Naturalis Historia

[*]((18) Cic. div. I 99. II 59. — (20) Mir. ausc. 28. Ar. VI 37 extr.) Quo in genere multi et hos incolas domuum[*](domuum (Rh)G. -mum ll. -mus v) posuere mures, haut spernendum in ostentis etiam publicis animal. adrosis Lanuvi[*](lanuui DH e Cic. lauini rv) clipeis[*](clipei F1a) argenteis Marsicum portendere bellum, Carboni imperatori apud Clusium fasceis[*](fasciis va.S) , quibus in calciatu[*](cultiatu F. calceatu G) utebatur, exitium. plura eorum genera in Cyrenaica regione, alii lata fronte, alii acuta, alii irenaceorum genere pungentibus pilis.[*]((4) Liv. XXIII 19, 13. Val. M. VII 6, 3. Strabo V 249. Frontin. strat. IV 5, 20.)[*](Th. fr. 174, 8 Wim. Antig. Car. 18 (21). Ar. ap. Ael. V 14. Mir. ausc. 25. 26.) Theophrastus auctor est, in Gyara[*](Gyaro va.S. cfr. § 104) insula, cum incolas fugaverint[*](fugauerunt RzS. -assent v) , ferrum quoque rosisse eos[*](eos F2G. cos F1. cosD. quos R. constat Eauv),

[*](Ar. VIII 28 init. — (4) Ael. VI 13. — (5) Ar. VI 29, 578b 26.) Mirum rerum[*](rerum om.F1au) naturam non solum alia aliis dedisse terris animalia, sed in eodem quoque situ quaedam

[*]((9) Mir. ausc. 149 sq. Ael. IX 29. Apollon. hist. mir. 12. — (14) Ar. fr. 605 Rose. Ael. Y 14. Antig. Car. 16 (18). Apollon. ib. 11.) Iam quaedam animalia indigenis innoxia advenas interemunt[*](in- teraemunt F. interim- rv (item v. 16). cfr. § 149) , sicut[*](sicut///// F. -ut ut a) serpentes parvi[*](parui F2R(?) G. -ru/////F1. -runt D. -riuntEad. -rcunt v. (ὀφείδιά τιναAr.)) in Myrinthe[*](myrinthe v. -thę a. mirinthe DRd. -thae FE. Tyrinthe G. Tiryn- L. Myunte Salm.ʼἰστροῦντιvelοἰστροῦντιvelμυροῦντιcodd. Ar. (loc. corr.)) , quos terra nasci proditur. item in Syria angues circa Euphratis[*](Euphratis v. eufraten ll) maxime ripas dormientes Syros non attingunt aut, etiamsi calcati[*](cal///ati F1. calciati ad) momordere, non sentiuntur malefici[*](malefici ego. -icia ll.v) , aliis[*](alios zva.(Rh)G) cuiuscumque gentis infesti, avide et cum cruciatu exanimantes, quam[*](quamquam F1Ra) ob rem et Syri non necant eos. contra in Latmo[*](in Latmo G. -temo R. -tae mo DF1E. -tamo F2. illatę mo ad. in Aletenio v) Cariae monte Aristoteles tradit a scorpionibus hospites non laedi, indi- [*](uncos pos. J)genas interemi. sed reliquorum quoque animalium [et[*](et del. D) praeterea [*](praeterea ll.v(H). praeter G(D)) terrestrium[*](ter- restri /// F1. -ria G)] dicemus genera.

Animalium, quae terrestria appellavimus hominum quadam consortione degentia, indicata natura est. ex reliquis[*](8,1) minimas esse volucres convenit. quam ob rem prius aequorum, amnium stagnorumque[*](regnorumque FR1a) dicentur.

