De Iacob

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Altera, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.2). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1897.

Neque uero, quod grauissimum apud plerosque habetur, se miserum putabit, si in captiuitatem uel ipse ueniat uel eius [*]( 4 aduersa A (s. m2 i os) 5 huiusmodi uideri NT 6 si pr. 8. u. m2 AV si alt. s. u. m2 A 7 corporis A (s. m2 ralis) decidere T (i ex e) P discedere 81 quidquam P 8 plerique (corr. m2) AP tamen AW% tam ex tam U\' tamen s. u. T 10 istum A illud A (s. m2 i lum) illum VW et (corr. m2) 8\' 15 accidentia APtn2 HT accedentia AP ml accedenti ad®\' (e pr. ex i)$lxi? 17 quod A (s. m2 i quo) quo T animas esse Â ml anima*se*se (i esse s. se.se) Am2 se ?? P (e? eras. et se s. m.?) P 19 minuunt A (u pr. s. «.) 20 his A et (h eras.) P 21 damni Aml damnv Am2 (ni 8. nv) dampni P damno 8 dainpnQ (s. ni) T comoditates A (es ex is m2, i tis s. u. m2) 9t et (-tis corr.) VT et m2 81\' 23 quod Aml (aliquid m2, ali s. u.) aliquid D aliquod T quid 81 (quod m3) se A (8. m2 si) T (e ex i) 24 putabit A (s. m2 i uit) putauit N\' (-bit m2 Sl1) T )

filii; non enim intolerabiliter feret quod habet natura uel quod uidetur domino. denique iustus dixit: bonum uerbum quod locutus est dominus et dixit: fiat pax et fides [*]( E ) in diebus meis. non utique iustus iste Ezechias in filios deflexisse aerumnam captiuitatis gratulabatur, sed uoluntati domini obuiare non poterat et ideo mandata eius aequanimiter suscipiebat ut seruulus. accedit illud, quod aestimare poterat posse et in captiuitate meritum eminere uirtutis. neque enim minus beatus Hieremias in captiuitate, minus etiam Danihel. minus Hesdra, minus beati Ananias Azarias Misahel quam si in captiuitatem non incidissent, cum ideo in captiuitatem [*]( F ) deducti sint, ut populo et praesentia in captiuitate solacia et spem euadendae captiuitatis adferrent. perfecti est enim uiri conmunitatem naturae sustentare uirtute animi et ad meliora adducere nec succumbere his quae plerisque terribilia et formidolosa uideantur, sed quasi fortem militem grauissimorum casuum sustinere incursus, conflictus subire et quasi prouidum gubernatorem nauem in tempestate regere atque occurrendo insurgentibus fluctibus magis uitare naufragium sulcando undas quam declinando. non iste in persecutione pauidus, non in tormentis mollior, ne torquentem exasperet, sed quasi [*]( 457 A ) athleta fortis, qui repercutiat uerberantem si non caedis, certe sermonis flagello, qui multis metuenda tormenta despiciat [*]( 2 Reg. Ilir 20, 19 3 Reg. IIII 20, 19 4 Reg. IIII 18, 3 sqq. 9 sq. Hier. 39, 2 Dan. 1, 6; 3, 20; 6, 16 Hcadrae I 1, 53 ) [*]( 1 ferret A (r pr. s. u. m2) V et (r pr. exp.) DT 2 dixit om. P 8 et del. m2 A, g. u. T eminere A (s. m2 i emere) emere (in mg. i eminere) T 10 headra P esdra AVN (esdras U\'m2) T beati P (i in rCUl. ex a) azarias et N\' 12 ducti N\' sint A (corr. in sunt m2 et 8. u. t sint) sint ex sunt &\'T 13 enim est Px 14 animi uirtote !tilE 15 subcumbere PW ple»*risq; P (ri eras.) 16 uideantDr ST (a exp. m2) uidentur WE 18 nauem P (i ex e m2) 20 non pr.] nec P et (ex non) T 21 exasperet A («. m2 i exuperet) exsuperet V (a 8. u. m2) exsuperat 91 eiuperept (a. exasperct) T 22 adleta A adb » letba P reperciat Aml (corr. m2) 23 multis metuenda 911 (b et a m. ant.) metuenda multis 81 xE folium 72 libri A, quo continentur )

dicens: sagittae infantium factae sunt plagae eorum, qui cum grauissimo licet dolore luctetur nec se miserabilem praebeat, sed ostendat tamquam in lanterna lumen etiam inter asperas procellas et grauissimos flatus suam lucere nec extingui posse animi uirtutem. non iste in suorum iniuriis mollis nec de sepulchro sollicitus sui corporis, cui sciat [*](B ) caelum deberi, non in captiuitate ciuieae plebis abiectior, sed sicut iudex seuerus infidelium perfidiam erroresque condemnans, ut Danihel, qui sacerdotum furta prodebat et superstitiones eorum redarguebat ostendens nulla ueritate subnixas, sed fraudibus adumbratas. talis postremo est uir perfectus, qui omnes uelit bene agere nihilque cuiquam accidere mali et, si praeter uoluntatem eius acciderit, ipse tamen de propria beatitudine nil amittat.

