Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

quod uero post Iechoniam XII generationes enumerasse [*]( D ) uidetur euangelista, si diligenter aduertas, hic quoque XIIII generationum poteris inuenire rationem; XII enim usque ad [*]( 6 Reg. IIII 8, 24; 11, 2; 12, 21; 15, 1, Paralip. II 22, 1; 24, 1; 25, 1; 26, 1 9 Matth. 1, 8 ) [*]( 2 generationes FL et (-is m2) ÂPOV generis x a et 8. u. m3 Â, om. BO 4 pertinere non putauit i 5 ei. (s eras.) P describeret A scribere X moueretur X (ur expo π, m 8. t m2 Y) 6 in om. A quod posterior (om. Ioram) A (in mg. m3 al. quod post zoram) B 7 oebozias aLT et (z in ras. m2) B ioconias (in mg. m3 a1. ochodias) A ochoniaa P (z 8. n m3) i et (z 8. n) E iechonias (8. m2 a). ochozias) C ochodias G (h 8. u, m2) X (-zias m2 V) regnauit P iodam P (d tzp. m2) L ioas Εγ T ioram A (in mg. m3 al. iodam) cet. et om. A 8 ozias (z in ras. m2) B ozyas a orias (in mg. m3 al. ocias; x e. c) A 9 ochoziam (hoz in ras.) B ocodiam A ochoniam E (z 8. n) j ochodiam G (h 8. u. m2) X iodam P (d expo m2) ioas ΕγΤ ioram A (8. m3 al. iodam) cet. et (t 8. u.) A ioram A (in mg. m3 al. iodam), om. aB 10 iosafat APn iosafath FOV oziam ErT, recte puto suecessione ̄ A 11 generationem A se fuisse L et se 8. U. m2 V 12 ut quod et A 18 iosafat ΑΡπ iosafath FOY; reete Ozias ita 8. u. A 14 potestatem PL successerat P (-rit m3) L 15 uero ęţ A ieconiam A duodecim aB 16 uideạtur A quattuordecim a 17 generationes X (-um m2 π V) rationem (m eras.) A duodecim . aBFOVx )

134
. Ioseph numerantur, non usque ad Christum, tertius decimus est Christus ex Ioseph. sed nihil refert utrum in duabus generationibus an una mendacium sit; tamen ne hic quidem Capareum aliquem scopulum et naufragium inuenies ueritatis. duos enim Ioachim, hoc est duos Iechonias fuisse historia indicat, unum ante transmigrationem, alterum in ipsa transmigratione [*]( E ) generatum, id est patrem et filium. ergo pater inter generationes superiores est conputatus; qui successit Iosiae, filius inter posteriores, qui successit patri, id est nepos losiae. duos autem fuisse Regnorum libri indicant. sic enim scriptum est: et imperauit Pharao super Israhel Ioachim filio Iosiae regnante in Iudaea pro Iosia patre suo et conuertit nomen Ioachim in regnando et XI annos regnauit in [*]( 1332 A ) Hierusalem. quibus subiecit: et reliqua uerborum Ioachim et omnia quae fecit nonne scripta sunt in libro uerborum et in diebus eorum, qui regnauerunt in Iudaea? et dormiuit Ioachim cum patribus suis et regnauit Ioachim filius eius pro eo. filius decem et octo annorum Ioachim et, cum regnaret, tribus mensibus regnauit in Hierusalem, nomen matris eius Mesola. et omnia quae fecit sub oculis domini pater eius et ipse fecit. et in diebus eius ascendit Nabuchodonosor, rex Babylonis, in Hierusalem. uides igitur quod alius fuit [*]( B ) Iosiae filius; alius nepos: filius illius ille, cui Hieremias nomen inposuit, nepos iste, qui patris uocatus est nomine. et bene [*]( 4 Euseb. Quaeat. euang. 248, 16 11 Reg. IIII 23, 84 et 36 14 Reg. IIII 24, 5 sq. et 8-10 24 Hier. 44 (37), 1 ) [*]( 2 ex] et A (X 8. \'t) BC; ex Joseph om. X in add. m2 A 3 capareum A (e 8. a alt. et um expo m2) capere eum PLX capere X caecum aRC 4 naufragium possis Gγ ueritatem X enim om. L 5 ieconias A storia A 6 transmigratione ipsa B 8 iosiet Å succesit A 11 farao PaL srahel A israhelem ET ihkm r 13 XI ACGγπ XII (I alt. cras.) P undecim eet. 15 uerborum regum et γ. 16 quibus X 18 decem et octo Αα, X et octo G; X et VIII CErT, XVIII eet. 22 nabuchodonosor (v s. 0 pro m3) P 23 babyllonis A 24 illius expo A, om. TX ille om. Βγ, 8. U. C )
135
sanctus Matthaeus a propheta noluit discrepare, ut non Ioachim, sed Iechoniam nominaret. simul, ut supra diximus, maiorem fructum dominicae pietatis adstruxit, ei generis nobilitatem non in omnibus dominus requisiuit, sed de captiuis et peccatoribus congrue nasci uoluit, qui remissionem ueniebat praedicare captiuis. non igitur subpressit alterum euangelista, sed [*]( c ) utrumque signauit, quod uterque Iechonias dictus sit. ita addito iuniore Iechonia generationes XIIII conputantur. ergo illa Matthaeus.

