De Interpellatione Iob et David

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Altera, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.2). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1897.

bonum est ergo nobis, ut non repellamur. ideo queritur Dauid, quia repulsum se credidit, qui fuerat ante susceptus. denique in posterioribus dixit: in [*]( E ) te confirmatus sum ex utero. sed et supra scriptum habemus: in te proiectus sum ex utero de uentre matris meae deus meus es tu. bonum est et proici, sed in deum. denique ex persona Christi hoc in XXI psalmo dicitur, qui uere in patrem de utero proiectus est uirginis; non enim terrena eum excepere morientem. unde in cruce positus, cum emitteret spiritum, ad patrem dixit: in manus tuas commendo spiritum meum.

non ergo aliqui [*]( F ) addant: domine, ut psaltae faciunt, quod neque in Latino codice inueni meo neque in Graeco neque in euangelio, quod est euidentius. denique supra dixerat: pater, dimitte illis hoc peccatum, et ideo tamquam patri in manus eius commendare se spiritum suum, in cuius sinu semper est filius. quamquam etsi addant quod dixerit domine, considerent quod quasi homo in morte positus hoc loquatur.

ergo proiectus est de utero in patrem, de uentre matris suae, hoc est: definiuit quod ille uterus qui proiecit eum uenter est matris. pater autem dicit: ex utero ante luciferum genui te. non proiecit utique filium pater, a quo numquam egressus est filius, sicut ipse ait: traditus sum et non egrediebar. non proiecit eum, cui eiusdem substantiae unitate conectitur. [*]( 647 A ) [*]( 3 Psalm. LXX 6 5 Psalm. XXIII 10 Luc. 23, 46 14 Luc. .23, 34 16 Ioh. 1, 18 21 Psalm. CVIIII 3 23 Psalm. LXXXVII 9 ) [*]( 1 exuret B (in mg. m2 eIurat) exurit DP\' 3 dicit B 5 proiectums P (m del.) 6 et om. DP\' 7 uicesimo primo DP\'C 9 terrana P (ae ex a pr. m2) 10 dixit] ait B 11 post tuas add. dne D (eras.) cet. (in B haec adscripta sunt in mg. m2: ai in manus tuas ḍṇẹ ... in latinol aliqui om. B (add. in mg. m2) addant D (e s. a) 12 quod neque B m2 in mg. quodque P (d 8. u.) quoque B quod nec cet. 15 hoc om. DP\' 16 conimendare P (d in ras.) commendabat DP\' se om. DP\'C 16 sinum P (m del.) 18 hec P1 19 est om. DP\', post utero transponit B 20 diffiniuit BDP\' 21 dixit B luceferum P 22 pater filium B digressus B. )

285
potest ergo et sic legi: in te proiectus sum ex utero de uentre matris meae, ut sequatur: deus meus es tu, ne discedas a me. potest et sic: de uentre matris meae deus meus es tu, quoniam et in utero positus a te numquam recessi; tecum eram qui tamquam Ionas in utero ceti positus te pro populo deprecabar. et uere de uentre matris suae cum deo erat, secundum quod scriptum est: quoniam priusquam sciret puer bonum aut malum, elegit quod bonum est et: antequam patrem uocaret aut matrem, [*]( B ) uirtutem Damasci et spolia Samariae depraedatus est, ut gentibus euocatis regnum patri piae cultu deuotionis adquireret.

Uideamus cetera. quare inquit me reppulisti et quare [*]( C ) tristis incedo, dum adfligit me inimicus, confringit ossa mea? exprobrauerunt mihi qui tribulant me, dum dicitur mihi cottidie: ubi est deus tuus? quare tristis es, anima? et. reliqua. prima interpellatio querellam habuit, [*]( D ) quod conperendinarentur bona, quorum iam fructus desiderabatur. secunda interpellatio, quod expectatus prudentibus Christi differebatur aduentus, quem lex adnuntiauerat, quem prophetae pollicebantur, et eo inpatientius aestuabant corda [*]( 1 Psalm. XXI 11 2 Psalm XXI 11 (12) 5 Ion. 2. 1 7 Esai. 7, 16 9 Esai. 8, 4 13 Psalm. XXXXI 10 sqq. ) [*]( 5 ionas om. B (in mg. m2 af tanquam ionas) coeti P coti BD / /. 6 matris uentre suae B 7 secundum P (n a. u. m2) 8 elegit P (e alt. ex i) eligit C 9 uocaret patrem DP\' 10 spolia Damasci B (in mg. m2 ai spolia samarię) 11 est P (t 8. u.) cultu om. B 13 me inquit B reppulisti P (p alt. 8. u.) 14 incedo P (e ex i) inimicus P (u ex o) inimicas meus DP\' 15 post me add. inimici mei B 16 mihi om. DP\' 17 anima mea D et (qui add. et quare conturbas me) P\' querelam BDP\'C 18 cumperendinarentur B (om. quod; in mg. m2 at quod cόperendinaretur), om. spatio relicto P) corum P 19 interpellatio P (1 alt. s. u.), om. DP\' 20 deaiderauerat B (in mg. m2 ai adnuntiauerat) 21 pollicebantur P (1 alt. 8. u.) )