[*]((10) cfr. Pl. II 7.) Sunt autem conplura in his maiora etiam terrestribus . causa evidens umoris luxuria. alia sors alitum quibus vita pendentibus. in mari autem, tam late supino mollique ac fertili nutrimento, accipiente[*](accipienti Fa) causas genitales e[*](e C. om. ll. v) sublimi semperque pariente natura pleraque etiam monstrifica reperiuntur , perplexis et[*](et v. set (sed Ea) ll) in semet aliter atque aliter nunc flatu nunc fluctu convolutis seminibus atque principiis, vera ut fiat vulgi opinio, quicquid nascatur in parte naturae ulla, et in maria esse[*](inesse S errore) praeterque multa quae nusquam alibi. rerum quidem, non solum animalium, simulacra inesse[*](inesse R2E2v(D). esse rG) licet intellegere intuentibus uvam, gladium, serras, cucumin[*](cuccumin F. -mi/// R. coc- cumin a) vero et colore et odore similem, quo minus miremur equorum capita in[*](in om.Fa ) tam parvis[*](paruis v. -rcis R. barbis Fa) eminere cocleis.

[*](Sol. 52, 42. 41. cfr. Ael. XVI 12. XVII 6 extr.) Plurima autem et maxima animalia in Indico mari, ex quibus ballaenae quaternum iugerum, pristes ducenum cubitorum, quippe ubi locustae quaterna cubita impleant , anguillae quoque in Gange amne tricenos pedes. sed

[*](Sol. 52, 42. cfr. Strabo III 145. — (25) Ael. XIII 20.) Maximum animal in Indico mari pristis[*](pistrix R2S) et ballaena est, in Gallico oceano physeter, ingentis columnae modo se attollens altiorque navium velis diluviem quandam eructans, in Gaditano oceano arbor, in tantum vastis dispansa [*](dispensa FR1a) ramis, ut ex ea causa fretum numquam intrasse credatur . apparent et rotae appellatae a similitudine, quaternis

[*]((6) cfr. Paus. IX 21, 1. Ael. XIII 21.) Tiberio principi nuntiavit Olisiponensium[*](olisipolensium FRa) legatio ob id missa, visum auditumque in quodam specu concha canentem Tritonem qua noscitur forma. et Nereidum falsa[*](falsa opinio zva.G) non est, squamis modo hispido corpore etiamn qua[*](quae a. in qua (quo v) E2va.G) humanam effigiem habet[*](habent a(E?)v). namque haec in eodem spectata litore est, cuius morientis etiam cantum[*](cantum EazD. canitum DF. gann- R(?)v) tristem accolae audivere longe, et Divo Augusto legatus Galliae conplures in litore apparere exanimes Nereidas scripsit.[*]((18) Ael. XV 2 init.) auctores habeo in equestri ordine splendentes, visum ab iis in[*](in v. om. ll. D. cfr. § 8. 12) Gaditano oceano marinum hominem toto corpore absoluta similitudine; ascendere eum[*](eum G(S). cum ll. om.zv(H)) navigia nocturnis temporibus statimque degravari quas insederit partes et, si diutius permaneat, etiam mergi. Tiberio principe contra Lugdunensis[*](lugudiniensis F.cfr. IV 107 extr.) provinciae litus in[*](in RG. om. rv(D)) insula [*](insula fimul G. -larim ut R. -larim et DF. -larū ut Ead. -la Rumu D. -larum v) simul trecentas[*](tre- centas v. recentes ll) amplius beluas reciprocans destituit oceanus, mirae varietatis et magnitudinis, nec pauciores in Santonum litore interque reliquas[*](reliquas R (?)v. -quos r) elephantos et arietes candore tantum cornibus adsimulatis, Nereidas vero multas. [*]((24) Sol. 34, 2. 3. cfr. Pl. V 69. 128.) Turranius prodidit expulsam beluam in Gaditana[*](gadi- tanec F. -neę a. -no R2S) litora[*](litore R2S), cuius inter duas pinnas[*](pinnas v. pennas ll.D) ultimae caudae cubita sedecim fuissent , dentes eiusdem CXX, maximi dodrantium mensura, minimi semipedum. beluae, cui dicebatur exposita fuisse Andromeda, ossa Romae apportata ex oppido ludaeae[*](iudae F. -de a) lope[*](ioppe aC) ostendit inter reliqua miracula in aedilitate sua M. Scaurus