Pulchre autem Lucas, quoniam filios Iacob plures non [*](3,29 sq. ) poterat conprehendere, ne extra generationes euagari superflua serie uideretur, licet in aliis, id est longe posterioribus patriarcharum tamen neutiquam nomina praetermittenda arbitratus sit, sed prae ceteris eligenda Ioseph, Iudae, Symeonis et Leui. [*]( D ) quattuor enim genera in his quorum isti posteri sunt cognoscimus fuisse uirtutum: in Iuda, id est illo superiore, dominicae per figuram passionis mysterium prophetatum, in Ioseph praecessisse castitatis exemplum, in Symeon uindictam laesi pudoris, in Leui officium sacerdotis. per Natham quoque expressam aduertimus prophetiae dignitatem, ut quia unus omnia Christus.. stus Iesus, in singulis quoque maioribus genera uirtutum diuersa praecederent.

Noe quoque iusti inter dominicas [*]( E ) generationes conmemoratio non debuit praetermitti, ut quia [*]( 1 Matth. 1, 11 sq. 16 Gen. 49, 10 sqq. 17 Gen. 89, 7 sqq. 18 Gen. 34, 25 sqq. 19 Num. 8, 6, Reg. II 12, I 20 Coloss. 3, 11 22 Gen. 6, 9 et 14 sqq. ) [*]( 3 sic PLV 6 subpressit ACFLV suppressit cet. 7 uterque (r 5. u.) A iechonias (h 8. u.) Å 11 generationes m1 PG genera- tionis Y (-es corr.) Εγ T et m3 P, m2 G generationum C superftua FGLO superftuo V (o in ras.) superfluam cet. 12 serie L seriem 0 (m eras.) cet. longe multo χ 12 neutriquam X (r eras. 0) neutique PL nequaquam x 13 praetermittendum P (a 8. ụṃ m3) L 14 simeonis AGLπ et (e a. H. m2) ET semoonis (i 8. e) a simonis T 15 IIII ΡΕγ T 17 fuisse prophetatum L 18 simeon AX uindictam (m up.) C uindicta AaBX 19 nathan BCFΟπ et (m2 ex nati) G naturam E (m2 nathan) γ T 23 aedificatorẹş A )

136
cator ecclesiae nascebatur, eum sui generis auctorem praemisisse uideatur qui eam in typo ante fundauerat. nam de Mathusala quid dicam, cuius ultra diluuium numerantur anni, ut quoniam solus est Christus, cuius uita nullam sensit aetatem, in maioribus quoque suis non sensisse diluuia uideretur. Enoch[*](1338 A ) uero nonne manifestum et pietatis dominicae et diuinitatis indicium est, eo quod nec mortem senserit dominus et ad caelum remeauerit, cuius generis auctor raptus ad caelum est? unde manifestum est et Christum potuisse non mori, sed noluisse, ut nobis mors illa prodesset. et ille quidem raptus est, ne malitia mutaret cor eius, dominus autem, quem malitia saeculi mutare non poterat, eo unde uenerat naturae suae maiestate remeauit. siletur sane parricida fratris; neque enim [*]( B ) rationabile erat ut eum qui percusserat fratrem inter domini numeraret auctores, cum seruulos iste seruauerit, ut fraterni nominis honore donaret. sed nec illud otiosum, quod Seth praeteritus non est, quem posteriore Adam generatione suscepit, ut cum duo sint. populi generationes, signaretur in typo dominum Iesum Christum in posteriore potius quam priore generatione numerandum.

iam de ipso Adam, [*]( . 2 Gen. 5, 27 5 Gen. 5, 24 10 Sap. 4, 11 13 Gen. 4, 8 15 Matth. 12, 49, Ioh. 15, 15 17 Gen. 5, 3 ) [*](1 premisisse (s alt. 8. u.) A 2 de 8. u. V, om. αFΟπ matthusala Å (t pr. eras.) P mattbusali a mathusalam L matusalam X (a tert. ex e) V 3 dinumerantur Οπ 4 sentit ΕγΤ 5 diluuia in ras. P 6 nonne] non ET 7 est om. B 10 uoluisse a 13 siletur (s. et ras.) A plane y fratres AaC 14 erat] est B 15 enumeraret (e pr. eras.) P seruulos PaC et (os ex us) G seruulus cet. iste seruauerit om. X 16 donaret honore r sed nec αCLΧγ iste seruauerit (haec expo m2) sed nec A iste seruauerit (exp. seruauerit et 8. scr. nec fratri pepercerit m3) sed nec P iste seruauerit nec fratri pepercerit sed nec B 17 seth Gr et (th in ras.) 0 semp L et (p eras.) π V sem cst. quam A posteriorem A (m eras.) Εγ TX adam] eadem A 18 duo_A ml duae A m2 cd. sint ex . sunt G 19 dni A dni nri Gγ T dum nrum E 20 in priore T in priori r )

