Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII

Ambrosiaster

Ambrosiaster. Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 50). Souter, Alexander, editor. Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1908

Sane quoniam superius peccata ex sensibus ortum capere diximus, dum contra legis imperium uel rationem aliquid aspicimus aut audimus, id est si solem uidentes adorandum eum putemus propter pulchritudinem eius, tunc male uidemus, quia ad iniuriam pertinet creatoris communis, ut quod illi soli debitum est deputetur creaturae, quippe cum [*](1 possuntj ai add. P dicatur scripsi, dicantur codd. 2 ant] et NX uel] et X 3 dicitur N dicatur X o testum MN 7 in mundo bis Cml reniti M nec NF 8 se] rem NX 11 Bucc»enset (cc m ras. i eras.) C Bustinens et N sustinens X 12 uidi N uidet B 15 acoerbius (gloBB. grauius) M acerbior Cml aceruior NX 17 id] cottidie P om. N nec M 18 aspera C dil. enim] qui (corr. quae) dil. enim C qui dil. enim NX 19 aliquando-peccata in ras. (m. rec.?) C 20 condemnuntur C utuntur C )

ab eo prohibitum sit per legem. aut cum corpora bene conposita et decora uidemus aut, aliquid proximi si concupiscamus, aliter ea aspicimus, quam mandat lex, tunc fit peccatum quod uocatur malum. sed forte dicatur: nihil formonsum debuit fieri, ne nos peccaremus\', ut tutela nostra ex aliorum deformitate constaret, nec ferrum esset, ne de eo fierent homicidia, neque lucerna in usu esset, ne fures lumine eius ad effringendum uterentur, ut quod magnopere omnibus utile est deesset propter quorundam uaniloquia, cum constet semper nos omnia aspicere et non tamen semper concupiscere, quia non illorum uitium, sed nostrum est cum sumus neglegentes. quod constat ex interuallo creari, quia non sumus quod deus est. sic autem male audimus, si audientes idola deos esse consentiamus, ant si turpia cantantibus aurem commodemus. tunc autem bene audimus, si audientes de deo quod unus sit oblectemur. si quis autem contra legem aliquid audiens adsentiat, peccat: hoc erit male audire.

II. CUR DEUS MUNDUM FECERIT.

Fecit, quia est opifex; aut negetur, si non est. sed esse ipsa opera manifestant. fecit ergo ut esset quod ante non erat, quia sine dubio melius est esse, quam non esse. sed dicitur: <inane fuit aliquid ubi faceret, aut quid prius erat ubi fecit?\' hoc uas electionis paucis absoluit. ait enim cum de deo esset sermo: in ipso uiuimus et mouemur et sumus, hoc est omnia esse in deo, quia ubique est et ante omnia solus, aeternus, inuisibilis omni creaturae.

Et ne mysterium praetermisisse uideamur aut potius ignorasse cur mundus factus sit, dicimus diaboli apostasiam [*](23 cf. Act. 9, 15 24 Act. 17, 28 ) [*]( . 4 formonram PCOA formosum cet. 6 homicida X 7 lumini X 9 ««conrtet N constat X 11 cum] quod P 12 ai M 14 commodemnr NX 17 hoc erit] herit M malum P 19 negetur] non egit C 28 pgacis] paulus X 24 ipso enim M 28 sit] eat NX diaboli] diabolica M apostasiam] potestas iam M apostatas NX ) [*]( L. Pi.-Ang. Qaaelt. tesU ) [*](2 )

multos angelos, id est spiritales potentias, secum in praeuaricatione traxisse, dum uult sibi regnum impia praesumptione defendere. quod profeta Eseias significat dicens: quo modo cecidit de caelo Lucifer, qui mane oriebatur? id est (qui ceteris lucidior apparebat\'. erat enim quasi princeps multorum, inter quos clarior erat, quorum societate ad impium descendit certamen. uidens enim infra se multas spiritales potentias, quippe cum in paradiso dei praestantior esset cognitione mysterii caelestis, ipsa elatione inflatus uoluit dici deus, hac scilicet ratione, qua etiam in praesenti uita exemplum eius quosdam imitatos uidemus, qui contemplatione adgregati circa se militis extolliti satellitibus in hac re fomitem conspirationis praebentibus imperium sibi uindicare uoluerunt.

