Excerpta Controversiae

Qui sciens damnum dederit, quadruplum soluat, qui inscius, simplum. Diues pauperem uicinum rogauit ut sibi arborem uenderet quam sibi

dicebat obstare. pauper negauit; diues incendit platanum cum qua et domus arsit. pro arbore pollicetur quadruplum, pro domo simplum. Excitatus flammarum sono, uicinorum primo fidem exploraui. Arbor ramis excurrentibus totam domum texerat. “Non potest exorari; incendatur.” Est hoc inpotentiae, sine fine concupiscere, sine modo irasci. “Non potest expugnari precibus; expellatur ignibus.” Nihil inter te et pauperem interest, si iure agamus. Liceat et pauperem gaudere prospectu. Vos possidetis agros urbium fines urbesque domibus impletis; intra aedificia uestra undas ac nemora conprehenditis. Nihil lautius occurrit oculis tuis quam ruinae meae. Domum perdidi qui carere ne arbuscula quidem poteram. Deliciis tuis, diues, ardebimus? Oculis uoluptas in incendio quaeritur et prospectus ignibus relaxatur. “Prospectui obstabat.” Quid? inambulantibus nobis non obstant seruorum cateruae? excitati in immensam altitudinem parietes lucem non impediunt? infinitis porrectae spatiis ambulationes et urbium solo aedificatae domus non nos prope a publico excludunt? Sub hac arbuscula imaginabar diuitum siluas. Quantum perdidi quem fatetur iratus inimicus plus perdidisse quam uoluit? Non iniquum postulo: eius damno desinat incendium cuius consilio coepit. Scilicet ut domus ad caelum omne conuersae brumales aestus habeant, aestiua frigora, et non suis uicibus intra istorum penates agatur annus, alunt in summis culminibus mentita nemora et nauigabilium piscinarum freta. Arata quondam populis rura singulorum nunc ergastulorum sunt latiusque uilici quam reges imperant. maria proiectis molibus submouentur. Nesciebas quanta sit potentia ignium, quam inreuocabilis, quemadmodum totas absumat urbes, quam leuibus initiis oriantur incendia? Etiamsi partem damni dare noluisti, si tamen uoluisti partem, in totum, quasi prudens dederis, tenendus es; ex toto enim noluisse debet qui inprudentia defenditur. Si fatereris te scientem ianuam incendisse, si unum tignum, puto tota domus intellegeretur ex parte; nec enim quisquam omnia incendit, sed unam aliquam rem, ex qua surgat in omnia se sparsurus ignis. atqui pars domus est arbor quae in domo est. Pars altera. Pestilentem mihi faciebat domum arbor: caelum omne per quod salubris spiritus uenire posset obduxerat. rogaui pauperem et dixi: nihil tibi nocet arbor recisa, mihi plurimum non recisa. quid ad te illi rami pertinent qui extra domum sunt? Quasdam partes domus meae rami premebant; iam etiam quosdam parietes mouerant. scitis quanta uis sit arborum; muros discutiunt.

Inpudicus contione prohibeatur. Adolescens speciosus sponsionem fecit, muliebri ueste se exiturum in publicum. processit; raptus est ab adolescentibus. decem. accusauit illos de ui et damnauit. contione prohibitus a magistratu reum facit magistratum iniuriarum. Muliebrem uestem sumpsit, capillos in feminae habitum composuit, oculos puellari lenocinio circumdedit, colorauit genas. Non creditis? et qui non

crediderant uicti sunt sponsione et hoc de sponsione forsitan uenerat ut auderet inpudicus contionari. Date illi uestem puellarem, date noctem: rapietur. Sic illum uestis sumpta decuit, ut uideretur non tunc primum sumpsisse. Facta totius adolescentiae remitto, una nocte contentus sum: sic imitatus est puellam, ut raptorem inueniret. Numquid cecidi? numquid carmen famosum composui, aut ut proprium genus iniuriae tuae dicam, numquid te rapui? Aput patres nostros qui forensia stipendia auspicabatur, nefas putabat brachium toga exserere. quam longe ab his moribus aberant qui tam uerecunde etiam uirtute utebantur? Constat hunc stupratum, cum damnati essent qui rapuerunt. Pars altera. Constat semper grauem, semper serium fuisse; sed hoc iocis adolescentium factum est. Ceterum tam nota erat uerecundia eius, ut nemo iam sine sponsione crediderit.