Sed forte aliquis putet aegritudinem atque inbecillitatem[*]( C ) corporis impedimento esse ad perfectionis munus implendum, eo quod non possint opera manuum ulla factaque procedere. uerum ea sibi iustus impedimento esse non sentiet, immo etiam eum qui illa miserabiliter defleat corripiet et quasi ignauum arguet, quod plus in corporis usu quam in animi uirtute constituat, quod ea quibus seruiat desideret, cum habeat quod aliis magis possit iubere, quod in paupertate ingemiscat, qui possit supra mundi opes esse — fideli enim [*]( D ) [*]( 1 Psalm. LXIII 8 9 uet. Test. ed. Tischendorf ed. Xestle ed. VII p. 615, uu. 9 sqq. (Dan. 14, 9 sqq.) 23 Prouerb. 17, 6 uerbn inde a despiciat usque ad somni p. 30 u. 9, suppleium est a manu recentiore saeculi XI, cuius scrtpturas siglo (A) significabo 3 lanterna N2(\' (hi n exp. m2) V laterna cet. 4 tlatus (A) 7 ciuiae P 8 condempnans PV 9 futara (A) et (corr. furta) D facta T 11 adumbratus (A), a 8. u. nir postremo est WJE uir in ras. m2 9C cnr (A) ut D 12 accedere V (corr. m2) N (corr. m2 N\') 13 acciderint (A)T propria P (r alt. s. u. m.2) 14 nil om. (A) 16 manus P (corr. m2) 17 manuum K (u. alt. 8. u. m3) 18 iustus sibi (A)T sibi uirtus V esse s. u. (A) 20 quod P (d ex s m2) 21 constituet (A)T deseruiat A (de del. m2) desiderat (A)D 22 quo (A) l\' iuuari (A)T 23 ingemescat V ingemiscat (i alt. ex e) 81 m3 ST m2 )

totus mundus diuitiarum est —, quod ignobilitatem defleat, qui debeat despicere regias potestates, diuitibus et potentibus imperare. haec enim uita iusti, qui etiam quas habeat facultates communes aestimare debeat, immo etiam inopibus diuidere, dispensare pauperibus, recidere uoluptates proprias, tenuare sumptum, adhibere parsimoniam temperantiae, sobrietatem tenere in prosperis, patientiam in aduersis, in dolore tolerantiam, [*]( E ) magnanimitatem in periculis, sanitatis perpetuae uota nescire, mortis inminentis terrore non concuti neque eum praestantiorem putare cui secundum naturam liberi propinqui salubritas laetitia affluentia redundauerint quam cui illa defuerint neque externis saeculi, sed uirtutis domesticis merita pensare.

illam quoque formam iusti esse quis abnuat. ut nihil metuat. nihil reformidet nisi uirtutis dispendia aliorumque uanas formidines conprimat, quas habeant de periculorum sollicitudine, mortis timore, corporis infirmitate, ut doceat dissolui corpore et [*]( 458 A ) cum Christo esse multo melius, ut ostendat quia operationes non impediuntur debilitatibus corporis. sed augentur. neque splendore generis aut propinquorum subsidiis aut opibus, sed bono commendatur affectu. neque enim minus beatus Helias quam Moyses, cum alter cibi indiguus melotide uili sine filiis, sine sumptu, sine comite, alter populorum ductor, laetus subole, succinctus potentia, diuerso genere meritum aequale fundauerint, sicut in euangelio declaratum est, quando cum [*]( B ) domino Iesu in resurrectionis gloria refulserunt; uidetur enim [*]( 16 Philipp. 1, 39 21 Hebr. 11, 87 24 Matth. 17, 3 ) [*]( 3 quia P (a exp. m2) 4 in op?ribus P 5 recedere a uoluptatibus propriis (is ex as m?) P recipere (s. u. m2 ai reicere) V 10 cuius P salubritatis P 11 fluentia P redundauerunt (A)D 12 seculis (A) donieatice ¥I\' (ce m2 ex cis) 81 xE 13 quoque P (qu pr. in ras. ml) 15 habeat PF9t 17 esse cum ipo Vf.IIE 20 bo:rum 91 bonorum (A)D commendantur N\' et m2 PY helias A (a s. u.) 21 eam] cui (A) indiguus D (u alt. eras.) indigus N\' 22 populi. 9t\' populi WJE laetua (u ex i m2) F®\' laeti (a s. i m3) 91 23 subole 91 ml sobole 91 m3 cet. )

parem his quasi paribus gloriae suae testibus dedisse mercedem. nec minus beatus Helisaeus quam Dauid, cum alter regibus subditus, alter regali potestate praeditus propheticae sanctificationis haut disparem sint adepti gratiam.