Hinc est unde deus, ut eius praesumptionem non potestate, sed ratione destrueret, materiam condidit, quae esset rerum confusio, ex qua faceret mundum. distincta enim, quae simul confusa erant, hunc praestiterunt quem uidemus ornatum. discretis enim ab inuicem substantiis facta conpaginatione mundus uocatur, quia una quaeque res ab altera segregata ad mundum apparuit, ut hic homo positus, creatus ex supernis et inferis, id est ex caelestibus et terrenis, unius dei dominum non tantum uoce, sed et imagine, qua unus ab uno deo factus est, ex quo ceteri orirentur, ostenderet. ideo enim unus unum fecit, ut doceret ab uno esse omnia ac per hoc unum esse deum, ut superior creatura ad confusionem suam in homine disceret, qui e terra conditus est, ueritatem. [*]( \'3 Esai. 14, 12 ) [*]( 1 in om. Mml praeuaricationem PGA 2 uult om. X S defenderet Am2Bm2, add. nisus eat Gm2 7 dicedit (corr.) C intra X 12 milites MNFA, (corr. m2) GB extuliti PM sateliibus (corr. m3) M 14 praesumptione X. 20 mundum] mundum et postea aliqua s. l. eras.; mg. glossator add. ut hic homo positus apparuit omissa in textu M 25 ad) ab (corr.) M 26 e om. (add. m3 s. I.) M est] .- N )

Ex eo diabolus inimicus exstitit hominis; peruidit enim quia ad accusationem eius factus est homo. unde subtilitate sua id egit, ut in eadem illum praeuaricatione, in quam ipse ruit, induceret, ut accusatorem suum participem suae damnationis efficeret. ex transgressione enim deitatem illi spopondit, ad quam ipse dum adfectatur deiectus est. et quia omnis natura a crimine libera est, ex accidenti sunt nomina — ante enim res, postea significatio — ac per hoc satanas) et diabolus) ex actu eius conposita sunt nomina, ut sit non naturae eius, sed uoluntatis significatio.

Itaque ut propositum dei, quod in causa creati hominis decreuit, maneret et factum diaboli, per quod hominem circumuenit, ad cumulum reatus eius proficeret, Christus de sacris sedibus ad terras uenire dignatus est, ut et hominem a transgressionis sententia liberaret et diaboli futuram perditionem, ne quis factum eius imitaretur, ostenderet. propterea dixit Iohannes apostolus: ideo uenit filius dei, ut solueret opera diaboli. qui si natura malus esset. poenam illi promittere aut dementis erat aut iniqui. quia enim arguat eum, quem uidet non aliter aliquid facere, quam natura eius admittit? si igni potest suscenseri, quia urit, aut aquae quia infrigidat, cum non utique uoluntate hoc faciat, sed natura? unde et diabolus, si natura malus esset, uoluntatem non haberet. nec enim posset discernere, sed uno adque eodem modo omnibus se quasi caecus inmergeret.

Porro autem iudicio quodam hoc agit; nam uoluntatem suam facientibus parcit, a quibusdam neutericis dissimulat, [*](17 I Ioh. 3, 8 ) [*](1 existet aut existit X praeuidit CNA 3 eandem P praeuaricationem P 6 ad quam (corr. a qua) NF 7 liberata X accedenti NX nomina] omnia N 13 proficere NF 14 et ut M 15 diabolia (corr.) M 17 iohanneB (o in ras.) M soluat (corr.) N 18 innatura C 19 qui F, (corr. m2) B 20 naturam M 21 suscensurus C qui aurit P quia aurit (a alt. eras.) M qi aurit (corr.) C quiaurit N 24 poseit C 27 ne ut ericis C neotericis (o m3 in ras.) B . ) [*]( 2* )

ad dei auxilium confugere uolentibus offendicula et inpedimenta opponit, seruis dei insidias tendit et promptioribus circa eius obsequia magis infestus est. unde manifestum est uoluntatem eius esse in crimine. quam ob rem Petrus apostolus ait: sobrii estote et uigilate, quia aduersarius uester diabolus tamquam leo rugiens circuit quaerens quem deuoret. gentiles non quaerit, Iudaeos non quaerit, malae uitae et conuersationis non quaerit, sed quaerit dei seruos et Christi, quos sibi scit inimicos, quia factum et praesumptionem eius condemnant.

