Institutio Oratoria
Quintilian
Quintilian. Institutio Oratoria, Volume 1-4. Butler, Harold Edgeworth, editor. Cambridge, Mass; London: Harvard University Press, William Heinemann Ltd., 1920-1922.
et similiter in translatione,
non habes ius abdicandi, quia ignominioso non est actio. habeo ius, quia abdicatio actio non est.quaeritur , quid sit actio: finiemus
non licet abdicare filiumsyllogismo. item cetera per omnes et rationales et legales status.
nec ignoro fuisse quosdam, qui translationem in rationali quoque genere ponerent hoc nodo,
hominem occidi, iussus ab imperatore. dona templi cogenti tyranno dedi. deserui tempestatibus, luminibus, valetudine impeditus.id est, non per me stetit, sed per illud. A quibus etiam liberius dissentio.
non enim actio transfertur sed causa facti, quod accidit paene in omni
credendum est igitur his, quorum auctoritatem secutus est Cicero, tria esse, quae in omni disputatione quaerantur, an sit, quid sit, quale sit? quod ipsa nobis etiam natura praescribit. nam primum oportet subesse aliquid, de quo ambigitur; quod, quid sit et quale sit, certe non potest aestimari, nisi prius esse constiterit, ideoque ea prima quaestio.
sed non statim, quod esse manifestum est, etiam quid sit, apparet. hoc quoque constituto novissima qualitas superest, neque his exploratis aliud est ultra. his infinitae quaestiones, his finitae continentur; horum aliqua in demonstrativa, deliberativa, iudiciali materia utique tractatur.
haec rursus iudiciales causas et rationali parte et legali continent; neque enim ulla iuris disceptatio nisi finitione, qualitate, coniectura potest explicari.
sed instituentibus rudes non erit inutilis latius primo fusa ratio et, si non statim rectissima linea tensa, facilior tamen et apertior via. discant igitur ante omnia quadripertitam
hinc illae quaestiones sive actiones sive translationes. sunt enim quaedam non laudabilia non natura sed iure concessa, ut in XII tabulis debitoris corpus inter creditores dividi licuit, quam legem mos publicus repudiavit; et aliquid aequum sed prohibitum iure, ut libertas testamentorum.