Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII

Ambrosiaster

Ambrosiaster. Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 50). Souter, Alexander, editor. Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1908

Quod sine consilio Moyses fecerat apparentia comminantis angeli emendauit. denique uidens, quod per neglegentiam fuerat praetermissum, cessauit ab ira. idcirco ergo sic infestum angelum in se uidit Moyses et paratum ad uindictam, quia uiri sublimis culpa graue peccatum est. quanto enim persona eius suspicabilis est, tanto magis leue delictum eius acerbissimum est peccatum. pergebat itaque ad filios Israhel missus a deo Abra- I hae et signum iustitiae Abrahae non ferebat, in quo gloriari sciebat Iudaeos, ut aut ipse sollicitator diceretur aut non ab eodem deo missus, qui Abraham elegerat. in Madia enim habitans filios suos minime circumcidit, quos aut ducere secum ad Aegyptum non debuit, qui ceteros ibat inde educere, aut certe circumcisos adsumere, propter quae supra diximus.

Seffora ergo uxor Moysi, quod conpendio loquitur scriptura, non ignorans qua causa uiro suo infestus angelus uidebatur, accipiens circumcidit filium suum, et recessit angelus. ea enim ratione mitigata est ira, qua fuerat et accensa. nam aliquanta conpendio loquitur scriptura, quae subintellegi uult ex proposita ratione, [*](6 cf. Ex. 4, 24. 25 ) [*]( 5 eat alt.] est (in raa.) M 6 qui om. NX uolebat in uia moysen occidere NX 7 circumcisione infantis pacatus est om. NX peccatus P plaoatus C 9 emadauit M quod om. X (add. AmS) 10 ira] arida P i..ra N sicut GA infertum C, N (corr. infestum et, tum infeitum), X (corr.) 12 uiris GA (corr.) 18 delictum eius] delictum est eius X (est eras. G exp. A) 15 abrahae om. CNX 17 eligerat GA madian PN, Am2Bm2 21 sephora P eepfora Bm2 moysi uxor P 24 est om. C 25 ex proposita] exposita N )

sicut et illud, quod saluator dicit inter cetera ad Iudaeos: quare et uos praeteritis mandatum dei, ut traditionem uestram statuatis? nam dixit deus: \'honora patrem et matrem\' et: (qui male dixerit patri aut matri, morte moriatur*. uos autem dicitis: \'quicumque dixerit patri aut matri: "omne munus quodcumque fuerit ex me, tibi proderit", et non honorauit patrem aut matrem suam). sine dubio per conpendium hoc dixit saluator, ut subintellegatur sacerdotes Iudaeorum, dum auaritiae studerent, dei legem spreuisse; impia enim conspiratione consilium dederunt filiis, ut male dicentes patrem aut matrem quodcumque offerrent quasi donum deo, per quod data sententia in maledicos solueretur, unde securi facti filii contra dei praeceptum contemnebant parentes. ita et Moyses, cum infestum sibi uideret angelum, intellegens causam quid fieri deberet ostendit uxori, ut recederet ab eo angelus, qui eum quaerebat occidere. hoc subintellegitur in hac causa, sicut et illud quod supra diximus in sacerdotes.

XVII. QVID EST UT MALEDICTOS DICAT QVI NON RELIQVERINT SEMEN IN ISRAHEL, PER ESEIAM AUTEM NIHIL OBESSE DICAT SPADONIBUS, QVIA GENERARE NON POSSUNT?

Quoniam aliter quam datum erat intellegi coeperat, idcirco Eseias profeta ostendit postea quo sensu dictum esset. cum enim hoc ex causa offensi dei sententiae loco positum esset, quia deserentes deum in eo percutiebantur, ne ducentes uxores semen relinquerent, sic hoc arripuit error humanus, [*](2 Matth. 15, 3—6 19 cf. Ex. 23, 26 cf. Deut. 7, 14 20 cf. Esai. 56, 4. 5 ) [*]( 1 cetera] cera M 3 et om. M tuum ante et add. CNX 4 malediierint C aut] uel X mortem M 7 honorificauit P 12 offerent X (corr. m2 AB) 13 unde] un et M 14 condempnebant C sibi uiderit M uideret sibi GA 19 maledictas C 20 relinquerit C reliquerit F, (corr. m3) B 27 semen... M reliquerent C relinquerint G )

