Expositio Evangelii secundum Lucan

et ideo pullus sedetur asinae. et bene: in [*]( E ) [*](19,30) quo nemo sedit, quia nullus antequam Christus nationum populos uocauit ad ecclesiam. denique secundum Marcum sic habes: quem nemo adhuc sedit hominum. adligatus autem perfidiae uinculis tenebatur, iniquo addictus domino errore famulatus, sed dominatum sibi uindicare non poterat quem dominum fecerat non natura, sed culpa. et ideo cum dominus dicitur, unus agnoscitur — nam et multi dii et [*]( F - ) multi domini, sed generaliter — unus deus et unus dominus. itaque si non exprimitur dominus, definitur non iam per [*]( 1496 A ) adiunctionem personae, sed per uniuersitatem naturae.

Marcus autem induxit ligatum ante ianuam, quia extra Christum quicumque est foris est in uia, qui autem in Christo est foris non est. in transitu addidit, ubi nullius certa possessio, non praesepe, non alimenta, non stabulum. misera seruitus, cui uagum ius est; plures enim dominos habet qui unum non [*]( 1 Ps. 145, 7 4 Gen. 3, 23 5 Matth. 21, 2 12 Marc. 11, 2 171 Cor. 8, 5 sq. 18 Ephes. 4, 5 sq. 20 et 22 Marc. 11,4 24 Ephes. 6, 5 ) [*]( 1 actus (s a. u.) P ut tu PaBCL et tu ut X ut et tu X 4 ca- Btellum ax (-0 m2 E), unde relegati Gelenius 5 reuocauerit X 7 expulsus... sexus in mg. inf. P 8 asina matrem aOT, asinam matrem X 9 erroribus X 10 pullus] P ml pullo P m2 x et om. X 13 habet P (s a. t m2) L 16 dominum (o in ras. et minũ 8. u. m2) P dih aBCL reum Z. om. X cum om. X 20 adiunctioois P (5 s. is m3) L 22 est a uia X 23 post transitu add. m3 8. u. ante ianui P 25 enim] etiam L termines P (m2 dominos) L qui CX et m2 ET quae ml ET cet. unus P (m2 -11) L )

Nec illud otiosum quod duo discipuli diriguntur, Petrus ad Cornelium, Paulus ad reliquos. et ideo non personas designauit, sed numerum definiuit; tamen si quis est qui personas exigat, potest aestimare de Philippo, quem spiritus misit in Gazam, quando Candacis reginae baptizauit eunuchum et ab Azoto in Caesaream per omnes ciuitates uerbum domini seminauit. nec [*]( C ) illud praetereundum quod mox remittendos adserit, quia dirigendi erant qui dominum Iesum in finibus gentium praedicarent.

Illi ergo directi cum soluerent pullum, numquid suis uerbis [*](19,34) usi sunt? minime, sed dixerunt, sicut dixerat illis Iesus, ut agnoscas quod non suo sermone, sed dei uerbo nec proprio, sed Christi nomine fidem populis infudere gentilibus atque aduersariae potestates, quae sibi nationum obsequia uindicabant, mandato cessere diuino.

unde et apostoli propria Christo [*]( D ) [*](19,35) uestimenta substernunt siue quo facti gloriam euangelica praedicatione praeferrent; in scripturis enim diuinis plerumque uestimenta uirtutes sunt, quae gentium duritiam in aliquantulum propria quoque uirtute mollirent, ut inoffensa uecturae felicis obsequia sedulis adfectibus exhiberent. non enim mundi dominum forensi specie gestari dorso asinae delectauit, sed ut latente mysterio penetralia nostrae mentis insterneret et in [*]( E ) secretis animorum interiore consessu mysticus uector insideret [*]( 3 Act. 10, 24 sq.; 13, 2 6 Act. 8, 26 sqq. 8 Marc. 11, 3 ) [*]( 2 dona] iura X (dona s. u. m2 E) 4 non personas] personam X 7 ab azoto PBCLX et m2 ET a baptizato X baptizauit a 8 caesaream (a alt. ex e m2) P 9 quia] qui y 12 uerbis suis P 18 usi sunt in ras. m2 ex ui P, ui L minime ... Iesus in mg. inf. m2 P, om. L 14 uerbo flei C 15 populi P (-is m3) aBL, populus X gentilibus infudere (ex infnndere, n alt. eras. P) PL 16 uindicabnnt P (-ant m2) FLO 17 cessare X 18 quod aC 20 aliquantum ET 21 uictorae (m3 uecturae) P uicturae L 22 felices aX 23 dorsum animae X 24 latente (-i m2) P penetralia a et ml C penetrabilibus X sternerent X 25 consessu Cf et tn3 P, m2 TV concessu P m1 L concessum B consensu aX conscessu G concensu E et ml T )

