Exameron

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

Unum autem nomen auium, sed genera diuersa, quae quis [*]( F ) possit aut memoria aut cognitione conprehendere ? sunt itaque aues, quae carne indiuidua. ideo his ungues asperi, curuatum atque acutum os, uelox uolatus, quoniam raptu uiuunt, ut possint facile praedam conprehendere quam secuntur, propere uel ore uel unguibus euiscerare. sunt etiam aues, quae reperto pascuntur semine, aliae diuerso et fortuito cibo. est etiam diuersitas copularum, quarum gratia carent quae intendunt rapinis. nam propter auiditatem praedandi uel propter insidias meritum nec ipsis inter se conuenit, et ideo declinant sui [*]( 99 A ) copulam — refugit enim auaritia consortium plurimorum —, deinde coniunctio plurimorum facile ipsa se proderet. his ergo auibus nihil est copulatorium praeter iugale consortium. ergo aquilis accipitribusque hic usus est uitae, contra uero columbae grues sturni corui atque cornices, etiam turdi gaudent plurimum conexione.

alia quoque auium genera enchoria, quae manent in [*]( B ) locis semper, alia aduenticia, quae obeunt regiones alias et peracta hieme reuertuntur. sunt alia. quae hieme redeunt, aestate peregrinantur a nobis, siue quod alia hiemis tempore ad [*]( 1 Bas. 169 A (72 DC) 8 Bas. 171 A (73 AB) 22 Bas. 171 B (73 B) ) [*]( 3 quaerendum C (-dam m3) P ministerio C (i j?r. et alt. tM rcM.) 4 et S DtM. Uind. aut B JL<r. TcH. Trec. ut M<.j fort. uel 8 possit autem (\' cogitatione B DtM. yeH. Trec. 9 cur\'uatum C (b er<M.) curnantar jP 11 praedam conpraehendere n corripere praedam N sequuntur 9t3f\'JfjB 14 carent IIMSB carent fere N\' 20 columbae G m2 colunbae B palumbes MS columbi N\' columbes G m1 ce<. 21 gftues f graues 3f plurimum C (m pr. eras.) plurimorum M<S\'B 22 enchoria MS encoria ce<. )

177
calidiora se conferant, filius quod pleraque rursus aestatem in his locis exigant, quae amoeniora nouerunt. turdi denique autumni fine, hiemis confinio quasi exacta aestate se referunt. Quibus nos inhospitali immanitate molimur insidias et diuerso genere nunc infida sede decipere, nunc sibilo eos fallere, nunc [*]( c ) laqueis eos captare contendimus. ciconiae reditus uexillum ueris attollit. grues, quia alta petunt, amant frequenter peregrinari.

aliae aues ad manum se subiciunt et mensae adsuescunt tactuque mulcentur, aliae reformidant. aliae isdem quibus homines domiciliis delectantur, aliae secretam in desertis uitam diligunt, quae requirendi sibi uictus difScultatemdifficultatem libertatis amore compensant. aliae uocibus tantum [*]( D ) terris, aliae canoro delectant suauique modulamine. quaedam ex natura, aliae ex institutione diuersarum uocum oblocuntur discrimina, ut hominem putes locutum, cum locuta sit auis. quam dulcis mcrularummerularum, quam expressa uox psittaci est! sunt etiam aliae simplices ut columbae, aliae astutae ut perdices; gallus iactantior, pauus speciosior. sunt etiam uitae in auibus et operum diuersitates, ut aliae ament in commune consulere et conlatis uihbusuiribus uelut quandam curare [*]( E ) rem publicam et tamquam sub rege uiuere, aliae sibi quisque prospicere, imperium recusare et, si capiantur, indigno uelint exire seruitio. [*]( 5 Uerg. Georg. I 139 8 Bas. 171 BC (73 CD) Uerg. Aen. VII 490 14 Uerg. Aen. VI 646 17 Matth. 10, 16 23 Uerg. Ecl. I 40 ) [*]( 3 antaiBni C\' (n tM ras.) 4 molimur C (i et ur in rcM.) 5 sibilo 11 uisco N, cf. Uerg. Georg. 1 139 eos ow. AfS\', eius C 6 llaqueis C 7 attollit G (o ex u m2) attulit CPV quia GMS qui C (quae m3) cet. petant C (tan in r<M.) 8 mensae IIMS mensae erili (heriU N-B, h a. M. m2) N\'B; cf. Uerg. Aen. VII 490 9 isdem શ\'M\'S hisdem n eisdem M<. 11 requirandi C (e s. i Mt3) 13 modulamine C (e ex i m3) modolamine YM\' et (v N. o alt.) m2 C, MJ K 14 obloquuntur YMSB 16 psittaci શS psyttaci CCF psyptatici P pattaci cet. 21 sibi quisque (quaeque B)2Vqanique (quaeqae C m3 G m2) sibi n 22 post prospicere add. aliae 11 indignQ C (& ex u m3) indigne GP 23 uellent 11 (Qolunt G m2 aollnnt C MtJ) uelent N a (s. M. tn3) aeruicio C ) [*]( XXXII. Ambr. pars 1, fMC. 1. ) [*]( 12 )

