Tractatus super psalmos

Et quidem primum animaduertendum est, non alterius montis quam Sion factam mentionem. legimus enim esse montem domini et Choreb, usque ad quem primum Moyses. cum multa obisset, accessit: esse et montem dei Sina, in quo populi lex scripta sit. est et Sion mons superimminens Hierusalem. sed quia in hunc montem fructus prophetise nullus est. uidendum est. quid in monte intellegi oporteat. et habemus optimum intellegentise ducem Esaiam. nam cum superius montem domini excelsum significasset, ad quem gentes uenturse essent, ait: propter hoc sic dicit dominus: ecce mitto in fundamenta Sion lapidem praeclarum, electum. angularem, pretiosum in fundamenta eius; et qui credit in eum, non confundetur. et non ambiguum est apostolum fundamentum Christum significasse, per quod beata illa dominici corporis ecclesia, cuius fundamentum est [*]( 21 Esai. XXVIII, 16. ) [*]( 1 cucnmario G inanis G inania est RP 2 quae et addiderit C quae addiderit PE quae addiderunt R 3 nuno om. P et usque in aeternum (et usque in, ras.) P 6 est ipsa R 7 habitatio G V habitator RP (cf. p. 597, 16) 8 co**oliebitur G 9 nunc om. P et om. KP id 10 dissebit G 13 esse montem GRP raontem ease E 14 et Choreb R et cor*** G et horeb P usque ad p(Gf)E ad R 15 di G domini RPE 16 populi G populo RPE soribta G 17 in hunc montem GRP in hoc monte V fructus profetiae nullus est GVRP prophetile nullua est fruotus E 19 Eaaiam (aiam in uers. exeunte add. m. «V, dewdt in uers. ineunte 3 litt. eras.) R 28 praetiosum GVR 24 credit OYP crediderit R 25 xpm VR XPI P Christi e 26 dñi corporis eelesia 0. )

In eo enim sumus resurrectionem nostram in resurrectione \ nostri in eo corporis contemplantes: speculatio est enim Sion. loquatur interpretationem hanc hebraica lingua, qua dictum est: mons Sion mons speculationis est. loquatur et Paulus et dicat: nostra autem conuersatio in cselis est, unde et saluatorem nostrum expectamus, qui transformabit corpus humilitatis nostrse conformatum corpori gloriae suae; dicat et rursum: et cum [*](2 Gal. IV, 25 sq. 7 cf. Dan. II, 84 sq. 20 Phil. III, 20. 23 Ephes. II, 5 sq- ) [*]( 1 in montem Ge idem GRPom. V 2 et hierusalem nuncupat GR alio nomine hierusalem nuncupat V nuncupat — nunc est hierusalem om. w 8 seruit R P seruiens V et seruit E sursum U R su — sum T ausum V 5 dill GVP dominum R 6 et nominis Sion GRP et nomen motis Sion V interpraetatio GYR si ergo GR 7 dfim G domini RPE danihelo ex danielo P* danihaelo R danielum G 8 enim se GRiP enim se dg RS 9 et om. G 10 substitutionibus P erroribusque GRP terroribusque E 12 ∗∗∗∗infirma autem G 14 superaeminens G supereminens R superimminens P 16 ita GRi in eo enim sumus resurrectio in resurrectione nfi in eo nobis est corporis contemplatione speculatio P 1. 17 sion G Sion mons RP 18 loquatur (iR loqt' P interpraetationem GR interpretatione P hebreica G 19 mons speculationis est GR speculationis est P et paulus GR Paulus P 21 post expectamus E add.: dominum Iesum Christum (uel nostrum), quae uerba desunt in GRP 22 transformauit G transfigurauit RP 28 corpori om. R. )

