempl* (?) G. )

His ergo oculis, qui seternitatem in filio paternse uirtutis contuentur, id est apostolis id precatur, ut in dei libro scribantur, maneant scilicet in memoriam aeternam, pro quibus tali prece in euangeliis orauit: pater, manifestaui nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi de sseculo; tui erant, et mihi eos dedisti, et uerbum tuum seruauerunt. nunc cognouerunt, quoniam omnia, quae dedisti mihi, dedi eis, et ipsi acceperunt etscierunt uere, [*](3 Ioh. XIV, 9-12. 28 Ioh. XVII, 6 sq. ) [*]( 1 me uidet Ra uidet me e 8 in se esse R in sese e in sese esse b 12 enim in eo Bened. enim Re 18 uerba dininitate — generatione filius est om. R 16 loquntur R 20 opera semel scr. R 22 his a quo R 27 praece R 32 dedi his R. ) [*]( XXII. Hilar. Pict. pan I. ) [*]( 49 )

Sed contuendum est, qui profectus eorum sit, qui in libro dei scribentur. nempe iste: die replebuntur et nemo in his. in quibusdam codicibus ita legimus: die formabuntur. nec multum differt repleri et formari. formamur enim, ut conformes simus gloriae corporis dei. et apostoli dictum est: filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in uobis. replemur autem secundum dictum prophetse: replebimur ab ubertate domus tuae. die itaque replebuntur, id est uero lumine — lux enim Christus est: erat enim lux uera, quse lucificat omnem hominem uenientem in hunc mundum — non iam ignorantiae nocte detenti neque tenebris huius saeculi caeci, sed ueritatis luce inluminati et die repleti. quod autem repletum est, nihil praeter id. ex quo plenum est, recipit. nox enim in eum, qui die repletus est, non penetrat secundum illud apostoli: quae enim [*](8 Pe. LXYin, 29. 10 I Cor. 16, 41. 19 Gal. IV, 19. 21 Ps.LXIV,5. 28 Ioh. I, 9. 29 n Cor. 6, 14. ) [*]( 1 prodierant Ra 4 ambigent GR ambigant E qur R 6 scribti aint G scripti sunt R (in R m. 3 his uerbis in marg. haec addidil: de libris uiuentiQ & iustoril) 10 qua GR quia E ab G a R iв gloriam G 13 sed ne GE sed neo R derelinquentur G relinquentur RE 15 iste Ge isti ex corr. R(b) 19 filioli mei GR filioli E 90 formetur xpa G Christus formetur R 21 profete G 24 omnem G, in mary. add. m. 1 R 25 noote detenti RE noctem G 88 in eum om. G. )

Sequitur enim: mihi 'autem nimis honorificati sunt amici tui, deus, nimis confortati sunt principatus eorum. dinumerabo eos, et super harenam multiplicabuntur. quid cum his dictis homini commune, ut eos, qui super harenam multiplicabuntur, dinumeret? ei tantum istud conpetit, cui sine recensione et calculo innumerabilis numeri cognitio est. amici autem eius nimis honorificati sunt; nimis quod dicitur, non secundum latinitatis consuetudinem intellegendum est. nimis enim nobiscum id significari solet, quod necessarium modum inutiliter excedat, sed Graeci id, quod nostri nimis transtulerunt, arpótf(Ja interpretati sunt: in quo magis ualde quam nimis continetur. ualde ergo honorificati amici eius sunt. et amicum quidem Abraham deo fuisse cognoscimus. amicum et Moysen deo lex esse locuta est. euangelia uero plures iam deo amicos esse significant [*]( 51 I Cor. 2, 12. 6 Gal. II, 20. ) [*]( 1 luci G est luci RE 51 ut soribtum est G 4 uiuit sibi ut GR uiuit siout e uiuit sibi siont b 5 dooet GE dooens R 7 habet et G habet = = et R 10 conuiciorum G conuitiorum R 11 diabuli G . 18 planae R 14 soli G 22 nimis quod G nimis oum RE 28 significari G signifioare RE cf. Acad. p. 17 24 greci G graeoae R 25 sfodra G u COOApA R, om. «, Uav « interpraetati sunt GR 28 in qo G 98 et moyseu do lex esae locuta est G et moysen lex esse deo eloouta est R. ) [*]( 49* )