[*]((6) cfr. Paul. Festi p. 180, 10.) Ballaenae et in nostra maria penetrant. in Gaditano oceano non ante brumam[*](bruma FR) conspici eas[*](es F. as a) tradunt, condi[*](candi FR. Ga- a) autem statis[*](estatis F2R2E2. aest- dzva. G(D). cf. n. luc. P. 101) temporibus in quodam sinu placido et capaci, mire[*](mire R2v. re FR1a) gaudentes[*](gaudentes Rv. -tis rS) ibi parere. hoc scire orcas, infestam iis beluam et cuius imago nulla repraesentatione exprimi possit alia quam carnis inmensae dentibus truculentae. inrumpunt ergo in secreta ac vitulos[*](catulos coni. H) earum aut fetas[*](fetus R(?) EazBrot.) vel etiamnum gravidas lancinant morsu incursuque[*](incursuque E2v (H). -rseque RE1a. -rsaeque DF. -ssaeque G) ceu Liburnicarum rostris[*](rostris E2v. -tros r. -tro coni. S) fodiunt. illae ad flexum inmobiles, ad repugnandum inertes et pondere suo oneratae, tune quidem et utero graves pariendive poenis invalidae, solum auxilium novere in altum profugere et se[*](si FR1a) tuto[*](tuto ego. tute R2. toto (-te R1)rv) defendere[*](defendere E2v (J). defun- r. diffun- dS) oceano. contra orcae occurrere laborant seseque opponere et caveatas[*](caueatas R(?)H. cauatas Eaz. cauetas r. cau- tium v) angustiis trucidare, in vada urguere, saxis inlidere. spectantur ea proelia ceu mari ipso[*](ipso Eav. -sa DF. -si R(?)Dal.2) sibi irato, nullis in sinu ventis, fluctibus vero ad anhelitus ictusque quantos nulli turbines volvant[*](uoluunt Rd2G(SJ)). orca et in portu Ostiensi visa est oppugnata a Claudio principe. venerat[*](ueneratu Fa. uen///atū R. -erat tune va.S) tum exaedificante eo portum, invitata naufragiis tergorum advectorum e Gallia, satiansque se per conplures dies alveum in vado sulcaverat, adtumulata[*](attumulata dzS. accu- ava. Brot.) fluctibus in tantum, ut circumagi nullo modo posset et, dum saginam[*](saginam v. -genā (-na R) ll) persequitur in litus fluctibus propulsam[*](propulsam (coni. S) emineret D. -sa emineret R2G. -nente v. -sa meminerit (emin-R1)r) , emineret dorso multum super[*](super Fdazv. -pra r(?)G2. cfr. VIII 179. V 7. XXIV 173)