ut putarent reos esse apud deum, si qui aut uxores nollent aut accipientes, ut adsolet, generare non possent, quasi nihil aliud quam semen quaereret deus, sicut arguuntur per Malachiam profetam. Eseias ergo, ut consolaretur eos quos mala intellegentia contristauerat, docuit nihil obesse, si quis aut non posset habere filios aut nollet, dum modo dei legem seruaret. maledictum enim illis conpetebat, qui cum possent ac uellent, diuino obstante iudicio steriles erant, ne fructum haberent creationis dei, quem spernebant, ut cum uiderent aut generare se non posse aut genitos minime possidere, cognoscerent indignantis dei iram esse et conuersi satis facerent.

Nam et sancti uiri, cum cupidi essent filiorum et non id obtinerent, aestimabant peccata obstare et dolebant ignorantes dei esse prouidentiam, cui seruabantur. denique ad dei procurationem et Anna concepit et peperit Samuhelem et Helisabeth Iohannem et uxor Manoe Sampson. spiritalis tamen intellegentia in hac causa ista est, ut maledicti habeantur qui non reliquerint semen, quod uideat dominum, id est (qui non inbuerit aut filium aut seruum aut proximum, qui dei timorem doceat super terram\'.

XVIII. QVARE SAUL PECCANS PETIT ORARI PRO SE, UT IGNOSCERETUR EI, ET INPETRARE NON POTUIT, DAUID AUTEM PECCANS POSTULAUIT ET UENIAM CONSECUTUS EST?

Dei iudicium retractari non conuenit; nam humana inbecillitas adque inperitia dei se debet iudicio erudire, in quo non sapit, [*]( 3 cf. Mal. 2, 15 15 cf. I Reg. 1, 20 cf. Lnc. 1, 24. 57 16 cf. Iudd. 13, 5. 24 19 cf. Pa. 33, 12 20 cf. I Reg. 15, 24—31 22 cf. II Reg. 12, 13 ) [*]( 2 poBsunt C (corr.), N 4 ergo] autem GA 5 constriataaerat (corr.; i est 8. l.) M conBtrauerat X aut] autem (corr.) M 7 ac] aut N 9 sperabant MN, X (corr. Am2 mg.) 10 posse.. N cognoscerent (corr. cognosceret) N 11 cum uersi C 16 manue PNX 17 non om. F, (add. m2 8. I.) B relinquerint C reliquerunt X 18 deum P 80 orare C 21 ut ignosceretar ei om. NX 22 Dauid... consecutus est om. NX 25 erudire] eridere F inherere erudire G, A (erudire ex erudere) subdere (m3 in raGe.) B )

ut ex sententia dei intellegat ueritatem et nihil aliud fieri debuisse, quam quod uidet fecisse dominum, quem scit acceptorem personarum non esse. si enim Dauid precem suscepit et Saul refutauit, nihil aduersum sentiendum est dominum fecisse. sciens enim qua mente locutus uterque est, eius petitionem accepit, quem uidit tribulato corde ueniam postulare; illum autem despexit, quia animum eius paenitentiae non tetigerat dolor, quia deus cordis auditor est magis quam uocis. hinc dictum est:homo uidet in facie, deus autem in corde. ideo et fallimur, quia simulatio in uerbis et uultu circumuenit nos; in corde enim quid sit, uidere non possumus.

Quam ob rem dei iudicium sequi nos oportet, qui secundum cor, in quo unius cuiusque sententia est, examinat singulos. hoc etiam inuenimus et saluatorem fecisse. scribam enim se offerentem non suscepit, sedentem autem Leui ad teloneum ciebat, quia uerba scribae non secutum est cor, Leui autem tacens hoc in corde habebat, quod scriba in uerbis. Iesus autem, qui iuxta quod scriptum est sciebat quid esset in homine, Leui elegit. praeterea Dauid non alium pro se uoluit humiliari sicut Saul, sed ipse supplex tribulato corde ueniam precabatur.