178

IAb his igitur ordiamur quae nostro se usui imitationem [*]( F ) dederunt. in illis enim politia quaedam et militia naturalis, in nobis coacta atque seruilis. quam iniusso et uoluntario usu grues in nocte sollicitam exercent custodiam! dispositos uigiles cernas, et ceteris consortibus generis historia aliae circumeunt et explorant, ne qua ex parte temptentur insidiae, atque nisi deferunt inpigro sui uigore tutelam. post ubi uigiliarum fuerit tempus impletum, perfuncta. munere in somnum se praemisso clangore cooponitconponit, ut excitet [*]( 100 A ) dormientem cui uicem muneris traditura est. at illa uolens suscipit sortem nec usu nostro inuita et pigrior somno renuntiat, sed inpigre suis excutitur stratis, uicem exsequitur et quam accepit gratiam pari cura atque officio repraesentat. ideo nulla desertio, quia deuotio naturalis, ideo tuta custodia, quia uoluntas libera.

hunc etiam uolantes ordinem seruant et hac moderatione omnem laborem adleuant, ut per [*]( B ) uices fungantur ductus consilio munere. praecedit enim una ceteris praestituto sibi tempore et quasi ante signa praecurrit, deinde conuertitur et sequenti sortem ducendi agminis cedit quid hoc pulchrius, et laborem omnibus et honorem esse communem nec paucis adrogari potentiam, sed quadam in omnes uoluntaria sorte transcribi?

antiquae hoc rei publicae munus et instar liberae ciuitatis est. sic a principio acceptam a natura exemplo auium [*]( c ) [*]( 1 Bas. 171 D (73 E) 3 Bas.176 A (74 E, 75 A) ) [*]( 1 ordinamur C (r alt. ex s) C (n eras.) -PF quae 11 qui N se OM. y, fort. recte 2 policia CG 4 grues C (u et s in ras.) nocte N\'B nocte. S noctem M<. coatodiam C 6 temtentur CP et (m2 tendantur) G insidiae temptentur N 7 omne C (-6 M3) P 9 somnum VN BOnO CGP clangore N\'MS clamore nj? 11 suscepit VM et corr. m3 C\', m2 C, m1 શ14 tota C\'Af et (tuta m2) CPX 15 uolantes N uoluntatis n, fort. uolitantes 16 Jaborem adleuant C\' (rem adleuant <? f<M.) ableuant N 17 doctus fP et (ducatas m2) C praecedit (7 (e alt. M\' i m3) 18 antesignana P m2 antesignanus C m2 procurrit Gronouius Obs. in script. eccl. c. 25, p. 282 19 augminis 11 (u del. CG) 22 transcribit II (t eras. G) et om. CGP 23 ab (b m2 in ra<.) inicio (o ex um m2) શU\' aaibus n )