Et ut ad ecclesiae populos referri istud necessario intelle* geretur, adiecit: dinumerabo eos, et super harenam multiplicabuntur. numquid numerus eorum incertus est qui in libro dei scribuntur? ergo nulla est difficultas in numero, quorum ueritas maneat in scripto. sed aliqui quod dictum est: super harenam multiplicabuntur, non ad homines tantum referendum existimauerunt, quia Abrahse dictum esset: et erit semen tuum sicut harena maris, ut, quia Abrahse semen sicut harena maris est, ad id, quod super harenam multiplicantur, amicis dei multitudo angelicse numerositatis accedat. non enim aliter sibi conuenire sicut harena maris et super harenam maris putauerunt, nisi hominum multitudini connumeraretur copia angelorum. sed nos uniuscuiusque sensui non contraimus; quid autem secundum donum [*]( 1 Ioh. XV, 15. 3 Luc. XXII, 28. 6 Ioh. XVII, 10. 21 Gen. xxn, 17. ) [*]( 1 seruuos G 2 ne = lit G 9 cum amici sint G lOcum in his t: cum his R 11 ab his coeptae GR ab ipsis coeptae E 12 super petram GR super terram E toto orbe G toto in orbe RE 13 constiterunt G constiterint RE 15 eoa et RE esaet (sub s prior. altera lilt. scripta erat) G 16 eorum om. G 18 sed aliqui quod G eed aIiqui h * id quod Rb sed id quod e 19 super harenam G super arena R 20 qta <T 21 sic Re et reliquiae G, ut quia Abrahae semen sicut harena maria om. h 28 multiplicantur GR multiplicabuntur E amici R 27 contraimns GE contrahimus R. )

Promissiones duas Abrahse fuisse in Genesi accipimus. unam ante Ismael generationem deo dicente: quoniam omnem terram, quam tu uides, tibi dabo eam et semini tuo in aeternum etfaciam semen tuum tamquam harenam maris. si potest quis enumerare harenam maris, ita et semen tuum dinumerabitur, nato uero Isaac et in holocaustum, quantum ad Abraham spectat, oblato hsec sequens repromissio fuit: nisi benedicens benedicam tibi et multiplicans multiplicabo semen tuum sicut stellas cseli et sicut harenam, quse est ad oram maris. et si secundum apostolum haec duo testamenta sunt, unum secundum Ismael in seruitutem generans, aliud secundum Isaac in libertatem matris nostrae Hierusalem, quae in caelis est, educens, duum necesse est seminum in stellis et in harenis numerositas praedicetur. ergo amici dei super harenam maris dinumerantur. quis enim ambiget, secundum ecclesiam toto in orbe numerosam multitudinem gentis Iudsese copia in Christo credentium prseueniri? atque ideo super harenam multiplicabuntur, quia copiosiores his erunt, qui ex legis impio populo terreni et aridi significantur in harenis.

Dehinc sequitur: exsurrexi et adhuc tecum sum. surrexi ad resurrectionis gloriam spectat, sed secundum prsescientiam dei id, quod futurum est, tamquam praeteritum loquitur, quia deo ob scientiam atque uirtutem, quse futura sunt. facta sunt, ut etiam nosmetipsi facta esse existimamus, quae futura [*](4 Gen. XIII, 15 sq. 10 Gen. XXII, 17. 14 Gal. IV, 24. ) [*]( 4 ante GRb om. e ismael Gb ismahel R ismahelis (his mahelis a) e quoniam G quia RE 13 ad ora R 14 ismael G ismahel R Ismahelem E 16 duum Rb dum « 17 in stellis RE in sidiis (?) G (an in sideribus?) 19 ambiget R ambig*** G ambigat E eclesiam G 20 iudeae R 21 adque G ideo om. Gf 24 dehinc G dein Rb hinc e exaarrexi G et surrexi Ra surrexi. 95 speotat RE m scl n expectat G sed om. GR 26 praescientia G praeentiam R 97 qa' (?) d5 G. )

