Expositio Evangelii secundum Lucan

quid uero sibi uult quod euangelista dominum esurisse signauit, cum de Moysi atque Heliae ieiunio nihil tale uideamus expressum? numquid hominum patientia deo fortior est? sed qui XL diebus esurire non potuit ostendit non cibum esurisse se corporis, sed salutem, simul ut aduersarium lacesseret iam timentem, qui XL fuerat dierum ieiunio uulneratus. et ideo famis domini pia fraus est, ut in quo diabolus maiora metuens iam cauebat, famis specie lactatus temtaret ut hominem, ne inpediretur triumphus. simul [*]( 1339 A ) illud disce mysterium sancti spiritus. opus hoc unum fuisse iudicium, ut temtandum se diabolo Christus offerret. [*]( 4 Gen. 7, 12 5 Reg. III 19, 8 6 Exod. 84, 28 7 Num. 14, 83 sq. 8 PII. 77, 25 9 Hebr. 11, 9 ) [*]( 3 XL APLπ 5 refusa dX (-I m2 V) 6 tot...perceptionem a. u. m2 A moses  11 gloriam (in mg. m3 gratiarn) A 12 optat∗∗∗∗∗  16 6ignauit ΑαВC et ml P signiftcauit P m2 cet. 18 est APL, om. cet. XL APCγLπ quadraginta eet. 20 XL APCFγLπ quadraginta cet, fuerat dierum ieiunio POL dierum (8. u. m3 A) fuerat ieiunio dX diebus fuerat ieiunio aB diebua (8. dierum m2 Y, dierum eorr. m3 0) ieiunio fuerat X 21 famia AFV et (es corr.) m2 Bre, m3 0, famee cet. pia (in m9. quia) A 24 sancti om. Gr hoc PFL hoc esse y. hoc est cet. 25 a diabolo L ) [*]( 10* )

Dixit autem illi diabolus: si filius es dei, dic lapidi [*](4,3) huic ut fiat panis. tria praecipue docemur tela diaboli, quibus ad conuulnerandam mentem hominis consueuit armari, gulae unum, aliud iactantiae, ambitionis tertium. inde autem coepit, unde iam uicit. et ideo inde incipio in Christo uincere, [*]( B ) unde in Adam uictus sum, si tamen mihi Christus, imago patris, uirtutis exemplum sit. discamus igitur cauere gulam, cauere luxuriam, quia telum est diaboli. laqueus tenditur. cum mensa regalis conuiuii praeparatur, quae constantiam saepe mentis inclinat. non solum enim cum audimus uerba diaboli, sed etiam cum uidemus eius copias, laqueum uitare debemus. didicisti igitur diaboli telum: sume scutum fidei. loricam [*]( c ) abstinentiae.

sed quid sibi uult talis sermonis exorsus: ei filius dei es, nisi quia cognouerat dei filium esse uenturum? sed uenisse per hanc infirmitatem corporis non putabat. aliud explorantis, aliud temtantis est et deo se profitetur credere et homini conatur inludere.

sed uide arma Christi, quibus tibi, non sibi uicit. nam qui maiestate sua lapides in panem posse conuerti naturae alterius transfusione monstrauit docet [*]( D ) nihil tibi pro diaboli arbitrio nec declarandae uirtutis contemplatione faciendum. simul in ipsa temtatione artificem diaboli disce uersutiam. sic temtat ut exploret, sic explorat ut temtet. contra dominus sic fallit, ut uincat, sic adhuc uincit, ut fallat. nam si conuertisset naturam, prodiderat creatorem. medie ergo respondit dicens: scriptum est quia non in pane 4,4 [*]( \' 6 II Cor. 4, 4, Col. 1, 15 12 Ephes. 6, 14 et 16 ) [*]( 1 ea dei Aa dei es cet. 2 panis fiat Χχ. trea (i 8. e m2) P 4 aliam A, fort. alium scribendum 7 gylam A 8 cauere (re s. u. ml) luxoriam (v 8. 0 m3) P est om. X 10 mentes (i 8. e alt.) 4 audiuimus GX (ui expo m2 G V) 13 si 8. u. P 16 ideo (in mg. m3 al. deo) A profitetur ae E 20 contentione (8. m2 contemplatione) A 21 artificis A et (is in rase m2) T 22 uersutiam (e ex i m3) P explorat) explor∗t (F eras., a s. ras.) P cxploret π et (a 8. e alt. m2) V 23 et contra Gr eccontra ET at (t m2 ex d F, ad π) contra X adhoc (u s. o) A 24 prodiderat (8. m3 ł prodidisset) )

