Exameron

colligatur inquit aqua in collectionem unam. una aquarum iugisque et continua congregatio est, sed diuersi sinus maris, ut quidam de scriptoribus forensibus ait. namque Pontus maris nostri sinus amplissimus meritoque in diuersis locis diuersa sunt nomina, quia uocabula aquis ex regionum uocabulis adhaeserunt, una autem [*]( D ) congregatio aquarum, eo quod iugis unda atque continua ab indico mari usque ad Gaditani oram litoris et inde in mare rubrum extremum circumfuso orbem terrarum includit oceano; interius quoque Tyrreno Hadrias, Hadriae cetera maria miscentur nominibus distincta, non fluctibus. unde pulchre habes quia deus congregationes aquarum uocauit maria. ita et una est generalis collectio, quae dicitur mare, et multae collectiones, quae maria pro regionibus nuncupantur. sicut enim multae [*]( E ) terrae ut Africa Hispania Thracia Macedonia praecanent Aegyptus Gallia atque Italia pro regionum appellantur uocabulis et una est terra, ita multa dicuntur pro locorum appellationibus [*]( 3 Bas. 88 AB (36 E 37 A) 10 Cic. Tim.. cf. Plat. Tim. p. 24 sq. 13 Bas. 85 BC (35 E 36 AB) 19 Gen. 1, 10 ) [*]( 4 hadriaticum N (h exp. %MB) adriaticum II pontium (8. 1\' ponticum) Brux. 5 ellespontum liMB hellespontum cet. atlanticum P m2 in mg. et (at in ras.) M athianticum Crnl PM\' athlianticum V athlanticum Cm3 cet. 18 regione P et (corr. m3) C (tn2) G lo mare C gaditani oram (horam G m2 [in quo gadithani] MS) G vi2 N\'MS gadethanorum C (gadith. m3) P et m1 G gaditanorum B litora m2 CP 16 extremum circumfuso scripsi extremo circumfusa Brux. extremo circumfusum m2 GWL extrema circumfuso G% m1 cet. orbem VN\' et m2 GP orbe cet. 17 adrias adriae II 22 hispania (hi 8. u.) m3 (\' m2 GP tracia CN\'B tratia GPV machedonia CViiM\'B )

Nunc quia de una collectione diximus, illud occurrit, utrum, [*]( F ) cum per omnem fere terram et super terram fuerint aquae diffusae per uallestria agrorum, concaua montium planitiemque camporum, modo aequoris fusa congregatio una potuerit omnes illas aquas recipere atque exinanire terras, quae ante fuso per uniuersum flumine stagnabantur. praecanent si ita operta erant omnia — non enim diceret \'uisa est terra\\ nisi retectam uellet [*]( 39 A ) locis omnibus demonstrare —, si diluuium Noe tempore abscondit et montes, quando aquarum iam et super caelos et infra firmamentum fuerat facta discretio: quanto magis dubitaiidubitari non potest etiam montium uertices illa superfusione latuisse ? quo igitur illa omnis aquarum redundantia deriuata est? quae receptacula eam tam continua atque conexa absorbere potuerunt? de quo multus nobis potest sermo subpetere.

primum [*]( B ) quia potuit creator omnium et ipsarum terrarum spatia diffundere, quod aliqui ante nos confirmantes propria posuerunt sententia. ego quid facere potuerit non praetermitto: quid fecerit, quod aperte scripturarum auctoritate non didici, quasi secretum praetereo, ne forte etiam hinc alias sibi quaestiones requirant. adsero tamen secundum scripturas quia potuit locorum humilia et camporum aperta diffundere, sicut ipse ait: ego ante te ambulabo et montes planos [*]( C ) [*]( 1 Psalm. LXXXVIII 12 sq. 4 Iob 38, 8 13 Gen. 7, 20 27 Esai. 45, 2 ) [*]( 3 tu fundasti om. II 7 aquae diffusae C diffusae aquae (atque G) GPVMSB diffusa quae 91M\' diffusa eaque M\' 9 effusa M congregatione IIWB (ne del. GB) congregationem UM\' 11 erunt C (corr. m3) 13 diluuium m3 C m2 CN diluui (diluuii S) et MS diluuii Caw. ml cet. 15 dubitari GPVWS et m2 B dubitare B ml cet. 21 diffundere C (e pr. ex i m3) 22 et p. 70, 1 facere C (e pr. ex i m3) 23 auctoritatem (m del.) CP dedici C (corr. m3) 24 praeterio C (corr. m3) )

stagna, quae non miscentur fluctibus, ut Larius et Benacus, Albanus quoque aliique plures: quomodo una congregatio aquarum? sed quemadmodum dicitur quia fecit deus duo [*]( E ) luminaria, id est solem et lunam, cum sint utique et stellarum lumina, ita et una congregatio dicitur, cum sint plurimae; neque enim adnumerantur quae non conferuntur.

