Expositio Evangelii secundum Lucan

harundo quoque ue] secundum Matthaeum conprehenditur manu eius, ut humana fragilitas iam non sicut harundo moueatur a uento sed operibus Christi conroborata fundetur et adfixo cruci chirografo, quod erat contrarium nobis, sententia uetusta cessaret, uel secundum Marcum caput eius percutit, ut solidata diuinitatis adtactu nostra condicio nutare non possit.

Sed iam tropaeum suum uictor adtollat. crux supra umeros [*]( 1527 A ) [*](23,26) inponitur ut tropaeum, quod, siue Simon siue ipse portauerit, et Christus in homine et homo portauit in Christo. nec discordant euangelistarum sententiae, quando concordat mysterium, et bonus ordo nostri profectus est, ut prius crucis suae tropaeum ipse erigeret, deinde martyribus traderet erigendum. [*](23,26) non Iudaeus est qui crucem portat, sed alienigena atque peregrinus nec praecedit, sed sequitur. iuxta quod scriptum [*]( B ) est: tolle crucem tuam et sequere me. non enim suam, sed nostram crucem Christus ascendit. nec mors illa diuinitatis. sed quasi hominis fuit. unde et ipse ait: deus, deus meus.

respice me! quare me de reliquisti? pulchre ascensurus [*]( 5 Matth. 27, 29 sq., loh. 19, 3 9 Matth. 27, 29 12 Coloss. 2, 14 13 Marc. 15, 19 17 Matth. 27, 32, Marc. 15, 20, lob. 19. 17 24 Luc. 9, 23 25 concH. Hispal. 2 c. 13 26 Matth. 27, 46 Ps. 21, 2 ) [*](1 antea αΒΟπ ante cet. 4 detestabili (te a. u.) P 5 exitus P (-tiie corr.) Let] etsi aB 7 defuerit PaCI. defuit X defuerunt BX 10 tam (i a. t m3) P 12 cirografo P erat] e re X 13 sententiae uetustas X ceesauit X 14 percutitur X 16 super Cy 20 est om. αΕFγΤV 21 ipse om. X 26 unde] tunc demum PL )

Nunc quoniam tropaeum iam uidimus, currum suum trium-phator ascendat nec arborum truncis aut quadriiugis plaustris manubias de mortali hoste quaesitas, sed patibulo triumphali captiua de saeculo spolia suspendat. non hic reuinctis pos tergum bracchiis gentes nec excisarum urbium imagines oppidorumque captorum simulacra cernimus aut summissa [*]( D ) captorum regum colla miramur, qualis humanorum solet esse species triumphorum, nec uictoriae terminos regionis fine distinctos, sed ouantes populos nationum quaesitos non ad supplicium, sed ad praemium, reges liberis adfectibus adorantes, uoluntariis urbes studiis deditas et in melius reformatas imagines oppidorum, quas non fucus expresserit, sed deuotio colorauerit fidei, arma uictoriarumque iura toto orbe currentia, captiuum principem mundi et spiritalia nequitiae [*]( E ) quae sunt in caelestibus oboedientia inperio uocis humanae, subditas dominationes uariarumque uirtutum species, non sericis, sed moribus emicantes. fulget castitas, fides splendet et induta mortis exuuiis deuotio fortitudinis iam resurgit.. unus dei triumphus fecit omnes prope iam homines triumphare, [*]( 20 Ephea. 6, 12 22 Coloss. 2, 15 25 II Cor. 2, 14; Coloas. 2, 15 ) [*]( 5 adsistet P (-it m2) a 6 tamen tamquam GT tamen quasi Εγ 7 tropheam BX (v s. a K) trophea CE,T 8 quadrigaiugis X (ga del. m2 0, t quadrigis s. m2 r) quadrigia PL pIaustria (a alt. eras.) P plaustri X 9 hoste (e ex i m2) P 10 suspendat ante captiua transponunt X hinc PBL post u.BFL 13 solent P 15 distinctus (us ex os) P 16 regis ΡαΒCX (-es corr. π V et m2 regem) 18 imaginem (m alt. in ras. m2) oppidorum (0 pro in ras.) P fructus X 20 captiuum P (u pro a. u.) captium L 25 uniua (i s. u.) π unde L triunphia (v 8. i alt.) P triumphis L triumphatores X (t re s. tores E) )