179
politiam homines exercere coeperant, ut communis esset labor, communis dignitas, per uices singuli partiri curas discerent, obsequia imperiaque saxatiles, nemo esset honoris exsors, nullus inmunis laboris. hic erat pulcherrimus rerum status, nec insolescebat quisquam perpetua potestate nec diuturno seruitio frangebatur, quia et sine inuidia erat ordine muneris et temporis moderatione delata promotio et tolerabilior uidebatur quae communicabat sortem custodiae. nemo audebat [*]( D ) alium seruitio premere, cuius sibi successuri tn honorem mutua forent subeunda fastidia, line labor grauis, quem secutura dignitas releuaret. sed postquam dominandi libido uindicare coepit indeptas et susceptas nolle deponere potestates, posteaquam militiae non ius commune coepit esse, sed seruitus, posteaquam non ordo factus est suscipiendae potentiae, sed studium anguillas, coepit etiam ipsa laboris functio durius sustineri, et quae non est uoluntaria cito [*]( E ) locum relinquit incuriae. homines quam inuiti subeunt uigiliarum munera, quam aegre unusquisque in castris periculum sortitus excubat, quod tuendum sibi regali praeceptione committitur! proponitur poena desidiae: et tamen plerumque obripit incuria, non seruantur excubiae. necessitas enim, quae inmto inponit obsequium, affert plerumque fastidium; nihil [*]( F ) [*]( 18 Uerg. Aen. VIIII 174 sq. ) [*]( 1 polttian MS\' coeperunt GN\'SB 2 partire શ(-ri m2) JtT patrem C (-um m3) 3 diuiderent C (i pr. ex e m3) diuideret S (t <r<M.) diuidere N\'MB esse CGP 4 pulcherrimus C (i in r<M.) statua C (ata in ras.) estatua C (e eras.) 5 insohsctbat P et corr. m3 C* m2 C perpetuam potestatem C (m M< exp.) PV 7 dilata C 8 communicabat 11 communi cludebat N (-batur m2) શ\' communi claudebat M\' communi cadebat MSB sortem CCf sorte cc<. custodiae 11 custodia N 9 aucceasuri C (c j)r. N. M., u pf. in t\'<M.) 10 quem C (e in fow.) 11 dignitas secutura N 12 indeptas 11 (d exp. C) indebitas N potestatis C (-tes w3) P 13 posteaquam ... aeruitus infra in mg. C, post uindicandae transponit B militia MS malitiae શM\' et (corr. m2) શ\' 16 fonctio C (i postea add.) 17 inuite (7 18 munia Jtf<S 21 obrepit N 22 iniusto C ) [*]( 12* )
180
est enim tam facile, quin habeat difficultatem, quom facias inuitus. ergo et iugis labor auertit affectum et continua ac diuturna potentia gignit insolentiam. quem inueaiasinuenias hominum, qui sponte deponat imperium et ducatus sui cedat insigne fiatque uolens numero postremus ex primo! nos autem non solum de primo, sed etiam de medio saepe contendimus et primos discubitus in conuiuio uindicamus ac, si semel delatum fuerit, uolumus esse perpetuum. ideo inter grues aequanimitas in laboribus est, humilitas in potestatibus. admonentur ut exerceant custodiae uices, non admonentur ut de potestate [*]( 101 A ) decedant, quia ibi naturalis quies somni interpe]landa, hic uoluntariae sedulitatis gratia praestanda est.

Ciconias ferunt collecto proficisci agmine, si quo [*]( B ) pergendum putant, et simul plerisque circa orientem locis inuehi et quasi tessera militari pariter omnes moueri. exercitum credas cum signis suis pergere: sic omnes uiandi comitandique et praeeundi ordinem seruant. cornices autem ducunt eas ac dirigunt et uelut quibusdam exuere stipatricibus prosequuntur, adeo ut adiumenta quaedam bellantibus aduersus inimicas [*]( c ) aues conferre credantur et propriis periculis bella aliena suscipere. cuius rei indicium est quia nullae interuallo aliquo temporis residere in illis locis repperiuntur et quia cum uulneribus reuertentes manifesta quadam sanguinis uoce ceterisque locuntur indiciis grauium se certaminum subisse conflictum. quis igitur illis poenam desertionis indixit, quis derelictae militiae supplicia fonmdolosaformidolosa praescripsit, ut nulla [*]( 13 Baa. 176 BC (75 AB) ) [*]( 1 quom scripsi quam 11 quod N cum m2 GB 3 hominem C 4 ductus 3f<S 5 fitaqaae C (corr. w<?) 6 sepe C (epe in r<M.) 7 uindicamus C (i alt. ex e MtJ) si a. M. C 12 praestolanda શ(ol eras.) ce<. 17 deducunt 2V\'2tfN 18 tunms istis patricibus n sturmis tipatribua !C prosequntur C prosecuntur GPVSB persecuntur શ\' 21 nullo (nuMa F) interuallum (-lo C <M3 CB) aliquo (aHquod B m2) ΠΒ nullae (nuUa N\') per interuallum aliquod N\'MS 23 quaedam IIjB sanguinis sui N\', fort. recte 24 loquuntor Jtf conflictum C (i in f<M.) 26 praescrtpait formidolosa N\'MS )

181
alis hospitalibus turmis se subtrahere nitatur, sed [*]( D ) certatim omnes deductionis munere officioque fungantur.