quae est ista habena, fratres? quis me doceat [*]( F ) quemadmodum ora hominum aut restringat aut soluat? monstrauit mihi habenam ille qui dixit: ut detur mihi sermo in apertionem oris mei. sermo ergo habena est, sermo [*]( 1497 A ) stimulus est, et ideo durum tibi est aduersus stimulum calcitrare. docuit igitur hic nos aperire cor, stimulum perpeti, iugum ducere. doceat et alius linguae retinacula pati; rarior enim tacendi uirtus est quam loquendi. doceat plane ille qui uelut mutus aduersus dolum non aperuit os suum paratus in flagella et uerbera non recusans, ut esset pia sessio deo.

Disce a domestico dei gestare Christum, quoniam prius te [*]( B ) [*](19,36) ille gestauit, cum pastor errantem reduceret ouem, disce sedula mentis tuae dorsa substernere, disce esse sub Christo, ut possis esse supra mundum. non quicumque facile uehit Christum sed ille qui potest dicere: incuruatus et humiliatus sum nimis, rugiebam a gemitu cordis mei. quodsi desideras non moueri, super illa uestimenta sanctorum elutum fige uestigium.\' caue enim ne lutulentis pedibus incedas, caue transuersariis gressibus ne perstrata tibi propheticarum uiarum [*]( C ) [*]( 5 Prouerb. 10, 19 8 Ephes. 6, 19 10 Act. 9, 5; 26, 14 11 Iudic. 16, 18 13 Ps. 37, 14 (cf. 13) et 18 17 Luc. 15, 4 sqq. 20 Ps. 37, 9 ) [*]( 1 corporis (is eras. et s. e m3) P 2 lascinia a laBciuiam CX 4 recipere aX et m1 B 7 resoluat CX 10 durum est tibi X aduersum aC calcitrare] calces a, calces mittere X 11 cor] ora ed. Rom. 12 alios P (v 8. o m3) BLy linguam PL 13 loquendi (n 8. u.) P 14 flagellae (om. et) X 15 ut esset...(16) dei] hoc X sessio dl C, possessio d5 a 17 gestauit (u ex b) G gestabat FγΤ disce. P disces L 22 supra aLX e lato aG 23 ne post pedibus transponunt CX 24 ne s. u. m2 P, om. BL, post caue transponunt A7 perstrata P (r alt. 8. ft.) perstata L ne propheticarum X )

quid autem sibi uelint ramorum fragmina, quae utique incedentium gressus [*]( I) ) inplicare consuerunt, dubitarem profecto, nisi me in superioribus bonus mundi totius docuisset agricola, quia iam securis ad radices arborum posita est, quae sub aduentu domini salutaris infecunda succidat et infructuosarum inanem gloriam gentium solo sternat fidelium pedibus proterendam, ut renouatae mentis spiritu nationes uelut nouellarum arborum stirpes de uetustis possint germinare caudicibus.

ne ergo despicias [*](E ) hunc asellum; nam sicut in uestitu ouium sunt lupi rapaces, ita contra inest homo cordis absconditus sub specie bestiali. quia sub exuuiis corporis, quod nobis est conmune cum beluis, mens deo plena uegetatur. quod ad figuram hominum pertinere sanctus Iohannes euidentius declarauit addendo quia acceperunt sibi medullas palmarum; iustus enim ut palma floriet. et ideo aduentante Christo erigebantur iam supra humeros hominum uexilla iustitiae et insignia triumphorum. [*]( F ) quid miratur turba quod operatur mysterium? etsi nesciat quid miretur, miratur tamen quia in illo pullo sapientia sedet, [*]( 7 Matth. 21, 8, Marc. 11, 8 10 Luc. 3, 9 13 Ephes. 4, 23 16 cf. Exod. 13, 13; 34, 20 16 Matth. 7, 15 17 I Petr. 3, 4 20 Ioh. 12, 13 21 Ps. 91, 13 22 cf. hymn. V in nocte nat. dom. u. 15 ) [*]( 1 nam quattuor (nam quatenus V m2) uenturis X 6 paulus X 9 dubitare aL 11 aduenttl G 14 nationem P (s s. lp m3) L 15 de uetustis (deuet et i in ras. m2) P bene iustos L 19 pertinere. P 20 euidentium (ter g. tjum m3) P qui PL 22 floriet PBLX florebit a floret G (in ras.) cet. adueniente PLX 24 quod αχ quid eet. 25 sedit P (-et m2) CL )

ne despicias asinam quoque istam, quae quondam angelum dei uidit, quem homo uidere non potuit. et uidit et detulit et locuta est, ut agnosceres posterioribus temporibus sub aduentu magni angeli dei gentiles illos ante asinos locuturos.

