Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

Tractauimus moralem locum, quia non opera meretricis exercuit, sed munera fecunditatis elegit, tractemus historicum et mysticum uentilemus; neque enim sine mysterio potest esse [*]( B ) quod anulum et monile accepit et uirgam. non uilis persona quae meretur accipere ornamentum signaculum potestatem, [*]( 2 Gen. 38, 26 4 Gen. 38, 19 et 16 11 Gen. 38, 27 sqq. 14 Matth. 1, 3 16 Gen. 25, 25 sq.; 49, 1 sqq. 23 Gen. 38, 18 et 25 ) [*]( 1 qui aetatem] quia et tamen FOn qui etiam (etiam m2 in ras.) F 2 thamar magis Cχ 8 sena a selon C filio meo sela B 4 exauctorem Lπ. suae ipsum B 6 coetu P (coitu m2) B, iste r 7 totondit comam BC 8 torum PaCX thorum cet. 9 ilIa FΟπ 11 et 13 fares libri zaram X 12 signanit X 14 hesrom pr. ΡαL esrô G hesrom alt. PaL 15 generauerit B (erit in ras. m2) generauit PaLX 17 scribtura P (-ae m3) aBCL series] eaepius aBC 22 mysterium (o 8. um m3) P 23 quod] ut χ. monile (v s. o) P munile uL monilem (m .eras.) π V acceperit E (er 8. n. m2) T 24 accipere (i ex e m2) P )

113
factorum signaculum. pectoris ornamentum, regiae libertatis insigne. ergo ut ordiamur historiam, cum generaret Thamar, legisti quia unus de utero eius praemisit manum, quam corripiens obsetrix coccum ligauit dicens: hic exiet et prior. ut autem reuocauit manum puer in matris uterum, statim exiuit frater eius. dixit autem obsetrix: quid incisa est per te [*]( c ) saepis? et uocauit nomen eius Phares. et post ipsum exiuit frater eius, in cuius manu erat coccum, et uocauit nomen eius Zara. uides quanta aenigmata mysterium prodant: manus praemissa, coccum ligatum, reducta manus, uox obsetricis gemina quod prior alter exiret, saepem alter incideret.

cur autem alter manum praemisit ex utero, alter genitali praecessit exortu nisi quia per geminorum mysterium gemina describitur uita [*]( D ) populorum, una secundum legem, altera secundum fidem, una secundum litteram, altera secundum gratiam? prior gratia quam lex, prior fides quam littera. et ideo gratiae typus manum ante praemisit, quia gratiae actus ante praecessit, qui fuit in Iob Melchisedech Abraham Isaac Iacob, qui per fidem sine lege uiuebant; credidit enim Abraham deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Melchisedech quoque sancti gratiam praecedens [*]( E ) sacrificii figura monstrauit; praeuenientes enim legem patriarchae sancti praescriptorum uinculis absoluti libera et consimili nobis euangelii gratia refulserunt.

iunior horum frater [*]( 2 Gen. 38, 28 sqq. 19 Gen. 15, 6 20 Gen. 14, 18 ) [*]( 4 et 6 obaetrix απ obstetrix P (t pr. 8. u, m3) G (t pro a. u.) eet. coccom ia eam X ligabit (v 8. b m3) P exiens (t 8. ns m3) P 5 ntero X 7 farea libri 9 zaram Gj mysterii a prodat u 10 et reducta X obsetricis aBGLn obstetrix 0 obstetricis P (t pro 8. v. m3) cet. 11 exierit BO inciderit B (i alt. in ras.) incederet aO 13 quia (a 8. u.) P discribitur X (e 8. i pr. π) scribitor B 14 alteram P 16 lex et prior PI. litterae P (e alt. del. m3) L 18 et iacob PCLy 19 abraham enim Εγ T; enim om. an 20 gratiam (m exp.) m2 P, ml V 21 sacrificium P (i 8. um m2) L figurA P (ã ex a m3) FOV monstrauit (a s, 14.) P 22 absoluti (ti 8. 14.) P consimilis BX (s alt. eras. V, e s. i tm. m2 a) ) [*]( XXXII. Ambr. pars 4. ) [*]( 8 )

114
secundus ordo pietatis; primus enim in patriarchis, secundus in regibus et sacerdotibus est. utraque enim uita secundum deum. quia illi quoque qui secundum legem Moysi religiosam et piam militiam militabant, non sunt gratiae et honoris exsortes, sed prior pietatis fructus in auctoribus quam heredibus[*](. F ) prior enim Zara, qui interpretatione significatur oriens; lux enim pietatis ueri splendor orientis est, illius utique qui dixit: oriens nomen est mihi, cuius in patriarchis primitus radius lucis inluxit. hi enim primi uitae suae actum in hoc saeculo praemiserunt, in quorum manu nostri quoque actus tamquam plenioris corporis, qui adhuc naturae quodam generantis utero tenebamur, figura praecessit. sed media tamquam saepis obiecta legis est obseruatio et quodammodo uita maiorum uidetur incisa, de qua in typo illa obsetrix, fortasse iustitia, quae nos emissos aluo naturae matris excepit, dixisse proditur: hic[*]( 1322 A ) exiet prior. et re uera mirabilis erat ille ordo pietatis, non a Moyse nec ab aliquo homine nec per hominem, sed munere quodam sapientiae sponte se infundentis inpressus.