discant homines hospitalia seruare iura et ex auibus cognoscant quid religionis hospitibus sit deferendum, quae obsequia deputanda, quibus cornices etiam pericula sua negare non soleant. his igitur nos ianuas claudimus, quibus aues etiam animas suas conferunt, et quos illae consortio prosecuntur discriminis, eos tecti prohibemus hospitio et [*]( E ) quorum illae bella suscipiunt, his nos bella frequenter inferimus. mentior, si non Sodomitanis haec fuit causa supplicii aut Aegyptius furor, genti hospitae dum bellum conatur inferre, inhospitalitatis poenas infidae naufragio plebis exoluit.

quam uero rationabilium non excedat pietatem ac prudentiam auis huius clementia consideradum, quam ne post exemplum quidem erat quisquam nostrum imitari potuerit. nam depositi patris artus per longaeuum senectutis plumarum [*]( F ) tegmine alarumque remigio nudatos circum instans suboles pinnis propriis fouet et — quid dicam? — collaticio cibo pascit, quando etiam ipsa reparat naturae dispendia, ut hinc atque inde subleuantes senem fulcro alarum suarum ad uolandum exerceant et in pristinos usus desueta iam pii patris reuocent membra? quis nostrum releuare aegrum non [*]( 12 Bas. 176 C (75 BC) 16 Uerg. Aen. XII 395 17 Uerg. Aen. I 301 VI 19 ) [*]( 1 sed C sese N\' et m2 B 2 deductionea C 4 relegionis CP et «MT. G 7 proaequntnr C prosequuntur M\'Jtf 10 aupplicii C (i tert. in f<M.) 14 cODaideradum C* conaerandum F considerandum ce<. nec G m2 B m2 શnemo શ\'MS poteat G (te eraa.) PN\' 15 potuerit B (u eras.) poterit -A\'\' potuit MS 16 plurimarum II (ri acp. m2 GP) 17 tecmine CF nndatM IHV (-os m2 Pશ\') nudato S circuminstana CPV et (in m2 <a:p.) CB circumstans Mt. 18 pinnis Jf\' et m1 CCPWW pennis M (t s. e) VSB et Mt2 CGPશશ\'\' proriis C\' quid P (d s. M.) ?\' (m2 in r<M.) quiddam V (om. dicam) 20 pulchro CPB et (falcro m2) C patcro F fulchro Af<3 post suarum add. remigio B 21 pristinos C (oa <xc M m3) reuocent pii patris N\' reuocent patris M<9 (oM. pii) 22 releoare (I ex u) C leuare N\'MS )

182
fastidiat patrem? sit fessum senem suis umeris inponat, quod in ipsa sunt uix credibile habeatur ? quis, ut pius sit, non hoc seruulis mandet obsequium? at uero auibus non est graue quod pietatis est plenum, non est onerosum quod soluitur [*]( 102 A ) naturae debitum. non recusant aues pascere patrem, quod etiam praescripta necessitate sub terrore poenarum plerique hominum recusarunt. aues non scripta, sed nata lex stringit, aues ad hoc munus nulla praecepta conueniunt, sed gratiae naturalis officia, . aues non erubescunt reuerendi senis membra portare. est enim uectura pietatis, quod eo usque frequenti testificatione percrebuit, ut congruae mercedem remunerationis sit; nam Romanorum usu pia auis uocatur et quod uix uno [*]( B ) imperatori consulto senatus delatum dicitur hoc istae aues in commune meruerunt. habent ergo aues istae decreta patrum ad propriae insigne clementiae; pios enim filios patrum prius oportuit iudicio praedicari. habent etiam uniuersorum suffragia; nam retributio beneficiorum άντιπελάργωσις nominatur; πέλαργος enim ciconia dicitur. uirtus itaque ab his nomen accepit, cum relatio gratiarum ciconiae uocabulo nuncupatur. [*]( c )