Sed neque desunt stare uolentibus sanctorum custodiae. neque angelorum munitiones. dicitur enim : montes in [*]( 3 Ioh. I, 12. 121 Cor. XIII, 9; 12. 16 Hebr. IiII, 22 sq. 20 Deut. V, 81. ) [*]( quod 8 quod G quodquod R quotq P quotquot autem E 4 his GRP eis E 6 et profeta GP propheta R 7 sequamur ergo V 9 ecclaesiam R in eclesia V 10 caeleste mom. V Hierusalem om. R (in G certe caelestem etiam nunc legi potest) 11 in hanc (?) G habitamus R in illa GP in illa ex in illam R 12 em scimus P 14 enigmate GR 15 et illa hierusalem GR om. PE 16 et illa quidem G est illa quidem RP.illa quidem e eclesia G 17 est et RP est G 18 in dfi r 19 sicut R sicuti P 20 hic mecum GPe (airoi μετ' έμού LXX) mecum R. 21 procursibus RE praecorsibi** G procursores (ores in ras.) P cf. praef uerba neque inanis — euolantes, quae sunt in GP, om. R 28 steterimus (ate in ras. t in ners. ineunte add. m. 3) R stet**** G 26 **qui angeloram man**** (?) G. )

Ac ne leue praesidium in apostolis, uel patriarchis ac prophetis, uel potius in angelis, qui ecclesiam quadam custodia circumssepiunt, crederemus, adiectum est: et dominus in circuitu populi sui ex hoc nunc et usque in saeculum. sed forte apostolorum uel angelorum custodia sufficiens existimetur. uerum id quidem est; sed et Moysen audiamus. namt).ue cum ei dominus dixisset: ecce angelus meus antecedet te. et ille respondit: nisi tu mecum ambules, n e me expellas hinc. bonum quidem praesidium angeli, sed melius domini. multis anima nostra laqueis adpetitur, multis aduersus nos armis dimicatur. non terra, non maria, non aer a fidei nostrse periculo uacant. rapiunt oculos nostros rarae incogniti maris gemmae, occupat animum terrae aurum, notis nos mortis nostrae inlecebris spiritales nequitiae et seris huius uirtutes circumuolant, per uitae praesentis molestias, per alienae uoluntatis mores atque lasciuiam insidiantes, ut irascamur, ut oderimus, ut amemus: undique expectamur et adpetimur. sciens ergo dominus non aduersus carnem et sanguinem [*]( 7 Ps. CXIII, 4. 15 Exod. XXXII, 34. 16 Exod. XXXIII, 15. ) [*]( 2 ex hoc V ex hoc nunc RP eaecundum R 6 inueniamus R inuenimua PE 7 enim est Ra est enim Pe 9 exultant RE excitant P 10 ac ex hac R 11 custodia ex custodiam R 12 *cum saepi.. G circumsaepiunt R circumsepiant PE 13 nunc om. P 16 et ille GRPE ille V mecum ambul*** G mecum ambules V (σvμπορεύη LXX) mecum ambulaturus es RPE (P mecum mpr. add.) 17 **pellans G 18 multis GRPE multis enim V 20 aer a om. P 29 notis G totis RPE nos mortis nostrae GRe nostrae mortis P spiritalis G 26 sciens ergo dns GVR si ergo dfis P. )

Sed quid sibi uult, esse eum in circuitu populi sui OX hoc et usque in saeculum? quia non relinquet uirgam peccatorum super sortem iustorum, ut non extendant iusti in iniquitatem manus suas.* in uirga potestatem intellegi conuenit; insigne enim potestatis est. uirgam accepit Moyses, qua posset omnia; fuit et uirga Aaron. sed fuit et uirga Pharao, fuit et uirga Nabuchodonosor. ergo in circuitu nos dominus custodit, ne super sortem nostram peccatorum uirga derelinquatur. ueniunt quidem tribulationes. sed non permanent; ueniunt persecutiones, sed non persistunt. multi redigere libertatem fidei nostrae in captiuitatem uolunt, sed confessionis nostrae, quam in Christo habemus, nemo dominatur. [*]( 2 Matth. XXVIII, 20. 10 cf. Matth. XVIII, 20. ) [*]( 1 sed aduersum URI) sed (ad/I. m. 2) aduersus V potentes GRP potestatem V et nequitias spiritales GRP om. V 2 ait GRP ait enim V euangelia GJIP euangelista V 7 ut cum GR cu P aliunde sed GR aHud -esset P uirtute GP uirtutute R 8 porrigenti ex porrigendi P porrigen** G porrigendi R 11 omnis R om. P ex hoc RPe ex hoc nuno b 13 eum om. P 14 ex hoc et usque P ex hoc eius** G ex hoc nunc usque (ex hoc dittngr. bis scriptum priore loco eras.) R qui V relinquet RP (άϕήσει) reliquit V 16 in iniquitatem GRV ad iniquitatem PE (sed P ad mpr. add.) 17 uerba insigne — est, quae extant in GRP, om. V 18 possit omnia G posset faceret signa V 19 sed GRP om. V farao GVR farao ex faraon P Pharaonis E 20 dñ* G dominus RP dff V custodit ne PVR custodien* (?) G 22 psistunt V ex psistentP persistent R 24 confessionis G (cf. Lact. de ir. 1-5, H) confessioni Rt confi - sioni P. . )