prima igitur disciplina pietatis secundum euangelium, quia per crucem et sanguinem credimus Christi, cuius Abraham diem uidit et gauisus est, cuius Noe gratiam in typo ecclesiae figuratam spiritali cognitione praesensit, cuius Isaac uicem in sacrificio non recusauit, quem Iacob cum uinceret adorauit, cuius [*]( B ) [*]( 6 Euseb. Quaest. euang. 237, 30 8 Zach. 6, 12 15 Gen. 38, 28 20 lob. 8, 56 21 Gen. 6, 14 22 Gen. 22, 10 23 Gen. 32, 25 ) [*]( 1 enim] ergo y. 3 dum B qui om. G religiosa et pia militia αΒCGγ 5 pietatis esse P (ea 8. u.) L 8 mihi (m in ras.) P primitiuus G 9 hii P (i alt. 8. M. m2) T (i alt. ex c) π hic E hi. G primitiuae aX saeculum (o 8. um m3) P 11 pleniores BX (-ris corr. πV) quia B 12 abiecta L 14 obsetril απ obstetrix P (t pro 8. U. m3), G (t pr. 8. u.) cet. iustitiam POL 15 aluo BElT alueo P (e eras.), G (e exp.) eet. 16 ille erat y 18 sapientia PL primo BX (prima m2 πV) 19 disciplinç C 20 xpoC 21 gratiae FO et (-am m2) V in om. X ecclesiae] areae ed. Rom. 22 cognitionis (e 8. is m3) P 23 conuinceret X (v 8. on m2 V) )

115
Esaias ruborem uidit uestimentorum - nam secundum euangelium uita etiam prophetarum est - in cuius sanguine inter excidia mundi publicae futurum salutis insigne Rahab illa typo meretrix, mysterio ecclesia indica-uit, quae multorum conuenarum copulam non recusat et quo coniunctior pluribus eo castior, inmaculata uirgo, sine ruga, pudore integra, amore plebeia, casta meretrix, uidua sterilis, uirgo fecunda: meretrix, quia a pluribus amatoribus frequentatur cum dilectionis [*]( c ) inlecebra et sine conluuione delicti - qui enim adhaeret meretrici unum corpus est-uidua sterilis, quae uiro parere non norit absente - uenit uir et hunc populum plebemque generauit - uirgo fecunda, quae hanc genuit multitudinem cum fructu amoris, sine usu libidinis.

Sed ut ad historiam reuertamur, quid sibi uolunt obsethcis eloquia dicentis: hic exiet prior nisi quia eius typum gerebat qui ortu corporis posterior, uirtute et ueritate primus [*]( U ) exsistens principatum sibi omnium uindicauit? inde et Iohannes: post me uenit uir, qui ante me factus est. quid sibi uult quod coccum in manu eius ligauit nisi quia typus eius erat qui crucis indicio suae et sanguinis fusione actum inlustrauit humanum? itaque posteaquam manum reduxit, quasi incisione facta saepis exiuit frater eius, quem quasi medium [*]( 1 Esai. 63, 2 3 los. 2, 1 sqq. 6 Ephes. 5, 27 9 I Cor. 6, 16 10 Eaai. 54, 1 15 Gen. 38, 28 17 loh. 1, 27 22 Ephea. 2, 14 ) [*]( 2 sanguinem BX 3 publice ΡαGΥL rahab PRC raab cet. 4 indicanit C figurauit X indicauit P (in 8. iq m3) cet. 5 connenitnam (nit del. m2) P aduenarum BC 7 plebaeia PL plebeio C plcbeta G m1 repleta G m2 E (in quo 8. m2 plebeia) T ê repleta T (qui pod fecunda add. plebeia) meretrix... fecunda om. X fecunda, < casta > meretrix Engelbrecht 8 a om. PLTX delicti (m2 dilecti) h P (in quo h onis inlecebra et sine conluuione delicti in mg. inf.) delectionis Lπ 12 cum onl. B 13 usu s. U. P 14 obsetricis αLπ obstetncis P (t pr. 8. u. m3), G (t pr. 8. W. m1) cet. 15 eius 8. U. m2 G generabat P (B. m3 ł gerebat) LX (gerebat m2 V) eligebat (g 8. u. m2) a 17 unde T iohannea ait P 18 eat s. u. P 19 eius alt. om. X, a. u. T 20 indicione (ne in u. ult. add. m2; exp. et s. scr. incisione m3) P fusio X (fusione m2 π V) effusione (ef 8. u.) T ) [*]( 8* )

116
parietem saepis uel maceriae apostolus nominauit atque ipse de incisione nomen accepit; Phares enim diuisio est. unde et [*]( E )