uides quo [*]( E ) genere utatur armorum, quo hominem ab spiritalis nequitiae incursione defendat aduersus incitamenta gulae saeptum atque munitum. non enim quasi deus utitur potestate - quid enim mihi proderat? - sed quasi homo conmune sibi arcessit auxilium, ut diuinae pabulo lectionis intentus famem corporis neclegat, alimentum uerbi caelestis adquirat. huic intentus Moyses panem non desiderauit, huic intentus Helias famem [*]( F ) prolixioris non sensit ieiunii. non enim potest qui uerbum sequitur panem desiderare terrenum, cum panis substantiam caelestis accipiat - humanis enim diuina praestare non dubium est et corporalibus spiritalia - et ideo qui uitam ueram desiderat illum panem expectat, qui per insensibilem substantiam humana corda confirmat. simul cum dicit: non in pane solo uiuit homo ostendit hominem esse temtatum, hoc est susceptionem nostram, non suam diuinitatem.

Sequitur iactantiae telum, quo procliue delinquitur, quia [*]( 1340 A ) dum homines gloriam uirtutis suae iactare desiderant, de [*](4,9) loco meritorum suorum et statione decedunt. et duxit inquit illum in Hierusalem et statuit eum supra pinnam templi.

ita enim est iactantia, ut dum se putat unusquisque ad altiora conscendere, sublimium usurpatione factorum ad inferiora trudatur. et dixit illi: si filius dei es, mitte te [*]( B ) [*]( 2 Ephes. 6, 12 7 EIOd. 24, 18 8 Reg. III 19, 4 11 lob. 6, 32. 50 14 Ps. 103, 15 ) [*]( 1 uiuet X dei om. P 2 quod hominem A ab (b eras.) E, a T 3 aduersum PL incitamenta A iuritamenta cet., fort. recte saeptum] reptum 0 ereptum F (ere in ras.) repertum V septum cd. 5 comunis in (bi 8. n m2) hoc (8. ar m2) cessit A 6 diuinis P (-ę m3) L pabolo (v 8. 0 pr. m3) P parabolae (m2 pabulo) A intentius (in mg. m3 al. intentns) A 7 neclegat d neglegat cet. 13 elpeçtat V 14 dixit L 15 ostendit (os in ras.) P 16 nostra (ă ex ū m2) P 19 decidunt LX et (i ex e) BOV inquit illum A illum inquit cet. 20 pinnaculum a0 21 item (a 8. em m2) A ea G 23 trudatur (t pr. in ras.) P tradatur X (v a. a pro m2 V) trahatur e )

uere diabolica uox, quae mentem hominis de gradu altiore meritorum praecipitare contendit. quid enim tam proprium diabolo quam suadere ut unusquisque se mittat deorsum?

disce ergo et tu diabolum uincere. agit te spiritus, sequere spiritum. non te reuocet carnis inlecebra; spiritu plenus disce contemnere uoluptates. ieiuna, si uis uiucere. consequens est ut per hominem diabolus te putet esse [*]( c ) temtandum; Christus quasi fortior faciem ad faciem temtatur, tu per hominem. et illud diaboli uerbum est, cum dicit homo: (fortis es: manduca et bibe, et similis mane\'. noli te tibi credere, non erubescas egere praesidiis, quibus non egebat Christus. et tamen ea non neclegebat, ut te doceret dicens: cauete ne grauetur cor uestrum in uino et crapula. non erubuit Paulus, qui ait: sic enitor non ut aera caedens. aera quidem non caedebat apostolus, sed potestates[*]( D ) aerias uerberabat. sed castigo inquit corpus meum et seruituti redigo, ne forte cum aliis praedicauerim, ipse reprobus inueniar.