[*]( 39 i ) Quid enim deest ei qui illud bonum possidet et habet sibi semper comitem sociamque uirtutem? in quo statu non poten- -. [*]( C ) tissimus? in qua paupertate non diues? in qua generis ignobilitate non clarus? in quo otio non laboriosus? in qua debilitate non uegetus? in qua infirmitate non fortis? in qua somni quiete non feriatus, quem etiam quiescentem uirtus propria non relinquit? in qua solitudine non stipatus, quem uita beata circumdat, quem uestit gratia, quem gloriae amictus inlustrat? non minus enim otiosus quam cum operatur beatus, nec minus dormiens quam uigilans gloriosus, quia non minus [*]( D ) dormiens quam cum uigilat incolomis et sanus est. quando autem feriatus uideri potest, cuius mens semper operatur? quando autem solus, qui cum illo bono semper est, de quo ait propheta: replebimur in bonis domus tuae? quando abiectus, cuius conuersatio in caelo? quando non decorus, qui ad illius decori et solius boni se conformat similitudinem, qui etiamsi membris solutus sit, tamen mente se erigat? et tamquam ille qui cithara canere solitus, si eam dissipatam [*]( E ) resolutis neruis et confractam uiderit et usum eius interruptum. abiciat eam atque eius numeros non requirat, sed uoce ipse [*]( 18 Psalm. LXIIII 5 19 Philipp. 3, 20 ) [*]( 1 tectibus P (corr. m2) 21 (corr. m3) 8\' (corr. na. aut.) V 4 haud (A)T et (m2 ex aut; V aut P haut N 5 sibi om. (A)D, a. u. T 6 Bociumque (A)P et (eorr. m2) Y (corr. m3) Sl et (Q ex il) T 9 omni (8. non m2) V 10 non om. VNT 11 relinquit VNf reliquit cet. 13 enim A (8. m2 i etiam) P etiam cet. operabatur Am2 8 et (ba del.) T 15 uigilat 81 (at ex ane) incolomis Aml W!\'E incolumis A m2 cet. 17 semper bono VN (bon\' sx) T 19 conuersatio est VWE et (est s. u. m. ant.) 8\' 20 illius (us in ras. m2) A 22 cythara AP cithara (m2 ex cetera) V citara st\' (i et a na2 in ras.) dissipatam A (i alt. corr. in 0, deinde rursus in i m.2) dissipatftam 8 (ta eras.) 24 numerus (s. m3 neruos) 21 neruos in ras. m2 2(1 )

se mulceat, ita et iste citharam corporis sui otiosam iacere patietur, corde se oblectabit, bonae conscientiae recordatione mulcebit, diuinis oraculis et scriptis propheticis adleuabit, suaue illud et iocundum animo tenens, mente conplectens, cui nihil possit triste accidere, cum semper ei diuinae praesentiae adspiret gratia et ipse sibi adsit summa animi tranquillitate perfusus.

LIBER SECVNDVS.

Superiore libro de uirtutum praeceptis disputauimus, sequenti 459 [*]( A ) clarorum uirorum utamur exemplis, qui in summis periculis positi beatitudinem uitae non amiserunt, sed potius [*]( B ) adquisiuerunt. an non beatus Iacob etiam, cum patriam derelinqueret? immo plane beatus, qui dura exilii suscepit, ut fratris mitigaret iracundiam. nam si beatus est qui peccatum declinat, utique negari beatus non potest qui alterius culpam leuat, crimen auertit. paratum itaque parricidium declinauit exilio uoluntario eoque facto sibi salutem quaesiuit, fratri donauit innocentiam. merito itaque eum diuina ubique comitata est [*]( c ) gratia, ut et, cum dormiret, beatae uitae munus adquireret. uidebat enim futurorum mysteria et diuina audiebat oracula. [*]( 12 Gen. 28, 7, cf. 27, 42 sqq. 16 Gen. 27, 41 20 Gen. 28, 12 ) [*]( 1 se s. u. P ista A iste (e ex a) P m2 D cytharll A cytharam P 2 diuinis ... ableuabit infra in mg. A 3 alleuabit P (1 pr. ex b) T alleuiabit St m3 (ex ableuabit) WE ableuabit cet. 4 iucundum WI 5 triste possit WE accedere E et (corr. m2) APV%\' 7 perfusus amen ntWIE EXPLiC DE IACOB ET DE (DE om. 9t«\') UITA BEATA LIB. I. INCIP EIUSDE (EIUSDE om. slSf) LIB. II. AWW EXPLICIT DE IACOB ET UITA BEATA LIBER PRIMUSaINCIPIT LIBER SE- CUNDUS PV EXPLICIT LIBER PRIMUS (SCI AMBROSII add. P% BEATI AMBROSII EPI add. D) DE IACOB ET UITA BEATA. IN- CIPIT (EIUSDEM LIBER add. D) SECUNDUS (EIUSDEM add. P\') PDT EXPL. L. V. DE IACOB ET UITA BEATA. INCIP. L. VI. DE EADEM RE M EXPLICIT. INCIPIT LIBER SECUNDUS E 12 relinqueret Ux 15 beatus (beata E) esse HxE 17 eoque A (s. m2 t quod) innocentiam donauit 2LxE 18 commitata P 20 uideba»t P misteria P )