286
iustorum, quoniam ad omnium redemptionem cognouerant esse uenturum ...... quoque uniuersorum, quibus euangelico tramite uiam uirtutis aperiret bonorumque operum semitas [*]( E ) demonstraret, sicut ipse dixit m Prouerbiis: dominus creauit me principium uiarum suarum. ideo ergo dicebatur ei: ubi est deus tuus? quia adhuc non uenerat Christus, sed sperabatur. saeuiebat ergo diabolus, ut obtereret quos sciebat in aduentum domini credituros, et <eos> diuersis adflictabat exitiis. interpellat ergo Dauid, ut morantem excitet questu prophetico, festinare urgeat, admoneat subuenire. habemus similitudinem huius interpellationis etiam in posterioribus, ubi [*]( F ) dicit idem propheta: ut quid reppulisti nos, deus, in finem? et ibi aperte quod congregationis suae oblitus sit et uirgam suae hereditatis abiecerit flebiliter deplorauit et quod in plebem dei insurrexerint eius inimici, de quibus ait: et gloriati sunt qui oderunt te in medio festi tui. forte hic uersiculus uideretur Assyrios declarare, qui triumphauerunt populum Iudaeorum, nisi sequeretur: posuerunt signa sua signa, et non cognoui. signa semper in bello sunt, quae proeliaturos praeire consuerunt et agmen ducere militare. unusquisque numerus aut legio signa sequitur sua. et si dispersi fuerint bellorum tumultu, eo ubi signa sua esse [*]( 4 Prouerb. 8, 22 12 Psalm. LXXIII 1 13 Psalm. LXXIII 2 sq. 15 Psalm. LXXIII 4 18 Psalm. LXXIII 4 sq. ) [*]( 1 lacunam significaui; excidit fort. mentes inluminaturum; quoniam ad omnium (ad omnium om. C) redemptionem cognouerant esse uenturum (uenturam C) quoque (quodque P d a. U., et DP\\ qui om. quoque) uni uersorum PDP\'C quoniam ad omnium corda iustorum redemptionem gentium cognouerant esse uenturum quorum uniuersorum B (in mg. m2 at quoniam ad redemptionem cognouerant uniuersorum. quorum uniuersorum?) 3 ueritatis DP\' 4 dicit DP\' 8 aduentu BDP* et eos scripsi et BDP\', om. PC 9 exicidet P (i pr. eras., e alt. ex i) questu P questu (in mg. m2 ai et questu) h 15 insurrexerint P (n alt. 8. ft.) 16 oderant P 17 trinmfauerunt P triumpharunt P 20 consueuerunt DP\' 21 et unusquisque B sua sequitur B 22 prospexerint esse B )
287
perspexerint quamquam longe positi reuertuntur. unusquisque [*](648 A ) ductor haec signa constituit et sequenda praescribit. sed sunt etiam alia signa, quae uictor hostis inponit et tamquam cap- . tiuis obseruanda decernit, sed qui fidelis est miles propria signa sequitur, non cognoscit aliena.