Habemus auiariae subolis erga cultus patrios pietatis exemplum: accipiamus nunc maternae sedulitatis in filios [*]( D ) grande documentum. hirundo minuscula corpore, sed egregie pio sublimis adfectu, quae indiga, rerum omnium pretiosores [*]( 7 Cic. pro Mil. 4, 10 22 Bas. 176 D (75 D) ) [*]( 1 fesso. C umeris M humeris 9t\' (h m2) S (h m.?) cet. 2 storia m1 CG istoria C m3 Pશ\' historia G m2 pastoria (otM. ipaa) F ipsa historia in ras. m2 B habeatur II et (a alt. exp.) B babetur N 4 honerosum CV et (h exp.) P hoaorosum C (oner. m2) 5 debito N\' MS 6 perscripta CP ct (pre m2) G 8 hoc C (o ex u) 12 uni N\'MS et (o 8. i m2) B 13 consolato C consulato C (a eras.) P 15 pius CP et (pios m2) G 17 retributio C (re et tio in f<M.) antipeiargoats શ\'MSB antipelargiosis 9( anpelargoais 2tf\' antepelargosis C<?f antepelargusis F uonjinantur C pelargus ii pelargos N 20 auboJis C 22 grande cum metum CJP grande camentum G grande cometum V yrundo 11 (o in ras. C) egregio IY (regio tM ras. C) egregia Jf5\' 23 pie C m1 F pię V pioe C m1 pioque m2 CG pia JV\' indica H (-ga m2 G) M praeciosior est II (t eras. G) )

183
auro nidos instruit, quia sapienter nidificat; nidus enim sapientiae potior est auro. quid enim sapientius, quam ut et uolandi uaga libertate potiatur et hominum domiciliis paruolos suos et tecta commendet, ubi subolem nullus incurset? nam et illud est pulchrum, ut a primo ortu pullos suos humanae usu conuersationis adsuescat et praestet ab inimicarum sit [*]( E ) insidiis tutiores. tum illud praeclarum, qua gratia domus sibi sine ullo adiutore tamquam artis perita componat. legit enim festucas ore easque luto inlinit. ut conglutinare possit. sed quia lutum pedibus deferre non potest, summitates pinnarum aquae infundit, ut facile his puluis adhaereat et fiat limus, quo paulatim festucas uel minutos surculos sibi colligat atque adhaerere faciat. eo genere nidi totius fabricam [*]( F ) instruit, ut quasi pauimenti solo prima eius intra aedes suas sine offensione uersentur nec pedem aliquis interserat per rimulas texturarum aut teneris frigus inrepat.

sed hoc industriae officium prope commune multis auibus, illud uero singulare, in quo est praeclara cura pietatis et prudentis intellectus et cognitionis insigne, tum quaedam medicae artis peritia, quod si qua pulli eius fuerint caecitate suffossi oculos siue conpuncti, habet quoddam medendi genus, quo possint eorum lumina intercepto usui reformari. nemo. igitur de inopia queratur, quod uacuas pecuniae proprias [*]( 1 Proaerb. 16, 16 17 Baa. 177 A (75 D) 22 Bas. 177 A (75 DE) ) [*](1 nidus P et (-os m2) C<? instruet C struit Jf<S\' 3 paruolos Cntjf paruulos C m3 cet. 4 tecta II (oM. et) tecto B (o ex a, et s. M. m2) Carn. (o ac a) TcM. TrM., fort. tectaque subolem C (e ex i mJ) 5 hortu CP et (h eraa.) G 7 domoa C\' m2 શ\'MS 8 tanquam C (n M: m m1) 9 festuca n (-as m2 G) fore V easque C (s <:cp. m2) in luto C 10 non potest deferre JV\' summitatem N pennarum N-S et m3 C (tM quo n pr. in ras.) S, m2 GP\' 11 hic 11 (eis C m2) fi.at C 13 eo. C struit N\'MS 14 hedes CPF 16 fricus C 17 officium ΠΝ\'B indicium MS 19 tum MSB tunc ce<. (in 9t\' faN. 2 H«.) 21 suffusi N quodam It (corr. m2 (?) 22 possint fl possit N usu G F reformari m3 C m2 C reformare CG m1 cet. 23 pecuniae F (ę eras.) pecuniae S (ae ex a m2) )

184
aedes reliquerit. prima est hirundo, quae uacua aeris [*]( 103 A ) abundat industria, aedificat nec inpendit, tecta attollit et nihil aufert proximo nec indigentia et paupertate ad nocendum alii compellitur nec in graui filiorum inbecillitate desperat. nos uero et paupertas afficit et inopiae necessitas uexat, et plerosque indigentia cogit in flagitium, inpellit in crimen; lucri quoque studio in fraudes uersamus ingenium, aptamus adfectum atque in grauissimis passionibus spem deponimus fractique animo nemini, inprouidi et inertes iacemus, cum [*]( B ) de diuina miseratione tunc sperandum amplius sit, cum praesidia humana defecerint.