Denique lege data plus exarsit inuidia aduersus eos qui sub lege erant, sciens legis documenta unum deum tradere et bonam conuersationem hominibus. igitur si haec naturaliter putatur facere, reus constitui non potest, quia hoe facit, quod naturae suae est et potest, et non facit quod non potest, quia naturae suae non est itaque neque laudandus neque condemnandus est. laudandus non est, quia obsunt quae agit; condemnandus autem non est, quia non uoluntate haec facit, sed inpulsu naturae. nam aliquos scimus subito dementes factos ferro fuste lapidibus morsibus multis nocuisse, quosdam et occidisse; captos autem industria et iudiciis oblatos minime reos factos, eo quod non uoluntate, sed inpellente ui nescio qua haec gesserint nescientes, quo modo enim reus constituitur, qui nescit quid fecerit? ita et diabolus si bonum nescit, quare damnandus censetur, qui non facit quod nescit? immo, si posset fieri, laudandus erat, quia facit quod nouit. [*]( 5 I Petr. 5, 8 ) [*]( 1 confugire NF impedimento (corr. m3) M 2 prupmtioribua C pramptioribaa NX 6 circiaiU. (t in raa.) N 7 gentiles (l in ru.) M 8 malae (corr. hooiiiiea malae mJ2) B 9 seruos dei P tO etJ ei G et..*. B 12 et om. (add. m3) B . 15 quia n. e n. est om. M 16 condemnendqs (corr.) N 17 condemnandus (on in ras.) M eontemnendus (corr.) N 19 faoto (corr. m. rec.) C 21 rwmra ante industria in B 24 quid] quod X 25 et ante damnandus add. N non s. I. eras. M exp. et eras. G fecit (corr.) N 26 possit X )

Nos autem iure rei constituimur, quia aliud facimus quam scimus debere nos facere. sed quia per omnem scripturam reum diabolum constitui uidemus et propterea gehennam illi paratam legimus, legibus illum damnandum scimus, quia cum sciret et posset facere bonum, fecit malum. nec enim deus qui iustus est damnaret eum, quia bonum non fecerat, quod nescierat, aut quia malum fecerat, quod scierat. manifestatum itaque puto nullam naturam debere dici malum, quia omne malum, sicut claruit, ex uoluntate fit, quae per sensus accidit naturae.

III. QVID OPUS ERAT PER MOVSEN, ET NON ANTE, EXORDIUM MUNDI ET ORDINEM CREATURAE EXPONERE?

Prius describi non debuit, quia adhuc ex hac causa error tantus non erat in hominibus. adubi autem creuit error generi humano, ita ut etiam filii Israhel contra hanc expositionem in Aegypto tradi audirent a philosophis Aegyptiorum, a quibus etiam Moyses fuerat instructus omnem peritiam Aegyptiacam, quae Saclam quendam mundum istum adserit per malos angelos condidisse, hunc quoque principem mundi uideri, id est satanan — quam sententiam Marcion secutus ruit in mortem. nam et Manichei ab eodem Sacla hominem dicunt factum, non mundum istum, stultiores ceteris; cum enim constet mundum hominis causa fabricatum, illi a deo dicunt mundum factum, licet de alieno, hominem uero ab aduersario creatum, ut in domo alterius alter posuerit dominum —, oportuit ergo Moysen, ut errorem istum proderet et auferret, manifestare mundi et hominis fabricati deum esse auctorem. accepta enim auctoritate [*]( 3 cf. Matth. 25, 41 17 cf. Act. 7,22 19 cf. Ioh. 12,81.14,30.16,11 ) [*]( 1 qui B 4 eciretj scire X 5 facit N 6 aut (mente ftfPpk: damnanit eum)] et NX 7 facerat N scierat] sciest C sic erat G-A ita X 9 aceedit X naturam (corr.) M 10 QUOD B 13 prius ergo (ergo erat.) N descr.i.bi M hac om. X 14 erit (corr.) C adubi (eI. lA Study of Amlwosłaвtef p. 71) G at tibi cet. 18 aacram (corr. 182) M salam C cldm (corr. saclan Bm3) NX 21 saclam PM, (eorr. salam) CF, (corr. saclan) B clam N satanan G satan A 26 istum ow. X auferet C 27 dominum MCNF )

per signa et prodigia, quae fecit, docuit sine dubio id uerum esse, quod testibus signis tradebat. quis enim non crederet ei, cuius tanta signa in rebus gestis existerent? denique hinc est unde qui contra disciplinam hanc sentiunt errare noscuntur, quia nudis uerbis adsertiones suas allegare nituntur.