quae sint aliena signa intentius et inpensius consideremus. signum suum posuit Christus in frontibus singulorum; ibi quoque antichristus signa sua ponit, ut proprios recognoscat. sed qui in occulto Iudaeus [*]( B ) est, illi uerus confessor dicit: posuerunt signa sua signa, et non cognoui. posuerunt diabolus et ministri eius, sed ego nesciui illa, quia non consensi artibus eius, non adquieui eius imperiis. posuit Assyrius Nabuchodonosor . signa pueris Hebraeorum et mutauit illis nomina et praecepit, ut adorarent imaginem eius et recederent ab sollemnibus patrum suorum ritusque Chaldaeos posthabita dei lege sequerentur. constituit hoc rex, sed statuit Daniel in corde suo, ut regalis mensae [*]( C ) contagia declinaret. recte ergo ei conuenit dicere quia signa non cognouit aliena. iussum erat ut Hebraei pueri adorarent imaginem regis; responderunt ei: non adoramus imaginem tuam. apte ergo dixit unusquisque eorum: posuerunt signa sua signa, et non cognoui, id est non sum expertus, non ullo consensu recepi, non aliqua societate in me transtuli. unde et de dei filio legimus quia peccatum non cognouit. et alibi habes: quoniam qui custodit mandatum non [*]( D ) [*]( 6 Apoc. 7. 3; 9, 4 13 Dan. 1, 6 sq. 19 Dan. 3, 18 23 II Cor. 5, 21 24 Eccl. 8, 5 ) [*]( 1 quamquam scripsi quamlibet B quam cet. longe P (n 8. «.) positi f̣ụẹṛụṇṭ D 2 dpctor D (u 8. Q) 3 in captiuis DP\' 5 agnoscit BC 6 signa sua DP\' 7 Christus] deus B antecristus P sua signa B 8 ponet B posuit DP\' 9 illi DP\' ille cet. signa alt. P (g ex i) 10 eius signa sed DP\' 11 non alt. PDC et non B nec P\' 12 imperiis eius B adsyrius P nabuchodonosor (u cx o) P 13 mutabit (u s. b) P 14 ab scripsi ad P a cet. 15 chaldeos P ml chaldeorum Pm2 caldeorum C legē P lege dei DP\' 16 daniheID 18 cognouit B (in mg. m2 cognoui) 19 adorabimus P\' 20 aperte (om. ergo) B 21 signa P (i 8. u.) 22 sensu DP\' )

288
cognoscit uerbum nequam, cum liquido clareat quia non cognitio inprobitatis, sed societas criminosa sit. ipse etiam Dauid in posterioribus dicit: declinantes autem a me malignos non cognoscebam, ubi autem uoluerint haec signa aduersarii ponere declarat. sicut in uia inquit supra summum. quasi in silua lignorum securibus conciderunt ianuas eius in id ipsum, bipenni et ascia deiecerunt illud. quid sibi hoc uult nisi ut ostendat quia fides nostra non quasi in uia esse debeat, ne ueniant uolucres caeli et auferant eam, sicut uerbum illud,[*]( E ) quod legis in euangelio, non debere circa uias et semitas seminari ?

! Ergo uolentes fidem sancti huiusce eradicare aduersarii, qui non uident signa sua in corde eius, temptauerunt quasi in uia, id est in peruio conlocare; cor autem in summo est, quia oculi sapientis in capite eius. et posuerunt signa quasi in silua lignorum, quae cito exuruntur igne aut securibus conciduntur; exit enim ignis de silua et exurit etiam caedros [*]( F ) Libani. hoc autem faciendum putarunt, ut polluerent diuini nominis tabernaculum, quod in nobis est. sicut enim templum dei sumus, ita sumus et tabernaculum dei, in quo domini festa celebrantur. ergo tu, o homo, summum tuum custodi, ut conquasses capita inimicorum uerticem capilli [*]( 3 Psalm. C 4 5 Psalm. LXXIII 5 sq. 10 Luc. 8, 5 16 Eccl. 2, 14 Psalm. LXXIK 4 sq. Hier. 26 (46), 22 sq. 18 Zach. 11, 1 20 I Cor. 3, 16; II Cor. 6, 16 23 Psalm. LXVH 22 ) [*]( 1 cognoscet B (γνώσεται LXX), fort. recte 3 malignos a me B 5 deponere B iu om. DP\' 6 supra om. B 7 conciderunt P lei s. u.) indipsum P 8 deiecerunt P (c ex r) illut P hoc sibi B *10 uolucres P (e ex i m2) 13 sancti ante uolentes transponit B huiusce Erasmus cuiusce PBC cuiusue DP\' aduersarii eradicare B 14 quo B uident B uidentur P (ur eras.) cet. signa P (g 8. u.) 15 somno B (in mg. m2 samo) 16 ocutas B sapientis P (is ex es) 18 exiit DP\' siluis B 19 putauerunt BDP1 20 est in nobis B 22 summum DP\'C somnum P aomuiuin (in mg. m2 sQmum) B )