137
qui iuxta apostolum figuram accepit Christi, quid pulchrius c potuit conuenire quam ut sacrosancta generatio a dei filio inciperet et usque ad dei filium duceretur creatusque praecederet in figura, ut natus in ueritate sequeretur, ad < dei > imaginem factus praeiret, propter quem dei imago descenderet? et si mysterium primi discutiamus erroris, lignum scientiae boni et mali fallente diabolo Eua suadente ille gustauit, ut iste nobis, priusquam sciret malum, eligeret bonum dirique [*]( D ) serpentis insidias ecclesia suadente uacuaret, iuxta quod scriptum est: quoniam priusquam sciat puer bonum aut malum, non credit malitiae, ut eligat quod bonum est et: priusquam sciat uocare patrem aut matrem. [*]( 1334 A ) accipiet uirtutem Damasci et spolia Samariae. hic enim est puer, cuius incunabula magi spoliis orientalibus referserunt. quia gens ante Christum incredula de exuuiis idolorum mutata iam fide manubias obtulit domino triumphales.

Haec tibi, frater, de generatione Christi non incognita putaui. prolixius prosequenda, ne qui cum ista in euangelio minus adtento animo recenseret, aliquatenus fluctuaret. quae sancti [*]( B ) euangelistae ad maiora miracula et diuiniora domini gesta properantes perstringenda breuius quam diffundenda uberius putauerunt. eorum igitur more qui satis putant ignaris uiarum quasi notas quasdam iteneris et semitas demonstrare, spiritalis uiae semitas colligentes - uidero utrum secundo ueritatis euentu, certe [*]( 1 Rom. 5, 14 4 Gen. 1, 27 5 Coloss. 1, 15, Ephes. 4, 10 6 Gen. 2, 9 7 3, 1 sqq. 10 Esai. 7,16 12 Esai. 8, 4 14 Matth. 2, 11 17 Euseb. Quaest. enang. 254, 2; ) [*]( 1 accipit A 4 ut] et j dei addidi 5 factus ∗∗ P (fort. dl eras.) 8 dirique] denique AB 9 euacuaret aBY (fort. recte) 10 bonum...sciat om. X et malum C 11 credet aCL 14 magiis populus a magis (s 8. u. E) populis (corr. spoliis E) EX 15 ante om. PL gpo A et (o ex i m2) P exubiis (I in ras.) Å 18 quis π (s 8. u.) x ista (i s. is) A 19 fiuctuare A 21 praestringenda PaBX 23 iteneris P ml itineris P m2 cet. et spiritalis X 24 nidere PL utrum] uirum PL secundum X euentum V ceuae A certo T religiosum FO et (i pr. ex e) V relegiosum n )

138
religioso fidei ductu - in mysteriorum secreta contendimus uerentes ne quis ista cum legerit, quod prouerbialiter dicitur \'quasi puer machaeram) tractare per infantiam fortia anna nesciret, magisque uulnus ex inprouidentia quam salutem ex lectione [*]( c ) sentiret. infirmos enim tela sua uulnerant, nec potest bene uti armis. qui ea ferre non nouerit. et ideo circa fidem uir perfectus exigitur, in quo non per humum scientiae reptet infantia, non debilis quaedam nec carens sensibus mysticae cognitionis titubet aetas, quae uirtute iuuentutis amissa coronam gloriosi certaminis non requirat et senescentis aquilae modo, quae prius aut leporem rapere pedibus consuerat aut [*]( D ) anserem, aeuo fessa minorum auium fetus inplumis requirat, qui solidiorem cibum adfen-e non possunt.

LIBER QVARTVS.

