Tractatus super psalmos

Pinnas autem ad demutationem terrenorum corporum in spiritalem atque aeternam naturam referri prophetica auctoritas est, cum ad inopem fidei et bonorum operum pauperem dicitur: ne extendas te, cum sis pauper, diuiti, sensu autem tuo abstine: praeparauit enim sibi pinnas. ut aquila, et reuertetur in domum eius, qui praeest ei. pauperem extendentem se in spes diuitis arguit, quod infidelitatis suse inopiam fidelium exaequet opulentiae. diues enim non humanis opibus, sed caelestibus thesauris parat sibi pinnas, quibus reuertatur in domum eius, qui praeest ei. reuertetur enim, unde decidit, unde in peccato primi hominis expulsus est. et quis est iste, cuius haec domus est et qui ei praeest? [*](12 Phil. n, 9 sq. 22 Prov. XXIII, 5. ) [*]( 12 donauit enim illi PE 13 Aectat R flectatur PE 14 et terrestrium RPlb terrestrium P'e 16 di patris est P 17 patris dei RP dei patria E 00 aeternam Rb aeream P aetheream P, hic duin. cod. P 25 in spes Rb in opes e 28 reuertatur in domum eius qui praeestei reuertaur in domum qui peet ei reuertetur enim leclw '/iUograpkia et aberratione orta R 30 et qui ei praeest h. I. om. R. )

Sequitur etiam idem ordo dictorum et ex utriusque naturse intellegentia, hominis scilicet et dei, sermo decurrit. ait enim: et dixi: forsitan tenebrse conculcabunt me. uox, ista hominis esse existimatur; quia uidetur quibusdam aut inreligiosis aut inperitis sub illa passionis timiditate trepidare: quasi uero nunc sermo iste timoris alicuius habeat professionem et non magis susceptae mortis significauerit uoluntatem nullo eius metu ac terrore praelato. non enim ait: tenebrae conculcabunt me; sed ait: forsitan tenebrae conculcabunt me. quod fortuitu adiecit, incertum humanae de se opinionis, qua timere inferos creditus est, inrisit errorem. nemo enim conculcari se certus idem rursum, an conculcetur, incertus est.

Ut autem hoc, quod ait: forsitan tenebrse conculca 8 bun t me, non ad naturae suae trepidationem posset intellegi, sed inpise de se intellegentise significaret incertum, continuo subiecit: et nox inluminatio in deliciis meis. quomodo enim conculcatur a tenebris, cui mors inluminatio in deliciis sit futura? domino itaque passio ista deliciase sunt, dum portas aereas confringit, dum uectes ferreos conterit, dum omnem potestatem despoliat, dum de his in se triumphat, dum eum, quem ad imaginem suam fecerat, redimit, dum deliciis paradisi restituit. in his igitur passionis oblectamentis atque deliciis nox ei inluminatio est et inluminatio [*](1 Luc. XXIII, 43. 8 Essi. XL, 81. ) [*]( 8 pinnas om. R 14 istae R 16 ao terrore ex hac terrore R ac timore (??) G 18 fortuiti R 24 et mox Go 25 cum G mors GR nox coni. Lipsius, sed qf. adn. Bened. 26 itaque ex a quo R 28 triumfat R u 29 redimit dum RE redimendm G 30 paradisi G paradysi R 81 ei in rtU. R. )