bonus in somno operarius et in paupertate diues, qui mercennariae uitae munere et patrimonium et coniugium eodem parauit officio. idem fraterni affectus reconciliator egregius certauit muneribus et obsequiis, ut indignationem omnem excluderet, dolorem offensionis auerteret, ostendens se minorem exilio non fuisse, qui posset largiri quae non acceperat. [*](D )

sed nimis ad inferiora propero et utilia transcurro, cum prius definiendum sit quid sit beatus. scriptum est enim: beatus uir, qui non abiit in consilio impiorum et in uia peccatorum non stetit et in cathedra pestilentiae non sedit, hoc scriptura significante eum beatum esse qui uel a perfidorum consortio temperauerit — ea est enim impietas auctorem uitae et parentem quendam salutis non recognoscere — uel in peccato non manserit uel in [*]( E ) luxuria atque lasciuia non perseuerauerit. ipsum quoque in lege domini die ac nocte meditantem fore tamquam lignum quod dabit fructum in tempore suo. superiora merita sunt praemiorum, hoc meritorum praemium.

Quid horum quae ad meritorum beatitudinis spectant defuit sancto Iacob, qui tantum abfuit ab impiorum consortiis, ut ex eo fidelis populus nomen acciperet Istrahel dictus, quod deum mentis internae oculis intueretur peccati abstinens, a luxuriae [*]( F) omnis ebrietate sobrius, ut dura laborum absorbuerit, otii [*]( 1 Gen. 29, 18 sqq. 3 Gen. 32, 13 sqq. 9 Psalm. 11 15 Psalm. I 2 16 Psalm. I 2 sq. 21 Gen. 32, 28 ) [*]( 6 fuisset A (s. m2 se) P (t eras.) 9 habiit APV 12 uel a scripst tela libri perfidiorum A et (i alt. exp.) P temperauit 91 tempe- ■rauerit (s. m2 declinauerit) V declinauerit T haec est P 13 alluctorê A 14 si uel (si a. u.) PVm2 Tml non 91\' (8. u. m2) WE om. cet. 15 luxuria P (u alt. ex 0 m2) V (a m2 ex e) 21\' (a m2 ex e) non 91\' <6. u. m2) 9txi £ , om. cet. 18 merito. A 19 #hor(l A 20 abfuit WI (b 8. u. m. ant.) P\'D adfuit AP afuit cet. 21 fort. acceperit israhel P4 israi P istf cet. eo quod 91 xE et (eo s. u. m. ant.) W 22 a eras. P luxoriae P 23 omni.sobrietate P (a eras. ut uidetw) otii om. A, s. u. T )