Pharisaei nuncupat, eo quod a multorum se coniunctionibus separarent. beatius autem et multo melius fuisset non incidi saepem, sed unam eandem et indiuiduam permanere, quod fieri potuit, si ei uitae, quae prior manum misit, hoc est actum ostendit suum, consequens fuisset eius uitae militia, quae secuta est. multo enim melius, si circumcisus populus uitam maiorum uoluisset imitari; sic enim fuisset una saepis, una maceria, una aedificatio priorum ac sequentium, sed quia[*]( F ) primum illum uitae actum posterioris infirmitas non potuit inplere, incisione sine dubio facta saepis eius siue maceriae, quae secundum deum aedificata erat, tamquam medius paries interiectus est, ut illa saepis, hoc est perpetua atque continua bonorum morum aedificatio rumperetur. saepis enim est, qua ager circumdatur fructuosus, furis remouetur incursus, quae culta concludit, deserta secernit. maceria quoque domum claudit. haec si maneat, domus tuta est. denique auferam inquit maceriam eius, et erit in direptionem.

optemus ut haec integra. sit maceria domus nostrae, domus spiritalis, quae in nobis est; non enim ab homine exaedificari potest, sed a deo [*]( 1323 A ) uiuo, qui ait: et maceriem circumdedi, perdiderunt igitur salutem qui maceriem perdiderunt. maneat ergo maceria, maneat haec saepis. uis scire quam sit utilis saepis? saepi aures tuas spinis et tribulis et noli audire linguam nequam; saepis enim ista te defendit a culpa.

ergo dominus Iesus, qui postea secundum carnem uenit in lucem, ueteris [*]( 2 Euseb. Quaest. euang. 237, 44 18 Esai. 5, 5 22 Esai. 5. 2 24 Sir. 28, 24 (28) 26 Easeb. Quaest. euang. 238, 13 ) [*]( 2 fares libri 5 eandemque P indiuinam (s 8. n alt. m3) P 7 factum (f eras.) P actuum X (u alt. del. m3 0, eras. π) ostendens BX. 8 sequuta FV 11 actum uitae r 16 remouentur BLX 19 eius om. Xi ei P 21 exaedificari BX aedificari PL aedificare Y (-ri eorr. π V) haec aediflcari αC dno EGϒ 22 sq. maceriem (am s. ęm m3) P maceriam cet. )

117
illius munitionem saepis instaurans in maiorum nos actum et antiquam simplicitatem fidei reformauit. unde de eo et [*]( B ) propheta dixit: uocaberis aedificator saepis. tulit enim illum obicem, qui unitatem mentis et corporis seriemque uitae simplicis diuidebat, atque ipse factus est pax nostra qui fecit utraque unum et medium parietem saepis soluens. quem parietem exponit apostolus inimicitias esse in carne. has ergo inimicitias tulit dominus et pacem refudit legemque mandatorum in decretis euacuauit, ut duos conderet in uno nouo homine, in quo non solum exteriorem et interiorem, sed [*]( c ) etiam Iudaeum significat et Graecum, ut esset omnia et in omnibus Christus. dominus enim sabbati superstitionem tulit, sabbati corporalis et quasi medium soluit legis parietem. qui nos ab ea pietate, quae secundum deum est, decretorum difficultate prohibebat, eo quod iuxta Moysi legem non erat facile atque possibile gentibus militare deo, cum inanis superstitio Iudaeorum purum adfectum gentium a subeunda obseruatione reuocaret. quid ergo? lex inutilis? absit; sed utilis [*]( D ) incredulis, infirmibus necessaria, quae lubricos et errantes praecepti salutaris austeritate cohiberet et obseruationum adtentione concluderet. bona autem lex est, quia spiritalis. ei ergo non bona qui non putat spiritalem, qui mente exiguus humilisque factus eam quae super legem est maiestatem scilicet Christi uidere non potuit. quam utique tamquam supra illum parietem respiciens ille mente sublimis Esaias gloriam dei [*]( E ) uidit, quae uidetur in montibus, non in collibus. [*]( 3 Esai. 58, 12 5 Ephes. 2, 14 7 Ephes. 2, 15 11 Rom. 1, 16; 2, 10, I Cor. 15, 28 12 Matth. 12, 2 sqq.; cf. Coloss. 2, 16 18 Rum. 3, 31 21 Rom. 7, 14 25 Esai. 6, 1 26 Reg. III 21 (20), 28 ) [*]( 1 maiorem P (v s. e m3) L actuum aCXx 2 reformaturus (us e. u. m3) P formauit X et om. aC profetia P prophetia X (ł eta 8. etia m2 V) Z 3 uocaberis (b ex u m2) P 6 soluit Costerius 7 in carne (in ras.) P in carnem LX (m etas. Οπ, del. V) 9 unum nouum hominem X 18 sed inutilis X 19 infirmibus PBLX (-mis corr. π V) infirmis cet. 21 ergo] autem Z 23 est factus r factis αΒGX et (i ex u) C 25 sublimis (i alt. ex e m2) P sublimi B )
118