nudum [*](23,34) uideo: talis ergo ascendat qui saeculum uincere parat, ut [*]( F ) saeculi adiumenta non quaerat. uictus est Adam qui uestimenta quaesiuit, uicit ille qui tegimenta deposuit. et talis ascendit quales nos auctore deo natura formauit. talis in paradiso homo [*]( 1528 A ) primus habitauerat talis ad paradisum homo secundus intrauit. et ut non sibi soli, sed omnibus uinceret. manus extendit, quo omnia traheret ad se, ut nodo mortis exuta iugo fidei suspensa caelestibus ea quae prius erant terrena sociaret.

Scribitur etiam titulus. solet praecedere pompa uictores : [*](23,38) at uero currum domini triumphalem praeibat bona pompa resurgentium defunctorum. solet etiam titulus subiugatarum gentium numerum designare. sit in illis triumphis ordine [*]( B ) quodam digesta miserabilis deuictarum, pereuntium contumeliosa captiuitas nationum, hic redemtarum gentium uernat gratia. digni tanto triumpho iugales, ut caelum terra maria inferna a corruptela mutentur ad gratiam.

scribitur autem titulus et super crucem ponitur, non infra crucem, quia principium super umeros eius. principium autem quod est nisi sempiterna uirtus eius atque diuinitas? unde et ipse [*]( c ) interrogatus: tu quis es? respondit: principium, quod et loquor uobis. legamus hunc titulum. Iesus inquit Nazarenus rex Iudaeorum.

merito supra crucem titulus, quia non humani corporis, sed diuinae potestatis est regnum quod habet Christus. merito supra crucem titulus, quia licet in [*]( 2 Ioh. 19, 23 3 et 5 Gen. 3, 7 6 I Cor. 15, 47 19 Esai. 9, 6 21 Ioh. 8, 25 22 Ioh. 19, 19 24 loh. 18, 36 ) [*]( 1 ḍṇι̣ P ascendit Βπ et (a s. i) V 4 tegimenta P (v s. i m2) G (i ex u) aCL tegumenta BErT integimenta X (in expo Οπ, v s. i alt. 0) 10 uictores CGγ et (i 8. e) απ uictoris PBFL et (es ex is) EOTV pompa (s. u. m2) praeibat bona pompa P 13 in om. PBL 14 miserabili y 15 uenerat X (corr. OV) 17 scribatur X 19 quid X et (i ex o) 0 20 eius Onl. PBCL, est eius ET atque] et PBL 21 tu om. PBL respondit om. B quod (i s. od, eras.) 0 qui C 22 inquit om. Cj 23 super Xz (in mg. supra FV) 25 super πχ ) [*]( XXXII. Ambr. para 4. ) [*]( 32 )

non mediocris ergo titulus. ipse autem crucis [*](23,33) locus uel in medio ut conspicuus omnibus uel supra Adae. ut Hebraei disputant, sepulturam. congruebat quippe ut ibi uitae nostrae primitiae locarentur, ubi fuerant mortis exordia.

Diuiduntur uestimenta, alii aliud sorte defertur; dei enim[*](23,33) spiritus non humana opinione conprehenditur, sed quasi quodam euentu inopinato inlabitur. et f\'ortasse milites isti quattuor [*]( F ) euangelistarum habeant typum, qui scripserunt titulum, quem omnes legamus. lego titulum regis Iudaeorum, cum lego: regnum meum non est de hoc mundo, lego causam[*]( 1529 A ) Christi supra caput eius scriptam, cum lego: et deus erat \' uerbum; caput enim Christi deus.