Discant homines amare filios ex usu et pietate cornicum, [*]( c ) quae etiam uarietate filios comitatu sedulo prosecuntur et sollicitae, ne teneri forte deficiant, cibum suggerunt ac plurimo temporis nutriendi officia non relinquunt. at uero feminae latrare generis cito ablactant etiam illos quos diligunt aut, si ditiores sunt, lactare fastidiunt: pauperiores abiciunt paruulos et exponunt et deprehensos abnegant. ipsi quoque diuites, ne [*]( D ) per plures suum patrimonium diuidatur, in utero eundi auferri et parricidalibus sucis in ipso genitali aluo pignera sui uentris extinguunt, priusque aufertur uita quam traditur. quis docuit nisi homo filios abdicari ? quis repperit tam inmitia patrum iura? quis inter naturae fraterna consortia fratres inpares fecit? unius diuitis filii diuersa sorte caeduntur. alius totius paternae sortis ascriptionibus inundatur, alius opulentae [*]( 12 Bas. 180 A (76 C) ) [*]( 1 hedes CGP rclinquerit F et n acp. m3 C m2 C derelinqQerit B yrnndo 11 hyrando B hirundo (n ex o m2) S uacuo CPY (uacaa C m3, uacua ere in mg. m1 F) 3 indigentiae CP et (-a m2) GX et paupertate om. CC.P 5 et tert. otM. M 8 adfectu C 9 inertes (ea ex -is) m3 C m2 C 13 sedulo C (u ex o m3) proaeqauntur <S\'B persecuntur શ\' 15 nutriendi C (i alt. ex o) ad corr. m3 C m2 શ\'M 17 diciores C (d ex t) pauperiores uero F (uero a. t<.) MSB paruploa C (v a. p) paruolue P 18 ipsae liiS 20 pignora MSB 21 extingunt CVM et (-gunnt m2) C tradatur C m3 F 23 naturae C (n inn ras.) 24 diuersa C (uers in r<M.) 25 opulentiae C<?FB )

185
hereditatis patriae deplorat exhaustam atque inopem portionem. [*]( E ) numquid natura diuisit merita filiorum? ex pari omnibus obstetrix quod ad nascendi atque uiuendi possint habere substantiam. ipsa uos doceat non discernere patrimonio quos titulo germanitatis aequastis. etenim quibus dedistis communiter esse quod nati sunt, non debetis his, ut id communiter habeant in quod natura substituti sint, inuidere.

accipitres feruntur duram in eo aduersus proprios fetus [*]( F ) habere inclementiam, quod ubi eos aduerterint temptare uolatus primordia, nidis eiciunt suis continuoque eliminant ac, si morentur, propulsant pinnis atque praecipitant, uerberant alis coguntque audere quod trepidant nec ullum postea deferunt his munus alimoniae. quid mirum tamen, si rapere adsueti nutrire fastidiunt? consideremus ad hoc eos esse generatos, ut etiam aues ad canendum formido exerceat, ne passim curas relaxent, sed pericula a praedonibus declinanda prospiciant. deinde cum his natura quadam praedandi munus inoleuerit, magis a tenero pullos suos instituere uidentur ad praedam quam pastus abdicare conpendiis. cauent ne in [*]( 104 A ) tenera aetate pigrescant, ne soluantur deliciis, ne marcescant otio, ne discant cibum magis expectare quam quaerere, ne naturae ansa deponant uigorem. intermittunt studia nutriendi, ut in usum rapiendi audere conpellant.

aquila quoque plurimo sermone usurpatur quod suos abdicet fetus, sed non utrumque, [*]( 8 Bas. 180 A (76 C) 23 Bas. 177 C (76 B), cf. Plin. N. H. X 13 et 10 ) [*]( 1 exhaustam શM\' et m2 GW exauetam <S\' (a pr. s. M. M<3) ce<. 6 ut om. CF, nt a. id m2 C id] in N\' 7 habeaptar V in 2V\'JLS\' i.l n et (ad a. M. M<?) B quod a WM<S\' quod! શM\' sint CGP sont V (n ex i) cct. 8 aduersum N\'MS 11 pennis SB et m3 C m2 GPશશ\' 14 fastidium n (-unt G m2) 15 ne ot nec Monac. 2549 (c in r<M.) ce<. 16 relaxant M a F, a. M. MSB om. ce/. 17 prospicumt m3 C m2 G quadam C m2 MS quaedam G m1 CPFB quoddam N\' praedandi C (d pf. ex c) 19 pastos 11 partus JV 22 intermittuntur MJ? 28 usum n uaoa શ(v s. o) M\' usu શ\' usus cet. audere C (e pr. ex i m3) )