simul infirmitatem suam diabolus malitiamque designat, quia nemini potest nocere diabolus, nisi ipse se miserit. nam qui relictis caelestibus terrena eligit uoluntarium quoddam praecipitium uitae labentis incurrit. [*]( 13 Luc. 21, 34 14 ei 16 I Cor. 9, 26 sq. ) [*]( 2 altiori L altiora (i 8. a alt.) G 3 semittat (8 8. w. m3) P se emittat (in ras.) L deorsum X, om. cet. 4 agit te P (t pr. s. u. m3) et (g 8. u. m2) π V aget te (ait te m2 in mg.) F agite L dr spe C 5 sequere xpm A 6 discit PaBC 8 faciem (m eras.) PB, (m up. m2) π V facie Cχ temptator X (-ur m2 π V) 9 diaboli illud T 10 es] esto X manduca| (ca extra u.) et (in ras.) bibe P te om. L, eras. 0 11 quia eius (in mg. m3 al. quibus) A 12 neclegebat A neglegebat cet. te 8. U. P, om. X 14 scs paulus P enitor A (m 8. ų) aBCETTX certo PL pugilor G; cf. de Bel. et ieiun. 79 aerem LX et (m2 ex agrum) V aera ex agrum a aeram F et (m eras.) B, (-em m3) 0 16 aereas Lπ et (-ias corr.) V aeras B 19 neminem ET nocere (no in ras.) P diabolus nocere T 20 ipse permiserit A (in mg. m3 nisi ipse se miserit) L diligit d (in mg. m.3 al. eligit) eligit (e in ras.) B elegit aOX (eligit carr. V) )

Į uincit. disce hic quoque quia satanas transfigurat se uelut [*]( F ) angelum lucis et de scripturis ipsis saepe diuinis laqueum fidelibus parat. sic haereticos facit, sic euiscerat fidem, sic iura pietatis inpugnat. ergo non te capiat haereticus, quia potest de scripturis aliqua exempla proferre, nec sibi adroget quod doctus uidetur. utitur et diabolus testimoniis scripturarum, sed non ut doceat, sed ut circumscribat at fallat. cognouit aliquem adtentum religioni, uirtutibus clarum, signis et operibus praepotentem: iactantiae tendit laqueum, ut huiusmodi uirum inflet tumore, quo pietati se non credat, sed [*]( 1341 A ) credat iactantiae nec deo deputet, sed sibi adroget. ideoque apostoli non in suo, sed in Christi nomine daemoniis imperabant, ne adrogare sibi aliquid uiderentur. sic Petrus paralyticum curat dicens: in nomine Iesu Nazaraei surge et ambula. disce etiam de Paulo fugere iactantiam. scio inquit hominem, siue in corpore siue extra corpus nescio, [*]( 8 II Cor. 11, 14 19 Luc. 10, 17 21 Act. 3, 6 22 II Cor. 12, 8-5 ) [*]( 1 quoniam] quando FO et (ex qm m2) V obtansum (n s. u. eras.) P obtusum L 3 iudicari P (-re m3) L 6 pretenderet (a 8. ę ult. m3) d 7 enim est χ scriptua] qui PL 8 uicit PLχ uincet B se tranBfigurat X 10 paret X (i e. e m2 V) 14 sed pr. om. x; non a. u. m2 B 15 verba inde a cognouit usque ad iudaeorum 8. 61 desunt in Å. ex- ciderunt quaterniones duo; m. saec. XV in mg. adascripsit: hic deficiot qntēni (e 8. u.) dao cognouit (o alt. ex u, ut uidetur) P 18 ideo (om. que) PL pOBt ideoque add. sed ille ne pietatis (s eras. π) quidem se credat iactantiae. denique X 21 nazarei P m1 αΒπ V nazorei F nazareni P m3 cet. 22 fugire L et (-ere m3) P, (m2) π )

ergo et hic diabolus, quoniam fortem sensit, iactantiam praetendit, quae etiam fortes decipit;[*](4,12) sed dominus respondit: non temtabis dominum deum tuum. in quo et dominum et deum Christum et patrem et filium potestatis unius esse cognoscis, iuxta quod scriptum est: ego et pater unum sumus. et ideo si \'unum\' obtendit diabolus, occurre ei quia scriptum est: ego et pater unum[*]( c ) sumus et distingue \'unum\', ne discernas potestatem, distingue [*](4,5) \'unum\', ne patrem filiumque secernas. et duxit illum diabolus iterum in montem altissimum et ostendit illi omnia regna orbis terrae in momento temporis.