289
perambulantium — in superfluis enim perambulant, non in sanctis: in uertice capilli, non in uertice deuotionis et fidei —, et si spiritus potestatem habentis in te ascendat, ut habes in Ecclesiaste, locum tuum non derelinquas. etenim superiorem te Christus constituit, quem ad imaginem dei fecit. tene ergo superiorem fidei et pietatis locum, quem a Christo accepisti, ut superior factus ascendentem de [*](649 A ) inferioribus, hoc est de terrenis et saecularibus spiritum nequam facile repellas et signa eius non suscipias in pectore tuo. non occupet animae tuae uestibula nec introitus mentis tuae et quasi in silua lignorum ignibus suis fragilia et caduca populetur aut securibus suis ianuas tui cordis excidat. sit igitur in nobis non silua, sed uinea: sit porta nostri oris et cordis clausa diligentius, ne hostis introeat. cito diffindit ianuam, si patentem inuenerit; at uero Christus pulsat, [*]( B ) non deicit, . qui confortauit, o Hierusalem, seras portarum tuarum. Christus manu pulsat, ut aperias, aduersarius securibus concidit, et ideo scriptum est, ne securis et malleus in domum dei intret. foris debet esse superbia ac fallacia, non intus; foris enim pugnae, pax intus, quae supra omnem intellectum est. non scindatur ferro anima tua, sed ut anima Ioseph ita anima tua ferrum pertranseat, ne principale tuum uelut quoddam tabernaculum uerbi in ipso fidei [*]( C ) [*]( 2 Psalm. LXVII 22 3 Eccl. 10, 4 5 Gen. 1, 26 sq. 11 Psalm. LXXIII5 sq. 15 Cant. 5, 2 Luc. 12, 36 16 Psalm. CXXXXVII1 sq. (12 sq.) 18 Reg. III 6, 11 (7) 20 II Cor. 7, 5 Philipp. 4, 7 22 Psalm. CIIII17 sq. ) [*]( 1 perambantium P 3 habens B 4 non] ne B relinquas DP\' 5 te ips superiorem DP\' quem PC et (post dei transpositum) B quia DP\' 7 a Christo om. B (in mg. m2 quem a christo) 8 se (eras.)I saecularibus P 9 eius om. C 11 caduca et fragilia B 14 difflndit scripsi diffidit DP\' defidit P ml defigit P m3 C deficit B (in quo ianna; in mg. m2 at deijcit ianuã) 15 patentem eam B at] a P 16 ducit B (in mg. m2 af deijcit) quia DP\' hierusalem P (e pr. 8. u. m2) serras P 19 malleus P (e ex i m2) domo DP ac] et B 20 enim om. DP\' 22 per ferrum pertranseat B (per alt. postea add.) ) [*]( XXXII. Ambr. pars 2. ) [*]( 19 )
290
principio et doctrinae spiritalis diruatur ingressu. fundatus enim usu atque exercitatione immobilis perseuerat nec locum dat ei qui in summum quasi transfigurans se in angelum lucis conatur ascendere. qui si in nobis sua signa non uiderit, auctoritatem resistendi habere non poterit. ergo ne adfligat nos inimicus, ne ossa nostra confringat, non deficiamus perseuerare in Christo, ut dicat de nobis: triduum habent quod perseuerant mecum, et dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia. beatus, cui ipse cordis dederit firmamentum, ut deficere non possit in istius uitae tramite[*]( D ) constitutus. non deficit qui sperat in domino atque ei intimo confitetur affectu, quandoquidem etiam eques ille, cuius equi calcaneum serpens momordit, etsi retro cecidit, deceptus tamen non est, quia salutem expectauit a domino.