Quod autem. ait: si occidas deus peccatorem, numquid, qui uenit saluare quod perierat et peccatorem redimere, peccatorem precatur occidi? absit, ut uelit occidi. sed peccator occiditur, cum saeculo moritur, cum Christo conmoritur, ut uiuat in Christo. beatus apostolus ait: cotidie morior et rursum: mortuus sum legi, ut uiuam Christo. morimur autem ita, quod in nobis per fidem perempta peccata moriuntur. et audiamus adhuc, quomodo deus peccatores occidit, per id quod dicitur: mortificate ergo membra uestra super terram, fornicationes, inmunditiam, libidinem, concupiscentiam malam et auaritiam. sic peccator occiditur, cum generatio uitae spiritalis uitiorum omnium peccatorumque morte renouatur.

Sequitur deinde: uiri sanguinum declinate a me; quoniam dicis in cogitatione: accipient in uanitate ciuitates suas. latina translatio, dum uirtutem dicti ignorat, magnam intulit obscuritatem non discernens ambigui sermonis proprietatem. quod enim nobiscum scribitur: quoniam dicis in cogitatione, cum Graecis hoc modo est: [*]( 4 Ioh. XVI, 28. 11 I Cor. 16,31. 12 Gal. II, 19. 16 Coloss. III, 5. ) [*]( 2 esse temporis R temporis esse E 8 (lum se scripsi, tum ne R cum Be E profiteatur RE ***fateatur (?) G 4 et adhuo ergo R 5 a te ueniam et ueniam coni. Bened. ante ueniam et ueniam e ante ueniam R (de G h. I. non conatat, sed ex spatio euanidorum id certe conicere licet, eum uoces et ueniam non omisisse) 9 praecatur (;R 13 quod R quando E 14 et audiamus GR audiamus E dS peccatores GE peooatores deus R 15 dicitur RE sequitur G 16 fornicationes G fornicationem RE 17 malam et e cf. Sabatier 111, 8'i* malam.. G et b om. R 19 pecoatorumque scripri peccatorum.. f; et peccatorum RE 21 dicis G iтif,.. lin. 23 dices E dicitis R in uanitate R in uanitatem E cf. de h. I. Sabatier II, 271 94 scribtur ,; 25 dicis G dices RE. )

Viri, inquit, sanguinum declinate a me. memini in Ezechiel dictum episcopos reos sanguinis futuros, quorum adulanti silentio plures in interitum incidissent: ecce fili hominis, speculatorem te dedi domus Israhel, et audies ex ore meo uerbum et comminaberis; et non distinxisti ei neque locutus es, ut distingueres iniquo, ut se auerteret ab itineribus suis et uiueret, inicus ille in iniquitate sua morietur, sed sanguinem eius de manu tua requiram. et inuenio et alium sanguinarium. de quo dictum est: uirum sanguinum et dolosum abominabitur deus. ut igitur uiri sanguinum sunt, quorum adulans doctrina est, ita et uiri sanguinum sunt quorum dolosa doctrina est.