secura neglexerit? nonne pulchre et uere de hoc dictum est quod et hic fructum dabit in tempore suo, de quo scriptum est: ecce odor fili mei tamquam odor agri pleni? erat enim perfectus in omni flore uirtutum et sacrae benedictionis atque caelestis beatitudinis redolebat gratiam. ipse est enim ager, quem benedixit dominus, non iste terrenus aut horridus siluis aut fragosus torrentibus aut palustris [*]( 460 A ) pigrioribus aquis aut ieiunus frumentis aut inutilis uitibus, adhuc infecunda glarea saxosus aut hiulcus et aridus siccitate aut sanguine madidus aut sentibus incultus et spinis, sed ille ager, de quo dicit ecclesia in Canticis: adiuraui uos, filiae Hierusalem, in uirtutib.us et fortitudinibus agri. hic namque est ager, de quo et dominus ait: et species agri mecum est. in hoc agro uua illa repperitur, quae expressa sanguinem fudit et mundum diluit, in hoc agro est [*]( B ) ficus illa, sub qua sancti requiescent spiritalis gratiae suauitate recreati, in hoc agro est oliua illa fructifera dominicae fluens [*]( 3 Gen. 27,27 6... p. 34 u. 3 (ager... amplexu) paululum immutata leguntur in Comm. in Cantica canticorum e scriptis Ambrosii collecto 2, 27 (I 1564 BC B.) 11 Cant. 2, 7 13 Psalm. XXXXVIIII 11 14 sqq. Mich. 4, 4 ) [*](1 folium 74 libri A, quo continentur uerba inde a secura usque ad sunt p. 34 u. 15 suppleuit manus recentior saeculi XI. confer quae ad p. 27 u. 23 adnotauimus et pulchre (A.) et (et in ras.) D hoc (del. mJ) pulchre T de hoc om. (A), 8. u. T 3 fili P filii cet. 5 cęleste (A) celesti D gratia (A) 7 adhuc PF91\' ml 8191 JET et adhuc X /. (A) aut PF2T m2 Comm. in Cant. torrentibus fragosus (A) confragosus Comm. in Cant. 9 infecunda P ml (A.) VN Comm. in Cant. et (a. t infecunduB) T infecundus P m2 et corr. ml (A) glareis (A) saxosus (A) VN Comm. in Cant. saxosa P et (osa ex osus) T iulcus P incultus V et (om. et aridus) P\' hiulcus et del. m3 \'1I. 10 sanguine P (e ex 8) madidus m2 in ras. \'1I.1 ex incultus ut uidetur incultus m2 in ras. st\' ex et spinis ut uidetur et om. 781 spinis exp. V, et spinis om. N\' 11 adiuro P\' 12 ierusalem (A) 18 et om. V Comm. in Cant. dicit diis V 15 deluit P (corr. m2) est ficus illa 81 xE Comm. in Cant. et (est a. u. m2) N\' ficus illa \'1I.1>\' ficus est illa (A) ficus illa est V (est s. u. m2) T 16 requiescunt F et (n m2 in ras.) 81\' ) [*]( XXXII. Ambr. pars 2. ) [*]( 3 )

pacis unguentum, in hoc agro florent mala granata, quae plurimos fructus uno fidei munimine tegunt et quodam fouent caritatis amplexu.

hos igitur fractus redolebat Iacob, qui deum per pericula sequebatur et tutum se ubique eius deductione credebat. nam licet dulcis et suauis odor agri sit,[*]( C ) quia est odor naturae, tamen in sancto patriarcha uirtutum spirabat gratia. quam continens erat parsimonia, qui cibum sibi paratum non expetiuit. sed petenti fratri sine dilatione concessit. a quo primatus benedictionis accepit, quam pius erga parentes, ut praeferri germano seniori materno mereretur affectu et paternae benedictionis munere sacraretur, quam religiosus, ut fratrem recusaret laedere, quam uerecundus, ut patrem timeret fallere, quam honorificus, ut matri non posset [*]( D ) quod iubebatur negare!

Sed nec parentes nobis inexcusati relinquendi sunt, quod[*]( E ) iuniorem filium seniori praetulerunt. simul cauendum, ne quis dum eorum intendit exemplo, iniquum inter filios habeat iudicium, ut alterum diligendum putet, alterum posthabendum. hinc enim excitantur odia fraterna et de pecuniae uilis incremento facinus parricidale conponitur. eadem foueat prolem mensura pietatis. esto tamen ut aliquid sibi amplius circa blandiorem aut similiorem rapiat affectus, par debet circa omnes esse forma iustitiae. plus confertur dilecto, cui fratrum [*]( F ) amor quaeritur; plus autem adimitur ei qui praelationis [*]( 1 Cant. 8, 2 7 Gen. 25, 29 sqq. 9 Gen. 27, 8 sqq. 11 Gen. 27, 11 sq. 12 Gen. 27, 12 13 Gen. 27, 14 ) [*]( 1 pacis om. (A) ungentum (A) PT 3 qui] qfii (.A)T 4 totum P (v 8. 0 m2) eiua ubique 81x 5 Įiçęt (A) (in mg. m2 decet) ą.ęcet (li s. ąę) T ait agri 91x 6 post patriarcha add. tam (.A)T 7 spirabat om. (A). s. w. T gratia P (a alt. ex i m2) gratiam T (m postea add.) quia P 8 ezpetiit V 9 primatd V 11 affectu om. WE 12 lsedere om. P 13 parentem P 14 iubebatur P uidebatur P\' iubebat cet. 20 parricida lex (x eras.) A parricidae lex P an (ante CONx. m. ant.) ponitur A (s. m2 i componitur) ponitur P 23 cui s. u. P 24 pliat bonis A (s. m2 praelationis) praelatio bonis D )

iniustae oneratur inuidia. minitabatur Esau quod fratrem suum occideret, nec fraterna eum germanitas nec parentum reuerentia a parricidali furore reuocabat, et dolebat sibi benedictionem esse praereptam, cuius utique dignum se mansuetudine debebat probare, non scelere.

sed et Rebecca non quasi filium filio, sed quasi iustum praeferebat iniusto. [*]( 461 A ) etenim aput matrem piam mysterium pignori praeponderabat: illum non tam fratri praeferebat quam offerebat domino, quem sciebat conlatum sibi munus posse seruare. in quo et alteri consulebat, quem diuinae subducebat offensae, ne grauiore implicaretur reatu, si acceptae gratiam benedictionis amitteret.