Post quae conuersio fit prophetae retributionem a domino ei, qui ab iniquitate manus abstinuerit, inprecantis: benefac, domine, bonis et rectis corde; probitatem et facti et uoluntatis in utroque significans. multis enim uel propter hominum fauorem, uel propter periculum et metum facti opus bonum est. uerum nisi ex uoluntate boni simus, etiamsi homi- ' nibus boni uidebimur, tamen deo boni non sumus, quia perfecta bonitas in recti cordis consistit adfectu.

Retributio autem ut bonis adest, ita et malis non abest. nam sequitur: declinantes autem ad obligationes adducet dominus cum operantibu-s iniquitatem. et hic quoque duplicis significantiae sermo est. declinantium ad obligationes et operantium iniquitates. qui declinant, ex alio in aliud declinant. id est ex bonis operibus recti cordis in obligationes. et quas esse obligationes existimabimus? eas [*](1 non e = ≡ ≡ n G derelinquetur GRP derelinquitur V 2 populi dRP poli V 8 in iniquitatem scrip.ti cf. p. 602, 16 iniquitatem GP ad iniquitatem RE 4 peccator fJ P peccato R 6 uictoriam et praemium Ci uictoriae praemium RPE 7 proelii RPE praemii G 8 conpellet t GR conpellit P 19 posque G 13 ei qui ab GR et quia P inpraecantis GR 14 probitatem et RP probitatem ex G 18 uidebimnr ex uidemur P 20 ut bonis adest ita et malis non abeet GRP (nisi quod in G tdtima uox euanuit) ut bonis ita et malis non deest V 21 nam sequitur GRP aicut subsequitur ex ita et sicut subsequitur m. 2 V 24 qui declinant ex alio om. P 26 et quas esse obligationes om. P. )

Non declinandum igitur ad obligationes est; neque libertas nostra est nexibus saeculi et mundialium negotiorum uinculis inserenda. nouit Paulus beatus solutos ligari non oportere, cum dicit: solutus es ab uxore?noli quaerere ligationem. et hoc non de criminoso uinculo necessariae ligationis ita sensit. ceterum sunt alia uincula., quse fidem nostram impediunt et obligant sibique conectunt: maxime augendae pecuniae labor et negotiandi insincerus profectus. haec enim ita obligant peccatis, sacramentis, commerciis, ut sibi nos captos possessosque detineant. ab his ergo omnis mens, uoluntas, studium soluendum est, quia declinantes ad obligationes una adducentur cum operantibus iniquitatem.

Erit autem Israhel pacificus non derelicta super se uirga peccatoris; sed in fide perfecta ac spe seterna manens audiet pro portione sibi dici: pax super Israhel. ille est enim [*]( 1 Esai. LVIII, 6. 13 I Cor. 7, 27. 24 Ephes. II, 14. ) [*]( 2 elegi dicit dominus (iuxta LXX) P elegit dominus Re omne uinculum P omnem nodum tuum R 7 iniqua R iniquus P legis alienus est Vll (cf. interpret. ad Sall. Cat. 40, o) ab obseruatione legis alienus est PE 8 legem in qua mansit ante transgred itur HPE transgresaor est legis V 11 mundialifl (aliil in uers. exeunte add. m. 1) R post mundialium in tiers. ineunte 4-6 litt. eras. R 12 Paulus beatus Ra (cf. supra 592, 6) beatus Paulus Pe 14 ligationS in ras. P 16 conectunt R (if. Brambach p. 303) connectunt P maximae R 19 omnis mens R mens PE 20 declinantes PE obligantes R 23 peccatori R ac ex hac R. )