Sequitur deinde: quia tu, domine, possedisti renes meos. suscepisti me de utero matris mese. confitebor tibi, quia terribiliter mirificatus sum. tenet etiam nunc ordinem significationis utriusque, ut se et hominem et deum doceat. cum enim possidentur a deo renes eius et a matris utero suscipitur, corporalis in eo condicio monstratur. in renibus enim uoluptatis est causa. sed cuius renes a deo possidentur, non exeunt in uoluptates corporis incentiua lasciuise. et qui ab utero matris suscipitur, non ad opera saeculi a deo susceptus excedit. omnis igitur eius uoluntas ac labor est patrem praedicare, uoluntatem patris explere, acceptum a patre calicem bibere. haec enim hominis sui, quem adsumpsit, officia sunt. sed cum ait: confitebor tibi, quia terribiliter mirificatus sum, confessionem omnem terribilis de se admirationis ad gloriam diuinae substantiae suse reddit. mirificatus est enim ob id, quia deus possedit renes eius, quia a matris utero susceptus est. per id enim, quod uoluntas eius et operatio deo dedita fuit, mirificari terribiliter promeruit. mirificatus autem terribiliter est, dum horis crucis tenebrae sunt, dum tremit terra, dum saxa rumpuntur, dum patent sepulchra, dum mortui resurgunt, dum in eodem corpore ipse conspicitur, dum clausis ianuis soli sibi penetrabili aditu adsistit, dum ad caelos eleuatur. dum apostoli gentium linguis locuntur, dum umbrae eorum morbis medentur, dum claudis nummum poscentibus cursus donatur, dum eleemosynis inopum mortuus redditur, dum persecutores fiunt prsedicatores, dum dissolutis catenis cantatur in carcere, dum in martyrio martyri uidetur in caelis, dum postremo in eo, quo eleuatus est, corpore a dextris dei sedet, cuius in gloria et maiestate permanet. [*]( 1 quia tu dfie RE quia = = tu G 8 magnifioatus es G, sed cf. infr. et Abh. IV, 86 4 nunc G nū R 7 cuius om. R 8 uoluptatia GR sed cf. Acad. p. 18 13 tibi dne h. I. G 16 reddidit R 19 promeruit — terribiliter om. G horis G oria R hora e 25 elemosynis R O 27 in martyri G 28 martyri G a martyre RE in eo quod GR 29 cuius in gloria et maiestate...... (unum uerbum euan.) G cuius in gloria et manebat et permanet RE. )

Omnem autem eam, qua terribiliter mirificatus est, dignitatem ad opus eius refert, cuius et paruit uoluntati. dicens: mira opera tua, et anima mea nouit ualde. quod. inquit, terribiliter mirificatus sum, opus tuum est. eadem autem et in euangeliis ratio seruata est, ut cum ad demonstrationem uirtutis suse dixerit: quaecumque pater facit, eadem et filius facit similiter et rursum: sicut pater uiuificat mortuos. sic et filius quos uult uiuificat, tamen dignitatem operum omnium patri deferens. cum dicat: non potest ab se filius facere quicquam nisi quod uiderit patrem facientem. contestatam de se potestatem per reuerentiae honorem ei, cui omnia meminerat confitenda, subiecit, non sibi adimens. quod similia patri posset, sed eum, per quem similia posset, ostendens. haec igitur, quibus terribiliter mirificatus est, licet, quia potuit. uirtutis suse fuerint, tamen patris operibus uniuersa ea detulit dicens: mira opera tua, et anima mea nouit ualde. humanae infirmitatis uox ista non est, ut mira opera dei ualde nosse se iactet. soli hoc conpetit, qui ait: nemo nouit patrem nisi filius. nouit enim non utcumque, non leuiter: nouit autem ualde per eam fiduciam, qua dicit: pater in me, et ego in patre. in eo enim, quod ait ualde, perfectam scientiam intimae cognitionis ostendit.

Et quia omnia mira opera dei ualde anima ipsius nouit, eruditionem doctrinae in nos suse memorat, qua nobis paterna* operationis iam non sint occulta mysteria, dicens: non est occultatum os meum a te, quse fecisti in occulto. os Christi ecclesiam esse et prophetica et apostolica auctoritas est. nam cum secundum ea, quse in Genesi dicta sunt. de [*](6 Ioh. Y, 19. 8 Ibid. 91. 10 Ibid. 19. 19 Matth. XI, 27. 21 Ioh. X, 38. ) [*]( m 1 ea G 3 quod inquid G quod enim inquit RE 10 ab se filius facere G facere filius a se R 18 ademens (?) G 14 ostendere (?) G 16 uniuersae adtulit (?) G 19 nosse se R se nosse E 20 ante leuiter 1-2 litt. eras. R 28 cognitionis E cogitationis GR 25 memoriae (?) G 26 occulta R et G, ut uidetur, occultata E 27 a te E ante G, om. R quae GR cf. Sabatier II, 210 adn. 1.5 et Abh. IV, 68 quod E 28 Christo R. )