isti ergo seruabant legum et hodie seruant, ne cui forte labatur, ne cui de passione descendat, quod petebat populus Iudaeorum. mihi plane Christus [*]( 2 Ps. 21, 7, Habac. 2, 11 6 Matth. 27, 46 9 Ps. 112, 7 10 Philipp. 3, 8 11 Ioh 2, 8 12 cf. I Cor. 15, 45 sqq. 15 Matth. 27, 85 Ioh. 19, 23 sqq. 20 Iob. 18, 36 21 Ioh. 1, 1, I Cor. 11, 3 22 Matth. 27, 36 24 Matth. 27, 40 ) [*]( 1 super γπ 3 bonus et Εγ T bonus est C 0 bonua Οπ V post scarabaeus add. et bonus in cruce (om. qui) PL 5 in paradiso eris PBL 6 me] in me L 8 informat PL informet X (e s. et 0) ac] quod P (subter u. m2) om. L 11 autem] tamen L 15 alii aliud P (: alii et in mg. : k alia) a.BCGLT alia aliud cet. 17 inopinato x inopinatus PBL inopinanti CX (to 8. ṇṭι̣ 0) inopinatius a IIII PL 18 habeant E (-bant m2) T (a 8. u.) habent LX 21 eius] xpi X 23 Iesum et] ibine X 24 discedat PL disceṇdaṇt a discendat FO et (desc. corr.) 0 )

intuere nunc Christi uestimenta diuisa. ubi illa quaeram? quaere in Matthaeo, inuenies penes ipsum solum clamydem coccineam, penes Iohannem uestem purpuream, penes Marcum purpuram [*](23,11) tantum, penes Lucan uestem albam; hac enim sola pro sua [*](c ) fuit portione contentus. quantos itaque Christus sua ueste uestiuit! puto autem quod non quattuor tantum, sed omnes uestiuit milites et omnibus abundauit. sed reuertamur ad euangelistas.

istae itaque quattuor partes non partes uestium, sed qualitates mihi uidentur esse uirtutum. alius enim de regno sublimius scripsit, alius de hominis institutione diffusius. Lucas nitorem sibi sacerdotalis uestis elegit, Marcus uerborum [*]( D ) textum non desiderauit, denique Iohannes quasi quasdam intexit sententias, quibus uestiat fidem nostram. nonne tibi uidetur intextum illud: in principio erat uerbum et uerbum erat aput deum et deus erat uerbum. hoc erat in principio aput deum. omnia per ipsum facta sunt? at uero Marcus tamquam purpurae fulgore contentus sine ulla intextione uerborum initium inquit [*]( 4 Ioh. 19, 24 6 I Cor. 12, 6 et 11 8 Matth. 27, 28 10 Iob. 19, 2 11 Marc. 15, 17 15 et 19 Ioh. 19, 23 21 roh. 1, 1-3 25 Marc. 1, 1 ) [*]( .2 post descendere add. ne descenderet et post sibi add. sed X 4 om- nia habere PL tunica ΒΕϒG m2 T agitur ETX 6 est spiritus om. X 9 clamydem ΡαΒL clamidem eet. 10 penes marcum purpuram om. PL 11 tantum penes lucam (lucam del. m2 P) marcum ucstem albam P (in quo h penes et m3 in mg inf. h purpurA tantum penes luca uestê) L lucan PL lucam cet. 13 et 15 IIII PL 15 istae] miate (om. quattuor) X (iste̜ m2 OV); mixte̜m2 π) mysticae B 19 desiderabat X 23 et omnia X 24 fulgoremP 25 intentione PL inquit in euangelii X ) [*]( 32. )

ergo uestimenta diuisa [*]( E ) sunt Christi uel gesta uel gratia, quia tunica non potuit diuidi, fides scilicet, quoniam non pro portione singulorum, sed pro iure conmunis est omnium; quod enim non diuiditur singulis manet integrum.

et bene desuper texta; sic enim tegitur fides Christi, ut de diuinis ad humana descendat, eo quod ante saecula ex deo natus posteriore tempore susceptionem carnis adsumpserit. significatur igitur nobis eo quod non [*]( F ) debeat fides scindi, sed solida permanere.

Amen, amen dico tibi, hodie mecum eris [*](23,43) inparadiso. pulcherrimum adfectandae conuersionis exemplum, quod tam cito latroni uenia relaxatur et uberior est gratia quam [*]( 1330 A ) precatio; semper enim plus dominus tribuit quam rogatur. ille enim rogabat ut memor sui esset dominus, cum uenisset in regnum suum, dominus autem ait: amen, amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso; uita est enim esse cum Christo, quia ubi Christus ibi regnum.