Accipe tamen bonum certamen inter parentes. mater deferat affectum, pater iudicium.

mater circa iuniorem tenera pietate [*]( B ) propendat, pater circa seniorem naturae honorificentiam seruet. hic magis honoret, illa plus diligat. dum singuli singulos foueant, non in unum uterque conspirent, defrudent alterum. fiat aequalitas inter diuersa certamina et disparibus studiis par utrique aequali parentum amore gratia conferatur. conpenset alter quod alter imminuit. sic pio affectu Isaac patriarcha et sancta Rebecca certabant, ut neutrum inferiorem facerent, sed utrumque aequalem.

uicit tamen ille, qui [*]( C ) [*]( 1 Gen. 27, 41 20 Gen. 25, 28 22 Gen. 25, 23 ) [*]( 1 oneratur VN-P1 heneratus P oneratus pI et \'1,1 m2 honoratus A honoratur DT imitabatur A (corr. m. ant. ex mitabatur; s. m2 i minitabatur) 2 nec (8. m2 i ne) fraterna A ne (corr. nec) fr. T 4 es-se A m 7 aput A apud cet. iatrem A (p eras.) misterium PH pignoris * A (o ex e) PT 9 siebat A (c eras.) 18 deserat A (corr. m2) P deferat 9 (rat in ras.) 15 naturae honorificentiam Aml PD naturam honorificentiae A m2 (add. J) VN et (corr. naturae honorificentiam) T 17 faueant ex foueant A conspicerent A et (ce exp.) Y defrudent A defraudent (a s. u.) PD et m2 ¥1\' defraudent cet. 18 aequalitas A (Ia m2 t aequitas) PD aequitas VNT 19 par utrique aequalis \'s exp. m2 P, aequali T) parentum amore gratia conferatur Aml P et in mg. T par utrique (utrique om. T) atque aequalis par. amor et gratia conf. A m2 YN et in textu T ) [*](3. )

praeferebatur oraculo, uicit inpigritia tarditatem, mansuetudo duritiam. dum alter uenatu aspero praedam quaerit agrestem, hic mitium cibos morum, hic domesticam gratiam, hic tenerae mansuetudinis atque pietatis pio patri dulces epulas ministrauit. plus placet in animis quicquid occurrerit quam quidquid affectatum putaueris deferendum. accessit ad oues Iacob et attulit innocentiae partus uel sacrae [*]( D ) prophetiae munera, quia patriarchae cibum nullum credidit dulciorem esse quam Christum, qui sicut ouis ad occisionem ductus est et sicut agnus ad uictimam. hunc uel publico parenti uel populo, cuius typum gerebat, cibum utilem iudicabat, quo futura erat remissio peccatorum.

ideo stolam accepit fratris sui, quia senili praestabat sapientia, ideo iunior frater seniorem fratrem exuit, quia fidei emicuit dignitate. hanc stolam ecclesiae typo Rebecca protulit et [*]( E ) dedit filio iuniori stolam ueteris testamenti, stolam propheticam et sacerdotalem, stolam regalem illam Dauiticam, stolam Solomonis, Ezechiae et Iosiae regum, et dedit populo Christiano, qui uti amictu sciret accepto, quoniam populus Iudaeorum eam sine usu habebat et proprios nesciebat ornatus. iacebat haec stola in umbra adiecta atque neglecta; obscurabatur enim tenebrosa impietatis caligine nec in angusto corde populi latius poterat explicari. induit eam Christianus populus [*]( F ) et refulsit. inluminauit eam suae fidei claritate et piorum luce factorum. agnouit Isaac notum odorem generis sui, recognouit [*]( 2 Gen. 25, 27 4 Gen. 27, 9. 14. 17 7 Gen. 27, 9 et 14 9 Hier. 11, 19 12 Gen. 27, 15 25 Gen. 27, 27 ) [*]( 3 domesticHt A 4 dulces A (1 s. u.) 5 quicquid A (quid s. u. add. m2) 6 afectatum A affecturu P (m exp. m2) 7 profetiae A (propfetiae m2) V et (corr. m3) W 8 cibo A (a. m2 I cibv) P cybG? W (§ eras.) cibum cet. 10 hunc A (s. m2 I hinc) T (ex hinc) uel del. m2 A, om. T 11 tipum A (corr. m2) P 12 remiaio A 18 fratri P frai-. (corr. m2) A 15 tipo P rebecca tl (b in ras.) A (e alt. ex ae) 17 stolam a. u. m2 P illam regalem WE 18 salemonis E salomonis cet. 19 ut iam dictum A (d s. u. m. GRt.; s. m2 1 uti amictu) 24 fidei s. u. A )