186
uerum unum ex pullis duobus. quod aliqui fieri putauerunt geminandorum alimentorum fastidio. sed id non arbitror facile [*]( B ) credendum, praesertim cum Moyses tantum testimonium in pullos suos pietatis huic dederit aui, ut diceret: sicut aquila protegit nidum suum etsuperpullossuosconfidit: expandit alas suas et adsumpsit eos et suscepit eos super scapulas suas. dominus solus deducebat eos. quomodo ergo expandit alas, si occidit alterum ? unde puto non auaritia nutriendi eam inclementem fieri, sed examine iudicandi. semper enim fertur probare quos genuit, ne generis[*]( c ) sui inter omnes aues quoddam regale fastigium degeneris partus deformitas decoloret. itaque adseritur quod pullos suos radiis solis obiciat atque in aeris medio paruulos ungue suspendat. ac si quis repercusso solis lumine intrepidam oculorum aciem inoffenso tuendi uigore muris, is probatur, quod ueritatem naturae sinceri optutus constantia demonstrauerit: qui uero lumina praestrictus radio solis sum quasi degener et tanta indignus parente reicitur [*]( D ) nec aestimatur dignus educatione qui fuit indignus susceptione. non ergo eum acerbitate naturae, sed iudiciiindicii integritate condemnat nec quasi suum abdicat, sed quasi alienum recusat.

hanc tamen, ut quibusdam recurrit, regalis auis soluuntur plebeiae auis excusat clementia. auis enim, cui fulica nomen [*]( 4 Deut. 32. 11 sq. 22 Bas. 177 C (76 C), cf. Plin. N. H. X 13 Arist. H. A. VIIII 37 (619 b, 23) ) [*]( 1 putauerint C m1, 9t\' (i ex u) P3f\' putauerunt C m3 3 moyses C (y in rM.) pietatis in pullos suos N 5 confidit et Jf<S\' 6 suscipit corr. m3 C m2 P 7 eos om. N\'S scapulas (7 (p ex b m2) deducebat C\'<?P docebat F ducebat N 8 occiderit 9t\' 9 eam C m3 C m2 3f<S\'B eum CG m1 cet. 13 paruulos II pio paruulos Jf (pio ex pro) cet. 15 intuendi 2V\' et (in 8. M. m2) B is Jtf his શ\' (is m2) S (h eras.) B (h e-Ep.) VશM\' hiis P et (hi del. m3) C (bi eras.) G 16 ueritati II (-tem G m2) 17 quin HB (c a. q m2 G, n exp. PB) ain MS si N\' lumina II lumina aua N perstrictus CGP praestinctus M per- strinctus S (prae s. per m2, n eras.) 19 educatione dignus N educa,tione C (tione postea add.) 20 aceruitate ΠΝ\' (<;orr. m2 <?7a) 23 de*mentia C (m eras.) )

187
est, quae graece dicitur ϕήνη, susceptum illum siue abdicatum siue non agnitum aquilae pullum cum sua prole [*]( E ) conectit atque intermiscens suis eodem quo proprios fetus maternae sedulitatis officio et pari nutrimentorum sumministratione pascit et nutrit. ergo ϕήνη alienos nutrit: nos uero nostros inmiti crudelitate proicimus. aquila uero si proicit, non quasi suum proicit, sed quasi degenerem non recognoscit: nos, quod peius est, quos nostros recognoscimus abdicamus.

Sed ueniamus ad turturem, quam lex dei uelut castae hostiae [*]( F ) munus elegit. denique cum dominus circumcideretur, oblata est, quia scriptum est in lege domini, ut darent hostiam par turturum aut duos pullos columbarum. hoc est enim uerum Christi sacrificium pudicitia. corporalis et gratia spiritalis. pudicitia ad turturem refertur, ad columbam gratia. fertur etenim turtur, ubi iugalis proprii fuerit amissione uiduata, pertaesum thalamos et [*]( 105 A ) nomen habere coniugii, eo praeterire morte subpeditat, quoniam et infidelis ad perpetuitatem fuit et amarus ad gratiam, qui plus doloris ex morte quam suauitatis ex caritate generauerit. itaque iterare coniunctionem recusat nec pudoris iura aut deceptam uiri resoluit foedera, illi soli suam caritatem reseruat, illi custodit nomen uxoris. discite, mulieres, quanta sit uiduitatis gratia, quae etiam in auibus [*]( B ) praedicatur.