Quod autem omnia ecclesiasticse spei sacramenta in occulto fuerint, testatur et apostolus dicens: prout potestis intellegere intellectum meum in sacramento Christi, quod aliis temporibus non est cognitum filiis hominum, sicut nunc reuelatum est sanctis eius apostolis et prophetis in spiritu esse gentes coheredes et concorporales et conparticipes pollicitationis eius in Christo. et iterum: secundum dispensationem dei, quse data est mihi ad uos ad inplendum uerbum dei, sacramentum, quod absconditum fuit ante saecula et a generationibus, nunc manifestum est sanctis eius, quibus uoluit ostendere diuitias glorise sacramenti dei inter gentes, quod est Christus in uobis spes gloriae. occultum itaque mysterium fuit, quod reuelatum est, esse deo gentes coheredes et concorporales et conparticipes pollicitationis eius [*]( 1 Gen. II, 23. 3 Ephes. V, 32. 6 Matth. XI, 25 sq. 14 Ephes. III, 4 sq. 20 Coloss. I, 25 sq. ) [*]( 1 nunc ex nono m. 1 R 2 de ossibus R ex ossibus E 3 adiecit dicens G adiecit dicens in ecclaesia R 4 in xpo et in eclesia G in christo et (et eras.) R 5 patres G occulta G occultata RE 6 confiteor tibi dne pater dfi* caelorum G confiteor tibi domine pater caelorfl R confitebor tibi pater domine caeli E cf. Abh. IV, 82 9 et reuelasti illa. R 19 concorporales ex corporales m. 3 R 21 in ad inplendum R 24 manifestum G manifestatum RE. )

Occultum igitur hoc mysterium fuit, quod esset Christus in nobis: hoc pater reuelauit. Petro enim dictum est: non caro, non sanguis reuelauit tibi, sed pater meus, qui in cselis est. reuelatum autem est Christum esse in nobis, in pauperibus spiritu, in tribulatis corde, in humilibus terrae, in purgamentis mundi, in ecclesiae infimis. infimum enim ecclesiae id est omni humilitate submissum. hoc ergo occultum mysterium reuelatum est, quod est Christus in nobis. non per apostolum hsec tantum dominus, sed etiam in hoc eodem psalmo ita loquitur dicens: non est occultatum os meum a te, quae fecisti in occulto: et substantia mea in inferioribus terrae. non in inferno, sicut superius. cum de passione tractabat, sed in inferioribus terrae. cum de reuelatis a patre, quae in occulto fuerant, praedicabat. occultum autem fuerat, quod est Christus in uobis, id est substantia mea in inferioribus terrae, in inferioribus scilicet omnium humilitatis officiis.

Procedit deinde secundum profectum euangelicum sermo psalmi, cum ait: inperfectum tuum uiderunt oculi mei, et in libro tuo omnes scribentur: die replebuntur, et nemo in eis. atque ut omnia secundum doctrinam caelestem intellegere possimus, id, quod difficultatem adfert, absoluendum est. quod enim latini translatores inperfectum interpretati sunt, id in graecis libris axartQyaCror scribitur: nec querimur de translatoribus; uereor enim, ne non [*](5 Matth. XVI, 17. ) [*]( 8 in tribulationis (?) G 12 in om. R 13 ocoultum G sed qf. p. 764. 27 14 a te quae fecisti R a te**** quae fecisti G (an erat a te ad ea quae fecisti ? cf. Sabatier 11, 270) a te quod fecisti E 17 fuerunt ? 0 praedicabat — fuerat om. G 18 in uobis GR in nobis E 19 in inferioribus GE inferioribus R 21 secundum profetam euangelicum G 22 inperfectum meum R oculi mei Ge oculi tui Rb cf. p.767,12 et Abh.JY.76 28 scribuntur G sed cf. p. 767, 15 24 in eis Ga in his Rt 27 libris supr. scr. R aratepsacton R (ric etiam in seq.) 28 quaeremur R. )

Inperfectum enim tuum uiderunt oculi mei. sed qui tandem oculi? numquid spiritales illi, quibus deum patrem solus unigenitus uidet? sed isti non egent his, quse secuntur: et in libro, inquit, tuo omnes scribentur: die replebuntur, et nemo in his. profectum indemutabilis illa unigeniti dei natura non expetit. et qui tandem ei erit profectus, ut omnes oculi eius in libro scribantur, ut die repleantur, ut in his nemo sit? hoc totum contumeliosum et inpudens est opinari.

