Exameron

Sextus iste est dies, quo mundanae creaturae origo [*](113 C) concluditur, et ideo etiam sermonis nostri, quem difficilius rerum exordiis adsumpsimus, finis paratur. qui etsi per quinque iam [*]( D ) dies non mediocri labore nobis processerit, tamen hodierno die maiore curarum adcrescit faenore, quia in hoc et superioruriisuperiorum dierum periculum est et totius summa certaminis. etenim si in fidibus aut cantibus et athletarum contentionibus crebris licet et maximis ludicris tamen superiores dies sine ullo coronae transiguntur dispendio, postremus autem dies habet sortem coronae, in quo et decernendi periculum est et cedendi [*]( E ) obprobrium et uincendi praemium, quanto magis in hoc tanto agone sapientiae, tanto non paucorum sed uniuersorum inmoremur, cum hodie nobis uelut quaedam certaminis corona procedat, maior sollicitudo angit, ne et superiorum effundamus laborem dierum et praesentis subeamus pudorem. neque enim eadem dicendi condicio, quae canendi atque luctandi, cum in illis ludus offensionis, in isto lapsus mortis sit. illic si pecces, spectantum fastidium est, frigus damnum est audientum. [*]( F )

adsistite igitur mihi tamquam coronae iudices et ingredimini mecum in hoc magnum et admirabile totius uisibilis theatrum creaturae. etenim si is qui explorat inrideat aduentus hospitum, dum toto eos circumducit urbis ambitu [*]( 21 Bas. 164 A (69 C) ) [*]( PLICIT YN\'MS) DIES QVINTVS CVN\'S et (qui add. DE RERU EXORDIIS AMBROSII EPI) M, om. GP INCIPIT (om. M) DIES VI IINMS EXPLICIT LIBER QUINTUS. INCIPIT SEXTUS Brux. in B non est subscriptio 4 adsamsimas C 5 odierno C 6 ffnore 3f foenore S fenore cet. 8 fidilibus C 10 pos∗tremus C (t eras.) 12 obpropriam CG oppropriam P opprobrium V 15 sollicitudo C (c in ras.) effandam C et (corr. m2) G 17 in om. CP, a. u. m2 G 19 spectandum G m1 Y spectantium H* (ti ex d) M (i exp.) B audientium GVKB 20 adsistite C (ti s. II.) 22 is M fo bis G his PXSB (h exp.) cet. explorant શM\' et m1 શ\' et G (n 8. u. m2, sed eras.) explorans શ m2 MS explorare B nouit B 23 dum G m2, om. cet. orbis n (corr. m2 G) )

Nunc age naturas bestiarum dicamus et hominis [*]( E ) generationem. audio enim iamdudum aliquos insusurrare dicentes: quamdiu aliena discimus et nostra nescimus, quamdiu de reliquis animantibus docemur scientiam et nosmet ipsos ignoramus? illud dicat quod mihi prosit, ut me nouerim ipsum. et iusta est conquestio, sed ordo seruandus est, quem congregari contexuit, simul quia non possumus plenius nos cognoscere, [*]( F ) nisi prius quae sit omnium natura animantium cognouerimus.

producat inquit terra anjmam uiuentem secundum genus, quadrupedes et serpentes et bestias terrae et pecora secundum genus et omnia reptilia [*]( 22 Gen. 1, 24—26 ) [*]( 8 communem WMSB 4 in patria CP in patriam G V patriam N 5 collegere CP quanta C quanti P quant. G (n ut uidetur eras., t\'n mg. i». rec. quantfl) quanto શ\' (m2 -4) 7 hodie C (h a. u.) uos] a (eoctra u. m2) uobis G coronari m2 GP 8 nos C (n in ras.) 17 animantibus C (ni 8. u.) scientiam et G (et 8. u. m2) YN et scientiam CP 18 ut nMSB unde N\' nouerim ipsum C ipsum nouerim cet. post ut me ipsum nouerim add. unde me ipsum nouerim Tell. Trec. 19 et UMSB1 eat N\' est om. N 20 plenius (i 8. u.) m3 C m2 Y nos om. CPV, ante non add. m2 G 21 cognoueremus C 23 quadrupedes C (es ex is m3) serpentes C (es ex is m3) 24 post terrae add. secundum genus N\' et (uerbis et pecora secundum genus erasis) S reptilia DB repentia N\' et (add. terrae) MS )