XVIIII. QVAERENDUM SI ADAM FACTUS CORPUS INMORTALE HABUIT AN MORTALE.

Deus hominem fecit, qui quam diu non peccaret inmortalitate uigeret, ut ipse sibi auctor esset aut ad uitam aut ad [*]( 2 cf. Act. 10, 84 6. 20 cf. Ps. 50, 19 9 I Beg. 16, 7 14 cf. Matth. 8, 19. 20 15 cf. Marc. 2, 14. Luc. 5, 27. 28 18 lob. 2, 25 ) [*]( 2 uidit C deum P personarum acceptorem P 3 euscipit C 4 reputauit C deum P 6 accipit C 7 dispexit N, X (corr. m2 B) 8 uditor est cordis P audit (eorr. m3) M quam om. (add. m3 s. I.) M 9 uidit C faciem CX 10 et fallimm] ezfallimur NF expelli. mui G, A (corr.) et nos fallimur (t WI ras. et nos 8. I. m3 [?]) B 11 uideri M 14 enim om. X 15 suscipit C toloneum MC teleoneum (e tert. s. I.) F telonium (corr. m2) AB ciebat scripsi sciebat PM suscepit CNX 16 scribae om. P 17 qui] quia M 19 pro se] posse N 20 suplex M 21 querendam C add. est NX 22 inmortali C 24 uigiret C )

mortem, ut custodiens se a peccato labore suo gauderet esse se inmortalem, neglegens uero factus ipse sibi inputaret, quia coeperat esse mortalis. quam diu enim in creatoris lege durauit, dignus fuit edere de arbore uitae, ut mori non posset. nec enim corpus tale erat, quod dissolui inpossibile uideretur, sed gustus arboris uitae corruptionem corporis inhibebat. denique etiam post peccatum potuit insolubilis manere, si modo permissum esset illi edere de arbore uitae. nam quo modo inmortale corpus habebat, quod cibo sustentabatur? inmortalis enim non eget esca nec potu. cibus enim uires praestabat, uitae autem arbor medicinae modo corruptionem omnem prohibebat. sic enim homini erat quasi inexpugnabilis murus.

XX. QVID EST QVOD DICIT: \'PANEM ANGELORUM MANDUCAVIT HOMO\', CUM ANGELI NON EGEANT CIBO, QVIPPE CUM SINT NATURA SIMPLICES ET POTENTIA SPIRITALI UIGENTES?

Panem quem angelorum appellat manna est. manna autem interpretatur quid est hoc?\' uidentes autem filii Israhel quasi semen coriandri cadere super terram candidum dixerunt ad inuicem: quid est hoc? quod in Hebrea lingua dicitur (manni?\' hic ergo panis aut cibus non mundi lege creatus est conmixtione elementorum, sed desuper uenit spiritali ratione prouisus. nec quidem in supernis haberetur, quia corporibus alendis ad momentum dei uirtute creatus est. ideo autem [*]( 14 Pa. 77, 25 19 cf. Ex. 16, 14. 15 ) [*]( 1 gauderet] et add. CN, X (eras. et corr. ae Bm2) 2 se om. PX 3 qui M 4 de om. X (add. Am2 Bm2) arborem NF 7 post] postquam FB p; G permanere GA. 8 modo] domo NF dono GÃ denuo (enuo mH in ras.) B 10 neque CNX cibus (cib in ras.) M 11 autem] enim GA arbor] irbo M 12 inpugnabilis M 17 apiritalia M uigentia C 21 inuincem N ebrea P hebrae M ebraica C 22 manni] manna P mannu (ml manni) Nm2 23 spiratalis (corr.) M 24 baebatur (?) P habe X 25 ad om. M )

angelorum panis dictus est, quia ea uirtute creatus est, qua angelica natura subsistit et uiuit. sine deo enim nulli uita est. per id quod ergo de caelo uenisse dicitur, angelorum dictus est panis. ut enim quanta et qualia beneficia dei circa hominem sunt memoraret, sic locutus est, ut cognoscentes se deo gratias referant, qui tanta cura seruos suos gubernat, ut haec eis in carne adhuc positis, si necesse fuerit, exhibeat, per quae uiuunt angeli.