Nisi essent in psalmis quaedam tales prophetise, ut in res atque homines eorum temporum, quibus scripta sunt, non conuenirent, profecto auderent multi nihil in psalmis spiritaliter dictum existimare putarentque nos quasdam commenticias assertiones et ementitas interpretationes inquirere, quibus uideremur altius nescio quid ac profundius ceterorum sensu intellexisse, proinde quasi nos sensui nostro ea, quse scripta sunt, coaptemus et non magis ex his, quse scripta sunt, sensum diligentis et sollicitse intellegentiae consequamur. scriptura enim legis manet atque est anterioribus quam adesset dominus, temporibus consummata a prophetis, edita a Iudseis, pertractata a regibus, suscepta a gentibus, sed intellecta et probata a Christianis.

Hoc forte insolens existimetur. plane insolens est, si nobis hanc gloriam prsesumimus, si tantum infirmitati nostrse licere uolumus, ut tantis temporibus abstrusa, tantis humani generis obscura aetatibus, in quibus intellegendis frustra reges laborauerint, ipsi doctores et magistri legis errauerint, nos stulti sseculo et purgamenta mundi et deliramenta sapientibus 25 eorum intellegentia gloriemur. sed tamen intellegimus, quia [*](2 in saecala amen R in saecula V in saecula saeculorum amen P ExpJie. psalmus CXXIIII incip. psalmus CXXV feliciter V Finit psal. CXXIIII incipit CXXV R Finit psalmus CXXIIII incp psalmus CXXV P 6 auertendo V conuertendo R dom V dominus R (b TQ έπιστρέΨαι xvqiov LXX) cf. infr. p. 606, 20 6 consulati V1 11 ementitas Re eiñtias P ementitias b interpraetationes R 19 ac ex hao R 18 rpinde R pinque P proinde a perinde a 14 sensum RE sensu P 16 adesset RPE ad eis et G 17 consummatu (?) G a profetis GR 18 sed intellecta om. P et probata om. R exrpbrata P 23 obsoura aetatibus GR obscuritatib: P regis G 24 errauerint GP errauerunt R 25 delerumenta G deleramenta P 26 intellegentia G intellegentiam PR. )

Nam quomodo intellegi poterit hic psalmus, qui a rerum gestarum historia dissentit? nusquam enim captiuitas populi huius usque ad Dauid tempora scribitur: sed longe postea. quam Salomon filius eius regnum obtinuit, seruiuit captus Israhel Assyriis, dehinc Iuda Babyloniis. quomodo ergo Dauid in eodem psalmo tamquam captus orat? aut quomodo auersa a se captiuitate lsetatur dicens: in auer tendo dominum captiuitatem Sion facti sumus tamquam consolati. tunc repletum est gaudio os nostrum et lingua nostra exultatione. tunc dicent inter gentes: magnificauit dominus facere cum illis? quamquam autem religiosum sit existimare, futurae captiuitatis demutationem secundum prophetiae scientiam prsenuntitam fuisse et ea, quse [*]( 1 Matth. VII, 7. 3 Luc. XXIIII, 44 sq. 6 Ibiil. 46. ) [*]( 1 dixit GRP dicit E 3 scribtum G 5 aperuit GP adaperuit R 6 scribturas G scribtum est G 7 a mortuia R 8 poenitentiam ex paenitentiam m. 2 R 11 erunt G 12 aperiet R aperuit P (dt G h. 1. non constat) demonstrabit R demonstrau P 13 petentibua P paetentibus ex paenitentibus R ****nitentibus G cf. Acad. p. 83 negauit .GP negabit ex negauit m. 1R 15 dissentit GR desoendit P 16 huius usque GR huius q P 17 istrahel G 18 babyloniis G babiloniis RP 20 in auertendo R in auer**** G dum auertit Pb in conuertendo e dominum R dominus PE 22 gaudio GP gaudio ex gaudium m. 3 R 25 autem GRP om. V 26 profetae V praenuntiatam GRP pronuntiata V. )