nec uereor ne quis me pauperis conuiuae praesumptioni conferendum putet, qui studio humanitatis complures roget nec his quicquam nisi uiles et usitatos adponat cibos, ut tenui mensae pauperis adparatu plus reprehensionis incurrat ex fastidio conuiuarum quam gratias referat ex hospitalitatis [*]( B ) adiectu; nec enim Helisaeum amici quasi malum conuiuam agrestia adponentem holera refutarunt. simile uanis relationibus exquisitum illud et adcuratum opipare conuiuium est, in quo fasiani aut turturis species adponitur et intus pullus manducatur aut pullus infertur et ostreis est fartus aut spondulis aut poculum bibitur, quod diuerso colore atque odore in alienos mutetur sapores. maritima terrenis, terrena maritimis pariter. hoc est reprehendere fletur [*]( c ) creatoris, qui nobis ad uictum omnia condonauit, quod non illa miscuerit. sed haec dulcia primo uidentur et postea fiunt [*]( 8 Bas. 188 A (80 AB) 18 Reg. IM 4, 89 ) [*]( 5 ad hoc II et (ad s. II.) B alio N\'MS 6 peccatorum II pecorum N 8 pauperis C (is ex es m3) praesumtione C et (corr. m2) G 9 conr plures C (u in ras.) 11 ut IIMSB et N\' tenuis MS et m2 P tenue G (-i m2) tenuae Pml pauperis C (-ea m3) pauperes શM\' adparatu GVM\'B et ml P51 adparata W\' (v a. a ult.) ■ adparatas CMS et m2 n repprehensionis C 12 gratias II gratiae N hoc hospitalitatis C (talitatis in ras. min. spatii) G (pita 8. w. m2) P 13 helisseum C 14 adponentem (ad in ras.) C 15 exquesitum C opipare G m2 et m. rec. in mg. S opificare MS opinare P (n ex p) cet. 16 turtoris (v 8. o) m3 Cm2 GP intus IIB in his શ\'MS nihil WМ\' 18 spondulis 31\' spondylis SB spondolis %M\' spondilis cet. 21 condonauit lIB donauit N\' ministraait MS )

neque enim rursus formidini est, ne plures uidear inuitasse [*]( D ) quam possum pascere et uobis panes deficiant uerborum meorum, quia et Helisaeus etsi merito inimitabilis nobis imitandus fide non considerauit quantos panis haberet, sed quos haberet diuidere omnibus uoluit et sufficere omnibus iudicauit. itaque decem panes ordeacios diuidere in plebem iussit ministro. et dixit minister: quid dabo hoc in conspectu centum uirorum? et respondit: da et manducent, quoniam haec dicit dominus: manducabunt et relinquent. fides igitur uestra faciet abundare pauperis [*]( E ) linguae conuiuium. nec uereor, ne ieiunia uos edaciores faciant, quominus repleti et esurientes ac uacui reuertamini, quia scriptum est: confirmat iustos dominus, et in diebus famis saturabuntur. multo pulchrius est ordeacios panes non erubescere et adponere quod habeas quam negare. Helisaeus, qui sibi nihil reliquit, populis abundauit. Helisaeus ergo ordeacios panes non erubuit adponere: nos [*]( 7 Reg. IIII 4, 42 eqq. 11 Reg. IIII 4, 43 17 Psalm. XXXVI 17 et 19 ) [*]( 1 cupioaior CM\' et (corr. m2) GPM luxuries શ\'MSB luxories HM\' luxuria est C luxoria est G (v a. o m2, fuerit exp.) P (v a. o m2) V 5 enim om. N formidinis ILJfS 8 panis M\' et ml CH panes C m3 H m2 eet. 9 et MS, om. cet. sufficere M\'B et m2 G%\' efficere G%V ml cet. 10 ordeacios m2 GPS ordiacios CV et ml GPS ordiaceos B ordiacius Sl (-os m2) M\' ordiacias (-os corr.) M 11 conspectum C (m exp. m3) PV 12 et (ut m3) C manducant II (-cent m3 0, m2 GP) 13 dicit SB dixit C (x in ras.) G (dicit m2) cd. 15 edaciores GV etaciores C et (corr. ml) P edatiores cet. 18 ordeacios G ordiatius C (-os m3) ordiacius 91 (-os m2) M\' hordiacius Pml ordiacius S (m3 ordeaceos) VM hordiatios 91\' hordeaceos B et m2 P 19 erubiscere C 20 helisaeus C et (s pr. eras.) P relinquit CPi1.M\' et (n exp.) G abundabit C (-uit m3) 21 ordeacios G ordiacios CV et ml PS hordiacios M ordiatios 9C\' ordiacius$[ (-os m2) M\' ordeaceos P m2 S m3 B )

Quid mihi quaerere quae sit eius mensura circuitus, quam geometrae centum octoginta milibus stadiorum aestimauerunt? libenter fateor me nescire quod nescio, immo scire quod scire nihil proderit. melius est genera terrarum scire quam spatia, quae circumfuso mari, interiectis barbarum regionibus, suffusa [*]( 116 A ) atque inuia paludibus humo quemadmodum possumus conprehendere? quod inpossibile esse hominibus scriptura demonstrat dicente deo: quis mensus est manu aquam et caelum palmo et uniuersam terram clausa manu? quia statuit montes in libra et rupes in statera et nemora in iugo? et infra: qui tenet gyrum terrae et habitantes in ea sicut lucustas, qui statuit caelum ut cameram. quis igitur aequalem sibi cum deo audet scientiam [*]( B ) uindicare, ut quae deus maiestatis suae esse proprio signauit oraculo haec sibi homo ad cognitionem suppetere posse praesumat?