Dixit apostolus inter cetera: petra autem erat Christus, ut, quia Christi uirtute aqua fluxit de petra, petra appellatus sit Christus. simili modo et, quia manna potestate eius uenit de caelo, manna, id est panis, Christus dicatur, quod tunc factum eius rei, quae nunc in ecclesia offertur, figura fuisse existimetur, ut Christiani populi, quos in angelos significauit scriptura, panem manducauerint homines, id est Iudaei. et quia maior gratia est nunc, quam fuit in profetis, et libertas data per Christum, quia ubi spiritus domini ibi libertas, ad conparationem temporum et gratiarum Christiani angeli dicti sunt, quorum pane, qui est Christus, satiati sunt Iudaei, quos homines dixit. horum magis Christus est, quibus et reuelatus est et qui hoc nomine uocari censentur. duplici ergo genere potest intellegi supra dicta quaestio, ut et panis angelorum caelestium dici possit et Christianorum secundum ea quae dicta sunt.

XXI. QVID SIT AD IMAGINEM ET SIMILITUDINEM DEI FECISSE HOMINEM, ET AN MULIER IMAGO DEI SIT.

Hoc est ad imaginem dei factum esse hominem, quia unus unum fecit, ut sicut ab uno deo sunt omnia, ita et ab uno [*]( 9 I Cor. 10, 4; cf. Ex. 17, 6 17 II Cor. 8, 17 25 cf. Gen. 1, 26 1 panis angelorum N 2 nulla PC 4 be*ficia M 5 cognoscentes se] cognoBcent esse C, G (corr. m2 cognoscentes) cognoacentes N cognoscente!! esse F, A (corr.) 7 adhuc in carne N (corr.) 9 fuit CNX 10 quia (add. a) C 12 dicatur] ut add. PX quod om. P 14 existimatur GA angelos (corr. angelis) C 15 manducauerunt PNG 17 spiritus] xps P, M (corr. m4) 21 et alt. om. NX 22 et om. X 26 sit dei P )

homine omne genus humanum. similitudo autem haec est, ut quem ad modum de patre est filius, sic et de uiro mulier, ut unius principii auctoritas conseruetur. sed filius ineffabiliter inconprehensibiliter natus est de deo patre, mulier autem corporaliter, sicut legimus, facta de uiro est, ut per eam natiuitas oreretur. filius uero dei ideo natus est, ut per ipsum fieret creatura. in eo ergo dissimile est; nam et de deo deus natus est, de uiro autem femina, quia illic simplicitas est et non potuit nisi de simplici simplex nasci, spiritus de spiritu, deus de deo. igitur uir imago dei est. sic etenim scriptum est: et fecit deus hominem, ad imaginem dei fecit eum. unde et apostolus: uir quidem, inquit, non debet uelare caput, cum sit imago et gloria dei; \'mulier autem,) inquit, \'uelet caput! quare? quia non est imago dei. unde denuo dicit apostolus: mulieri autem docere non permittitur neque dominari in uirum.

XXII. QVID EST UT DICAT SOLOMON: \'IUSTIFICA ANIMAM TUAM ANTE OBITUM TUUM\', ET IN PSALMO: \'NON IUSTIFICABITUR,\' AIT, \'IN CONSPECTU DEI OMNIS HOMO UIUENS\'?

Hic iustificat animam suam ante mortem, qui spe futurae uitae consequitur fidem, ne moriatur impius. sed Solomon de eo dicit, qui sub lege uiuit et non conuertitur iuste. huiusmodi ergo, si corrigat animum ut iustitiae uias ambulet, iustificat animam suam ante mortem. Solomon enim propter iudicium futurum consilium dedit, ne quis indiligens circa se [*]( 4 cf. Gen. 2, 21. 22 11 Gen. 1, 27 12 I Cor. 11, 7 13 cf. I Cor. 11, 6 15 I Tim. 2, 12 17 Eccli. 14, 16. 17 19 Ps. 142, 2 24 cf. Prou. 8, 20 ) [*]( 5 ut] et (corr.) C, (corr. m2) A 6 oriretur PCNX 7 in (n ita raa.) N et om. (add. s. I. m2 [?]) M 10 enim NX 15 denouo C, (pr. 0 eras.) F mulier N autem docere Otn. X 16 dominare F, (corr. m.Ş) B 19 non om. C 20 omnis] hominis (b ita ras.) M 23 iustate M 26 indelegens C )