Et quidem grauis est captiuitas corporalis, quse iure libertatis amisso uictorum dominatui subditur. et seruiunt tunc quidem corpora, sed nequaquam capitur fidelis animae libertas. testes sunt mihi tres pueri inter flammas cantantes, testis Daniel in fame leonum prophetae prandio satur, testis Eleazar inter iura dominorum patriis suis legibus liber, testes cum anu sua martyres septem deo gratias inter noua mortis tormenta referentes. at uero quanto infelicior est animse captiuitas! si eam auaritia ceperit, per corpus latrocinatur ac grassatur; si libido uicerit, communicat cum corpore seruitutem; si luxus, ira, odium, temeritas, ebrietas, inuidia subegerit, his imperantibus sibi dominis et anima et corpus in commune famulantur: atque ita captiuitatem animae et corporis sequitur captiuitas. ceterum condicionem corporis religiosse animae generositas despicit. officium quidem durum, tamen homini non omnino [*]( 1 indubietate RP 2 dictorum uerborumque GRP dictord ratio uerborflque V 4 praesertim ex praeeentit corr. m. 2 V 6 profetae ex profeta RP ignorantia G ignorantem R VP amoto eius oaptiuitatis V 7 cui indemutabilis V 9 sicut V monstrauimus V P 11 gratulatione G 12 iurae VR 13 libertatis ex libertiatis corr. m. 2 V tunc G tura RP, . om. V 14 captiui G fidelis om. V 16 daniel GV danihel RP (P h supr. add.) in om. P satur VR saturatus PE 17 patris suis V patria sui GP post liber 3 litt. eras. R anu sua VRP matre sua E 19 aduero G V aiue auaritia GP 20 latrocinatur ao om. GP ao graBsatur om. VR 21 cum om. G luxuria odiQ V 23 famulatur P 24 atque — animae om. P sequitur om. P sequitur mentis (in uers. exeunte m. 3, me i. ras.) captiuitas (cap in uers. ineunte add. m. 3) R 86 quidem RP licet r. )

Auarus cariturus semetipso carere timet pecunia; negotiosus, tristis, anxius, sine requie ulla damni metu semper detinetur; honestatis inmemor est, amicitiarum inobseruans, humanitatis fugax, religionem nescit, bonitatem omnino odit. at uero cui libido domina est, in quo caeno dedecoris uolutatur! pendet ad occasiones adulteriorum; -anxius circa lasciuise suse furta oculis, mente, corpore totus in scortis est. uidens cotidie atque audiens humanas in adulteros leges adulterium in ipso foro cogitat; quod agit, timet; quod timet, non fugit. quid uero infelicius ebrietatis dominatu? uentri ultra capacitatem infundere, officium suum corpori inuidere, sensui rationem adimere, non loqui, non meminisse, non stare et mortem quandam naturae incolumi imperare? quam dedecorus autem est furentium motus, temeritatis impetus, odiorum stimulus, liuoris anxietas ? quanta ergo perturbatio eorum est, quanta calamitas, qui supra memoratis malis seruiunt!

Verum si cognita sapientiae doctrina et dei praedicatione et remissione uniuersorum peccatorum et resurrectione corporum et seternitatis consortio et regno caelesti a dominatibus superioribus de auaritia ad munificentiam transeamus, de libidinibus ad continentiam migremus, de ebrietate ad ieiunia reuertamur, de furore, temeritate, odio, liuore ad placabilitatem. rationem, misericordiam, benignitatem euolemus discentes haec omnia a lege, prophetis, euangeliis, apostolis et cantantes ex [*](1 quia et G V quia ei (ei i. ras. m. 3) R quia P cf. Acad. p. 67 aduero GV 5 inmemor est GVR immemor P 6 fuga/II P religionem ex regligionem corr. m. 1 V regionem G 7 aduero VR uolutatur ex uoluntatur corr. m. 2 V 10 adque ex adquae m. 2 V legis V 11 quod timet VR et quod timet P 13 officium — inuidere om. RP (V ea praebet, de G h. 1. non constat) 14 et om. P 16 inoolomi RP dedecorus V1 dedecorosus J'lRPE 16 liboria V 18 aer- uiant VP1 19 et depraedicatione P 20 uniuereorum peccatorum scripsi; uniuersorum orum peccatorum V1 uniuersorum horum peccatorum V-K peccatorum P 21 oaelesti ex caelestium corr. m. 2 V dominatibus Re (cf. Acad. p. 40) dominatibus fFPb 22 transeamus — continenttam om. V libidinibus ex libinibus P 26 profetia V et prophetia RP euuangeliis V apostolis VRP et apostolis E. )