Non absurdum, ut opinor, de generatione domini confecimus[*]( 1333 E ) opus; certe infructuosum non fuit dominicis diutius inhaerere maioribus. nam si hi qui magnum mare litorali parant [*]( 2 cr. Diogen. Prouerb. 6, 46 6 I Cor. 14, 20 12 cr. Plin. N. H. XI 170 13 Hebr. 5, 12 et 14 ) [*]( 1 doctom aX 2 cum legeret PL collegerit FO et (col ex cum, f cum 8. col m2) V pro (8. u. m3) uerbi aliter P\' 8 fortia arma (a ar in ras.) B forti arum (in mg. m3 al. fortia arma) A fortiora arma X 4 uolnus (v 8, o) V inprouidentia A prudentia X (iprndentia m2 V) inprudentia cet. 5 sua (ua s. u.) P 6 qui ea] quao X (ae in ras. F) afferre X (at eras. 0, del. m2 V) 8 infantiam P 10 glorioso (i 8. 0 ult.) A senescentes OX (-is corr. GOY) 11 consueuerat BXr 12 fessam CX (m del. m2 V) fętus A inplumes PEG et (es ex is) V 13 adferre (ad s. u. m3) A ferre a possint PL possit x (-unt m2 E) FINIT LIB..III. INC: LIBER IIII AC DE EUAN- GELIO LIB III EXPLICIT IN EPI BTI DEO GRATIAS LEGE FE LITER UTERE SANUS a EXPLICIT LIBER TERTIUS. INCIPIT LI- BER QUARTUS χ EXPLICIT DE EUANGELIO LIB U. INCIPIT LIB III P et (om. de euangelio) B. in LX nec subscriptio est nec inscriptio, Bed interuallum (in F m2 scripsit in mg. hic incip lib III.) 15 ut AaC. om. eet. dni quod aC concepimus X (m2 confecimus V) 17 hii A )

139
nauigatione transmittere altioris conpendium cursus itidem ut nos fiduciae infirmitate uitantes agrum et urbes litore deductas capti locorum decore frequenter inuisunt, quanto magis nos in tanto non elementorum, sed gestorum caelestium siti profundo uiciniores legere portus et frequentes amare debemus [*]( F ) excursus, ne qui longae nauigationis taedio fatigatus fastidii uomitum tenere non possit. certe si quis intutae ratis uitia infida perspexerit, tamquam frequenti librorum portu obiecto licet ut aurium uela deponat, lectionis ancoram figat. non uidetur deseruisse nauigium, sed confecisse cursum qui de- descendit in portum.

et plerisque locis fortasse amoenitas locorum ipsa inuitet praetermeantem. nam si Ulixem illum, ut fabulae ferunt - licet et propheta dixerit: habitabunt in ea filiae [*]( 1334 E ) Sirenum, et si non dixisset propheta, nemo tamen iure reprehenderet, cum et gigantas et uallem Titanum scriptura conprehenderit - si ergo Ulixem illum post decem annorum exilia, quibus bellatum in Ilio est, decemque erroris annos festinantem ad patriam Lotophagi suauitate bacarum tenere potuerunt, si horti Alcinoi retardarunt, si postremo Sirenes cantu uocis inlectum ad illud famosum uoluptatis naufragium paene deduxerant, nisi aduersus inlecebrosae sonitus cantilenae inserta [*]( F ) cera sociorum clausisset aures, quanto magis religiosos uiros [*]( 13 Esai. 13, 21 15 Reg. II 5, 22; 23, 13 18 Hom. Odyss. VIIII 84 sqq. 19 Hom. Odyss. VII 112 sqq.; Odyss. XI 166 sqq. ) [*]( 1 conpendii (i alt. ex um) A 6 ne quis Cx neque X (m2 ne quis FY) 7 possint a 8 infide X (a 8. e F, i a 8. e m2 V) perspelerit (s add. m3) P obiectu Ααπ et (-to m2) FV 9 ut 8. u. m3 Å deponat et PL lectiones Å 11 in locis L 12 propter meante F (8. m2 praetermeantem) 0 propter meantem K et (m2 praetermeantem) V 18 et om. X (8. u. F) 14 sirenarum E (T sirenorum G 15 gigantas ΑαC et (as ex es) BG gigantes eet. titanorum LX conprehenderet Απ 18 locofagi A (c eras. et 8. t; in mg. m3 al. loco) aC et (c in t mut.) T lutufagi X (Iutof. corr. F) 18 et p. 140, 2 uaccarurn X (del. et e. m2 bacarum F) 19 alcinoi aπχ (c ex t T) alchioni ABCFO et (h a. u.) V alcinorum P (i a. rum m3) L canto P (v s. 0 m3) L 21 incerta (in mg. m3 inserta) A 22 religiosos (-os ex -us) P uiros (i ex e m2) P )

140
caelestium factorum decet admiratione mulceri!atque hic iam non bacarum suauitas haurienda, sed panis ille, qui descendit de caelo, non holera Alcinoi spectanda, sed sacramenta sunt Christi; nam qui infirmus est holera manducet. non claudendae igitur aures, sed reserandae sunt, ut Christi uox possit audiri, quam quisque perceperit naufragium non timebit non corporalibus ut Ulixes ad arborem uinculis adligandus, [*]( 1335 A ) sed animus ad crucis lignum spiritalibus nexibus uinciendus, ne lasciuiarum moueatur inlecebris cursumque naturae detorqueat in periculum uoluptatis.