stolam scripturae ueteris, sed uocem plebis ueteris non recognouit et ideo cognouit esse mutatam. manet enim hodieque eadem stola, sed populi deuotioris canora coepit esse confessio meritoque dixit: uox quidem uox Iacob, [*]( 462 A ) manus autem manus Esau. et odoratus est odorem uestimentorum. et fortasse illud est, quia non operibus iustificamur, sed fide, quoniam carnalis infirmitas operibus inpedimento est, sed fidei claritas factorum obumbrat errorem, quae meretur ueniam delictorum.

Celebrata benedictione postea frater senior aduenit. quo [*]( B ) declaratur prius ecclesiae regnum quam synagogae in praedestinatione delatum, sed subintrasse synagogam, ut superabundaret peccatum et, cum superabundasset peccatum, superabundaret et gratia, simul clareret inpigrum regni caelestis [*]( C ) candidatum esse debere, ut praeripiat benedictionem et praerogatiuam suae commendationis usurpet. unde non est notatus a patre iunior filius, sed laudatus, quod ait Isaac: frater tuus ueniens cum dolo accepit benedictionem tuam. bonus enim dolus, ubi inreprehensibilis est rapina; inreprehensibilis autem rapina pietatis, quia a diebus Iohannis regnum caelorum cogitur et cogentes diripiunt illud; festinantes enim patres pascha celebrabant, [*](D ) qui festinantes manducabant agnum, non demorantes, et [*]( 4 Gen. 27, 22 5 Gen. 27, 27 10 Gen. 27, 30 13 Rom. 5, 20 17 Gen. 27, 35 20 Matth. 11, 12 22 Exod. 12, 11 ) [*]( b a 3 hodieque 91\' (que eras.) hodie 91 xE stola eadem VI\' (b a eras.) stola eadem 91x E deuotionis A (s. m2 i ris) P (-ris corr. m2) V1 4 meritaqu§ A (carr. m2) merituqułe P (in u correxit nescio quid m2) P merito Il\' (s. o ras.) WE iacob est A (est add. m2) P\'T 5 manus (u ez a m2) esau P 6 uestimentorum eius P\' 8 obumbratorum A (corr. m2) 10 senior frater N\' 11 declarat A (t ex t m2 ut uidetur) declarat.. P (t ex t m2, us eras.) sinagoge AP sinagogae 1\'WSl\' 12 subintrase P et (corr. m2) 91\' sinagogam jPVN 14 claret A (corr. m2) D inprigrum A (corr. m. ant.) 20 rapina s. u. m2 A quia (i s. u.) A 22 enim ... festinantes s. u. A festinantes autem N\' 23 quia A (s. u. m2 i qui) V (a s. u. m2) )

fratrem Beniamin sanctus Ioseph piae conmento fraudis accersiuit et tenuit.

et ipse tamen ut benediceretur cogendo I elicuit et inpetrauit, sed eam benedictionem, quae cum superiore congrueret et conueniret, ut seruiret fratri suo. etenim qui inperare non poterat et alterum regere seruire debebat, ut a prudentiore regeretur. neque enim fuit sancti [*]( E ! ) patriarchae, ut filium suum degeneri condicioni seruitutis addiceret, sed ut bonus pater, cum duos haberet filios, unum intemperantem, prudentem et sobrium alterum. quo utrique consuleret, intemperanti praefecit sobrium et insipientem prudenti statuit oboedire, quia insipiens non potest uoluntarius i uirtutis esse discipulus nec perseuerare in studio, quia stultus sicut luna mutatur, meritoque ei libertatem proprii negauit arbitrii, ne uelut nauis in fluctibus sine gubernatore fluitaret. [*]( F I ) sed subdidit eum fratri secundum quod scriptum est: seruit enim inprudens prudenti. recte ergo eum subdidit, ut regentis imperio suum melioraret affectum. ideoque ait: super gladium tuum uiues et seruies fratri tuo; domina est enim pietas crudelitatis et mansuetudo duris motibus praestat.