Quod uero ait: facti sumus tamquam consolati, meminit et Paulus interim tamquam consolatum esse se dicens: miser ego homo, quis me liberabit a corpore mortis huius? et qui nunc pro parte scit et pro parte prophetat et [*]( 1 Iudith. XVI, 3. 2 Esai. XLVIII, 13. 3 Ioh. I, 1. 5 Coloss. 1,15 sq. 26 Rom. Vll, 24. 27 cf. I Cor. 13, 9. ) [*]( 2 ei VRP illi E 3 credentes Re reddentes VPb 4aput V 8 ecoum R 9 effectum V 10 a nobis R nobis VP intellegi posse RP intellegibilem V 11 in auertendo dofh V in auertendo dominus R dum auertit dominus PE 15 dS VRP dominus E 16 a dominatu GRP a dominatui V 18 transformans VP reformans R 20 uniuersam eam continens VR : bra uniuersamecontinens P 21 liberaretur R liberatur VP liberata VP libera R 24 tamquam G VRPe sicut b 25 et Paulus G VRP (in V et add. m. 2) et Apostolus E interim tamquam, quod extat in GVR, om. P consulatum GPl se om. G 26 ego ex ergo corr. rn.1 V liberauit YR. ) [*]( XXII. Bllar. Pict. pars I. ) [*]( 39 )

Repletur etiam gaudio os nostrum et lingua nostra exultatione; non enim sufficientia sunt ad referendas deo laudes linguae nostrae atque oris officia. mutauimus crimina in innocentiam, uitia in uirtutes, ignorantiam in cognitionem, interitum in inmortalitatem: et hoc deo faciente gratiam psenitendorum et nouorum bonorum initia reddente. quod enim optabilius nobis est tempus? quo adulterabamus aut quo maluissemus uirgines fuisse ? quo ebrii eramus aut quo in ieiuniis lsetamur? quo pecuniae seruiebamus aut quo pecunia nostrae benignitatis est usus? quo dsemonia adorabamus aut quo daemoniis imperamus? quo placere saeculo gestiebamus aut quo saeculum uincimus? quo deum nesciebamus aut quo heredes deo prseparamur?

Hanc spei nostrae fidem gentes contemplantes dicunt: magnificauit dominus facere cum illis. hanc in [*](2 Phil. I, 28. 8 Ioh. XIV, 16. ) [*]( 51 me melius GR melius VP est GRP esse V 8 quidem nunc GVRP nunc quidem E 4 et om. V se docet G V se edocet R se dicit P 5 namque ex namquae m. 2 r reuelatio ex reuelata (?) R 8 oarente V 11 linfrue enim nrae P adque V mutauimus his scrips. P ***abimus G crimina innocentia V 12 interitum inmortalitatem G 18 et hoc do faoiente gratia G et hoc a do gratiam faciente VR et hoc a deo gratia (gratiam T) referente PT cf. Acad. p. >'i9 14 noborum V1 obtabilius G 15 a nobis V tempus est PT quod G quod P aut quod G (ila etiam in seqq.) 16 in ieiuniis RV(Gf) ieiuniis PT 17 post aut quo uerba repetita pecuniae seruiebamus aut quo del. m. 2 V noatrae VR nostra PT 18 benignitatia GRPT benignitatis ex benignitas corr. m. 2 V 19 imperabamus B 20 uincimus TE uicimus GVRP quo dft VRT quod dflm G qd deum P 28 dfis GPT ds VR cf. p. 609, 14. )