Docuit itaque nos ecclesia in Canticis canticorum quod iste paries domino nostro Iesu Christo obstare non potuit nec ei qui secutus est Christum dicens: uox fratris mei; ecce hic uenit saliens super montes, transiliens supercolles. similis frater meus capreae uel innulo ceruorum in montibus Bethel. ecce hic retro post parietem nostrum, prospiciens per fenestras, prospiciens per retia. respondit frater meus et dixit mihi: surge, ueni, [*]( F ) proxima mea, speciosa mea, columba mea, quoniam ecce hiems transiuit, pluuia abiit. discessit sibi. flores uisi sunt in terra, tempus secandi aduenit, uox turturis audita est. lores apostoli, tempus messis fructus est Christi, uox turturis uox ecclesiae. iure igitur dei filius posteaquam terrenos homines nec ad superna gradientes et corporalibus inspexit angustiis coartatos - non erat enim qui faceret bonum, non erat usque ad unum - descendere in terras ipse dignatus est, ut parietem illum legis, hoc est molem quandam et superstitionem intellectus corporalis auferret. quae quasi premeret et obumbraret corda populorum. melior igitur [*]( 1324 A ) maceria quam paries. denique non bonus panes dealbatus, quod non otiose dictum est principi sacerdotum eo quod medii parietis inpedimenta seruabat, quem dominus Iesus abstulit quasi duram militiam, quo clariorem obseruantiam religionis infunderet, ut iam non unum Iudaeorum genus quasi corporali quodam praescripto legis inclusum, sed omnes gentes ad dei cultum per euangelium uocarentur.

duo igitur gemini [*]( B ) [*]( 3 Cant. 2,8—12 15 Ps. 13, 3 21 Act. 23, 2 sq. ) [*]( 2 nec a. U. m3 P, om. aBCL uel Xx 3 sequutus FOV 4 et transiliens E Υ T 5 caprene X et in u. ult. m3 P, om. cet. uel Px. uelut cef. innulo P m1 B hinnulo LX hinulo P m3 C innulus a inulo X 7 nostram X (-um corr. O π V) 8 prospiciena pr. ante post transponunt X 10 transibit (v a. b) m3 P, m2 G (in quo om. ecce) discussit P (e 8. Ų m3) L 13 xps a 14 gradientes (te s. U. m.1) P et om. X 16 terram X 21 principia P (s eras.) GL 12 media PL 23 quod X (d eras. π, expo V) qua (o 8. a m2; G 24 infunderet (t a. U. m3) P non iam BCX genus iudaeorum X )

119
duae geminae uitae, duae geminae sunt militiae, ita ut prior melior sit sequente. et ideo quod est melius reformatum est. quis autem neget euangelium praestare legi? bona tamen lex, si supra litteram mentem erigas; littera enim occidit. quid autem haberet haec historia gratiae, nisi lucem tanti mysterii uideremus? docuit enim nos apostolus sanctus in simplicitate historiae secretum quaerere ueritatis et in quasdam non intellegibilis secundum litteram disputationes sensum [*]( c ) referre scribens : dicite mihi, qui legem legistis, legem non audistis? scriptum est enim quia Abraham duos filios habuit, unum ex ancilla et unum de libera; sed qui ex ancilla secundum carnem natus est, qui autem de libera secundum promissionem. quae sunt inquit per allegorian dicta. haec enim sunt duo testamenta et infra: quae autem sursum est Hierusalem libera est.

ad illam igitur quam medius paries incidere et diuidere non [*]( D ) potuit mentis sublimitate tendamus. solutus enim est secundum intellectum corporalem ueteris ille paries testamenti, expulsa est ancilla, tenetur libera. ex libera sumus liberi; libera est enim ecclesia, expulsa synagoga est - seruiebat enim populus Iudaeorum - remotum est seruitutis iugum, quod nostrae animae quaedam colla reprimebat, ne ultra parietem uitae prioris possemus aspicere. habemus iugum bonum ac leue, quod habenis pacis et gratiae uinculis magis erigat quam [*]( E ) deprimat copulatos. hic est dominus, cuius in Zara typus ante praecessit, eo quod ex tribu et ex semine illius Zarae dominus Iesus secundum carnem non solum a femina, sed etiam sub [*]( 4 II Cor. 3, 6 9 Galat. 4, 21-24 15 Galat. 4, 20 21 Act. 15, 10 23 Matth. 11, 29 27 Gal. 4, 4 ) [*]( 2 sequenti BC 5 gratia P (-ae m2) L 8 intellegibiles P (es ex is m2) cet. 9 qui legem legistis] sub lege uolentes esse X 11 ex] de T et (in quibus unum de libera et unum de ancilla) X 12 ex] de n 14 allegorian P m1 allegoriam P m3 cet. 16 at 0 et (ad m2) PF 17 80llicitus PL 20 enim est B G X, enim om. PL est synagoga X 23 possemus PCET et m2 F possimus F m1 cet. 24 et] ac X 26 et 8. u. m3 P )

120
lege generatus est, ut eos qui sub lege erant redimeret pretio sui sanguinis. cuius figura ideo in manu illius Zarae praecessit, ut promitteret nobis quia uenturus erat qui ueteris uitae reuocaret usum et libertatem quam tribuerat primo illi Adam in Adam nouissimo reformaret, - ut iam genus hominum sine[*]( F ) lege sit seruitutis.