figmentis enim poeticis fabula coloratur ut quaedam puellae scopuloso in litore maris habitasse prodantur, quae si quos deflectere nauigium propter aurium suauitatem dulci uoce pepulissent, in uada caeca deductos et infida statione deceptos naufragii miserabilis sorte consumerent. conpositum hoc specie et ambitiosa conparatione[*]( B ) fucatum est, ut mare, uox feminae, litora uadosa fingantur. quod autem mare abruptius quam saeculum tam infidum, tam mobile, tam profundum, tam inmundorum spirituum flatibus procellosum? quid sibi uult puellarum figura nisi euiratae uoluptatis inlecebra, quae constantiam captae mentis effeminet? quae autem illa uada nisi nostrae scopuli sunt salutis? nihil [*]( 2 Ioh. 6, 50 sq. 4 Rom. 14, 2 7 Hom. Odyss. XII 178 sq. 13 Uerg. Aen. I 536 14 Uerg. Aen. II 23 ) [*]( 3 de] e PB et (in quo e caelo descendit) L holera CGr et (h m2) BEFT olera cet. alcinoi PELT alchioni A (m2 ex adchino) B (i alt. m2) X alcino a alchino G alchonii C alchini i expectanda X 4 olera PLO 6 possit (si 8. u.) P quisquis L xpique π praeceperit a timuit a 7 ut  (s. u. m3) ΡαL, om. eet. alixis A 8 spiritalibus...lasciniarum 8. u. m2 A 9 qorsnmque (qo del. et 8. cu) A 11 scopulo X (-loso m2 FV) mare a 13 potuissent  deductos (de 8. u. m2) A 14 insida (fi 8. si m2) A mirabilis F (m2 miserabilis) 0 mirabili V arte X (s. m2 ł Borte F) consumerent (n alt. s. u.) P consumeret B 16 fugatum LV et (c R. g) m3 P, m2 Fπ ante uox add. uir A figalltur GT flngantur (n pr. H. u.) E 11 quod (d add. m3) A abruptius E (i 8. u.) T (u alt. 8. u.) 18 nobile (m 8. n m2) FOV 20 eifeminat X (8 in ras. G) effeminet (a s. e uit. m2) F )

141
enim tam caecum quam saecularis suauitatis periculum, quae [*](c ) dum mulcet animum, uitam obruit et corporeis quibusdam scopulis sensum mentis inlidit.

merito igitur dominus noster Iesus ieiunio suo nos atque deserto aduersus uoluptatum informat inlecebras et temtari se a diabolo dominus omnium patitur, ut in illo omnes uince.re disceremus. aduertamus igitur quia tria non otiose a domino principaliter ordinata [*]( D ) euangelista descripsit. tria sunt enim quae ad usum proficiunt salutis humanae, sacramentum desertum ieiunium; nemo enim nisi qui legitime certauerit coronatur, nemo autem ad certamen uirtutis admittitur, nisi prius ab omnibus ablutus maculis delictorum gratiae caelestis munere consecretur.

uenit igitur dominus ad lauacrum, ut mysterii gratia nobis et uisu probaretur et sensu. et quoniam lex caelo et terris testibus promulgatur, ut mysterium diuinitatis absconditum a saeculis [*]( E ) in deo plus crederes esse quam legem, non iam ad testimonium caelum uocatur, sed utitur testis officio, cum uox dei defertur e caelo. simul ne fidei mysterium dubio mentis offendas, inuisibilia tibi uisibiliter declarantur operari.

uenit dominus ad lauacrum; omnia enim pro te factus est. his qui sub lege sunt, quasi sub lege esset, cum ipse sub lege non esset, circumcisus est, ut eos qui sub lege sunt lucrifaceret, his [*]( F ) qui sine lege erant conuiuii conmunitate sociatus est. ut lucraretur eos qui sine lege uiuebant. factus est infirmibus infirmus per corporis passionem, ut lucrifaceret eos, omnibus [*]( 3 Matth. 4, 1 sq., Luc. 4, 1 aqq. 9 II Tim. 2, 5 14 Deut. 30. 12 sq. 15 Coloss. 1, 26 18 Hebr. 11, & 20 I Cor. 9, 20 sqq. 24 I Cor. 9, 22. ) [*]( 1 saeculari 0 et (is m2) FV 2 animo P 3 noster om. X, natua L 4 ihs xps EFγΤ Ö omnis X (-es m2 Οπ V) 8 discripserit X enim sunt X 11 ablutis (v 8. i m3) P 14 sensum (m exp. m2) P 16 lege A legemus (us in ras. in u. extr. m2) P ad (d 8. 14.) m2 π V. m3 O. a F 17 caelum] saeculum X cum (c ex d) V dum π 23 comuiuii A 24 infirmibus da et (8 a. bus m2) P infirmis eet. 25 lucrifaceret eos A intirmos lucrifacerft eet. omnia postremo omnibus B )

142
postremo omnia factus est, pauper pauperibus, diues diuitibus, flens flentibus, esuriens esurientibus, sitiens sitientibus, pro- Suus abundantibus. in carcere cum paupere est, cum Malia flet, cum apostolis epulatur, cum Samaritana sitit, in deserto esurit, ut cibus primi hominis, quem praeuaricatione gustauerat, ieiunio domini solueretur. nostro periculo Adam scientiae boni et mali famem soluit, nostro emolumento famem iste [*]( 1336 A ) suscepit.

