Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
Pudicissima femina semel matronarum sententia iudicata est Sulpicia Paterculi filia, uxor Fulvi Flacci, electa ex centum praeceptis quae simulacrum Veneris ex Sibyllinis libris dedicaret, iterum religionis experimento Claudia inducta Romam deum matre[*](dm??? patrem a).
[*](Val. M. V 4, 7. Fest. p. 209, 28. Sol. 1, 124. 125.) Pietatis exempla infinita quidem toto orbe extitere, sed Romae unum, cui comparari cuncta non possint [*](possint FdTv (D). PossR. -ssunt aoz. queant G). humilis in plebe et ideo ignobilis puerpera, supplicii
causa carcere inclusa matre[*](incolura matre FR. inclusam matrem ova. C) cum impetrasset aditum, a ianitore semper excussa ante[*](excussa ante Salm. -ussa///// F2v. -urrant DF1R1. -urante a. cu- rante E(?)oz. exquirenti R2), ne quid inferret cibi, deprehensa est uberibus suis alens earn. quo miraculo matris[*](matri R2ova. G) salus donata pietati[*](filiae pie- tate (-ti S) ozva. G (S). cfr. Sol.) est, ambaeque perpetuis alimentis, et locus ille eidem consecratus deae[*](est deae ozva. G), C. Quinctio[*](Quin- tio ova. H(S)) M'[*](M'. (Pighius) Brot. M. ll.ov). Acilio cos. templo Pietatis extructo in illius carceris sede, ubi nunc Marcelli theatrum est. [*](Cic. div. I 36. II 62. Val. M. IV 6, 1. Plut. Tib. Gr. 1. — (13) Cic. Tusc. IV 40. —) Gracchorum pater anguibus prehensis in domo, cum responderetur[*](responderet F1a) ipsum victurum alterius sexus[*](sexu F2oz) interempto: immo vero, inquit, meum[*](inquit meū F2v. meum inquit o. inquit meo (moneo a) F1Ra) necate[*](necare F1R. care a), Cornelia enim iuvenis est et parere adhuc potest. hoc[*](hoc — 12 est F2R2E2ov. om.r) erat uxori parcere et rei publicae consulere; idque mox consecutum [*](secutum o. consecuta F2E2) est. M. Lepidus[*](M. Le- pidus — 16 iaceret F2E2v. om. ro) Appuleiae[*](apuleiae F2va.S) uxoris caritate post repudium obiit. P. Rutilius morbo levi impeditus nuntiata fratris repulsa in[*](in om.F2) consulatus petitione ilico expiravit. P[*](P. E2v. Apulius F2). Catienus Philotimus[*](Philotimus v(D). filotinus E2. plotin' F2H. cfr. mus. Rhen. XVIII p. 236. 528) patronum adeo dilexit, ut heres omnibus bonis institutus in rogum eius se iaceret.[*]((19) cfr. Beros. fr. 25 Mū.) Variarum artium scientia[*](scientia et o. ruentio F1. inuencione a) innumerabiles enituere , quos tamen attingi par sit florem hominum libantibus: astrologia Berosus[*](astr///// F1. astriga Rda berrosus F1. berio- ad), cui ob[*](ob d2ov. ob id ll) divinas praedictiones[*](praedicationes F2) Athenienses publice in gymnasio[*](cymnasio F1. gigna- o) statuam inaurata[*](inauratā a) lingua statuere; grammatica Apollodorus[*](grammatica— p. 43, 1 habuere Esv. gramm- Apollodorus R2o.om. r. cfr. index), cui Amphictyones Graeciae honorem
habuere; Hippocrates[*](hypocrates (hypp- F)Fao) medicina[*](medicine Es 1a. -na, nam D), qui[*](qui oG. om.rJ D. pollens qui v) venientem ab Illyriis pestilentiam praedixit discipulosque[*](et discipulos ova. H auxilia dum F1. -lia tum a) ad auxiliandum circa urbes dimisit, quod ob[*](ob quod F2. ob quos d. ob F1Ra. cui ob va. G) meritum[*](interitum F1a) honores illi quos Herculi decrevit Graecia. eandem scientiam in Cleombroto[*](inde ombroto Fa) Ceo[*](ceo F2v. ce r. om.oz) Ptolemaeus[*](ptolemus a. -em???s F. ptholomeus o) rex Megalensibus[*](me- garensibus F2) sacris donavit centum talentis servato Antiocho rege. magna et Critobulo[*](critobulo v(C). -bolo F2oVerc. citro- a. cyro- R. citropola F1) fama est extracta [*](extincto