Institutio Oratoria

quis dubitat? sed ei, qui pater vult fieri, liqueat necesse est uxorem esse ducendam. itaque mihi ne consilium quidem videtur, ubi necessitas est, non magis quam ubi constat, quid fieri non possit.

quas partes non omnes in omnem cadere suasoriam manifestius est, quam ut docendum sit. tamen apud plerosque earum numerus augetur, a quibus ponuntur ut partes, quae superiorum species sunt partium. nam fas, iustum, pium, aequum, mansuetum quoque (sic enim sunt interpretati τὸ ἥμερον ) et si qua adhuc adiicere quis eiusdem generis velit, subiici possunt honestati.

an sit autem facile, magnum, iucundum, sine periculo, ad quaestionem pertinet utilitatis. qui loci oriuntur ex contradictione: est quidem utile sed difficile, parvum, iniucundum, periculosum. Tamen quibusdam videtur esse nonnunquam de iucunditate sola consultatio, ut si de aedificando theatro, instituendis ludis deliberetur. sed neminem adeo solutum luxu puto, ut nihil in causa suadendi sequatur praeter voluptatem.

praecedat enim semper aliquid necesse est, ut in ludis honor deorum, in theatro non inutilis laborum remissio, deformis et incommoda turbae, si id non sit,

saepe vero et utilitatem despiciendam esse dicimus, ut honesta faciamus, ut cum illis Opiterginis damus consilium, ne se hostibus dedant, quanquam perituri sint, nisi fecerint; et utilia honestis praeferimus, ut cum suademus, ut bello Punico servi armentur.

sed neque hic plane concedendum est esse id inhonestum, liberos enim natura omnes et eisdem constare elementis et fortasse antiquis etiam nobilibus ortos dici potest; et illic, ubi manifestum periculum est, opponenda alia, ut crudelius etiam perituros adfirmemus, si se dediderint, sive hostis non servaverit fidem, sive Caesar vicerit, quod est vero similius.

haec autem, quae tantum inter se pugnant, plerumque nominibus deflecti solent. nam et utilitas ipsa expugnatur ab iis, qui dicunt, non solum potiora esse honesta quam utilia, sed ne utilia quidem esse, quae non sint honesta; et contra, quod nos honestum, illi vanum, ambitiosum, stolidum, verbis quam re probabilius vocant.

nec tantum inutilibus comparantur utilia, sed inter se quoque ipsa, ut si ex duobus eligamus, in altero quid sit magis, in altero quid sit minus. crescit hoc adhuc. nam interim triplices etiam suasoriae incidunt: ut cum Pompeius deliberabat, Parthos an Africam an Aegyptum peteret. ita non tantum, utrum melius