bene in momento temporis saecularia et terrena monstrantur. non enim tam conspectus celeritas indicatur quam caducae fragilitas potestatis exprimitur; in momento enim cuncta illa [*]( D ) praetereunt et saepe honor saeculi abiit, antequam uenerit. quid enim saeculi potest esse diuturnum, cum ipsa diuturna non sint saecula? docemur hic inanis ambitionis flabra despicere, quod omnis dignitas saecularis diabolicae subiaceat potestati,

ad usum fragilis et inanis ad fructum.[sed quomodo hic dat diabolus potestatem et alibi legis quia omnis potestas a deo est? numquid potest quis duobus dominis sei-uire aut a duobus [*]( E ) accipere potestatem ? num ergo contrarium est? minime. sed uide quia omnia a deo. neque enim sine deo mundus, quia [*]( 9 Ioh. 10, 30 17 Sap. 5, 9 23 Rom. 13, 1 24 Matth. 6, 24 ) [*]( 4 quando FLOV 5 sentit a decepit X et (corr. decipit) B 7 ihm xpm B 8 cognoscit Pr 9 ostendit OVχ 10 occurre aT occurre. P occurres E (s in raB. 2 litt.) CL occurrens X (n eras.) V occurris B occurrere 6r ego et pater ucum PL, om. cd. 11 secernas (ae 8. 11.) P discernas X 18 abit C habit (h eras.) P (in quo i ex e m2) Lπ (om. deinde esse) 19 esse saeculi L saeculi om. P non sint saecula diuturna PL 23 legis a (i ex e) legitur PL est a deo T 24 a duobus dominis r 25 numquid PL )

quid ergo? bonum est uti potestate, studere honori? bonum si deferatur, non eripiatur. distingue tamen hoc ipsum bonum. alius enim bonus in saeculo, alius perfectae uirtutis usus; bonum est enim cognoscendae diuinitatis studium nullis occupationibus inpediri. nam etsi multa bona, una tamen est uita aeterna. haec est autem uita aeterna, ut [*]( c ) [*]( 1 Ioh. 1, 10 2 I loh. 5, 19 5 et 6 Rom. 18, 1 sq. 11 Rom. 13, 3 14 Rom. 13, 4 26 roh. 17, 8 ) [*]( 1 factus est CLXX 2 in maligno sclm T 8 se dare PL 10 his L et (h eras.) PG, is a. U. V, om. π 13 eo usque a deoJ eo usque G a deo usque iT adeo (8. u. m2 a deo) usque E 14 dni EG T 15 muneratoris X Bcd (d 8. u.) P 17 deriuemus CarT derinemur P ml L diriuemus P m3 E (di tX de) cet. 23 alius (d 8. 8 m3) P bonus (-û m3) P 25 inpedire P (-ri m3) LX et simulata (a pr. eras.) P una om. X (optima 8. u. m2 V) )

non ergo a diabolo potestas est, [*]( D ) sed obnoxia tamen insidiis diaboli. nec tamen ideo mala ordinatio potestatum, quia malo obnoxiae potestates: bonum enim est deum quaerere, sed quidam ipsius inquisitionis anfractus et error obrepit. nam si inquisitor in sacrilegium scaeua interpretatione uertatur, in deterius uertitur quaerentis offensa quam si non quaesisset. nec tamen inquisitionis, sed quaesitoris est culpa, nec inquisitio obnoxia malo, sed quaerentis adfectus. quodsi is qui deum quaerit propter fragilitatem [*]( E ) carnis et mentis angustias saepe temtatur, quanto magis qui saeculum quaerit obnoxius est! atque hoc ipso perniciosior ambitio, quod blanda quaedam est conciliatricula dignitatum, et saepe quos uitia nulla delectant, quos nulla potuit mouere luxuria, nulla auaritia subuertere facit ambitio criminosos. habet enim forensem gratiam, domesticum periculum et, ut dominetur aliis, prius seruit. curuatur obsequio, ut honore donetur, [*]( F ) et, dum uult esse sublimior, fit remissior, cum in ipsa [*]( 4 Deut. 6, 18, Matth. 4, 10 19 Cic. pro Sestio 21 ) [*]( 1 cognuscamus P ml cognoscam P m2 (mS cognoscant) L uerum om. X 8 et] est CX est quia B remunerator uitae X 7 accepta X 9 obnoxia (-a.e rn3) P 10 potestates P m1 potestatis P m3 On et (is ex es m2) V 11 est P (s 8. u. m3) et Lx 12 et 8. u. E, om. T s*ęua E (in mg. k aceua) saeua T (in mg. ł sceua) BX 18 interpetrationem P (t pro ex p m2; m eras.) interpretationem X (m ezp. n) uersatur X uertitur] uertatur P 16 his PCX (h eras. Pπ) 17 et] seu X 21 subuertere] subruere PL 22 periculum] scelus PL 28 obsequium P (ad ante obsequium 8. u. m3) L 24 post sublimior add. simulata h. fit uilior at PL )