quis igitur has leges turturi dedit? si hominem quaero, non inuenio. homo enim nullus est ausus, quando nec Paulus ausus est leges tenendae uiduitatis praescribere. denique percussorem: uolo ergo iuniores nubere, filios procreare, [*]( 10 Bas. 177 C (76 B) HLuc.2.24 12Leuit.l2,8 16Uerg. Aen. IIII 16—1S 27 I Tim. 5, 14 ) [*]( 1 et 5 feni n Cene N 3 connectit P et n pr. exp. m3 (\' m2 G proprios C (o alt. ex u) 4 aednlitatis C (i aM. ex e M.3) 5 alienos C (o ex u) 10 castrae C (ra. exp. m3) 15 etenim] enim Mf\' 16 pertaesont C pertesunt (corf. m2 pertapaum) C apertae sunt P (corr. pertaesai) V pertaesua M pfrtae6a* S 18 perpetuitatem C (i ex e m3) 19 quid 11 (d exp. C) 26 rescribere n (corr. m2 G) 27 ergo F2V enim CGP )

188
matres familias esse, nullam occasionem dare aduersario et alibi: bonum illis, si sic maneant; quod ai se non continent, nubant; indicatur est enim nubere quam uri. optat Paulus in mulieribus quod in turturibus perseuerat. et alibi iuniores hortatur ut nubant,[*]( c ) quia mulieres nostrae tm-turum pudicitiam implere uix possunt. ergo turturibus deus hunc infudit adfectum, hanc uirtutem continentiae dedit, qui solus potest praescribere quod omnes sequantur. turtur non uritur flore iuuentutis, non temptatur occasionis inlecebra; turtur nescit primam fidem inritam facere, quia nouit castimoniam reseruare auctoritate conubii sorte promissam.

: Diximus de mduitate auium eamque ab illis primum [*]( D ) exortam esse uirtutem; nunc de integritate dicamus, quae in pluribus quidem auibus inesse adseueratur, ut possit etiam in uulturibus deprehendi. negantur enim uultures [*]( E ) indulgere concubitu et coniugali quodam usu nuptialisque copulae sorte misceri atque ita sine ullo masculorum concipere semine et sine coniunctione generare natosque ex his in multam aetatem longaeuitate procedere, ut usque ad centum annos uitae eorum series producatur nec facile eos angusti aeui finis excipiat.

quid aiunt qui minor nostra ridere mysteria, cum audiunt quod uirgo generauit et inpossibilem innuptae, cuius pudorem nulla uiri consuetudo temerasset, aestimant partum ? inpossibile [*]( F ) putatur in dei matre quod m potiuntur posse non negatur? [*]( 2 I Cor. 7, 8 sq. 16 Bas. 180 AB (76 DE) 21 Uerg. Georg. 1111206 ) [*]( 2 alibi C (bi s. M.) bonum est B et (est a. M. m2) 3t\', (eat in mg. m2) S 9 non uritur <y m2 N nutritur C m1 cet. iuuentutls G m2 N\'B iuuenis G m1 Mt. noc (n s. c m2) C nocte F tetntatur C 10 inlecebras rPF et (a eras.) G 11 castimonia C (.H m3) PVશ castimonie C (-iam m2) seruare N primam CPV sortem CV 12 permissam CP et m1 C premissam F praemissa G m2 2V promissa B 15 inesse II ita esse N 17 comcubitu C 21 fines C 23 pudore CPF 24 existimant N 25 putatur... possibile OMt. II )

189
auis sine masculo parit et nullus refellit: et quia desponsata Maria peperit, pudori eius faciunt quaestionem. nonne aduertimus quod dominus ex ipsa natura plurima exempla ante praemisit, quibus susceptae incarnationis decorem probaret, astrueret ueritatem?

i Nunc age quae aues uelut quandam rem publicam curare [*]( 106 A ) uideantur expediam atque uitae huius aetatem agere sub [*]( B ) legibus. hinc occurrit rei publicae usus est leges omnibus esse communes atque obseruari eas deuotione communi, uno omnes teneri uinculo, non alii ius esse quod alius sibi intellegat non licere, sed quod liceat licere omnibus et quod non liceat omnibus non licere ; esse etiam communem reuerentiam patt-um, quorum consilio res publica gubernetur, commune omnibus urbis domicilium, commune conuersationis officium, occurrit praescriptum omnibus, unum esse consilium.