in peccatis moriatur; Dauid uero de perfectione iustitiae locutus est, quia nemo iustificabitur apud dominum, dignus promissione sit, nisi fuerit mortuus cum iustitia. quam diu enim uiuit, adhuc futurorum meritum non habet plenum. unde dicit saluator: qui perseuerauerit usque ad finem, hic saluus erit.

XXIII. AN EX TRADUCE SINT ANIMAE SICUT CORPORA.

Inhonestum puto, si dicantur animae cum corporibus generari, ut anima nascatur ex anima, quod nec animae ipsi conpetit. aut si certe singulae caelestes potestates factae sunt et ex ipsis ceterae natae sunt, potest et ex una Adae anima credibile uideri ceteras nasci? sed non conuenit, quia soli deo hoc possibile fuit, ut simplex generaret, nec ceteris concederetur. quod tam mysticum est in causa saluatoris, ut non solum a solis gentilibus uel ludaeis, uerum etiam ab ipsis, qui Christianos se dicunt, incredibile putetur; et Fotiniani enim et Arriani hanc fidem spernunt.

Nam si eo tempore, quo seminatur corpus, et anima generatur ex anima, de Adam costam sublatam legimus, non tamen animam natam ex anima; sed si costa secum habuit animam, iam non nata est, sed detracta in partem. sed nec hoc scriptum est. profeta enim Zacharias inter cetera: qui plasmas, inquit, animam hominis in eum. nec Eseias ab his dissentiens ait: sic dicit dominus deus qui fecit te et [*](5 Matth. 10, 22. 24, 13. Marc. 13, 13 \' 19 cf. Gen. 2, 21 22 Zach. 12, 1 24 Esai. 44, 2 ) [*](1 nero] ergo GA 2 nemo] non X deum PX dominum] ut add. P 3 enim om. X 4 adhuc om. N 5 ad M in cet. 8 generare (corr.) M 9 ipse M 11 et alt. om. N animg C 13 nec] ne MCX 16 hinc refutetur NX foti*niani M fo#»tiniani G fotiani (corr.) G 23 plasmat X inquit om. C nec Sseias] necesaaris- (corr. necessariiB) C 24 te om. M, B (add. m3) ) [*]( L. Pa.-Attf. Quaest. teet. ) [*]( 4 )

finxit te in utero. si ergo in utero fingitur, iam formato corpori tribuitur. cum enim omnia membra implet corporis, figurata dicitur in corpore et sicut aqua, cum sit sine effigie, missa tamen in uas figurata uidetur, ita et anima, cum sit natura incorporea et simplex, quasi formatur in corpus singula membra uiuificans. quod quidem Moyses manifestius tradidit dicens: si quis percusserit mulierem in utero habentem et abortierit, si formatum fuerit, det animam pro anima; si autem informatum fuerit, multetur pecunia, ut probaret non esse animam ante formam. itaque si iam formato corpori datur, non in conceptu corporis nascitur cum semine deriuata. nam si cum semine et anima existit ex anima, multae animae cottidie pereunt, cum semen fluxu quodam non proficit natiuitati.