\'Sed, ut uidetur, quoniam de mari loquebar, aliquantum [*]( F ) exundauimus: ad propositum reuertamur et consideremus quid sit quod ait dominus: congregetur aqua in unam congregationem et appareat arida et non dixit (terra). quod praeclare positum quis non aduertat? terra enim potest et luto esse permixta, aquis madida, cuius species superfusis [*]( 4 Bas. 85 B (86 A) 8 Bas. 85 D, 88 A (86 CD) 21 Bas. 88 C (87 A) ) [*]( 4 uerrere N\'MS 5 poat inausum add. ditum C (ortum ut uidetur ex t ditum) intentatum C intemp??tatum (es exp. m2) G 6 brittanias GN\' britannias FN et ml M (brittannias m2) frementi G m2 N 7 pabulis II 8 colligat C (i ex e) 9 tyberiadi IIB lacuique (om. qui) 0 10 portubusque MS partibusque cet. 11 augusti m2 ex agusti GP agusti CU\' 13 misceantur N\'MS lairus CP et (corr. m2) G benacus MS et m2 CG buenagus C ml uenacus Gml cet. 19 uideatur N\' loquebar C (e ex i m3) loquebamur N\'B aiiquantulfl il\' (ld ex m m2) 20 consideremus C (e alt. ex i m2) 21 una congregatione SCM\' congregationem unam V 22 dixerit N )

habet ergo terra propriam qualitatem suam, sicut et singula elementa habent; nam et aer umidam qualitatem et aqua [*]( C ) frigidam et ignis calidam. et hoc est principale proprium elementis singulis, quod ratione colligimus. conprehendere autem sensibiliter et corporaliter si quiescentibus, uelut conexa et composita repperimus, ut sit terra arida et frigida, aqua frigida et umida, aer calidus et umidus, ignis calidus et siccus. et sic sibi per has iugales qualitates singula miscentur elementa. [*]( 6 Psalm. LXXXXnil 5 7 Baa. 89 A (37 CD) 15 Psalm. CVI 33 17 Bas. 89 B-D, 92 A (37 E, 38 A-C) ) [*]( h 1 arida C (i in raa. m3) 2 siccabilis C (h m3) siccabilis G (m2 flicca abilis) PVB S cultoribus C cultoris G (corr. m2) P 7 aridft <7 (4 ex a mJ) 9 que C m3 qug G m2 qui CG ml 14 ariditatS C (ê ex e m3) 15 desertum G mii YB 18 nmidam G ml CP humidam tt\' (h eatp.) G m2 cet. 19 principale et C (et 8. u. m2) 20 collegimus C (corr. m2) 21 conexe om. et II (conexe*, teras. C) 23 nmida GWM\' hnmida 21 (h 8. w. m2, cet. umidus$1 \'M humidus 91 (h 8. u. m2) cet. )

huc autem progressi sumus, quia scriptura ait quod deus uocauentuocauerit terram aridam, hoc est quia quod principale eius est nuncupauit proprietate naturae. naturalis enim proprietas [*]( F ) siccitas est raptura; haec ei praerogatiua seruata est. principalis ergo siccitas. subest etiam ut sit frigida, sed non praeferuntur secunda primis. ut autem umida sit, aquarum id adfinitate sortitur. ergo illud suum, istud alienum: suum, quod arida, alienum, quod umida. auctor itaque naturae quod primo donauit hoc tenuit, quia istud ex natura, illud ex causa. ex principalibus igitur, non ex accidentibus terrae debuit proprietas definiri, ut secundum praerogatiuam qualitatis eius informaretur nostra cognitio. [*]( 14 Gen. 1, 10 20 Bas. 92 A (38 BC) ) [*]( 1 aridae et frigidae lIIS arida et frigide (e alt. m3 in ras.) C aride (om. et frigidae) V arida (arida* (?) et frigida cet. aequalitatis C (ae eras.) PU\'M\'B aequalitate G (-te ex tis m2) et m2 21 (-ti ml) 3 umidus U\'M humidus cet. aqua C (a pr. 8. u., & ex a m3) 4 rigoris CGPMS amoris N\' humoris cet. 5 umido %\'M\'M humido cet. 6 natura C 7 elementium C (i eras.) 8 umore U\'M humore cet. calore C (a ex 0 m2) 11 horum II 12 CTOIXIA nMSB CTOIXA cet. 16 est om. N\'B 17 t\'errae G m2 P 19 umida 9FM humida cet. id om. N 20 istud G m2 N sicud C sicut G ml PV 21 umida U\'M\' humida cet. auctor itaque MS auctoritatequae CM\' auctoritateque GPVU auctoritasque U\' auctor ita$eque B 24 definire C (corr. m3) )

Et uidit deus quia bonum.

