Res Gestae

Et cum esset utrimque discursum, agmina viribus[*](uiribus, Clark (cf. xxiii. 2, 17; xviii. 4, 1 ); uiris, V.) armisque incitata nostrorum non perferentes Mazices licet bellicosum genus et durum, diversis stragibus implicati, foedo diffluxere terrore, ruentesque in fugam, caesi sunt absque his qui reperta copia discedendi supplici prece veniam (quam dari tempus flagitaverat) impetrarunt.

Suggen eorum [*](ductore, followed by lac. of 3 lines, V.) --- Romano successerat, in Sitifensem Mauritaniam ire disposito, ad agitanda praesidia, ne provincia pervaderetur, ipse praeteritis elatior casibus, gentem petit Musonum, quam conscientia rapinarum et caedum actibus congregaverat Firmi, ut sperabatur maiora mox adepturi.

Progressusque aliquantum, iuxta Addense municipium comperit, dissonas cultu et sermonum varietate, nationes plurimas unum spirantibus animis, immanium exordia concitare bellorum,

Quocirca Theodosius veritus, ne Marti sese committeret impari, congressusque multitudini immensae cum paucis—tria enim armatorum milia ductabat atque quingentos—amitteret universos, inter pudorem cedendi, pugnandique ardorem, gradiens retro paulatim, trudente pondere plebis abscessit.

Hocque eventu barbari nimium quantum elati,[*](elati, Val.; V omits with lac. 5 letters; elati ipsum, omitted by G with lac. of 9 letters and 2 asterisks.) sequentesque pertinaciter[*](lac. of 2 1/3 lines, V.) --- certare necessitate compulsus[*](compulsus, Her.; (lac. 9 letters) sussemet, V.) semet ipsum et ad internecionem perdiderat cunctos, ni gentium turbulenta concussio, procul Mazicum visis auxiliis, quos anteibant quidam Romani, arbitrata in se impetum agminum ferri complurium, versa in pedes aperuisset nostris exitus antehac intersaeptos.

Exinde cum militem ducens incolumem Theodosius ad fundum venisset nomine Mazucanum, exustis desertoribus paucis, aliisque ad sagittariorum exemplum, quibus manus ademptae sunt, contruncatis, Tipasam[*](Tipasam, Her.; tipatam, V.) mense Februario venit.

Ubi diutius agens, ut antiquus ille Cunctator pro negotio consultabat, commentis potius et prudentia quam periculosis congressibus, hostem pugnacem et

Mittebat tamen assidue suadendi quosdam peritos, ad gentes circumsitas, Baiuras Cantaurianos Avastomates Cafaves et finitimos alios, nunc timore nunc praemiis[*](nunc praemiis, Her.; nunc nummis, W2HTCN2; nun miseos, V.) eos ad societatem alliciens, veniamque petulantiae interdum promittendo cum[*](lac. of 3 lines, V; curmtultorius omitted without lac. by G.) --- t ulterius[*]( t ulterius, Her. (cf. xvii. 13, 30); tultorius, V.) per ambages et moras hostem frangentem suos impetus oppressurus, ut quondam Pompeius Mithridatem.

Qua causa declinans perniciem proximam Firmus, licet praesidiorum magnitudine communitus, relicta plebe, quam coegerat magna mercede, quoniam latendi copiam nocturna quies dedit, Caprarienses montes longe remotos penetravit, et diruptis rupibus inaccessos.

Cuius abitu clandestine multitudo dispersa sine rectore particulatimque diffluens, invadendi eius castra nostris copiam dedit. Hisque direptis, et interfectis qui resistebant, vel in deditionem acceptis, regionum maxima parte vastata, gentibus per quas transibat dux consultissimus apposuit fidei compertae praefectos.

Hac inopina sequendi confidentia territus perduellis, servis comitantibus paucis, digressu celeri

Theodosius nullique adeuntium[*](adeuntium, EW2, vulgo; G omits; transfugientium, sugg. by Fletcher; adeum (lac. 10 letters) tium, V.) parcens, mundiore victu stipendioque milite recreato, Caprariensibus Abannisque eorum vicinis proelio levi sublatis, ad municipium properavit --- ense:[*](properauit (lac. 4 letters) ense, V; no lac. in G.) sed[*](set ueris, Clark; uerisque, G; V omits set. ) veris nuntiis doctus, barbaros occupasse iam tumulos, per anfracta undique spatia in sublime porrectos, nullique pervios nisi indigenis locorum perquam gnaris, repedando dedit hostibus facultatem, per indutias (licet breves) Aethiopum iuxta agentium adminiculis augeri vel maximis.

Qui concatervatis copiis fremituque minaci, sine sui respectu ruentes in pugnam, averterunt eum inaestimabilium turmarum specie dira perterrefactum, statimque redintegratis animis, commeatus vehens abunde, revertit, et conglobatis suis scutaque in formidabilem moventibus gestum, controversas eisdem opposuit manus.

Quamquam igitur immite quiddam barbaricis concrepantibus tubis,[*](tubis, Her. (cf. xvi. 12, 27): armis, G; ab his, V.) manipuli furentium imminebant, ipsi quoque parmas

Hoc ei magni numinis adiumento gerenti prosperrime, verus indicat explorator confugisse ad Isaflensium populum Firmum: ad quem reposcendum una cum fratre Mazuca, ceterisque necessitudinibus illuc ingressus, cum adipisci non posset, genti bellum indixit.

Et proelio atroci commisso, ferocientibus barbaris ultra modum, aciem rotundo[*](in rotunda, V; in del. as dittogr. by Clark (cf. xxiii. 4, 14); rotundo, A.) habitu figuratam opponit, adeoque Isaflenses pondere catervarum urgentium[*](ingruentium (cf. Tac., Ann. ii. 11, 4), Walter; ingentium, V.) inclinati sunt, ut plurimi caderent, et ipse Firmus ferox et saepe in suam perniciem[*](perniciem, W2G; lac. after perniciem, Her.; pernicionem (without lac.), V.) praeceps equo auferretur in fugam, per saxa et rupes discurrere citius assueto, Mazuca vero frater eius caperetur letaliter saucius.

Qui Caesaream mitti dispositus, ubi saeva inusserat monumenta facinorum pessimorum, dilatato vulneris hiatu discessit. Caput tamen eius avulsum residue

Post haec Isaflensium gentem, quae obstitit, superatam dux nobilis incommodis multis (ut aequitas poscebat) afflixit. Ibi Evasium potentem municipem, Florumque eius filium, et quosdam alios per secretiora consilia temeratorem quietis iuvisse confutatos aperte, flammis absumpsit.

Exindeque pergens interius, nationem Iubalenam spiritu aggressus ingenti, ubi natum Nubelem patrem didicerat Firmi, repulsus altitudine montium et flexuosis angustiis, stetit. Et quamlibet facto in hostem impetu pluribusque peremptis aperuerit viam, formidans tamen sublimia collium ad insidiandum aptissima, ducens suos incolumes, revertit ad Audiense castellum: ubi Iesalensium gens fera semet dedidit[*](dedidit Bentley; dedit, V.) voluntaria, auxilia praestare spondens et commeatus.