[*]((6) Ar. I 5 init.; P IV 13, 697a 25. 18. — (13) Ar. VIII 2 init.; P ib. 16. 17.) Ora ballaenae habent in frontibus ideoque summa aqua[*](aque (aquae ad) anatantes (ann- a) FRda. aqua adna- zva. G) natantes in sublime nimbos efflant. spirant autem confessione omnium et paucissima alia in mari, quae internorum viscerum pulmonem habent, quoniam sine eo spirare animal nullum putatur. nec piscium branchias habentes[*](habentes v. -tis ll.S) anhelitum reddere ac[*](reddere ac v. redditur ac ll. -turos coni. J) per vices recipere existimant quorum haec opinio est, nec multa alia genera etiam branchiis carentia , in qua sententia fuisse[*](fuiss& F.an fuisse et?) Aristotelem video et multis persuasisse doctrina[*](doctrina DFRTS. -nam Eazv(D). -nae B) insignibus[*](insignibus U 189. indig- DF. -gni////s R. -gnius J. indaginibus Eav(D). cfr. n. luc. p. 95).[*]((19) cfr. Cic. ND II 27.) nec me protinus huic opinioni eorum accedere haut dissimulo, quoniam et pulmonum vice alia[*](aliis va.S) possint[*](possint aD. -ssunt R2S. possint (-ssunt R1v) alia rv) spirabilia[*](spirabilias Fa. -ralia R2. sper- R1) inesse viscera ita volente natura, sicut et[*](et E2v(D). om. rS) pro sanguine est multis alius umor. in aquas quidem penetrare[*](penetrale FRa (item 20)) vitalem hunc halitum quis miretur, qui etiam reddi ab his eum cernat et in terras quoque, tanto spissiorem naturae partem[*](partem Ev. artem r) , penetrare argumento animalium quae semper defossa vivunt, ceu talpae?[*]((1. 2) Ar. VIII 2, 589b 9. — (3) cfr. Pl. II 109.) accedunt apud me certe efficacia[*](efficatia ut E2in ras. (v). effici aut (haut a) r) ut credam, etiam[*](etiam om.ava. G) omnia in aquis spirare naturae suae sorte, primum saepe adnotata piscium aestivo calore quaedam anhelatio et alia[*](alias in coni. Dal.) tranquillo velut oscitatio, ipsorum[*](ipsarum DFR)

[*](Ar. IX 48, 631a 21–30. VIII 2, 591b 25. (cfr. Pl. infra § 78). Ael. XII 12. Sol. 12, 3. 4. 3.) Velocissimum omnium animalium, non solum marinorum, est delphinus[*](delphinus sed ocior R2va. G. delfino socior[ū lucre] Fa) , ocior volucre, acrior[*](acrior (DRE?)zv(H). ocrior Fa. ocior G) telo, ac nisi multum[*](///multum R. tumu- Fa) infra rostrum os illi foret[*](forea FR. -ret a ad.an foret &?) medio paene in ventre, nullus piscium celeritatem eius evaderet. sed adfert moram providentia[*](inprouidentia FR1a) naturae, quia nisi resupini atque conversi non corripiunt, quae causa[*](causae praecipuae FR) praecipue velocitatem eorum ostendit . nam cum[*](cum E2in ras. v(D). q; r. qui J) fame conciti[*](concitq; F. -itiq; a. -itati dTzva. G) fugientem in vada ima persecutipiscem diutius spiritum continuere, ut arcu[*](arcu R(?)v(D). arcum E2. arce r. arte J) missi[*](emissi R(?) va.J) ad respirandum emicant tantaque[*](tantaque ui Ev. -taqui (-que R2)r) vi exiliunt, ut plerumque vela navium transvolent.[*](Ar. IX 48 extr. VI 12,566b 19. 7. 16–19. 22–26. Ael. X 8. V 4. Sol. 12, 3. 4. 5.) vagantur[*](uagantur R2T (Salm.) H. cfr. Sol. et VIII 86. ag- R1. oag- DF. uento aguntur (-unt v) Eav. agunt G) fere[*](uere ava. G. uero z) coniugia; pariunt

[*](Plut. SA 36, 984c. Ael. II 6. Sol. 12, 6.) Delphinus non homini[*](homini G. -nis ll. v) tantum amicum animal, verum et musicae arti, mulcetur symphoniae cantu[*](cantu et R(?)va.D), set praecipue hydrauli sono. hominem non expavescit ut alienum, obviam navigiis venit, adludit[*](adludit D(?)E2v. -uit r. cfr. § 26) exultans, certat etiam et quamvis plena praeterit vela.[*](Sol. 12, 7. 8. cfr. Ael. VI 15 extr. Apion ap. Gell. VI 8, 2.)[*]((5) Sol. 12, 5.) Divo Augusto[*](augusto R2G. autem (aū) r (add. Augusto v)) principe Lucrinum lacum invectus pauperis cuiusdam puerum ex Baiano Puteol os[*](Puteolos v. -lis ll) in ludum litterarium[*](litterarum R1zva.Bas.)itantem[*](itan- tem v. sta- ll) , cum meridiano immorans [*](immorans v. memo- ll. an morans?) appellatum eum simonis nomine saepius fragmentis panis, quem ob iter[*](ob iter J. obiter ll.S. ob id v) ferebat, adlexisset, miro amore dilexit.