Itaque ut nihil deo coaeternum doceret, ordinem ipsum creatarum rerum exponit, ut dum minora prius facta memorat, postea autem maiora, nihil horum infectum habeatur, quia quae. tempore minora sunt uirtute maiora sunt, ut si illa praescribere de tempore se putent, ipsa infirmitate qua poste rioribus subiecta sunt reuincantur, aut si haec de uirtute praesumendo primatus sibi uindicent, posteritate ipsa humilentur, ut nihil horum non initio subiectum uideatur. ante quidem caelum factum et terra; deinde lux, quae in officio dies est; post firmamentum, quod appellatum est caelum, et congregationes aquarum quas appellauit maria, ut appareret terra in qua posset habitari. terram autem quam post caelum factam dicit, non terram solam uult intellegi, sed materiam significauit, id est omnia inferna, quae in mundi omnem speciem profecerunt. caelum autem non hoc carnale, sed illud supernum, quod spiritale est, in principio factum contendit, ut cum caelum dicit primum factum, deinde terram, in caelo omnia inuisibilia et in terra omnia uisibilia a deo creata signaret. totius enim naturae summa et ima conprehendit, ut quicquid medium est procul dubio factum credatur. luminaria uero, quae ad gubernandum mundum instituit, quarta die [*]( 5 adsertione sua N alligare MCNX 6 ipsum om. (add. m2) A 7 creaturarum PG creaturam C creat« arum F 8 nihil om. GA infactum C 9 tempore (alt. e m2 in raa.) M tempora X minora] maiora X maiora] minora X sunt alt. om. GA 10 se putent] reputent X posteribus M 12 humelentur C humilientur PX 13 initio] in initio C in otio GA 14 terram X 15 dies (corr. m3 diei) B diei GA 16 maria om. FB 17 possit NX 18 factum M solum GA 19 mundi] mundo 8. C 20 proficerunt CX carnC-X 22 cum om. X primo GA in om. NX caelo P caelum cet. 23 inuis.] uis. NX uis.] inuis. G, (corr. m2) A )

adserit facta, ut quanto magna sunt uirtute, tanto inferiora sint tempore. hominem autem sexto die constituit, ut in domum factam habitatorem induceret.

Hinc est unde quod quibusdam displicet dictum est: et uidit deus lucem quia bona est. ut, quia omnia a malo facta dicebantur et bona credi non poterant, Moyses ut bona quae facta sunt probaret, ipsi deo placita quae fecit ostendit, ut cui displicerent reum faceret. nam quo modo posset nescire lucem qui dixit: fiat lux et facta est lux? aliquis facit quod nescit? facta autem lux conplacuit ei qui se fecit. quis opifex in opere suo non laetetur? si dictum est: uidit deus lucem quia bona est, et de non sunt qui dicant \'mala est\\ quid, si sine testimonio esset relictum?

Igitur descripta mundi fabrica et primi hominis origine traducem tenuit generis Seth, qui redditus est pro Abel, et per ordinem uenit ad Abraham patrem Iudaeorum, ut ostenderet Abraham huic deo credidisse, qui opifex mundi est, et ipsum legem dedisse, in qua futurus Christus promissus est, qui liberaret genus hominum de dominio diaboli. ex his rationabilis probatur fides nostra; testimonium enim huic dat origo descripta, quia ab initio genus est Christianorum. ex Seth enim filio Adae uenitur ad Enoch, ab Enoch ad Noe, ex Noe ad Abraham, ab Abraham descenditur ad Dauid, a Dauid ex Maria de spiritu sancto nascitur Christus. priores ergo [*](4 6en. 1, 4 9 Gen. 1, 3 11 Gen. 1, 4 ) [*]( 1 quanta CX 2 tempora (corr. m3) B 4 unde om. X est alt. om. X 5 quia pr.] quod N 6 facto (corr.) C om. N bono GA 7 ipse NX 8 posait NX 9 add. et si ante aliquis Bm3 10 placuit P et placuit CNX ei om. F, (add. m2) B se om. NX 11 letetur (etet m3 in ras.) B ei eras. B est om. Bml 12 bonuro P de non sunt MCF (cf. p. 60, 2), non desunt P denuo sunt NOA de***sunt (add. ante 8. l. m2 tamen non) B dicunt OA 13 esse F, (corr. m2) B 14 originem Aml 15 sedh M 19 humanum M 23 abraam N (bis) discenditur N (corr.), FG a dauid] om. NX a Dauid] ex (corr. in ad) mariam add. C 24 ex] ad (corr.) C ex (a. 1. add. m2 quo deacendit) B de] de (add. m2 8. Z. qua) B sancto (8. l. add. m2 inpregnata) B )