Si igitur Thamar cognouimus propter mysterium inter dominicas generationes esse descriptam, Ruth quoque sine dubio pari ratione minime praetermissam aestimare debemus, de qua sensisse uidetur apostolus sanctus, cum alienigenarum uocationem gentium spiritu praeuideret per euangelium esse celebrandam, dicens quod lex non sit iustis posita, sed iniustis. quomodo enim Ruth, cum esset alienigena, Iudaeo nupsit? et qua ratione in Christi generatione eius putauit euangelista copulae conmemorationem esse faciendam, quae [*]( 1325 A ) legis serie uetabatur? non ergo ex legitima saluator generatione manauit? uidetur esse deforme, nisi ad apostolicam sententiam reuertaris quia lex non est iustis posita, sed iniustis. haec enim cum sit alienigena et Moabitis, praesertim cum lex Moysi prohiberet has nuptias Moabitasque excluderet ab ecclesia - sic enim scriptum est: Moabitae non introibunt in ecclesiam domini usque ad tertiam et quartam generationem et usque in saeculum - quomodo intrauit in ecclesiam nisi quia sancta et inmaculata moribus supra legem facta est? si enim lex impiis et peccatoribus posita est,[*]( B ) utique Ruth, quae definitionem legis excessit et intrauit in [*]( 4 I Cor. 15, 45 5 Rom. 8, 15 12 I Tim. 1, 9 13 Ruth I, 4 16 Dent. 7, 3 19 Euseb. Quaest. euang. 242, 9 20 Exod. 34, 16 21 Dent. 23, 3 ) [*]( 2 figuram (m eras.) P 4 illi adae EGT 7 Thamar] raab X 8 discriptam X 10 scs apostolus C 11 prouideret PaBLOK 12 sit posita iustis CX 16 uocabatur FΟπ non (s. u.) uocabatur (in mg. x notabatur) V post ergo add. non quod aC 17 ad 8. u. P 18 est om. a 20 prohibeat C moabitidasque G quae (om. Moabitas) a 21 intrabunt GET 22 domini] dl X ad] in X 25 sic (c eras.) P )

121
ecclesiam et facta est Israhelitis et meruit inter maiores dominici generis conputari, propter cognationem mentis electa, non corporis, magnum nobis exemplum est quia in illa nostrum omnium, qui collecti ex gentibus sumus ingrediendi in ecclesiam domini, figura praecessit. hanc igitur aemulemur, ut quia [*]( c ) haec moribus hanc praerogatiuam meruit adsciscendae societatis suae, sicut historia docet, nos quoque propter morum electionem in ecclesiam domini meritis suffragantibus adle.

gamur. etenim cum Israhelitas in diebus iudicum superioribus fames temporibus urgueret, a Bethleem ciuitate Iuda. in qua natus est Christus, abiit uir colere in agro Moab cum uxore et duobus filiis; Elimelech uiro nomen, mulieri Noemin. filii eius acceperunt sibi uxores Moabitidas - nomen uni [*]( D ) Orfa, nomen secundae Ruth - et inhabitauerunt illic quasi decem annis et mortui sunt sed derelicta mulier a duobus filiis et uiro proprio destituta cognito quod deus uisitaret Israhel regredi domum parans coepit suadere ut domum propriam repeterent uxores filiorum suorum. una concessit, Ruth uero cum socru mansit. cui cum diceret socrus: ecce iam consponsa tua ad populum suum regressa est et ad deos suos, et tu reuertere pariter cum consponsa tua, [*]( E ) respondit Ruth: non contingat mihi dimittere te et redire [*]( . 9 Ruth 1, 1 sq. 13 Ruth I, 3 sq. 19 Rath 1,15—17 ) [*]( 1 israhelites (i 8. e alt. m2) P 4 ingredi PL R suffragrantibus (r alt. del.) P adlegamur B aHegamur P m3 FGrLT et (e ex i) V adligamur P ml allegemur (e alt. ex a) E alligamur α0 et (e 8. a alt.) π 10 betlehé (e alt. 8. u. ml; ê ex e m3) P bethlehem ET bethlcm aBG bethel π iuda LX iudae y indaea ΡαΒC 11 colligere aBCX et (in ras. m2) E moab in agro X 12 elimelech LX aimelech (n in ras.) V abimelech F (el a. ab m2) cet. noemin P m2 C F ϒ π T et (n alt. eras.) EV noomin P ml a noomi B (corr. noemi) G noemi L tt (i ex en m2) 0 14 et nomen BX habitauerunt ET ibi C 15 relicta G a om. PL 17 parans (s 8. u.) P 18 peterent X concessit (con 8. u.) P consensit L 19 remansit C 21 conspoosa (con 8. u. m3) P consponsata LX 22 contingat (t alt. 8. u.) P credere P (corr. redire) a )

122
ad deum meum], quia quocumque tu ieris ibo tecum et ubi tu habitaueris habitabo. populus tuus populus meus et deus tuus deus meus. et ubi mortua fueris moriar et ubi sepulta fueris sepeliar. atque ita duae peruenerunt in Bethleem. hos igitur mores atque hanc sanctitatem erga socrum, pietatem erga defunctum, religionem erga deum cum cognouisset Boos, proauus Dauid, iuxta Moysi [*]( p ) legem, ut semen defuncti proximi suscitaret, eam sibi elegit uxorem.