o) Philippi regis oculo sagitta et citra deformitatem oris curata orbitate luminis, summa autem Asclepiadi Prusiensi[*](Asclepiades Prusiensis ozva. Bas.) condita nova secta[*](recta F1a), spretis legatis[*](yprateris legatis o) et pollicitationibus Mithridatis regis, reperta ratione qua vinum aegris medetur[*](mederetur H) , relato e[*](relato e ov(J). -te F1Ra. -to ex F2S) funere homine et conservato[*](seruato G), sed maxime sponsione facta cum fortuna, ne medicus crederetur, si umquam invalidus ullo modo fuisset ipse. et vicit[*](uictor ova.S) suprema in senecta lapsu scalarum exanimatus[*](exanimatus est va.S).[*](Cic. Verr. IV 131. Val. M. VIII 7, 7. (Liv. XXV 31, 9.) — (18) cfr. Pl. XXXVI 95. — (19) Val. M. VIII 12 ext. 2. Strabo IX 395. Cic. de or. I 62. Vitr. VII praef. 12. — Vitr. IX 9, 2. X 12, 4.)[*]((2) cfr. Pl. V 62. — (3) Cic. ad fam. V 12, 7. Hor. ep. II 1, 239. Pl. XXXV 85. XXXVII 8. —) Grande et Archimedi[*](arcimedice (-ci a)F1R1a (om. geometri)) geometricae ac[*](hac F2. a F1) machinalis scientiae[*](sciendae F1R) testimonium M. Marcelli contigit interdicto[*](interdicto v. -ctu ll), cum Syracusae caperentur, ne violaretur unus, nisi fefellisset imperium militaris inprudentia. laudatus est et Chersiphron[*](Chersiphron (P)G2H e Strab. XIV 640. cresi- R2a. -pron R1. chr/////on F1. chrisip- pon F2s. Chresiphon vel Ctesi- v. cfr. XXXVI 95) Gnosius aede Ephesi Dianae admirabili fabricata, Philon
Athenis armamentario CD[*](CD ego luc. p. 132. mille (CD) ll.va.D) navium, Ctesibius[*](ctepsibius F2. ca- tesibius R. -bus F1a) pneumatica ratione et hydraulicis organis repertis, Dinochares[*](Dinocares a. Dinocrates va.S) metatus Alexandro condente[*](condenti (Ritschl) D) in Aegypto Alexandriam. idem hic imperator edixit ne quis ipsum alius quam Apelles pingeret, quam Pyrgoteles scalperet, quam Lysippus ex aere duceret. quae artes pluribus[*](plurius F1R1a) inclaruere[*](incaruere F1Ra) exemplis. [*](cfr. Pl. XXXV 100. — ib. 26. 136. — (10) ib. 55. — (11) ib. 104. — (13) Pl. XXXVI 21. — (16) ib. 18. — (17) Pl. XXXIII 154.)Aristidis Thebani pictoris unam tabulam centum talentis rex Attalus licitus est, octoginta emit duas Caesar dictator, Mediam et[*](mediom& F1. -diaci met a. meta R2. Medeam et Verc.) Aiacem Timomachi[*](Aiacem Timomachi v. aiacentim (-thi F1. ua centi a) mom- F1R1a. adiacent imom- F2. iacent monom- R2) , in templo Veneris Genetricis[*](genitricis ava. H) dicaturus. Candaules[*](candaules R(?)v. -lus DdEsa. caudalus F) rex Bularchi[*](Bularchi v. bol- Fa. ol- R) picturam Magnetum exitii, haut mediocris spati[*](pati FR1a. pate (aut patio) R2. pari v. spatii pari (Budaeus) C. cfr. XXXV 55. (XXXIII 48. XXXVI 129. XXIX 54. XII 117)), rependit auro. Rhodum non incendit rex Demetrius expugnator cognominatus, ne tabulam Protogenis cremaret a parte ea[*](par ea F1. parte a) muri locatam. Praxiteles marmore nobilitatus est Cnidiaque[*](Cni- diaque S. gnid- F2R2v (D). gignendiaque FIR1. -di eque a) Venere[*](uerano F1R1a) praecipue vesano amore cuiusdam iuvenis insigni et[*](insigni et v. -nis et ll. -ni sed et (coni.S) JD) Nicomedis aestimatione[*](existimatione a) regis grandi[*](grandis F1Ra)Cnidiorum[*](gnidiorum ll.va.S) aere alieno permutare eam conati. Phidiae Iuppiter Olympius[*](olympiis a. -p///s F1) cotidie testimonium perhibet[*](perhimet F1. (an perhibet, olim et? cfr. XXXIII 154)), Mentori Capitolinus et Diana Ephesia[*](ephesia R2Esv. -si F2dR1. /////si F1. phaesi a. epaesi D), quibus fuere[*](fieri F1a) consecrata artis eius vasa[*](uara F1a).