Sed quemadmodum ossi eius, in quo ecclesiae corpus ostenditur, quae occulta erant, non occulta sunt, ita et oculi eius hoc, quod inperfectum dei est, uiderunt. os autem ad ecclesiam referri, quae corpus est Christi, superius admonuimus. in corpore uero oculos principalis esse officii ac uirtutis nemini dubium est. et quia oculi potiores ceteris membris sunt, in his apostolos significari non ambigendum est, per quos lumen ecclesiae atque operationum diuina mysteria praebentur. quod dominus manifeste in euangeliis ostendit. namque cum apostolos [*](1 graecae R 4 consumatum GR 5 est G ait RE 6 non eatis graecitatis R 8 non habet necessitatem G non habet necessitatis R non est necessitatis E 9 sed quia G (?) R 10 hoc est ergo G 15 secuntur G sequntur R inquid G scribentur GR 16 profet** ? G' 18 ut die Ra. et die « 20 inprudens R 22 non occulta sunt GR non occultata sunt E ita & oculi R et oculi a ita oculi e 25 *culos G oculis R 26 sint R 28 atque operationum scripsi cf. Abh. IV, 69 ad operationis R*** operationem G et operationis E. )

Sed audax forte est, ut ininitiabilem illam dei patris seternitatem uisam ab apostolis adseramus, maxime cum dictum sit: deum nemo uidit umquam nisi unigenitus filius, quiestinsinupatris. sed nihil nostrum dicimus, nihil audax praedicamus; dicat ille, qui dixit: qui me uidet, uidet et patrem, non ipsum se patrem esse significans. non enim roganti Philippo, ut sibi patrem ostenderet, respondit: ego pater sam, [*]( ó Matth. VI, 22 sq. 27 Ioh. I, 18. 29 Ioh. XIV, 9. ) [*]( 1 domus e cf. Matth. V, 15 dSs Ra diii G 8 nuncnpat et rursum G 6 simplex est G simplex R 7 nequa est G 9 ipsae tenebrae rettitvi **** tenebrae G tenebrae ipsae RE quantae sunt GR quantae erunt E 15 ipsud R cf. Acad. p. 28 21 ut exempl* (?) G. )

His ergo oculis, qui seternitatem in filio paternse uirtutis contuentur, id est apostolis id precatur, ut in dei libro scribantur, maneant scilicet in memoriam aeternam, pro quibus tali prece in euangeliis orauit: pater, manifestaui nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi de sseculo; tui erant, et mihi eos dedisti, et uerbum tuum seruauerunt. nunc cognouerunt, quoniam omnia, quae dedisti mihi, dedi eis, et ipsi acceperunt etscierunt uere, [*](3 Ioh. XIV, 9-12. 28 Ioh. XVII, 6 sq. ) [*]( 1 me uidet Ra uidet me e 8 in se esse R in sese e in sese esse b 12 enim in eo Bened. enim Re 18 uerba dininitate — generatione filius est om. R 16 loquntur R 20 opera semel scr. R 22 his a quo R 27 praece R 32 dedi his R. ) [*]( XXII. Hilar. Pict. pan I. ) [*]( 49 )

Sed contuendum est, qui profectus eorum sit, qui in libro dei scribentur. nempe iste: die replebuntur et nemo in his. in quibusdam codicibus ita legimus: die formabuntur. nec multum differt repleri et formari. formamur enim, ut conformes simus gloriae corporis dei. et apostoli dictum est: filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in uobis. replemur autem secundum dictum prophetse: replebimur ab ubertate domus tuae. die itaque replebuntur, id est uero lumine — lux enim Christus est: erat enim lux uera, quse lucificat omnem hominem uenientem in hunc mundum — non iam ignorantiae nocte detenti neque tenebris huius saeculi caeci, sed ueritatis luce inluminati et die repleti. quod autem repletum est, nihil praeter id. ex quo plenum est, recipit. nox enim in eum, qui die repletus est, non penetrat secundum illud apostoli: quae enim [*](8 Pe. LXYin, 29. 10 I Cor. 16, 41. 19 Gal. IV, 19. 21 Ps.LXIV,5. 28 Ioh. I, 9. 29 n Cor. 6, 14. ) [*]( 1 prodierant Ra 4 ambigent GR ambigant E qur R 6 scribti aint G scripti sunt R (in R m. 3 his uerbis in marg. haec addidil: de libris uiuentiQ & iustoril) 10 qua GR quia E ab G a R iв gloriam G 13 sed ne GE sed neo R derelinquentur G relinquentur RE 15 iste Ge isti ex corr. R(b) 19 filioli mei GR filioli E 90 formetur xpa G Christus formetur R 21 profete G 24 omnem G, in mary. add. m. 1 R 25 noote detenti RE noctem G 88 in eum om. G. )