Refert autem aduertere quod et in agro pleno messis reperta manipulos, sicut scriptum est, colligens et socrui fructus reseruans et non post iuuenem abiit, sed uirum perfectum secuta est, unde et meruit audire: quia mulier uirtutis [*]( 1326A ) es tu uel: quia bene fecisti misericordiam tuam nonissimam plus quam primam; nouissima enim misericordia ecclesiae congregatae praestat priori. quod breuius hic dicimus, quia plenius in libris digessimus quos de fide scripsi. adpropinquauit autem qui longe erat, quia elongauit qui proximus erat, et calciamentum proximi muliere adquisiuit accepta. mos enim erat ut qui proximus erat, si nollet accipere in coniugium propinquam suam, calciamentum suum solueret et [*]( B ) alii cederet. in quo non mediocre mysterium, eo quod is qui [*]( 7 Ruth 4, 18 et 17; cr. 4, 10 8 Deut. 25, 5; cf. Marc. 12, 19, Luc. 20, 28 10 Ruth 2, 17 12 Ruth 2, 10 13 Ruth 3, 10 sq. 17 cr. de fide III 5 20 Ruth 4, 7, Deut. 25, 9 ) [*]( 1 deos meos y dum meum 0; verba et redire ad deum meum a li- brario profecta esse suspicati sunt Maurini; ego uerba ad deum meum inclusi 3 et ante deus om. X 5 in om. X bethlehem T bethleem (h 8. u.) r bethlem αG hanc 8. u. P 7 boos P m1 0 booz P m3 cet. legem moysi X 13 sequuta FOV uirtus αG 14 est (t etas.; om. tu) P uel] et X 16 congregatae (e alt. 8. u. m3) P ante quod add. et non mediocre mysterium est a et 8. u. m2 C; cf. u. 22 dicimus] conphendi Xx 17 digessi G 19 erat extra u. P mulierem AX (-ri m2 n) mulier PL adquisiuit (i pro ex e m2) P acceptam A V 22 mediocrem A his (h era.s.) P )

123
alienigenam in typo sumsit euangelizandi accepit facultatem.

1 1 denique in typo has fuisse nuptias testatur benedictio seniorum dicentium: det dominus mulierem quae intret in domum tuam sicut Rachel et sicut Liam, quae aedificauerunt domum Israhel, et facere uirtutem in Ephratha, et sit nomen in Bethleem. et fiat domus tua sicut domus [*]( c ) Phares, quem peperit Thamar Iudae, de semine tuo det dominus tibi ea hac puella. et accepit Boos Ruth et facta est ei in matrimonium et peperit Obed, patrem Iessae, auum Dauid. recte igitur sanctus Matthaeus per euangelium gentes ad ecclesiam uocaturus auctorem ipsum dominum gentiliciae congregationis alienigenarum generationem secundum carnem adsumsisse memorauit, ut iam tunc esset indicium quod illa generatio ederet gentium uocatorem, quem sequeremur omnes ex alienigenis congregati relinquentes paterna [*]( D ) et dicentes ei qui nos ad domini cultum uocaret, uerbi gratia Paulo aut cuicumque episcopo: populus tuus populus meus, deus tuus deus meus. ergo Ruth, sicut Lia et Rachel, oblita populum et domum patris sui soluens uinculum [*]( 3 Ruth 4, 11—13 9 Ruth 4, 14 et 17 17 Ruth I, 16 19 Ps. 44, 11 ) [*]( 1 accepta facultate (in mg. m3 ace...., cetera euanida) A 3 dl ΑΧχ intret P (a 8. e m3) ALX (a 8. e V) intrat αCy intrauit (om. in ante domum) B 4 rachel (c s. u.) A liam PCV lia cet. aedificauerunt utraeque X 5 in] et X (in m2 FY)\' ephrata A efratha P ephratha L efrata BG effrata ΕΥΤ eufratha aC eufrata X 6 bethleem P (o tert. 8. u. m3) B (em in ras.) C Εϒ X betleem L bethlem Αα bethlehem T bethel G 7 phares aCx fares eet. 8 et det LX tibi dus ET dns semen LX (semen 8. u. m2 r.) puella semen G post et Fas. Â boos APG booz eet. 9 obed PL oboet G (o alt. s. u.) obet T obebh a obeth cet. 10 iesse B iease cet. 11 dm BX 12 gentiliciae BGX gentilicBe aX (-iae corr. E) gentium licitae A gentilis PL alienigenarum congregationem X (em ex om V) 15 paternam X (s. patri. F) paternRm domum X et (domum 8. u. m2) V 16 ad dl X 17 ante Paulo add. laboranti Εϒ T; laboranti om. Paulo aut G episcoporum ΕϒΤ 18 et dg tuus ΒΧχ, recte puto et ds meus P 19 populum suum ed. Rom., recte puto uinclum i )

124
legis ingressa est in ecclesiam.

soluit autem calciamentum qui non accipit ecclesiam. et Moysi dicitur: solue calciamentum pedum tuorum, ne ipse sponsus ecclesiae crederetur. solus [*]( E ) ille non soluit qui uerus est sponsus. et ideo dicit. Iohannes : cuius non sum dignus soluere corrigiam calciamenti eius. ergo et hic typus est et aedificauit domum Israhel.