omnes quotquot fidem habuerunt unius dei, quam saluator praedicauit, iure Christiani dicendi sunt; ab initio enim saluator uenturus promissus est. unde in Apocalypsi ait: a agnu s qui occisus est a constitutione mundi. itaque semper Christianismus. hi enim omnes. quos supra dixi. a primo homine creato in mundo per quos tradux tenditur ad saluatorem, huius dei fidem habuerunt, de quo Christus locutus est dicens: haec est autem uita aeterna, ut cognoscant te solum et uerum deum et quem misisti Iesum Christum. potest dici e contra: (si ante Christianismus, quae notitia per Christum?\' hunc intellegentiae profectum aduentus contulit Christi, quia praedicati unius dei ostendit mysterium et quid cui personae conpetat demonstrauit et ad explendam legis iustitiam addidit quae reseruata erant.

IIII. QVARE LEGEM NON IN PRIMORDIO DEDIT?

Primum lex formata in litteris dari non debuit, quia in natura ipsa inserta quodam modo est et creatoris notitia ex traduce non latebat. nam quis nesciat, quid bonae uitae conueniat, aut ignoret, quia quod sibi fieri non uult alii minime debeat fieri? adubi autem naturalis lex euanuit pressa consuetudine delinquendi, tunc oportuit manifestari, ut in Iudaeis omnes audirent, non quod penitus oblitterata esset, sed maxima [*](3 cf. Apoc. 13, 8 8 Ioh. 17, 3 ) [*]( 2 christiano (corr.) M 3 unde in ras. M in apocalyp in ras. M 5 Christianismus) christiani simas P christiani sumus CN chrfstiamssimus F, (pr. a eras.) G. (si exp.) A christiani sunt (sunt m3 in ras.) B hii MX 7 loco est Chr. P 9 cognoscant te] cognoscant et C cognoscant M F cognoscante A deum P dominum cet. 11 Christianismus] chriatiani sumus CNFB christianissimos G (pr. a partim ercu.), A (exp. et erat. si) 12 intulit N quia] qui C 16 QUABEj add. DEUS P IN om. B 17 lex] lex et P 18 quod amodo M ex traduce] extraducem N (ex eras.), CF extra lucem QA 19 bonum NFB 20 ignorat N 21 at ubi PNX autem eras. G 23 oblittera esset (e alt. exp. et eras.) A )

eius auctoritate carebant: idolatriae studebatur; timor dei in terris non erat; fornicatio operabatur; circa rem proximi auidi erant concupiscentia. data ergo lex est, ut et quae sciebantur auctoritatem haberent et quae latere coeperant manifestarentar. nam inuenimus ante Moysen non solum non latuisse, sed et uindicata esse peccata. quam ob rem et iusti fuisse repperiuntur multi; scientes enim deum uindicem timebant peccare. quod cum coepisset neglegi, legem naturalem reuelari oportuit, ut scirent cuncti aperta ratione dominum requisiturum actus humanos. quamuis per diluuium uindicatum legatur et in Sodomam et Gomorram, sed haec uetustatis obliuio texerat, unde per Moysen terroris causa ad disciplinam corrigendam et fidem in deum reformandam commemorata sunt. quare et apostolus: iustis, ait, lex non est posita, sed iniustis, idola colentibus, fornicatoribus, et talia.