[*](cfr. Ael. II 8.) Est provinciae Narbonensis et in Nemausiensi[*](Nemausiensi B. -se (DE?)D. -musiense ll. -si v) agro stagnum Latera[*](latera ll. H (coll. Mela ll 80 castellum Latara). laterra d2G. -terna E2v(D)) appellatum, ubi cum homine[*](hominē FR. -nes ava.G) delphini societate piscantur. innumera vis mugilum stato tempore angustis faucibus stagni in mare[*](mari FRa) erumpit observata aestus reciprocatione . qua de causa praetendi non queunt retia, eaque[*](eaque ego. aeque R(DE?)H. e quę F. quae av) moles[*](mo- les EazD. -lem rv) ponderis nullo[*](ullo C) modo toleretur[*](toleretur coni. S. tolle- DFaD. -lletur R. tolerent d2v. -ratura E2in ras.zH), etiamsi non sollertia insidietur tempori. simili ratione in altum protinus tendunt , quod[*](quod R(?)v. quo r) vicino gurgite efficitur[*](afficitur E1a. effigitur E2) , locumque solum pandendis[*](pandendis v. -ntis (-ntes F)ll) retibus[*](rebus DFR1) habilem effugere festinant. quod ubi animadvertere piscantes — concurrit autem multitudo temporis gnara[*](ignara a. -re F) et magis etiam voluptatis huius avida — totusque populus e litore quanto potest clamore conciet simonem[*](simone R)in[*](in ego. om. ll.J. ad v) spectaculi eventum[*](in euentum J), celeriter delphini exaudiunt desideria aquilonum flatu[*](flat E2d2v. -tū r) vocem prosequente, austro vero[*](nero E2v(D). om. rS) tardius ex

[*]((18) Mucian. fr. 17 Brunn. — (21) Ar. IX 48 init. Ael. V 6. Sol. 12, 12.) Quae de eodem genere piscandi in Iasio[*](Iasio S. latio ll. Iassio B) sinu Mucianus tradit, hoc differunt, quod ultro[*](ultro v. -tra ll) neque inclamati praesto sint partesque e manibus accipiant et suum quaeque cumba[*](cumba (cym- G) e E2G. cum hae DF. cumae E1. cum//// R. cū a. cubantes zv) e delphinis socium habeat, quamvis noctu et ad[*](ad E2v. om. r) faces. ipsis[*](ipsius Fa) quoque inter se publica est societas. capto a rege Cariae alligatoque in portu ingens reliquorum convenit

Delphinorum similitudinem habent qui vocantur thursiones[*](thursiones J. -icines FRa. tursiones B. tor- v). distant[*](discant Fa) et tristitia quidem[*](quidam R1. quad- R2S D. cfr. vol. 1 p. 543 ad II 247) aspectus[*](aspectus E2v (D). -tatus rS) — abest enim illa lascivia —, maxime tamen rostris canicularum maleficentiae[*](maleficentiae G. -tia R. -cien- tia Fa) adsimulati.