Tunc lesus ductus est in desertum a spiritu, ut [*](4,1) temtaretur a diabolo. conuenit recordari quemadmodum de paradiso in desertum Adam primus eiectus sit, ut aduertas quemadmodum de desel\'to ad paradisum Adam secundus reuerterit. uidete enim quemadmodum suis nodis praeiudicia resoluantur et suis diuina beneficia uestigiis reformentur. ex terra [*]( B ) uirgine Adam, Christus ex uirgine, ille ad imaginem dei factus. hic imago dei, ille omnibus inrationabilibus animalibus, hic omnibus animantibus antelatus - per mulierem stultitia, per uirginem sapientia, mors per arborem, uita per crucem - ille spiritalium nudus arboris se texit exuuiis, hic saecularium nudus corporis non desiderauit exuuias. in deserto Adam, in deserto Christus; sciebat enim ubi posset inuenire damnatum, [*]( c ) quem ad paradisum resoluto errore reuocaret. sed quoniam saecularibus indutus exuuiis redire non poterat nec paradisi [*]( 1 II Cor. 8, 9, Rom. 12, 15, I Cor. 4, 11 3 Matth. 25, 36, lob. 11, 85 4 Matth. 26, 20, lob. 4, 7, Matth. 4, 2 6 Gen. 2, 9 10 Gen. 3. 23 sq., I Cor. 15, 45 14 Gen. 2, 7 15 Gen. 1, 27 16 II Cor. 4, 4, Gen. 1, 28 17 Gen. 3, 6 19 Gen. 3, 7 ) [*]( 1 eat Αχ, om. cet. 4 operatur X samaritanis FO et (t a m2 8. is) V 5 esurit (e et t in ras.) P cibum X praeuaricationem aGX (m del. V) per praeuaricationem Εγ T gustauerit (a 8. i m3) P 6 ieiunium F et (-0 m3) 0 ieiunio (v 8. o) V nostro] non X 7 emolumento (o alt. ex um) P 10 a] ab PBCGLX 11 de] in X (m2 d. a K, m2 8. de V) deserto aX (v 8. 0 m2 αΟπV) 12 de 8. u. m3 0, m2 π, om. FV 18 uide PX, om. L etenim Å praeiudicia (i ult. a. u.) P resoluuntor PL soluantur X 17 antelatus ante hic transponunt X 19 arboreis αΒΧ 20 nudus∗∗∗∗ A 23 nec ad (ad eras.) P )

143
incola potest esse nisi nudus a culpa, exuit ueterem hominem, nouum induit, ut, quia solui non queunt diuina decreta. persona magis quam sententia mutaretur.

sed quia in paradiso sine duce iter amisit acceptum, quemadmodum de deserto sine duce iter repetere posset amissum, ubi temtationes plurimae. nisus ad uirtutem difficilis, lapsus facilis ad errorem, cum [*]( D ) eadem sit uirtutis natura quae nemorum, ut si adhuc exigua de terrenis ad superna se subrigunt, dum teneris aetas adolescit frondibus, saeui ueneno dentis obnoxia facile aut succidi possit aut uri, si uero alta se radice fundauerit et ramorum sublimitate sustulerit, frustra iam uel ferarum morsibus uel lacertis agrestium uel diuersorum flatuum procellis arbos robusta temtetur.

Quem igitur adponeret ducem contra tot inlecebras saeculi, [*]( E ) contra tot uersutias diaboli, cum sciret nobis primo contra carnem et sanguinem, deinde contra potestates, contra rectores mundi tenebrarum harum, aduersus spiritalia nequitiae quae sunt in caelestibus esse luctamen? angelum adponeret? et ipse lapsus est; legiones angelorum uix singulis profuerunt. seraphin dirigeret? et ipse descendit in terris in medium populi inmunda labia habentis et unius tantum prophetae adposito labia carbone mundauit. [*]( F ) alius dux requirendus fuit, quem sequeremur omnes. quis tantus esset dux, qui prodesset omnibus, nisi ille qui supra omnes est? quis me supra mundum constitueret nisi qui maior est mundo? quis tantus esset dux, qui posset masculum et [*]( 1 Coloss. 3, 9 sqq. 15 Ephes. 6, 11. 12 19 Matth.26, 53; cf. Reg. IIII 6, 17 sq. 21 Esai. 6, 6 sq. 24 loh. 3, 31 ) [*]( 2 ut] et χ secreta G; deinde add. placuit dὸ ut χ 6 et lapsus PL 8 etas 8. u. A adolescet Εγ T 9 facilia ut (m3 facile aut) P 12 arbos A (o incertum; an arbus?) B (o ex n) aΕγΤ arbus G arbusta X arbor PCL 13 rubusta A 15 uersutiae (s a. e alt. m3) P 20 sillgulis (is 8. u.) P seraphim FX derigeret A dilegeret X (e pr. ex i 0, dirigeret m.1 0, m2 a, in mg. m2 V) ipse T ipsum cet, 21 terris AX terrae cet. 22 apposita A et (0 8. a alt.) i 26 possit X )