Tertia quoque interpellatio, quod in medio hominum [*]( E ) nequitias exercentium constitutus causam suam ab eorum contagio cupiat separari. quod multi ad dominum Iesum [*]( F ) referendum putant, eo quod ipsius solius est non timere iudicium, qui uincit cum iudicatur. habet enim a uiro iniquo iudicium, in quod uolens Christus ingreditur, ut habes scriptum: populus meus, quid feci tibi aut quid contristaui te? ceterum cum ipsi omne iudicium dederit pater, non quasi infirmo utique, sed quasi filio, quod -potest ipse subire iudicium? si iudicium patris arbitrantur filio esse subeundum, pater [*](3 II Cor. 11, 14 6 Psalm. XXXXI 11 7 Matth. 15, S2 9 Psalm. XXXXII 2 11 Prouerb. 28, 25 Psalm. XXXXI 6 et 12 12 Gen. 49. 17 aq. 15 Psalm. XXXXII 1 21 Mich. 6, 3 22 Ioh. 5, 22 24 Ioh. 5, 22 sq. ) [*]( 3 transfigurans P (s pr. 8. u.) in om. B 4 uideret P (-it corr.) DP\' 7 habet Df 11 intimo ei DP1 12 ille eques BC 15 metio P (d 8. t m2) 17 contagione D 18 est om. B 21 popule DP\' quit alt. P in quo B 22 ipsi omne iudicium PDP* omne iudicium illi (ipsi C) BC 23 utique infirmo DP\' sed quasi filio B (om. quod ... dedit filio; in mg. m2 v Deest, quae infra in mg. add. ai sed quasi ... iudicium subire ... ut omnes etc. Vel sic: sed quasi... subire iudicium ... pater utique etc.) )

291
utique non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio, ut omnes honorificent filium, sicut honorificant patrem. pater honorat filium, et tu diiudicas? hoc eo posuimus, ne quia nos arbitraretur quasi metu [*](650 A ) quaestionis in locum domini subrogare personam prophetae, cum sanctus Dauid praeuidens spiritu insurrecturos Iudaeos aduersus domini passionem iudicium suae fidei non pertimescat, discerni quoque causam suam a persecutorum gente deposcat, ne malis generis sui et posteritatis - heredibus prosapia totius Iudaici generis implicetur.

non inmerito ergo turbatur, qui uidet sibi aduersus carnem et sanguinem esse luctamen, atque [*](B ) in se ipso sibi graue esse naufragium, in suo corpore tempestatem, quam sustinere non ualeat, nisi caeleste auxilium suffragetur; nemo enim grauior hostis homini quam domestici eius. quid autem tam domesticum quam sibi homo et suae carnis infirmitas? et ideo festinat propheta et toto precatur affectu, ut Christus adueniat, fortitudo uniuersorum, qui suscipiat omnes infirmitates et faciat utraque unum conpugnantesque sibi mentis et carnis inimicitias sublato soluat pariete, qui internum quominus in concordiam conueniret [*]( C ) diuidebat affectum. ergo quia in se ipso sibi erat pugna, erat a proximis, qui legis et aequitatis inmemores laqueos fraudis et insidias praeparabant, speratumque differebatur remedium, repulsum se arbitrabatur, quasi recusaret uenire qui promiserat remedio se futurum, et tamquam ab spe lucescentis diei in tenebrarum profunda reuocatus orabat, ut squalorem huius saeculi repulsura lux inradiaret, aeterna [*]( 14 Mich. 7, 6 18 Ephea. 2, 14 sq. 27 Psalm. XXXXII 3 ) [*]( 3 honorificat DPC 4 posuimus P (i 8. u.) arbitretur DP\' quasi in estu B (in mg. m2 at metu) 7 suae fidei] domini B pertimiscat P 8 ∗∗∗∗ gente deposcit (i ex a) B 11 uidet P (e ex i) luctamen P (c 8. u.) 14 homini hostis B 17 xps P\'C et (s ex i m2) B zpi PD 18 compugnantes B (om. que et unum; in mg. m2 ai utraque unum, uidelicet compugnantes) 19 mentes DP\' soluat om. B (in mg. m2 a! sublato soluat) 22 proximis P (r 8. fl., i alt. ex u) 26 lucescentis P (e pr. ex i m2) 27 repulsa DP\', ) [*]( 19* )

292
adesset ueritas, quae fallacem imaginem mundi huius aboleret. [*]( D )

adfuit deus uotis, qui solet et inprouisus adsistere et non rogantibus se manifestare, sicut ipse ait: palam factus sum non quaerentibus me, et piis adstipulatus oratis uotorum seriem celeri praeuenit effectu subitoque in ecclesiam et in tabernacula sua sanctum prophetam deduxit in spiritu atque ante oculos eius sacrum altare constituit, in quo futura esset totius mundi redemptio et uniuersorum toto orbe [*](E ) remissio peccatorum.