[*](Agatharch. 47 (GGm I p. 139). Diod. III 21, 3 sq. (Ael. XVI 14. 17). — (10) cfr. Pl. VI 91. 109. — (15. 16) Ar. VIII 2,590b 7–9.) Testudines tantae magnitudinis Indicum mare emittit, uti[*](uti D. ut in ll. ut v) singularum superficie habitabiles casas integant atque inter insulas Rubri praecipue maris his navigent[*](nauigient a. -gant G) cumbis . capiuntur multis quidem modis, sed maxime evectae in summa pelagi antemeridiano tempore blandito, eminente toto dorso per tranquilla fluitantes[*](fuit tantesque (-tasq; a) Fa), quae voluptas libere spirandi in tantum fallit oblitas sui, ut solis vapore siccato cortice non queant mergi invitaeque fluitent opportunae venantium praedae. ferunt et pastum[*](pastum R(?)v. -tu r) egressas noctu avideque saturatas lassari atque, ut remeaverint matutino, summa in aqua obdormiscere; id prodi stertentium[*](sterrentium F. stere- R1. terre- a) sonitu. turn adnatare tacite[*](tacite ego. om. ll. v) leniterque[*](leniterque (coni. H)J. -ter D. leuiterque (quae Fa) ll.v) singulis ternos; a duobus in dorsum verti, a tertio laqueum inici supinae atque ita e[*](e dH. et ll. ex D. ad (terram) v) terra a pluribus trahi. in Phoenicio[*](Phoenicio v. -ceo ll.D) mari haut ulla difficultate capiuntur ultroque veniunt stato[*](statuto adzva. Bas.) tempore anni in amnem Eleutherum effusa multitudine.

[*]((3) Ar. ib. 3–7. — (4) Ar. V 33, 558a 4–7. 11–14. Plut. SA 33, 982b. Ael. VH I 6. — (8) cfr. Ael. XV 19. Oppian. hal. I 522.—) Dentes non sunt testudini, set rostri margines acuti, superna parte inferiorem claudente pyxidum modo. in mari conchyliis[*](concliuis F1. -cylis F2. -cilis a (passim)) vivunt, tanta[*](tanta — commi- nuant post 2 modo (e coni. S) pon. J D, at cfr. Ar.) oris duritia, ut lapides comminuant, in terrain egressae herbis. pariunt ova avium ovis similia ad centena numero eaque defossa extra aquas et cooperta [*](exempla nata FR1a)terra, pavita hac[*](pauita hac ego.ac pauita (-to a) ll.v. cfr. p. 161,1) pectore et complanata, incubant noctibus. educunt fetus[*](fetos R1. foe-F) annuo spatio. quidam oculis[*](oculi Fa) spectandoque ova foveri ab iis putant, feminas coitum fugere, done mas festucam aliquam[*](faestu cameli quam Fa) inponat aversae.[*]((11) cfr. Pl. VI 173. —) Trogodytae cornigeras habent, ut in lyra adnexis cornibus latis, sed mobilibus, quorum in natando remigio se adiuvant; chelium[*](chelium C Müller. -lyon H. celtium ll.G. -inum v. cfr. VI 173) id vocatur, eximiae[*](eximiae v. -mia ll) testudinis, sed rarae. namque scopuli praeacuti Chelonophagos[*](caelonophagos FR. cel- a) terrent, Trogodytae autem, ad[*](ad E2v(D). om. rS. cfr. § 86. (aliter § 36. VIII 93)) quos adnant[*](adnant FRdS. amant a. adnatant (E2?)v(D)), ut sacras adorant. sunt et terrestres, quae ob id in operibus chersinae[*](cersinę F. cercine a) vocantur, in Africae desertis, qua parte maxime sitientibus harenis squalent, roscido, ut creditur, umore vi- >ventes. neque aliud ibi animal provenit.

[*](cfr. Pl. XVI 233. XXXIII 146. 144.) Testudinum putamina secare in laminas lectosque et repositoria iis vestire Carvilius Pollio instituit, prodigi et sagacis ad luxuriae instrumenta ingenii.

[*]((2) cfr. Pl. XXXII 108. —) Aquatilium tegumenta plura sunt. alia corio et pilo integuntur[*](pilo integuntur G (cfr. § 41). pilinteg- DFR. pilis teg- Eav(D) pilis integ- dTzBrot.) ut vituli et hippopotami, alia corio tantum ut delphini, cortice ut testudines, silicum duritia[*](duritia ut E2v. -ri aut (ut a) r) ut ostreae