certe Moyses eruditus erat in omni sapientia Aegyptiorum, sed quia spiritum dei accepit, quasi minister dei inanem illam et usurpatoriam philosophiae doctrinam ueritatis rationi posthabuit et ea descripsit mihi quae nostrae spei adcommoda iudicauit, quod terram fecerit deus, quod produxerit terra [*]( C ) iuxta dei omnipotentis imperium operationemque domini Iesu uirgulta de terris et omnem animam uiuentem secundum [*]( 4 Bas. 188 CD, 189 A (80 DE) 11 Esai. 40, 12 14 Esai. 40, 22 19 Bas. 189 A (80 DE, 81 A) ) [*]( 5 aestiraauernnt C (u alt. in ras.) 6 prius scire om. N, <ne> scire Henricus Schenkl 7 melius est om. II est 8. u. B spatia C (t in ras.) 8 barbarum CP et m1 G barbarorum G m2 cet. 9 conprehindere C, in quo uerba inde a conpr. usque ad palmo («. 12) in rtU. min. spatii 10 omnibus II (corr. m2 G) N\' 15 lucustas CM locustas cet. quis CGB 16 cum deo potestatem (-te B) audeat (-et B) et (om. B) scientiam MSB 20 accepit C (e ex i m3) 21 filosophiae %\'M\'S filosofiae CG Pશ doctrine C rationi VS rationg C m3શ ratione Cml cet, )

Inhaereamus igitur propheticis dictis nec spiritus sancti [*]( E ) quasi uilia despectui habeamus adloquia. producat inquit terra animam uiuentem pecorum et bestiarum et reptilium. quid argumentamur alia, ubi euidenter creaturarum terrestrium natura formatur? currit enim in [*]( F ) profundis mundi per omnem creaturam dei uerbum, ut subito de caue omnia quae statuit deus animantium genera producantur et in futurum lege praescripta secundum genus sibi similitudinemque uniuersa succedant, ut leo leonem generet, tigris tigridem, bos bouem, cygnus cygnum, aquila aquilam. semel praeceptum in perpetuum inoleuit naturae, et ideo ministerii sui obsequium praebere terra non desinit, ut priscae [*]( 117 A ) constitutione species reparaDin feruntur successione m nouas reparentur aetates.

sed uis ad usum hominis deriuare quae genita sunt? noli ueritatem unicuique generi naturae propriae denegare, [*]( 10 Bas. 189 A-C (81 AB) ) [*]( 1 at M (t ex d) SB an cet. 2 umbram C 3 regione lIB regionem umbrae mundi huius (huius mundi Brux. Diu.) Brux. Carn. Diu. 4 mundi IINI umbrae MB et (in quo post huius est ras. 5 litt.) S incedens MS eclipsis MmlS eglypsis B eglipsis C (i pr. in ras.) VN\' et tnl GP eclipsin m2 GPJf 7 uanitatis C (-es m3) 8 occupant C (nt ex t) occupat Y ludumque CPV operantur P m2 ea eras. C 9 ad ante ad eras. C 10 inherea»mus C (h 8. u.) profeticis Cશ\'MB 14 constitutioneip C (m exp. m3) G 15 subito C (o in ras.) 19 tygris C (y in ras.) Pł11 tygridem CGPશ\' cignus G cycnus N\' gygnum G (c s. g pr. m2) cycnum N* 20 Be.mel C inolibuit C 22 reparabili C (ara in ras.) 24 deriuari G ) [*]( XXXII. Ambr. parI 1, faee. 1. ) [*]( 14 )

Piger asinus et expositus ad praedam sensuque tardior quid aliud docet nisi nos uiuaciores esse debere nec desidia [*]( - 1 Bas. 192 AB (81 CD) 17 Psalm. XXXI 9 20 Bas. 192 C (82 A) 24 Bas. 192 BC (82 A) ) [*]( 4 quadripedi CYB et ml GP quadripede MS quadripedo W\' quadrupedi m2 GP quadrupedo 21M\' 5 cum B Brux. Carn., om. cet. 6 requirunt G m2 MS requirant Gml cet. 7 secuntur F&\'<S 8 pecudum MSB caue ne G (ne 8. u. m2) N* 9 deflectas C (e alt. in ras.) 10 uigoris C (i pr. in ras.) sine N\'MS sine qua IIB; uix credibile sineque Ambrosium scripsisse 11 pascunturll 15 deseraisy 17 deus uoluit MSB segregare C segregari cet. dicens om. G 18 in om. MS 22 rabies C (b ex p))

fraudulenta uulpes foueis se [*]( E ) latibulisque demergens nonne indicium est infructuosum esse animal odioque dignum propter rapinam, despectui propter infirmitatem et ideo suae incautam salutis, dum insidiatur alienis ?