cito igitur [*](23,40 sqq. ) ignoscit dominus, quia cito ille conuertitur. unde et illud [*](23,39) solui uidetur, quia alii duos conuiciantes inducunt latrones; iste unum conuiciantem, unum rogantem. fortasse et iste[*]( B ) prius conuiciatus est, sed repente conuersus est. nec mirum si conuerso culpam ignoscebat qui insultantibus ueniam relaxabat. potuit etiam pluraliter de uno dicere, sicut illud est: adstiterunt reges terrae et principes conuenerunt in unum; solus enim rex Herodes et princeps [*]( 2 loh. 19, 24 4 Ephes. 4. 5 5 Job. 19, 23 14 Epbes. 3, 20 20 Matth. 27, 44, Marc. 15, 32 24 Ps. 2, 2, Act. 4, 26 25 Act. 4, 27 ) [*]( 1 fili FOV filii P (i tert. add. m3 2 quia om. ΕγΤ, del. m2 0 3 positione PL 4 communi X 5 retexta X (re eras. 0, con 8. re π m2) textũ G textã legitur αΕΤ et (texta) r 6 texetur X descendit X descendens PL 7 tempore 8. u. m3 P, om. L 11 adferttandae P (c s. rt) L conuersa.tionis (at expo m3) P quod (d expo m3) P 12 relaxetur PX (-atur m2 0) 15 amen alt. om. LX, del. m2 G amen... tibi om. a 17 quia] ideo ET ibi uita post Christus add. ed. Bom. uerba cito usque ad sus[cepit p. 501, 19 om. π 19 quia (a s. u.) P duo aG 23 posuit P (t 8. u. m3) L pluraliter de uno dicere oX de uno dicere pluraliter X de uno pluraliter dicere PBOL )

Quam exsecrabilis in facto iniquitas Iudaeorum, ut quasi [*](23,40) latronem crucifigerent omnium redemtorem! bonus tamen in mysterio latro, qui insidiatus est diabolo, ut uasa eius auferret. mystice tamen latrones duo duos populos peccatores significant per baptismum crucifigendos esse cum Christo, quorum dissensio [*](23,33) diuersitatem pariter credentium signat. denique unus a sinistris, [*]( D ) alter a dextris erat. increpatio quoque futurum crucis scandalum etiam circa credentes reuelat.

et acetum offerebant [*](23,36) Iudaei. bene ad consummanda omnia et corruptio sinceritatis hauritur, ut omnia cruci quae uitiata fuerant figerentur. acetum itaque bibitur, uinum cum felle non bibitur, non quia fel, sed quia admixtae uino amaritudines recusantur. nam utique amaritudines uitae nostrae pro corporis condicione [*]( E ) suscepit. denique ipse ait: dederunt in escam meam fel et in siti mea potauerunt me aceto. sed sinceritati non debuit amaritudo misceri, ut ostenderetur sine amaritudine futura inmortalitas resurgentium, quae quoniam inmortalitas in uase coacuerat humano, reparatur in Christo. ergo acetum bibitur, hoc est uitium corruptae per Adam inmortalitatis aboletur in calamo, ut de corpore absorberetur humano. nos [*]( 2 Hebr. 11, 37 et 33 4 sq. IIII Reg. 1, 8 Daniel 6, 23 8 Luc. 3, 27 13 Gal. 5, 11 16 Matth. 27, 48 et 34 19 Ps. 68, 22 25 Matth. 27, 48 ) [*]( 1 aduersum X 3 ambulabunt (a s. u alt. m3) P leonis PL 4 melotidem (id eras.) P melotem X et esaias PL 5 a om. PBL 6 ex.secrabilis (e eras.) P 9 duo duos P m2 γΟπduos duos V duos α BEFGT duo P ml CL significatur BL et (-ant m2) PG significantur aFV et (ur eras.) ET 10 dessensio (i s. e pr. m3) P 12 erant aBCOV 16 itaque] quippe ET 17 amaritudines (i alt. ex o) P 18 conditione P 19 esca mea GγΧ 23 reparatur BX separatur a (s ex r) cet. in alt.] a a 24 inmortalis X mortalitatis aC 25 absolueretur αγ )

Denique ubi acetum bibit, consummata sunt inquit omnia, [*]( 1531 A ) eo quod adsumtae mortalitatis inpletum esset omne mysterium et exhaustis omnibus uitiis inmortalitatis sola laetitia remansisset.