Sequitur enim: mihi 'autem nimis honorificati sunt amici tui, deus, nimis confortati sunt principatus eorum. dinumerabo eos, et super harenam multiplicabuntur. quid cum his dictis homini commune, ut eos, qui super harenam multiplicabuntur, dinumeret? ei tantum istud conpetit, cui sine recensione et calculo innumerabilis numeri cognitio est. amici autem eius nimis honorificati sunt; nimis quod dicitur, non secundum latinitatis consuetudinem intellegendum est. nimis enim nobiscum id significari solet, quod necessarium modum inutiliter excedat, sed Graeci id, quod nostri nimis transtulerunt, arpótf(Ja interpretati sunt: in quo magis ualde quam nimis continetur. ualde ergo honorificati amici eius sunt. et amicum quidem Abraham deo fuisse cognoscimus. amicum et Moysen deo lex esse locuta est. euangelia uero plures iam deo amicos esse significant [*]( 51 I Cor. 2, 12. 6 Gal. II, 20. ) [*]( 1 luci G est luci RE 51 ut soribtum est G 4 uiuit sibi ut GR uiuit siout e uiuit sibi siont b 5 dooet GE dooens R 7 habet et G habet = = et R 10 conuiciorum G conuitiorum R 11 diabuli G . 18 planae R 14 soli G 22 nimis quod G nimis oum RE 28 significari G signifioare RE cf. Acad. p. 17 24 greci G graeoae R 25 sfodra G u COOApA R, om. «, Uav « interpraetati sunt GR 28 in qo G 98 et moyseu do lex esae locuta est G et moysen lex esse deo eloouta est R. ) [*]( 49* )

Et ut ad ecclesiae populos referri istud necessario intelle* geretur, adiecit: dinumerabo eos, et super harenam multiplicabuntur. numquid numerus eorum incertus est qui in libro dei scribuntur? ergo nulla est difficultas in numero, quorum ueritas maneat in scripto. sed aliqui quod dictum est: super harenam multiplicabuntur, non ad homines tantum referendum existimauerunt, quia Abrahse dictum esset: et erit semen tuum sicut harena maris, ut, quia Abrahse semen sicut harena maris est, ad id, quod super harenam multiplicantur, amicis dei multitudo angelicse numerositatis accedat. non enim aliter sibi conuenire sicut harena maris et super harenam maris putauerunt, nisi hominum multitudini connumeraretur copia angelorum. sed nos uniuscuiusque sensui non contraimus; quid autem secundum donum [*]( 1 Ioh. XV, 15. 3 Luc. XXII, 28. 6 Ioh. XVII, 10. 21 Gen. xxn, 17. ) [*]( 1 seruuos G 2 ne = lit G 9 cum amici sint G lOcum in his t: cum his R 11 ab his coeptae GR ab ipsis coeptae E 12 super petram GR super terram E toto orbe G toto in orbe RE 13 constiterunt G constiterint RE 15 eoa et RE esaet (sub s prior. altera lilt. scripta erat) G 16 eorum om. G 18 sed aliqui quod G eed aIiqui h * id quod Rb sed id quod e 19 super harenam G super arena R 20 qta <T 21 sic Re et reliquiae G, ut quia Abrahae semen sicut harena maria om. h 28 multiplicantur GR multiplicabuntur E amici R 27 contraimns GE contrahimus R. )