Dolosa autem doctrina est haereticorum sub nomine dei blasphema, sub praetexto religionis impia, sub ueritatis specie fallax; quorum in animo et cogitatione solum contentionis studium persistit. nihil ad salutem hominum laborant, nihil ad spem adquirunt, nihil pacificum cogitant, ut omnis his in [*](8 Ezech. III, 17 sq. 16 Ps. V, 7. ) [*]( 1 OTtEPEtC £ N AIMOT6ICMU) Rom.aftzi tyeis- e»r <ti<xkoyt6ftdv e illud de pelC R illud tnet6a cf. de h. l. Beilr. 219 in scripsi ig (fere euan.) 7! <'*<' G om. E 2 distinguitur GRe non distinguitur b 8 iadem G hisdem Ra iisdem e 4 hi RE hii G cf. Biicheler - Windekilde Decl. p. 42 ebrei G hebraici RE 5 epelC R inetd a 6 intellegentiam G monatrauit G 7 inquid G 8 in ezechiel R ezeciel G in Ezechiele E 9 in interitum GE interitum R ecce scripsi cf. Sabatier II, 761, Hartel Lucif. p. 229, 1.5 seu (?) G ita RE 10 te dedi GR dedi te E 11 audias R et non diatinxisti ei R cf. Sabatier et Hartel l. c. et si non distinxisti E 12 distingueres RE distingueris G 14 iniqus R 15 et inuenio & alium R (GO inuenio et alium e et inuenio alium b 17 ut RE aic G 18 adulans dootrina est — quorum om. R ita et uiri — doctrina est om. G cf. Acad. p. 32 19 dolosa doctrina est R dolosa est dootrina E 20 hereticorum GR 21 blasfema G praetexto G praetextu RE. )

Sed plane, quia pax et iustitia et ueritas est, adfectum in eos suum ostendit dicens: nonne odientes te, domine, odiui et super inimicos tuos tabescebam? perfecto odio oderam eos; inimici facti sunt mihi. est religiosum odium, quotiensque is nobis odio est, qui deum odit. inimicos quidem nostros amare praecipimur; sed nostros, non et dei. nam iuxta deum et patrem et matrem et coniugem et filios et fratres odisse deuotum est. odit ergo odientes deum et inimicorum odio tabescit et odit odio perfecto, et inimici sibi facti sunt. non enim filius diuersus a patre est. ut non alteri inimicus utrique fiat inimicus.

Concludit deinde libertatis suas fiducia simulque, ut ea. quse per prsescientiam tamquam gesta memorauerat, nunc ad demonstrationem temporis gerenda monstraret, dicens: proba me, deus, et scito cor meum; interroga meetscito semitas meas. et uide, si uia iniquitatis in me est, et deduc me in uiam aeternam. humanae naturse fiducia ista non est, ut probari se uelit, ut sciri cor suum postulet, ut cognosci semitas suas expectet, ut inspici non metuat, si uia [*](1 et pugna meditantur R isti ex isit m. 1 R 2 extinguunt G extingunt Ra eolesias G 3 et euangelica G euangelicam R euangelicamque E 6 in cogitationee R 9 in uanum R hi in aanam E 10 discidia GR diMidia E 12 odiente domine R 14 eos R illae E 16 quotiensque is tcripsi quotiensque in G quotiensq = is R (erat. h) quotiens is e quotiens in b 16 praecipimur ex praecepimur fII. 1 R t nostroa non G noetroa = = = non R 19 odio G odo R 20 sibi GE om. R 22 fiducia G fiduciam RE 24 dioens GR dixit E. )

C“ptus est psalmus ex persona hominis inter multas 10 infestationes inimicorum anxii, aduersus quem multae insidise et doli plures sint: et conuenire hsec omnia in personam huius prophetae Dauid uidentur, cuius uita infesta undique et plena semper periculis fuit, Saul eum in deserto, in urbibus, bello ac dolis persequente, filio quoque ipsius Abessalon multa aduersum regnum uitamque eius moliente et audente. multis praeterea aliis et domesticis et extraneis insidiis subiectus fuit semper. sed nihil speciale ex his omnibus in psalmo continetur, ut propria personae eius oratio esse credatur. sed generalis aut forte ex spiritu prophetise psalmus esse noscitur unumquemque nostrum per orationis exemplum, cum in mediis infestantium in nos odiis iactemur, erudiens, quali deum prece oporteat deprecari.