Nunc uideamus an conueniat his, qui dei iudicium audientes rident futurum, si proderit an oberit, si ueritate munitur an caret ratione. lex quidem data est mundo, sed uidemus illam circa multos cessare: non ergo iustum uidetur. ut quid hic peccantes per potentiam securi sunt, alii leges inludunt, pauperes deprimuntur, iustis accusatio conponitur, bene agentes obprobrio sunt, pii indigent, mali florent, iniqui et corruptores in honore sunt, auari et raptores locupletantur, iudex uenalis est? nonne iniquum uidetur si conditor rerum non haec requirat, [*](10 cf. Gen. 7, 21; 19, 24. 25 14 cf. I Tim. 1, 9. 10 ) [*]( 1 domini OA 2 terra M operebatur MG auida erat P aui. dierant (corr. audierant) C 5 inueniremus (corr.) C 6 uindicta X 8 coepisaent MC neglegi legem] nec legem NFOA neclegi (e ait. corr. i) B (add. legem a. I.) 9 actos M (corr. m2), F 10 dillanium M 11 in ante Gom. add. N gomurram (corr. A) X 12 causam MCNX 13 dominam CNX domino M apost. et P 14 posita] poaita iuatis NX 15 alia B 17 ai ueritate munitur] si ueritatem unitur Mml seueritate munitur N 18 illa CF 19 ut quid Engelbrtckt ut qui codd. hic (i mJS in ras.) B peccant e corr. B 20 po..tentiam N sint PG-A al.i F leges (corr. m2 legi) M legis GA 23 ueneralii M 24 condidor F, Bml )

ut qui hic iniuste pressi sunt releuentur, et qui bene uiuendo indiguerunt remunerentur, et qui propter iustitiam obprobrio erant honorentur; illi autem qui per potentiam leges contempserunt aut tergiuersatione inluserunt iniquitatem sectantes, sic gloriosi in his, ut ipsi iustitiae insultare uiderentur, ut humiliati et confusi tormentis subiciantur in conspectu eorum, in quorum malis et despectatione gaudebant, ut et ipsi de poena illorum laeti deo gratias referant, apud quem solum personarum acceptio cessat?

V. UT QVID ABEL SACRIFICIUM ACCEPTATUM EST ET CAIN REFUTATUM?

Ex uerbis hoc ipsius lectionis potest colligi, quia non est litterarum arte uelata historia. nam Abel prudentem et deuotum in eo ipso sermo indicat scripturae, Cain uero neglegentem et inprouidum ac per hoc minus deuotum. Abel ergo de placitis potiora elegit, quae deo offerret creatori, ut de his utique quae creauerat praecipua illi offerret, per quod et dicationem suam et meritum eius probaret, ut et propriam reuerentiam et deum auctorem ostenderet. hoc Cain uelut rusticus praesentire nequiuit. totum enim animum terrae inserens mentis oculos ad caelum leuare non potuit, ut quid creatori dignum esset aspiceret; qualiacumque enim deo obtulit munera.

Quae causa etiam in Iudaeis obliquae mentis deprehenditur. [*]( 8 cf. Rom. 2, 11 etc. ) [*]( 1 reuelentar A 2 iustiam MA obproprio Nml F 6 humilitati Nml 7 deapectatione M de ex(s)pectatione CNX deepectione P 9 cessat] est (post. add.) C 10 habel C acceptum NGA, (rubr., add. ta atr.) C est om. X 11 reputatum C refntatum sit B 12 collegi P, Fml 13 nolata M historiam C deuotum et prudentem P 14 sermone OA scriptnra G neglegenter inprouidum P 15 homiuns C ho.c minus N deuotum] idoneum P placitis P placidis cet. 16 offeret MC ut de] unde FG ut (add. de mS) A 17 offeret MC 19 actorem M 20 nequit Mml annum terre M inferiens C mentes C 22 munera om. (add. s. l. m3) M 23 etiam] et P )

saepe enim reprehensi sunt, cum munera sua inprouide dei altari offerrent, quae nec hominibus digna uiderentur dicente domino: caecas et luscas offertis mihi; non haec suscipiam de manibus uestris. offers ea praeposito aut duci tuo, si acceperit ea, cum constet apud omnes personae sublimi maxima. debere offerri munera. ideoque Cain munera refutata sunt dicente ei deo: quid contristatus es et ut quid concidit uultus tuus? nonne si recte offeras, recte autem non diuidas, peccasti? quiesce. apud te conuersio eius, et tu dominaberis eius.

Vides ergo quia diuisio incurrit peccatum. dum non aestimat quid deo dignum esset, potiora reseruauit suis usibus. itaque non quia obtulit reprehensus est, sed quia indigna obtulit, nec ex eo damnatus est, sed factum emendare commonitus. ad te, enim ait, conuersio eius, et tu dominaberis eius, hoc est \'me non accipiente ad tuum dominium conuersum est munus a te oblatum\', ut de cetero sciret quid faceret. hinc inuidia exarsit ut occideret fratrem, ut ab iniusto occideretur, qui iustitiam primus ostenderat, et exemplum malum daretur hominibus. sic enim aemulatione zeli caecatus est ut non solum gratias non ageret — eo quod reus factus non fuerat, sed et didicerat quo modo hoc emendaret —, uerum etiam adderet aliud grauius, per quod damnari mereretur.