Promissiones duas Abrahse fuisse in Genesi accipimus. unam ante Ismael generationem deo dicente: quoniam omnem terram, quam tu uides, tibi dabo eam et semini tuo in aeternum etfaciam semen tuum tamquam harenam maris. si potest quis enumerare harenam maris, ita et semen tuum dinumerabitur, nato uero Isaac et in holocaustum, quantum ad Abraham spectat, oblato hsec sequens repromissio fuit: nisi benedicens benedicam tibi et multiplicans multiplicabo semen tuum sicut stellas cseli et sicut harenam, quse est ad oram maris. et si secundum apostolum haec duo testamenta sunt, unum secundum Ismael in seruitutem generans, aliud secundum Isaac in libertatem matris nostrae Hierusalem, quae in caelis est, educens, duum necesse est seminum in stellis et in harenis numerositas praedicetur. ergo amici dei super harenam maris dinumerantur. quis enim ambiget, secundum ecclesiam toto in orbe numerosam multitudinem gentis Iudsese copia in Christo credentium prseueniri? atque ideo super harenam multiplicabuntur, quia copiosiores his erunt, qui ex legis impio populo terreni et aridi significantur in harenis.

Dehinc sequitur: exsurrexi et adhuc tecum sum. surrexi ad resurrectionis gloriam spectat, sed secundum prsescientiam dei id, quod futurum est, tamquam praeteritum loquitur, quia deo ob scientiam atque uirtutem, quse futura sunt. facta sunt, ut etiam nosmetipsi facta esse existimamus, quae futura [*](4 Gen. XIII, 15 sq. 10 Gen. XXII, 17. 14 Gal. IV, 24. ) [*]( 4 ante GRb om. e ismael Gb ismahel R ismahelis (his mahelis a) e quoniam G quia RE 13 ad ora R 14 ismael G ismahel R Ismahelem E 16 duum Rb dum « 17 in stellis RE in sidiis (?) G (an in sideribus?) 19 ambiget R ambig*** G ambigat E eclesiam G 20 iudeae R 21 adque G ideo om. Gf 24 dehinc G dein Rb hinc e exaarrexi G et surrexi Ra surrexi. 95 speotat RE m scl n expectat G sed om. GR 26 praescientia G praeentiam R 97 qa' (?) d5 G. )

Quod autem. ait: si occidas deus peccatorem, numquid, qui uenit saluare quod perierat et peccatorem redimere, peccatorem precatur occidi? absit, ut uelit occidi. sed peccator occiditur, cum saeculo moritur, cum Christo conmoritur, ut uiuat in Christo. beatus apostolus ait: cotidie morior et rursum: mortuus sum legi, ut uiuam Christo. morimur autem ita, quod in nobis per fidem perempta peccata moriuntur. et audiamus adhuc, quomodo deus peccatores occidit, per id quod dicitur: mortificate ergo membra uestra super terram, fornicationes, inmunditiam, libidinem, concupiscentiam malam et auaritiam. sic peccator occiditur, cum generatio uitae spiritalis uitiorum omnium peccatorumque morte renouatur.

Sequitur deinde: uiri sanguinum declinate a me; quoniam dicis in cogitatione: accipient in uanitate ciuitates suas. latina translatio, dum uirtutem dicti ignorat, magnam intulit obscuritatem non discernens ambigui sermonis proprietatem. quod enim nobiscum scribitur: quoniam dicis in cogitatione, cum Graecis hoc modo est: [*]( 4 Ioh. XVI, 28. 11 I Cor. 16,31. 12 Gal. II, 19. 16 Coloss. III, 5. ) [*]( 2 esse temporis R temporis esse E 8 (lum se scripsi, tum ne R cum Be E profiteatur RE ***fateatur (?) G 4 et adhuo ergo R 5 a te ueniam et ueniam coni. Bened. ante ueniam et ueniam e ante ueniam R (de G h. I. non conatat, sed ex spatio euanidorum id certe conicere licet, eum uoces et ueniam non omisisse) 9 praecatur (;R 13 quod R quando E 14 et audiamus GR audiamus E dS peccatores GE peooatores deus R 15 dicitur RE sequitur G 16 fornicationes G fornicationem RE 17 malam et e cf. Sabatier 111, 8'i* malam.. G et b om. R 19 pecoatorumque scripri peccatorum.. f; et peccatorum RE 21 dicis G iтif,.. lin. 23 dices E dicitis R in uanitate R in uanitatem E cf. de h. I. Sabatier II, 271 94 scribtur ,; 25 dicis G dices RE. )