Sed contuenti mihi penitus quasdam uirtutes proprietatesque uerborum, quse ultra humani sermonis consuetudinem altius [*](8 Ioh. XIV, 80. ) [*]( 1 condicionem GR cognitionem E Ezplioit psals CXXXUIII incipit psalfl CXXXUIIII G ExiH psal CXXXVIII incip. CXXXUIIII R 8 ex R cf. p. 778, 24 ab E 11 anxii (ii in ras.) R quem ex quaem R 12 doli RE diaboli G in personam G in persona R 13 infesta G infestata RE 14 bello ao dolis persequente filio quoque ipsins Abessalon multa GR cf. Acad. p. 72 bello ao dolis sequebatur persequente quoque filio ipsius . AbeBsalon et multa E 15 aduersum R aduersus E 17 fuit semper G semper fuit RE 19 sed generalis ant forte ex G generalis autem forte et ex RE 20 profetiae G profetae R nosoitur GE noscetur R 22 praeoe GR1. 83 depraecari GR1. )

Hoc enim, quod ita c“ptum est: eripe me, domine, ex homine malo, a uiro iniquo libera me, ad communem quoque credentium omnium pertinet precem. omnes enim insidise, quascumque nobis spiritales nequitiae prsetendunt. maxime per homines aptantur: et occasiones uitiis nostris alienae naturae peruersitas subministrat. in lites nos inicus exagitat, in anxietates aduersantium et insidiantium nobis terror inpellit in libidinem facultas se in id praebentis inuitat. oculus enim [*]( 1 elocuntur G eloquntur R 3 istae R 4 secundum eam enim G saecundum enim ea R generis fuit G fuit generis R 5 adque GR 10 praeconis R 16 euitat Ge uitat Rb 18 non se solum tamen G non solum tamen se RE 20 adque G 24 ex homine GR ab homine E 25 pertinet praecem G praecem pertinet R 28 inicus G iniqua R 30 praebentis inuitat GR praebentis loci inuitat E cf. Acad. p. 65. )

Sed qui eripi se de homine uno malo et iniquo deprecatus est, in quo significare traditorem suum existimatur, iam de plurimis mala in corda cogitantibus loquitur dicens: qui cogitauerunt malitias in corde, tota die constituebant prselia. acuerunt linguas suas sicut serpentes: uenenum aspidum sub labiis eorum. non omni et toto aduersum Dauid die armis certatum est neque semper instructis prseliis. aduersus autem dominum secundum euangelicas operationes eius nullum tempus uacuum fuisse ab insectantium odiis inuenimus. paralyticum sanat: mox de eo ob inlicitam, ut putabant, peccati indulgentiam uenenato ore disseritur. *aridam manum reformat: statim uiolatee legis reis adscribitur. dsemones curat: continuo per Beelzebul daemonum principem haec perficere arguitur. nihil est, quod non ei plenum semper insidiis sit, quod non uiperese linguae ueneno [*](6 Ps. VII, 10. 7 Matth. IX, 4. ) [*]( 1 laquaeus R est peccatoris G peccatoris est RE malis GE malis ex malos R 2 me om. G ab G ex R 3 esse haec GR haec esse E 9 penetrabili adque inuios aditus obeunte G penetrabili atque peruio aditu obeunte Rb impenetrabiles atque inuios aditus obeunte e quo cf. Acad. p. 39 11 uno om. G depraecatus G 12 in G iniquo R 14 in corde G corde R 17 toto G tota R 18 instructis proeliis G instructa sunt = = (eras. 2 litt.) proelia R aduersus G aduersum R 19 operationes GR narrationes E 22 reia Kcripsi rens G reatus RE 23 daemones GRa daemoniaoos E cf. Acad. p. 66 belzebul G beelzebul R Beelzebub E cf. Neue Formelll. /, .588 daemonum GRe daemoniorum b 25 quod non uipereae — sit om. G. )