Talis est causa inprouidi ac parricidae Cain, qualis et illius nequam serui, cui cum ignotum esset a domino, ingratus effectus [*](2 Mal. 1, 8 7 Gen. 4, 6. 7 14 Gen. 4, 7 24 ef. Matth. 18, 27-34 ) [*]( 1 reprehen«*»si ( fuit dis* [?]) C offerent CF, Bml 3 accipiam X 4 offera ea] offerre a C offer ea NX aut duci tuo] tno audaci C 5 aceiperit ex 6 sublimis M offerre N, (corr. m2 B) X 7 reputata C es et] esset C 10 apud] apud ad GA conuersatio (corr.) G, (corr. m2 mg.) A 11 quia] quod C 12 dignum deo AB 13 quiaJ quod C quia] quod C 17 cetero] cero M enuidia (corr.) M 19 ostenderet (corr.) C 23 aliquid P damnari-p. 28, 1 ignoto in ras. M 24 parricidiae CG, (tert. i eras.) N paricidię F 25 esset] fuit (exp. et corr. esset) N )

exiens suffocabat conseruum suum, ut et de praeterito ignoto sibi facinore et de impietate in conseruum admissa inexcusabilis damnaretur. et tamen ad praesens damnatus non est Cain, sed confusus et reus sub terrore dimissus est super terram, ut, si paeni- . teret, ignosceretur ei. denique timens ne quis eum pro hoc facto occideret, ait ad deum: maior causa est mea relinqui me. si eicis me hodie a facie tua, et a facie terrae abscondam me et ero gemens et tremens super terram. et erit, omnis qui inuenerit me occidet me. territus Cain uerbis iusti iudicis dei timet despici a deo, ita ut et a conspectu hominum fugere se debere putet certus, quia qui irato deo uiuit etiam ab homine possit occidi. sed quid ei respondit dominus? non sic, inquit, hoc est (con ad hoc te remisi, cum non merearis uiuere, ut ab aliquo occidaris, sed ut gemas et tremas, quasi qui primus malum exemplum dederis super terram, dum laboribus tuis non respondit fructus ex humo\'. itaque omnis qui occiderit, inquit, Cain, septem uindictas exsoluet. haec sententia ostendit iure damnandum Cain. quando enim uidit legem datam sub tali comminatione, ne quis imitaretur factum eius, plus coepit timere, sciens quid mali admiserat.

Septem ergo uindictas promittit, si quis ad hoc facinus adspirasset, ut uidens ex hoc opere Cain reum factum, et cum adhuc legis manifestatio non erat. sciret se septemplici poena multari si non hoc uitaret, ut legis notitia sex plagas adderet supra quam meruerat Cain, ut cum plaga Cain septem numerarentur uindictae. [*]( 6 Gen. 4, 13. 14 13 Gen. 4, 15 a 17 Gen. 4, 15 b ) [*]( 1 exioene N conseruam (er in raa.) M conuerno (corr.) N 4 paenetiret F penetiret (corr. m2) B 6 occiderit (it m2 in ros.) G, A deum P dominum cet. est causa P relinque CGA relinqui (add. s s. I.) F 7 me eicis G, (alt. e 8. I.) A 8 abcedam N ero (r ml in rcu.) G 10 dispici CNFG 12 rato M 14 te om. N ab om. F, (add. m2) B 18 haec est M 22 uindicatas C facinora deus piraaaet C 25 notitia sex plagas] notitias ex plaga C notitias ex plagas N, G (corr. ,2 plagis), notitia ser plag (corr. plagas) A )

hoe etiam numero remunerandi sunt qui relietis omnibus dominum sequuntur et in futuro uitam aeternam habebunt, hoc est signum quod posuit deus in Cain, ne quis occideret eum omnis qui inuenisset eum. in parricida enim posita lex est, ut si quis homicidium fecisset, quia omne parricidium homicidium eat, septiens reus esset, quam fuerat Cain, ut hac seueritate ceteri territi ab hoc se facinore inhiberent.