Seruit omnis qui auctoritatem purae non habet conscientiae, [*]( 463 A ) seruit quicumque uel metu frangitur uel delectatione inretitur uel cupiditatibus ducitur uel indignatione exasperatur uel maerore deicitur. seruilis enim omnis est passio, quoniam qui facit [*]( 1 Gen. 42, 20 2 Gen. 27, 38 sqq. 12 Sir. 27, 12 15 Prouerb. 11, 29 18 Gen. 27, 40 24 Ioh. 8, 84 ) [*]( 1 fratrem A (r pr. s. u.) 2 acceasiuit A (corr. m2) P et alt. del. m2 A, s. u. T 6 ut in A membrana perforata intercidit; suppleuit m2 9 intemperantem P (in a. «.) pruydentem P (n exp. m2) quo A (s. m2 t cum) T (ex cunO PD cum V% ut Sl\' (m2 ex cum), Oln. WE utrique A (s. m2 utroque) T ti ex 0) 10 consuleret et A (et 8. u m2) T 11 hobedire A 12 qui«a A 14 ne uelut nauis s. u. A fluctuaret V 17 regens et imperium A (s. m2 f regentis impelio) P (et exp. m2) suum m. affectum A ml i suo m. affectu A s. u. m2 T ideo (om. que) N\' 19 est om. A; enim (8. u.) est 3L" creduli- tatis AP 21 autoritatem A parue A (s. m2 i pure) P 24 deiciar (corr. m2) AP est omnia 31". )

peccatum seruus est peccati et quod peius est multorum seruus est qui subiectus est uitiis. multis se dominis ad dixit, ut seruitio ei exire uix liceat. at uero ille qui uoluntatis suae arbiter est, iudex consilii, interpres arbitrii, qui coercet corporeae adpetentiam passionis, qui ea quae agit bene agit — bene [*]( B ) autem agens recte agit, et qui recte agit inculpate et inreprehensibiliter agit habens suorum actuum potestatem - is profecto liber est. nam qui omnia prudenter agit et ita, ut uult, is solus est liber. non condicio fortuita seruum facit, sed probrosa insipientia. denique famulus prudens regit dominos stultos et proprii serui dominis faenerabunt. quid faenerabunt? non utique pecuniam, sed sapientiam, sicut et lex dicit: faenerabis gentibus multis, tu autem [*]( c ) mutuum non accipies. faenerauit enim ludaeus proselyto diuinae legis oracula, sed quia ipse legis mysteria uidere non potuit et quae habebat nesciuit oracula, qui litteram faenerabat [*]( 2 cf. Sextus ed. Elter n. 75 3 Uerg. Ecl. I 40 11 Prouerb. 22, 7 13 Deut. 15, 6 ) [*]( 1 peccatum A (ca s. u.) est pr. s. u. A peccati A (in rns.) 2 est pr. om. T se dominis Erasmus sed omnis N sed omnes cet. (omnea* P) 8 de seruitio (de a. u.) P (sed de rursus eras.) T ei A ♦ (eius m2) P (eis m2) V (8. u.) eius (us del.) T 4 arbitrii ex arbitrar A corporea P (m2 -reae) V (8. m2 corporis) corporeas T (corr. -reae) 5 adpetentiam A (8. m2 x ad penitentiam) ad penitentiam 91 (ni del.) T (8. appetentiam) passionis T (is ex es) qui ea que A (8. m2 t qui et quej T (ex qui et que) 6 qui A (que m2) T (ex que) 7 his P et (h eras.) U 8 ut uult scripsi uult A ml P uiuit ut uuIt A m2 VN et (uiuit ut del.) T 10 probosa P probrosa ex proposa 31\' inspientia P (corr. m2) domos A (corr. m2) dominO (d m2 ex us) stultQ rtl m2 et m3 ex os) 81 11 proprii AVyiW et (8. periti) P m2 Tml probi WE fenerabunt v\\Į{\' D fenerabunt cet. 12 fęnerabunt D fenerabunt cet. 18 ditcit A (corr. m2) fenerabis YQI\' et (m3 ex fęnerabilis) 9 fenerabis***A fenerabis cet. autem s. ras. unius litt. A 14 faenerauit st fenerauit i (t b 8. u m2) P fenerabit V (v s. b m2) fenerabit N\'T enim om. VNT prosilico Qr m1 prosilito 81\' ml proselito 8( m2 st\' m2 cet. 15 misteria APil 16 fenerabat VilD fenerabat cet. )

gentibus nunc ab his spiritalis doctrinae gratiam mutuatur meritoque subiectus est seruituti, quoniam qui mutuatur seruus est quasi addictus faenori creditoris, qui autem piae doctrinae faenus inpertit, is est princeps, sicut lex dicit: princeps eris gentium multarum, tibi autem [*]( DI ) principes ex ipsis non erunt. princeps enim est qui regit et qui habet sapientiae principatum. quem habuit populus Iudaeorum, sed quoniam quod docebat seruare non potuit, debet discere quod docere nesciuit.