Pulchre autem secundum Lucan turbas laudantes deum ad [*]( 1498 A ) [*](19,37) descensum montis occurrisse legimus, ut operatorem mysterii spiritalis significarent sibi uenisse de caelo. turba igitur agnoscit deum, regem appellat, prophetiam repetit: osanna filio [*](19,38) Dauid, hoc est redemtorem domus Dauid exspectatum quoque secundum carnem Dauid filium uenisse declarat, et hoc turba illa post exiguum crucifixura momentum. uere memorabile diuinae operationis insigne, ut aduersum se testimonium [*]( B ) extorqueatur inuitis, cum deum negant affectibus, quem uocibus confitentur.

unde et dominicum illud: si hi tacuerint, [*](19,40) lapides clamabunt. neque enim mirum, si laudes domini contra naturam suam saxa respondeant, quem scopulis duriores praedicant peremtores, aut fortasse quia obmutescentibus Iudaeis post domini passionem uiui erant secundum Petrum lapides clamaturi. ergo conpugnantibus licet adfectibus suis turba [*]( C ) deum tamen ad templum suum cum laude deducit.

sed deus templum suum non mercatoris uult esse deuorsorium, sed domicilium sanctitatis nec uendibili religionis officio, sed [*]( 1 Num. 22, 25. 27 4 Esai. 9, 6 9 Matth. 21, 9 et 15 10 Ps. 117, 25 12 Luc. 23, 33 19 I Petro 2, 5 ) [*]( 1 manet] inhabitat Gr inhabitet E (in ras.) T et (eras.) inheret (in in ras., h s. u.) P et heret C eret n asinam istam quoque istam P (istam pr. in ras. m2) BL 3 cognosceres X 4 temporibus s. u. m3 P, om. L aduentum L et (m del.) PB 5 ante om.. X locuturus P (o 8. u alt.) L loquuturos aFOV 6 lucan P ml lucam P m3 cet. 9 fili aX 10 post domus Dauid add. filium uenisse PL quoque om. / 13 aduersus X 14 negant (n alt. s. u.) P 15 dominicum (ni s. u. m2) P dns cum L si hi (hi in ras. m2) P sibi L 18 quia (a s. u.) P 21 tamen deum C sed deus] sed da tamen ET sed a 22 deuorsoriam P ml B diuersorium P m3 cet. )

Eteiciebatomnesuendentesetementesintemplo [*]( D ) et mensas nummulariorum euertit et cathedras uendentium columbas. generaliter itaque supra docuit saeculares a dei templo abesse debere contractus, specialiter autem nummularios pepulit. qui sunt nummularii nisi qui de pecunia domini lucrum quaerunt nec bona malaque discernunt? pecunia enim domini scriptura diuina est. nam et denarios seruis distribuit profecturus et talenta diuisit et pro sanitate hominis uulnerati duo aera stabulario dereliquit; duobus enim [*]( E ) testamentis uulnera nostra curantur. sed tu quasi bonus nummularius eloquia domini, eloquia casta, argentum igne examinatum reconde, purgatum spiritu septiformi nec adulteram imaginem regis, quia et Satanas transfigurat se in angelum lucis, inpia conmutatione suscipias nec inminutam principis tui figuram Arrianae fraude perfidiae thesauro tuo misceas nec pecuniae sono aurem temtes fidelium, ut religiosarum audientiam scripturarum tinnitus aeris excludat [*]( F ) uel religiosis adfectibus habendi cupiditas inseratur. non ergo omnes excludantur nummularii; sunt enim et boni. denique pecuniam meam inquit dedisses nummulariis, et ego ueniens cum usuris recepissem eam. quodsi nummus est scripturarum, et usura est scripturarum.