Sed si propius respiciamus, uidebimus quid sequi debeamus. contemplemur facturam Adae; in Adam enim exemplum datum est, ut ex eo intellegatur, quia iam formatum corpus accepit animam. nam potuerat animam limo terrae admiscere et sic formare corpus. sed ratione informabatur, quia primum oportebat domum conpaginari et sic habitatorem induci. anima certe, quia spiritus est, in sicco habitare non potest; ideo in sanguine fertur. cum ergo corporis liniamenta conpacta non fuerint, ubi erit anima? aut foris uagatur, quam diu inmittatur, cum ratio tradat sic dari eam ut animet corpus, non ut otiosa uagetur? sed ex quo detur, dicant qui aliud putant; ex mare [*]( 7 Ex. 21, 22. 28 ) [*]( 1 ergo] enim (corr.) N fingetur CNF fingatur (corr. m3) B firmato F infirmato G, (corr. informato m2) A informato B 3 et scripsi ut codd. 6 tradit P 7 dicens om. CNX 8 abortauerit P 9 mnltatur N 10 inesse P 12 diri uita P diriuata N ez(s)titit MCX 13 fluxum quoque P 14 profecit C (corr.), N natiuitate M (corr.) B (corr. m3) 15 proprius MCNX quod X 16 conpletemur P adae (alt.) C 18 accipit PC 19 informabitur (corr. infirmabitur) P 20 conpaganari (corr.) M 21 non] in (corr.) C in om. P 23 uacatar M imitatur F, (corr. m3) B inmitatur G, (corr. m2) A 24 anima et NGA animet (te in ras.) B )

an ex femina? si ex femina, non conuenit, quia aliud in exemplo est. proponunt enim ex uiro cum costa datam et animam, quod multis rationibus infirmari docuimus. unde forte uideatur dari ex femina maxime propter saluatorem, quem scimus sine conplexu carnis de sancto spiritu natum ex femina. quod si arbitrantur, plus dant feminis; auctoritatem enim uiri inmutant in feminam. cum enim tam corporis quam animae originem ex uiro dicunt, conuertunt se, ut id, quod potius est, ex muliere dicant, id est animam, quod uero minus, ex masculo, id est corpus, cum manifestum sit ordinem exempli a deo traditi inmutari non posse.

XXIIII. QVID EST UT, CUM UIR ET MULIER UNA SINT CARO, UIR IMAGO DEI SIT, NON ET FEMINA?

Unius substantiae quidem sunt uir et mulier, et in anima et in carne, sed gradu maior est uir, quia ex eo est femina, sicut dicit apostolus: caput mulieris uir. causa enim maiorem feeit uirum, non substantia. nam et in uno corpore maiora membra sunt et minora non natura, sed ordine.

XXV. UT QVID IOSEPH POST PROFETIAM ADIURAT FILIOS ISRAHEL UT, CUM A DEO LIBERARENTUR, CINERES EIUS DE AEGVPTO TRANSFERRENT?

Non otiose istud mandasse Ioseph filiis Israhel in absoluto est. qui enim profetare potuit, non inprouide locutus esse credendus est. cum enim esset in dei creatoris deuotione [*]( 6 cf. Gen. 3, 16 12 cf. Gen. 2, 24 13 cf. Gen. 1, 27 16 Eph. 5, 23 18 cf. I Cor. 12, 22. 23 19 cf. Gen. 50, 25 ) [*]( I an] aut P ex pr. om. X femine (pr.) C si ex femina om. P s.i N 4 uideatur (corr. uidetur) N maxima F, (corr. n2) B 5 conplexu om. C 6 feminis] add. proprietatem C 9 mulieri NF uiro N (corr. m2), F 13 dei om. FG 17 et om. X 18 ordinatione CNX 19 proficiam C 20 filius (corr.) C filiis G, (corr. mZ) A 21 cineris CF, B (corr. m2) transferunt Fs B (corr. M3) trasferent G transferent (corr. m2) A 23 quia NX . \\ ) [*]( 4* )

propensior, sciens autem ab Aegyptiis se coli causa administrationis, qua in magna egestate Aegyptum gubernauit, post exitum suum errorem petit auferri certus uanitatem uulgi mortuos magis ut deos uenerari quam uiuos, ne ei deferretur debitus honor creatori. hic ergo ostendit se liberum fuisse uana superstitione Aegyptiorum, quando, ne ad dei iniuriam proficeret, cineres suos transferri mandauit. quod quidem et apostolos inuenimus secutos. Paulus enim et Barnabas, cum sacrificari sibi uelle uidissent, scientes exosum hoc deo sciderunt uestimenta sua dicentes: quid facitis? et nos homines sumus uobis similes, et sic conpescuerunt turbas.