Dicet fortasse aliquis quia solus qui malum fecerit timet; tamen qui mare nauigat plus timet. et contra in inmobili terrarum statione consistens non solet timere naufragium; at si [*](1343 A ) mobile conscendat elementum, frequentioribus obnoxius fit periculis. fuge ergo saeculi mare: naufragium non timebis. etsi frequenter arborum uertices spirantium uerberent flabra uentorum-. torum, solidatis tamen radicibus nullus occasus est; at in mari furentibus uentis, etsi non omnium naufragium, omnium tamen periculum est. ita etiam aduersis flatibus nequitiae spiritalis nullus in harena uel in salo tutus est, et naues Tharsis uehementi saepe spiritu conteruntur.

haec moraliter. ceterum [*]( B ) quod ad mysticum ordinem spectat, cernis uetusti erroris uincula suis resoluta uestigiis, ut primo gulae, secundo facilitatis, tertio ambitionis laqueus solueretur. perlectus est enim Adam cibo et in locum interdictae arboris sententiae facilitate transgressus temerariae quoque ambitionis crimen incurrit, dum similitudinem diuinitatis adfectat. et ideo prius dominus ueteris nexus soluit iniuriae, ut nos iugo captiuitatis excusso uincere I [*]( c ) crimina scripturarum praesidio disceremus.

quod si dominus Iesus propria non desiderauit, tu aliena cur quaeras? si creator omnium saeculi gloriam subeundae paupertatis uirtute contemsit, cur tu fastidias quod natus es, adpetas quod indebitum est ? cur ea quae ad usum tibi diuturna esse non possunt ad supplicium diuturna deposcas? caue insidias, caue fraudes. et [*]( D ) hoc ipso quod ad subruendum hominem totum uersuta [*]( 11 Ephes. 6, 12 13 Pa. 47, 8 18 Gen. 3, 5 ) [*]( 3 dicet P ml LX dicit P m9 cet. 4 tamen et X (et exp. G) in om. ΡαGL 6 obnoxius om. PL 7 mare et PL 11 ita enim PL 12 tharsie (r a. u.) P 14 expectat X 15 secunda P (o 8. a m3) L 18 quo∗∗∗ (que eras.) I que P crimen a. u. P 22 quaeris y 23 gloria FO Y paupertates (i a. e alt. m3) P uirtutis X (e 8. is m2 π) 24 fastidias (i alt. s, u.) P 25 ad usum] adsunt X diurna Εγ T 27 subuertendum B uersutia P L )

Et consummata omni temtatione diabolus [*]( E ) [*](4,13) recessit ab illo usque ad tempus. prope omnium criminum fontes haec tria genera demonstrantur esse uitiorum; neque enim consummatam omnem temtationem scriptura dixisset, nisi in his tribus esset omnium materia delictorum, quorum semina in ipsa origine sunt cauenda. finis ergo temtationum finis est cupiditatum, quia causae temtationum causae cupiditatum sunt. causae autem cupiditatum sunt carnis oblectatio,[*]( F ) species gloriae, auiditas potentiae. quam religiosum uidetur ut conmorationem Christianae feminae non recuses! sed crebra inde temtatio. si adtentos deo uiderit diabolus, suggerit ut decipiat; sed tu quamuis de proposito praesumas, caue temtationem sciens naturam. haec tria, si recorderis, etiam Paulus cauenda praescripsit designans tres esse species peccatorum, a quibus liber exspectato iustitiae coronam. neque enim inquit in uerbo adulationis fuimus neque in occasione auaritiae, deus testis est, neque gloriam [*]( 1344 A ) quaerentes ab hominibus, et ideo diabolum uicit, coronam petiuit.