Quam uero conmemoratio eius dominicae prosapiae fuerit inserenda declarat mysterii altioris expressio, qua prophetatum est ex genere eius in Ephratha Christum esse generandum, cum dicitur: det tibi dominus facere uirtutem in Ephratha,[*]( F ) et sit nomen in Bethleem. quae est enim uirtus nisi quae per Christum gentium populos congregauit? quod autem nomen nisi illud quod Bethleem patria domini secundum carnem nascentis est facta? unde per prophetiam dictum est: et tu, Bethleem Iuda, non es minima inter principes Iuda; ex te enim exiet princeps qui regat populum meum lsrahel. [*]( 1327 A ) uidemus igitur mulierum\' conmemorationi historiam mores mysterium conuenire.

neque tamen abnuo, cum Thamar et Ruth defendo, peccatores quoque inter maiores dominici generis conputatos, quorum conmemorationem sanctus Lucas declinare [*]( 2 Exod. 3, 5 5 Luc. 3. 16 9 sqq. Euseb. Quaest. euang. 242, 21 sqq. 10 Ruth 4, 11 14 Matth. 2, 6; cf. Mich. 5, 2 ) [*]( 2 accepit P (i s. e m3) X (i s. e 0) y 4 iohannis A 6 et aedificauit A (in mg. m3 al. quod aedificaret domum isrl), eo quod aedificaret χ srahel A 8 inserendarii A 9 ephrata A efratha PC errata BGL etrrata ErT effreta a eufrata X 10 ephrata A efrathn. PC efretha a efrata BGL effrata EjT eufrata X 11 nomen eius X bethleem P (e tert. 8. U. m3) BCEjX bethlem Ãa betblehem T bethel G est om. a 12 populus A 13 bethleem P (e tert. a. W. m3) αΒCΕϒΧ bethlem A bethlehem T bethel G 14 inde X prophetiam F (i exp.) 15 bethleem P (e tere. 8. U. rn3) aBCEjX bethlem dG bethlehem T iudae A (8. ae est ras.) ex iudeae F (iuda m2) PBO iadaeae at et (ae pr. eras.) V non eris I 16 princeps] dux X (in mg. m2 princeps F) meum om. PL israhel (i eras.) A 17 moribus X 18 mysterio 1J et (o ex um m2) F 20 commemorationem (m ult. add. m3) A )

125
desiderans alium quendam successionum ordinem tenuit neque Achab neque Iechoniam neque postremo Uri uxorem nominandos putauit, ut inmaculatam sacerdotalis generis seriem [*]( B ) declararet. sed ut illi consilii sui ratio subsistit ita etiam sancti Matthaei consilium a rationis iustitia non abhorret. nam cum euangelizaret dominum secundum carnem esse generatum, qui omnium peccata susciperet, subiectum iniuriis, subditum passioni, ne huius quidem putauit exsortem adserendum esse pietatis, ut maculatae quoque originis non recusaret iniuriam, simul ne puderet ecclesiam de peccatoribus congregari, cum dominus de peccatoribus nasceretur. postremo [*]( c ) ut beneficium redemtionis etiam a suis maioribus inchoaret, ne quis putaret originis maculam inpedimento posse esse uirtuti nec se insolens de sui generis nobilitate iactaret neue parentum crimina uerecundior erubesceret, cui obumbrandae originis facultas daretur flore uirtutis.

An uero sanctns Dauid, licet multa eius in mysterium figurentur, non eo praecelsior- quod hominem se esse cognouit [*]( I> ) et conmissum super abrepta Uri uxore peccatum paenitentiae putauit lacrimis abluendum, ostendens nobis neminem uirtuti propriae debere confidere? habemus enim aduersarium magnum, qui uinci a nobis sine dei fauore non possit. et plerumque in inlustribus et beatis uiris grauia peccata fuisse repperies, ut quasi homines temtationi patuisse cognoscas, ne uirtutibus egregiis plus quam homines crederentur. si enim Dauid, quia praesumtione uirtutis elatus dixerat: si reddidi [*]( E ) retribuentibus mihi mala et alibi: ego autem dixi in mea [*]( 7 I Petro 2, 24 18 Reg. II 12, 18 sqq., cr. Ps. 50 21 I Petro 5, 8 25 Euseb. Quaest. euang. 239, 34 26 Pe. 7, 5 27 Ps. 29, 7 ) [*]( 1 quêdam (m3 quendam) P 2 pos.tremo (t eras.) P uri P (urie m3) L uriae cet, 4 post illi add. talis ΕϒΤ 5 iustitiae Gϒ (et e eras.) E, unde ratione iustitiae a abhorruit B 6 carnem de zara esse y 18 se om. GΟπ, a. u. m2 V, in mg. m2 F et (ut 8. m3) A 19 uri PG urie L uriae cd. uxorem P (m expo m2) L 22 in om. CΧχ (R. u. E) 24 homines (e ex i m3) P 25 qui a 27 mala mihi X )

126
abundantia: non mouebor in aeternum, statim insolentiae huius poenam se subisse memorauit dicens: auertisti faciem tuam a me, et factus sum conturbatus, si ipse dominici generis auctor insolentiae excepit offensam, quanto magis nos ceteri peccatores, quibus nulla suffragetur praerogatiua meritorum, insolentiae scopulum timere debemus, in quo naufragium sit bonorum, praesertim cum tantus uir nobis et magisterii [*]( F ) auctor sit et exempli, qui quasi palinodiam quandam ad repropitiandum dominum in posterioribus canendam putauit dicens:, domine, non est exaltatum cor meum neque in altum elati sunt oculi mei et dominus a dextris meis, ne conmouear; sciuit enim, quando se sibi credidit, esse se lapsum. denique nihil aliud esse in homine designauit nisi quia deum nouit; sic enim habes: quid est homo quod [*]( 1328 A ) innotuisti ei aut filius hominis quia conputas eum? si ergo Dauid insolentiam damnat, humilitatem induit, recte in historia uxoris Uri magisterium istud adfectandae humilitatis adsciscitur.