144
feminam, Iudaeum et Graecum, barbarum et Scytham, seruum et liberum uno regere ductu nisi solus qui est omnia et in omnibus Christus?

multi enim laquei quacumque progredimÚr: laquei in corpore, laquei in lege, laquei in pinnis templorum, in [*]( 1337A ) crepidinibus parietum tenduntur a diabolo, laquei in philosophis, laquei in cupiditatibus - oculus enim meretricis laqueus est peccatoris -, laqueus in pecunia, laqueus in religione. laqueus in studio castitatis. exiguis enim momentis mens inclinatur humana et hue atque illuc pro uersutia suadentis frequenter inpellitur. uidet aliquem diabolus religiosum uirum, deo uenerabiliter deferentem et quod sacrosanctum est aestimantem, nullius capacem iniuriae: in ipsa eum religione. subplantat, ut [*]( B ) faciat non credere quod dei filius uere hanc nostram susceperit carnem, hoc nostrum corpus, hanc nostrorum membrorum fragilitatem, cum utique passio corporis fuerit, diuinitas exsors iniuriae manserit. ita de religione fit culpa; omnis enim qui negat Iesum \'Christum in carne uenisse de deo non est. uidet integrum et inlibatum castimoniae uirum: suadet ut nuptias damnet, quo eiciatur ab ecclesia et studio. castitatis a casto corpore separetur. audiuit alius quia unus deus. [*]( i ) ex quo omnia, adorat atque ueneratur: insidiatur ei diabolus, claudit aures ne audiat quia unus dominus, per quem omnia; ita nimia pietate inpium esse conpellit, ut dum patrem a filio separat, patrem filiumque confundat et personam unam putet esse, non potestatem. itaque dum mensuram fidei nescit, perfidiae incurrit aerumnam. [*]( 1 Coloss. 3, 11 3 Sir. 9, 13 (20) 4 Luc. 4, 9 6 cf. de Cain et Abel I 4, 14, Prouerb. 7, 21 16 I loh. 4, 3 18 I Tim. 4, 3 20 et 22 I Cor. 8, 6 ) [*]( 1 et barbarum X 2 et (alt.) A in 8. ras. 2 litt. m3 P . 6 est AX, om. cet. 7 peccatori FOV peccatoribus C 9 pro uersutia d (deinde 5 lilt. eras... tis) B (pro eras.) aCXz per uersutias PL inpellitur frequenter PL 10 relegiosom P 11 est om. PL 12 capacê (ê ex et m2) P subplantat ABT supplantat cet. 13 ausciperit (e ex i pr. m3) P susciperet X 14 membrorum nostrorum B 17 non est ex dõ a 18 uidit FY et (-et m3) PO et s. u. m3 A inlibatae Erasmus 22 dns ex dš A, da Cχ )

145

Quomodo igitur hos laqueos euitabimus, ut possimus et [*]( D ) nos dicere: anima nostra sicut passer erepta est de laqueo uenantium; laqueus contritus est, et nos liberati sumuś? non dicit: (ego contriui laqueum\', non ausus est hoc dicere Dauid, sed: adiutorium nostrum in nomine domini, ut ostenderet unde laqueus solueretur, ut prophetaret quod uenturus esset in hanc uitam qui contereret laqueum fraude diaboli praeparatum.