cathedras autem uendentium columbas cur euerterit secundum litteram non intellego; neque enim nundinatores auium uindicare sibi [*]( 4 Matth. 21, 12 10 Matth. 25, 14 sqq. Luc. 19, 13 11 Luc. 10, 35 14 Ps. 11, 7 16 II Cor. 11, 14 23 Matth. 25, 27 ) [*]( 8 reppulit P repulit CL 11 et om. X 14 dni 8. u. m3 P, om. L 15 examinatum] probatum PL purgatQ (tQ 8. fl.) P septiformis P .(s eras.) L 17 conmutationes P (s eras.) L 19 permisceas PBL aures X ut] aut PaFO 21 inseratur (t in ras.) P ergo] enim PL 22 excludantur (v s. a m2) P et om. X 23 inquit. meam C, inquit om. X 26 euerterit aC euertit cet. )

uenditores quoque ouium et boum eos puto qui de labore alieno uel simplicitate foedi auctionatores quasdam nundinas aucupentur aut quia oues eiciuntur et boues, columbae iubentur auferri, populus uidetur Iudaeus excludi; Ephraem enim sicut columba, quod eorum dominus et successiones oderit et labores. aes effunditur, ut gratia colligatur, mensa nummulariorum euertitur, ut domini [*]( C ) subrogetur, ara deicitur, ut erigantur altaria.

atque hoc non aliqua succinctus manu diuitiisque faciebat, sed flagello de restibus caedebat turbas et resistere nullus audebat. et nunc uirga utitur, nunc flagello — uirga enim recta est, uirga regni tui — uirga, ut corrigat, flagello, ut suadeat. directa illic, hic moralis quasi inflexa praeceptio, qua peccatoris conscientia uelut lento uerbere flagellatur. alii sunt enim terrores [*]( D-) prophetici, aliae apostolicae suasiones: in utroque tamen unius [*]( 3 Luc. 3, 22 6 Matth. 10, 8 8 Act. 8, 20 sq. 11 Ioh. 2, 15 15 Osee 7, 11 20 Ioh. 2, 15 21 Ps. 44, 7 ) [*]( 3 sps 3cs Xy 4 mercatores PL 5 non posse habere x 6 gratia αΒFOV et (m add. m2) GK nundinentur (n tert. a. u.) P gratias X enim om. X 8 scs petrus PL 9 sit] est aX interitu PL perdicionS C 10 putas (a. m3 t putasti) P putasti (om. te) a 11 bouum X (u pr. eras.) n 13 ancupentur (tur in ras.) P aucupantur y 14 iudeus uidetur PL 15 efrem P m1 αΒC effrem P m3 cet. 18 ut erigantur] uertuntur PL in hoc P (in exp.) BL 20 nullus resistere x 21 uirga (ga in ras. m2) enim P uires enim L recta] facta X 22 flagellum X 24 enim sunt X 25 prophetiae X alii aX )

pulchre tamen non extentis funibus modus aliqui possessionis includitur nec quasi definitae rei limites fidei terminantur, sed flagello in inmensum libero fines ecclesiae porriguntur, eliminantur Iudaei, non praescripto aliquo exilio, sed intermino, ut nusquam synagogae locus in orbe remaneret.

Uineam plantauit homo. plerique uarias significationes [*]( F ) [*](20,9) de uineae appellatione deriuant, sed euidenter Esaias uineam domini Sabaoth domum Israhel esse memorauit. hanc uineam quis alius nisi deus condidit? hic est ergo qui locauit et peregre profectus est, non quia ex loco ad locum profectus est dominus, qui ubique semper est, sed quia praesentior est diligentibus, neglegentibus abest. multis autem temporibus afuit, ne praepropera uideretur exactio. nam quo indulgentior liberalitas, eo inexcusabilior peruicacia.

unde bene secundum Matthaeum habes quia et saepe circumdedit, hoc est diuinae custodiae munitione uallauit, ne facile spiritalium pateret incursionibus bestiarum. et fodit in ea torcular. quomodo intellegimus quid sit torcular nisi forte quia psalmi [*]( 1500 A ) [*]( 2 Ps. 15, 6 15 Esai. 5, 7 23. 25 Matth. 21, 33, Esai. 5, 2 ) [*]( 1 disciplinae P (e exp.) L 2 mihi inquit X 4 agrimessores aX metendorum X 6 sacrilegos (s alt. 8. u.) P 8 metatorum X 9 aliquis P (s s. u. m2) aEfT definitae] densitate X 14 plantabit (v 8. b m2) P 15 uineae (e alt. 8. «. mJ2) P uinea OV 16 domus P ml ctCX (-um m2 Pr.) 17 dns r 18 est om. X 20 post autem add. bonus PL 21 abfuit y et (b 8. u. m2) r adfuit P (f 8. d m3) LO et (b ex d m2) T affuit (b a. f pr. m2) E propera X 22 liberalibus (t s. b alt.) P liberalibus L 23 saepem BCfX 25 in- ■cursibus BCEr T )