Uidens ergo in spiritu illam dulcedinem sacramentorum[*]( F ) caelestium, illam mensam, quae repellit insidias adterentum, sicut ipse in superioribus dixit: parasti in conspectu meo mensam aduersum eos qui conterunt me, ait: et introibo ad altare dei mei, ad deum, qui laetificat iuuentutem meam. pulchre dixit quasi Adam: et introibo. eiecti enim eramus de paradiso domini, ex quo Adam peccati sui conscius uultum domini declinauit. decore quoque addidit: et introibo ad altare dei, quasi in conspectum dei rediret. auersus enim erat a muneribus nostris, quando Cain parricidae illius munera non probauit. latebat Cain[*]( 651 A ) alienus a domini conspectu: furens effera uis animi, quod in fratris sui dominus respexerat munera, sub offensione proprios reliquit heredes. occiderat Abel non sibi, cuius et sanguis clamabat ad dominum, sed occiderat omnibus nobis. nullius prope iam sacrificium probabatur, quia non erat qui faceret bonitatem, non erat usque ad unum, quando nec deo fides nec fratris [*]( 3 Esai. 65, 1 6 Psalm. XXXXII 3 12 Psalm. XXII 5 14 Psalm. XXXXII 4 17 Gen. 3, 8 20 Gen. 4, 5 21 Gen. 4, 5 sq. 23 Gen.4,10 ) [*]( 5 eclesia P (c s. u.) ecclesia P\' 8 totius mundi esset B 11 atterentium DP\'C 12 dixit] ait B 13 conterunt] tribulant B me] nos DP\' ait om. B (dicit s. tt. m2) 15 pulchre P (r a. u.) adam] ad dfii DP\' 17 decore] de qua re DP\' 18 conspectum scripsi conspectu libri 19 aduersus PB a om. B 21 conspectu P (B S. fl.) conspectu dni DP\' uis PC ui B lis DP\' 23 occideret (in mg. m2 occiderat) autem B 25 bonum B (in mg. m2 al bonitatem) 26 fratri germanitatis B (in mg. m 2 ai fratris genllanitati) )

293
germanitati pietas reseruata est. uenit dominus Iesus, ut [*]( B ) resuscitaret Adam, resuscitatus est et Abel. cuius munera placuerunt deo. optulit semet ipsum dominus Iesus, id est primitias sui corporis in sanguinis aspersione melius loquente quam sanguis Abel locutus in terra est. respexit deus in eius munera, ex quo ipse reconciliationis diuinae gratiam bonis reliquit heredibus. recte igitur sanctus Dauid, quasi ex persona reconciliati hominis ait: et introibo ad altare dei mei, ad deum, qui laetificat iuuentutem meam.

adstruamus [*]( C ) hunc locum, si possumus, etiam alterius prophetae exemplo, quemadmodum hominis et auersatus sit dominus prius sacrificia et postea sit eidem reconciliatus. habemus in Esaiae libro scriptum dicente deo: quo mihi multitudinem sacrificiorum uestrorum? dicit dominus. plenus sum, id est: abundo meis, uestra non quaero, holocautomata arietum et adipem agnorum et sanguinem taurorum et hircorum, nolo, nec sic ueniatis in conspectum meam. et utique a fetu [*]( D ) pecorum optulerat Abel sacrificium, in quo placuerat deo. sed typum non requirebat, qui expectabat sacrificii ueritatem; expectabatur enim passio domini salutaris. quis enim inquit ista requisiuit de manibus uestris? calcare regiam meam non adponetis. et infra: cum extenderitis manus ad me, auertam faciem meam a uobis. sed lauamini, mundi estote, auferte malitiam ab animis uestris. iudicate pupillo et iustificate uiduam et uenite disputemus, dicit dominus. claret igitur quod [*]( E ) [*]( 4 Gen. 4, 4 Hebr. 12, 24 8 Psalm. XXXXII 4 13 Esai. 1, 11 20 Esai. 1, 12 sq. 22 Esai. 1, 15-18 ) [*](3 fort. placuerant dominus Iesus om. B (in mg. m2 at ipsum dominus Jesus) 4 corporis sui B 5 est in terra BP\' 11 et hominis Erasmus aduersatus B (in mg. m2 ax auersatus) prius C praeter B (in mg. m2 primuDJ) cet. 12 eidem] ei DP\' 18 dno BDC, recte puto 15 oIocauBtomata P (s s. u.) holocaustomata cet. 17 conspectum P conspectu R meo P (ex meum) B 20 saluatoris DP\' 22 non P (n alt. 8. u.) 25 popillo P 26 igitur P (i alt. 3. u.) )

294
et ante auersus sit dominus a sacrificiis hominis et postea reconciliatus, ut respicere in nostra sacrificia dignaretur.