Et quia propheta futurae spei gaudia loquebatur, licet secundum scripturae consuetudinem tamquam de praeteritis gratularetur, tamen per consequentem precem non sui temporis res has esse declarat dicens : conuerte. domine, captiuitatem nostram. si fuit tamquam consolatus, cum auersa est captiuitas, quomodo nunc ut a se auertatur orat? sed in superioribus propheticse scientise fuit sermo futurorum gaudia tamquam de praeterito nuntiantis; nunc autem de auertendis communis oratio est, cui se propheta, tamquam et ipse sit captus, admisceat, tamquam adhuc in isdem se esse cognoscat. scriptum est enim: iustus in principio sermonis sui ipse sibi accusator est et rursum: confitere primum peccata tua, ut iustificeris, et: beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur. scit quidem propheta se liberum; sed tamquam captus deo subditus est siue per propriae confessionis disciplinam, quia, ubi peccati confessio est, ibi et iustificatio a deo est, quod in publicano et ' pharisaeo dominus testatus est, cum pharisseus iustum se gloriatus [*](18 Prov. XVIII, 17. 19 Esai. XLIII, 26. 20 Matth. Y, 5. ) [*]( 3 in his oris V exultatione linguae G VRPT linguae exultatione E 5 laetabimur G ao ex hac R 6 ablutoa GR absolutos V nunc ablutos PTE 9 scribturae G V 10 praecem G V 12 consulatus T 13 oaptiuitas G om. VRPT 15 id praeterito G nuntiantis RP*T(G ?) nuntiantes Pl nuntians V de auertendie VRT neo auertendia (?) G = — auertendis P 16 oratio est VR oratio*** G oratio PT est oratio E tamquam et ipse sit captus GVRe tametsi ipse est captus P tametsi ipse non eat captus Tb 17 admisceat GVPTb admisoet Re in isdem 11 GVR1' in hisdem P 18 scribtum GV 21 consolabuntr G consulabuntur V 22 liberum G j''RPT liber V1 25 fariaeo G V farisaeo R phariseo P. ) [*]( 39* )

Sed tamen orare pro captiuitate sua bonum sibi esse demonstrat dicens: qui seminat in lacrimis, in gaudio metet. euntes ibant et flebant mittentes semina sua. uenientes autem uenient in exultatione, portantes manipulos suos. quis hic ad Iudaeos sermo est, ut eorum in hoc psalmo uideatur prophetata captiuitas? quse uero ad communem humani generis consuetudinem ratio? quis enim umquam serens fleuit? aut numquid huius lamentabilis sationis Iudaeis usus ex lege est? nequaquam igitur istud scriptum usquam aut gestum est, sed est prophetia superioribus dictis conexa. duas autem esse sationes sanctus apostolus Paulus docuit, carnis et spiritus, demonstratis et enumeratis seminibus sationis utriusque, cum caro adulteria, ueneficia, comisationes, ebrietatem, auaritiam, idololatriam et cetera his similia sereret, spiritus uero pacem, gaudium, continentiam, caritatem, sobrietatem, mansuetudinem et quae sunt his consequentia seminaret, et sata sua uno quoque messuro. cum igitur optimum deo sacrificium sit cor contribulatum et beati sint lugentes, quoniam ipsi consolabuntur et unusquisque, quae seuerit, metet, operum suorum fructus in iudicium tamquam [*]( . 1 Luc. XVIII, 14. 19 cf. Gal. VI, 8; Y, 19 sq. ) [*]( 2 quia V quoniam RPTE 8 conuerti GRPT conuertit F 4 comn munem G VRe in commune PTb praecatr G 6 et sicum apostolo V memor. uni (?) G 10 mittentes semina sua VRPT portantes semina sua G 12 hic GRPT hinc V ad GV*RPT & F1 13 captiuitatia F1 14 ratio (er ratione V) FjRTratioestPE 15numquit V 16 istut V 17 usquam RPТE umquam V 19 paulus om. V 20 utriusque VRT utrisque P 21 comisationes V comesationea RP comessationes TE idololatriam VR idolatriam PT 22 gaudia F1 24 unoquoque messuro RPTE unum quemque messurum V 26 lugegStea F1 27 aeuerit VPT seruerit R metet VRTE metit P. )