non praeterimus quia aliqui [*]( 41AB ) nec in Hebraeo putant esse nec in ceteris interpretationibus quia congregata est aqua in collectiones suas et apparuit arida. et uocauit deus aridam terram et collectiones aquarum uocauit maria. cum enim dixerit deus quia factum est sic, satis esse putant uocem operatoris ad celebratae operationis indicium. sed quia in aliis quoque creaturis habet et definitionem praeceptionis et repetitum operationis uel indicium uel effectum, ideo nos non putamus absurdum id quod perhibetur additum, etiamsi [*]( c ) ceteris interpretibus uel ueritas doceatur subpetere uel auctoritas; multa enim non otiose a septuaginta uiris Hebraicae lectioni addita et adiuncta comperimus. uidit ergo deus quia bonum mare.

etsi pulchra sit species huius elementi, uel cum surgentibus albescit cumulis ac uerticibus undarum et cautes niuea rorant aspargine uel cum aequore crispanti clementioribus auris etblando serenae tranquillitatis purpurescentem praefert colorem, qui [*](D ) eminus spectantibus frequenter offunditur, quando non uiolentis fluctibus uicina tundit litora, sed uelut pacificis ambit et salutat amplexibus — quam dulcis sonus, quam iocundus fragor, quam grata et consona resultatio —, ego tamen non oculis extimatum creaturae decorem arbitror, sed secundum rationem operationis iudicio operatoris conuenire et congruere definitum.

bonum E igitur mare, primum quia terras necessario suffulcit umore, [*]( 1 Gen. 1. 10 Bas. 92 B (38 D) 2 Bas. 88 D, 89 A (37 C) 3 Gen. 1, 9 (LXX) 21 Bas. 92 B (38 DE) 23 Bas. 92 CD, 93 AB (38 E. 39 AB) ) [*]( 4 apparuit G (p pr. 8. u. m2) SB appareat C aparuit (a pr. s. rt. m2) P2l paruit cet. 8 creatoris C (v s. o m3) 12 ad (d eras.) C 13 ergo JV enim II 16 aspergine C m3 N 17 pnrporescentum G T purporescentem B purporascentem W purpurascentem MS praefret C (m3 praeferet) P (praefert m2) proferunt G (praefert m2) 18 expectantibus II effunditur Illi 19 pacificis C (fi ex fe m3) 20 io- V candus C (us ex os m3) iocundus M iucundus M\' 21 exultatio n extimatum C ml GPV aestimatum Cm3 P (corr. m1) cet. 24 umore U\'MS humore cet. )

; Quid enumerem insulas, quas uelut monilia plerumque praetexit, in quibus ii qui se abdicant intemperantiae saecularis resoluuntur fido continentiae proposito eligunt mundo [*]( 42 A ) latere et uitae huius declinare dubios anfractus? mare est ergo secretum temperantiae, exercitium continentiae, grauitatis secessus, portus securitatis, tranquillitas saeculi, huius mundi sobrietas, tum fidelibus uiris atque deuotis incentiuum deuotionis, ut cum undarum leniter adluentium sono certent cantus psallentium, plaudant insulae tranquillo fluctuum [*]( 2 et 6 Secundi sent. (Mullach Fragm. phil. gr. I 518 a, u. 15) 15 Bas. 93 B (39 CD) ) [*]( 1 haut 21\' et (h s. u. m2) GS haud F et M m2 aut M ml cet. 3 diriuatio C m1 GVS deriuatio C m3 PM delibatio N\'B conmeatum C ml GP commeantum G m2 conmeatuum C m3 cet. 6 uoluntatibus C (corr. m3) GP 7 ualetudinis MS et ml CP ualitudinis CP m2 cet. 8 laborantium GVW et (i s. u. m2) 91 (i exp.) S 10 hauritur C (i in rus.) quod C (d 8. u. m3) 12 frigescit C (e ex i m3) 18 terrenS C (4 ex a m3) 14 fecundiat C (a s. ia m3) 16 hii Ctl (i alt. eras.) GPVB hi cet. 18 anfranctus C (u in ras.) anfranctos M\' anfrenatos 21 (corr. anfractos) 19 exercium corr. m3 C m2 P exercitium G (i alt. s. u. m2) 20 mundi huius N 23 plaudent C et (corr. m2) G )

det nobis illa dominus: successuum flamine propero ligno resoluuntur, tuto portu consistere, nequitiae spiritalis grauiora quam ferre possumus temptamenta nescire, fidei ignorare naufragia, habere pacem profundam et, si quando aliquid sit, quod graues nobis saeculi huius reuiuescunt fluctus, euigilantem pro nobis habere gubernatorem dominum Iesum, qui uerbo imperet, tempestatem mitiget, tranquillitatem maris refundat. [*]( D ) cui est honor et gloria laus perpetuitas a saeculis et nunc et semper et in omnia saecula saeculorum amen.