et tamen si ex ea natus est ille pacificus Salomon, uideamus ne forte mysterium sit, quod sublato eo de medio qui ante coniugio suo plebem gentium uindicabat alii ecclesia uiro nupserit, uero Dauid. Dauid enim uocatus est Christus, in parentis nomen adscitus iuxta quod scriptum [*]( B ) est: inueni Dauid seruum meum. cui nupsit ecclesia, quae uerbi semine et spiritu dei plena Christi corpus effudit, [*]( 2 Ps. 29, 8 10 Ps. 130, 1 11 Ps. 15, 8 14 Ps; 143, 3 18 Paralip. I 22, 9 23 Pa. 88, 21 ) [*](2 se s. u. m3 4 auctor generis B excoepit P excepit ... insolentiae om. L 5 ceteri A (8. alios m3) aBC et (i ex a) π V cetera 0 et (i 8. a) m3 P m2 F certa re ErT, om. G suffragatur αG 6 scopolum (v 8. 0 alt. m3) P 7 et ona. π, 8. U. V 8 et om. GX (8. u. V) psalmodiam ET et m2 Fr 10 in altum eras. 0, om. y 11 elati (e 8. U. m3) A 12 se alt. P, 8. v. m3 d, om. eet. 15 reputas LX 17 storia uxoreR A uri aB urie A uriae P (ae dd.) cet. 19 solomon (a s. 0 pro m2) a uideamus (s ex r m2) P ait 8. U. m3 A 21 uiro AB et (i ex e) π V, om. P L uero cet. uero Βπ V2 om. FO, uiro A (e 8. i m2) i (post Dauid transpositum) cet. )

127
populum scilicet Christianum. est ergo mulier, quae uiuente uiro ligata est legi, et ideo mortuus est uir eius, ut non esset adultera, si esset cum alio uiro. mysterium igitur in figura, peccatum in historia; culpa per hominem, sacramenta per uerbum. de qua historia, quoniam alibi plenius diximus, hic transcurrendum uidetur. meritoque sanctus Dauid de hac [*]( c ) historia mysticum psalmum quinquagensimum scripsit propter Bersabee nuptias dicens: in plurimum laua me ab iniustitia mea et a delicto meo munda me. si iniquitatem suam dei amicus agnoscit et meritis suis obstare delictum, si denique deo peccasse 88 confitetur, cur tu de confessione criminis erubescas, cum criminis conmentum, non confessio sit pudori?

ergo cum Dauid Bersabee historiam non [*]( D ) praetermiserit in suis psalmis, ut in ea uel mysterium uel actum perfectae paenitentiae nos doceret, iure uidemus etiam in generationibus dominicis non praetermissam, quia et ipse Dauid, qui eam accepit in uxorem sibi, generationis dominicae secundum carnem praecessor adseritur, cuius speciale, ut diximus, meritum, ut ecclesiae in hoc mysterio uideret exortum et acciperet oraculum quod ex suo Christus genere nasceretur. alterum enim ad ecclesiam pertinet, quod dixit: ecce audiuimus eam [*]( E ) in Ephratha, inuenimus eam in campis siluae, alterum specialiter ad dominici corporis sponsionem, quod oraculo [*]( 1 Rom. 7, 2 6 Apol. Dauid c. 1 sqq. 8 Ps. 50, 4 13 Sir. 4, 26 (31) 18 Euseb. Quaest. euang. 241, 32 (278. 32) 21 Ps. 131, 6 ) [*]( 2 alligata ΕϒΤ 6 sanctus om. G 7 quinquagensimum A, L P, quinquagesimum cet. 8 bersabee BG et (e tert. 8. U. m3) P, (e postea add.) E beMabe A bersabę ϒΤ bersabeae aCL bersabaeae π bersabees OF bersabaeaes V post me add. due G 9 mea (a 8. u.) P 11 se peccasse Z, ae om. X 12 est (in mg. m3 al. sit) A 13 bersabee 11 et (e ult. postea add.) E bersabe AGL bersabee P (c a. u. m3) C bersabe TT bersabaee a bersabees X 18 praecpptor (in mg. m3 al. praecessor) d praecursor C 19 mysterium X et (um ex u) E uideretur EjT 21 ea BGX 22 ephrata A ephratha C efratha Pa eufrata ϒΧ effrata cet. ea BG 23 specialiter (a 8. u.) P sponsionem (in mg. m3 al. susceptionem) A susceptionem χ )

128
manifestissimo reuelatur, cum dicitur: ex fructu uentris tui ponam super sedem meam. noli tamen tanto neglegens esse promisso; non enim sine definitione datum est,. sed, si custodieris testamentum et testimonia seruaueris domini, quae in euangelio. se pollicetur esse dicturum, tibi quoque copia sedis patebit aeternae. haec de uxore Uri. [*]( F )