sed non potuit melius conteri laqueus, nisi praedam aliquam diabolo demonstrasset, ut dum ille festinat ad praedam, suis laqueis ligaretur, ut ego possem [*]( E ) dicere: laqueos parauerunt pedibus meis, et ipsi inciderunt t in eos. quae potuit esse praeda nisi corpus? oportuit igitur hanc fraudem diabolo fieri, ut susciperet corpus dominus Iesus et corpus hoc corruptibile, corpus infirmum, ut crucifigeretur ex infirmitate. si enim fuisset spiritale corpus, non dixisset: spiritus promtus, caro autem infirma. audi igitur utramque uocem et carnis infirmae et spiritus promti. pater, si possibile est, transeat hic calix a me: haec [*]( F ) carnis est uox. sed non quod ego uolo, sed quod tu uis: habes deuotionem spiritus et uigorem. quid repudias dignationem domini? dignationis est quod suscepit corpus meum, dignationis est quod suscepit iniurias meas, suscepit infirmitates meas, quas utique natura dei sentire non potuit, cum etiam natura hominis contemnere didicerit uel sustinere ac [*]( 2 Ps. 123, 7 5 Ps. 123, 8 7 I loh. 3, 8 11 Ps. 56, 7 14 I Cor. 15, 53 16 Matth. 26, 41 18 et 19 Matth. 26, 89 ) [*]( 3 contri..tus (ti eras.) P 5 dicere hoc π adiutorium (ad 8. u.) P 7 quod ... contereret 8. u. m2 A contereret (re \'pr. ungue 8. u.) P conteret G contineret X (-triueret m2 π, -tereret m2 V) 8 diabolum X (iab eras. 0, 8. m2 laqueum π V) 10 possem APB possim cet. 11 laqueus (o 8. u alt. m3) P praeparauerunt X 13 fieri] offerri X 15 corpus spiritale X 16 promtus (v 8. 0 m3) P promptus est (est 8. u.) m3 A, m1 tt, promptus cet. 17 promti A et (v 8. 0 m3) P prompti cet. 18 a me calix hic B, a me calix iste ET 19 quod] sicut n 20 post habes add. quemadmodum A (8. U. m3) ax doceamur add. post deuotionem αχ, post spiritus 8. M. m3 A ) [*]( XXXII. Ambr. pars 4. ) [*]( 10 )

146
perpeti. et ideo sequamur Christum iuxta quod scriptum est: post dominum deum tuum ambulabis et ipsi adhaerebis. cui adhaerebo nisi Christo, sicut Paulus dixit: qui adhaeret domino unus spiritus tus est? illius igitur, de [*]( 133SA ) deserto ut ad paradisum redire possimus, uestigia persequamur.

uidete quibus itineribus reducamur. nunc in deserto Christus est, agit hominem, instruit, informat, exercet, unguit oleo spiritali. tali; ubi uidit robustiorem, per sata et fructuosa transducit, quando querebantur Iudaei quod discipuli eius sabbato de segete spicas uellerent - iam enim apostolos suos in agro culto et fructuoso opere collocauerat - postea in paradiso [*]( B ) constituit tempore passionis; sic enim habes: haec cum dixisset Iesus, cum discipulis suis transiuit trans torrentem cedri, ubi erat hortus, in quem introiuit ipse cum discipulis suis. agro enim fecundo hortum esse potiorem docet propheta in Canticis canticorum dicens: hortus clausus soror mea sponsa, hortus clausus, fons signatus; emissiones tuae paradisus. illa est enim animae pura et inmaculata uirginitas, quae nullo terrore poenarum, nullis a fide saecularis uoluptatis inlecebris, nullo uitae[*]( c ) amore transducitur. denique uirtute domini hominem esse reuocatum prae ceteris hic euangelista testatur, qui solus inducit dominum dicentem latroni: amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso.

plenus igitur Jesus spiritu sancto agitur in desertum consilio, ut diabolum prouocaret - nam nisi ille certasset, non mihi iste uicisset - mysterio, ut illum Adam de exilio liberaret, exemplo, ut ostenderet nobis diabolum ad [*]( 2 Deut. 13, 4 3ICor. 6, 17 8 Mattb. 12, 1 sq. 12 lob. 18, 1 16 Cant. 4, 12 sq. 23 Luc. 23, 43 ) [*]( 3 scs Paulus PL dixit] ait PjL 6 et uidete A (et m2) PLXX dedocamur (d pr. eras.) A 7 instruit (s 8. u.) P unguit A (i 8. u.) aBCT ungit P m1 unget P m2 L et (i a. p) π ungaet E (-uit corr.) eet. 8 oidet FX fructuosa (sa 8 u.) P 9 quaerebantor AP de segete 8. u. m3 A spicas (s alt. 8 u. m3) P 14 cedri E (on 8. i) cedron LX 18 emissionis GγΧ (-es corr. GV) enim est X 19 anima A 24 agebatur PL 25 deserto X )

147
meliora tendentibus inuidere et tunc magis esse cauendum, [*]( D ) ne mysterii gratiam deserat mentis infirmitas.

Quadraginta autem dies: mysticum numerum recognoecis. [*](4,2) tot enim diebus aquas abyssi effusas esse meministi et tot ieiunio dierum sanctificato propheta refusam caeli serenioris esse clementiam; tot ieiunio dierum sanctus Moyses perceptionem legis emeruit; tot annos in heremo constituti patres [*]( E ) panem angelorum et caelestis alimoniae gratiam consecuti sunt nec antequam mystici numeri tempus explerent, terram repromissionis intrare meruerunt; tot ieiunio dierum domini nobis in euangelium patescit ingressus. unde si quis euangelii gloriam fructumque resurrectionis optat adipisci, mystici ieiunii praeuaricator esse non debet, quod et in lege Moyses et in euangelio suo Christus utriusque testamenti auctoritate [*]( F ) praescripsit fidele uirtutis esse certamen.