[*]((3) Suet. gramm. 3. —) Pretium hominis[*](humanis F1a) in servitio geniti[*](genit/// F1. -tū Ra) maximum ad hanc[*](an hunc?) diem, quod equidem conpererim[*](con- pererit F. -perit a), fuit grammaticae artis, Daphnin Attio[*](Daphnin Attio D mus. Rhen. XVIIIp. 236. daphni natio F2ESS. -ne Gnatio H(U). dapninatio DR. dam- nina- F1. dampna- ad. Daphnidis Cn. v) Pisaurense vendente et M. Scauro principe civitatis III[*](III H.IIIll. HS Brot. III M v (item infra))DCC[*](DCCC R) licente. excessere hoc in nostro aevo , nec modice, histriones[*](histriones F2Esv. -oni R1. -omis F1. -onis rJD) , sed hi[*](sed hi ego. fed F2Esv. reddi r. reditus J. -tu D) libertatem suam mercati, [*]((6) cfr. Cic. p. Rose. corn. 23. —)quippe cum iam apud maiores Roscius histrio II D annua meritasse prodatur, nisi si[*](si om.FH Brot.) quis in hoc loco desiderat Armeniaci belli paulo ante propter Tiridaten gesti dispensatorem, quem Nero III |CXXX| manumisit. sed hoc pretium belli, non hominis, fuit tam Hercules[*](hercule/// Fva. S) quam libidinis, non formae[*](fortunae B), Paezontem[*](pezontem Fa. p???zo- R) e spadonibus Seiani[*](reiani FRda. Seiano va. G(Brot.)) III |D???| mercante[*](mercato F1. -cante aB (Brot.))Clutorio[*](Clutorio C Keil mus. Rhen. XVI p. 293. cfr. Tac. ann. III 49. C. Lut- H e Dione LVII 20. sut- ll.v. Lut- S. Suetonio U) Prisco. quam quidem iniuriam lucri fecit ille mercatus in luctu civitatis, quoniam arguere nulli vacabat.
[*]((15. 19) cfr. Sol. 1, 127.) Gentium in toto orbe praestantissima una omnium [*](omni va. H) virtute haud dubie Romana extitit. felicitas cui praecipua fuerit homini, non est humani iudicii, cum prosperitatem ipsam alius alio modo et suopte[*](suapte o) ingenio quisque determinet[*](terminet ova.S) . si verum[*](uere F1) facere iudicium volumus ac repudiata omni[*](omnif F1. om- nia a) fortunae ambitione decernere[*](dernere F1. decernimus a), nemo mortalium est felix. abunde[*](habunde ao (passim)) agitur[*](igitur va.H) atque indulgenter a[*](aom.ova.S) fortuna deciditur[*](deciditur ll.ozv(S). -dit G) cum eo, qui iure dici non infelix potest. quippe ut alia
non sint, certe ne lassescat fortuna metus est, quo semel recepto solida felicitas non est. [*]((5) Phylarch. fr. 69 Mü. ap. Zenob. cent VI 13. —) quid, quod nemo mortalium omnibus horis sapit[*](rapit a. rappit F1)? utinamque[*](que om.o) falsum hoc et non ut[*](ut om.ova.S) a vate dictum quam plurimi iudicent! vana mortalitas et ad circumscribendam[*](cir- cumscribendum Bas.) se ipsam ingeniosa conputat[*](cū putat mor& (-re F2) F) more Thraciae [*](traciae F2. -cie a.- -chie o. Graciae F1) gentis, quae calculos[*](cauculos Fa) colore distinctos pro experimento cuiusque diei in urnam condit ac supremo die separates dinumerat atque ita de quoque pronuntiat. quid[*](quoquo R2 quid— 9 habuit om.o), quod iste[*](an ipse?) calculi[*](abuisset R) candore illo laudatus dies[*](laudatus dies v. -to die ll.zU D) originem mali habuit? quam multos accepta adflixere[*](adflexere F1. flex- a) imperia! quam multos bona[*](bonos F2) perdidere[*](prodidere o) et ultimis mersere suppliciis, ista[*](ista — 12 profecto om.o) nimirum[*](nimirum F2v(JD). nimium rS(U)) bona, cum interim[*](cum interim ll. S. si cui inter v) illa hora[*](iua ora F1) in gaudio fuit! ita est profecto: alius[*](profectus alio F1) de alio iudicat dies et tantum[*](tantum (tm???) ego. tamen (tn???) ll.ov. tandem D) supremus de omnibus, ideoque nullis credendum est. quid, quod bona malis paria non sunt etiam pari numero, nec laetitia ulla[*](ulla H cum vet. Dal. (JD). ullo ll.ov(S U)) minimo maerore pensanda? heu vana[*](pensanda heu uana F2ov(D). -de uane r. -da uana J) et inprudens diligentia! numerous dierum conparatur[*](computatur va. G (cfr. VI 209)), ubi quaeritur[*](queritur F2ao) pondus Sol. 1, 116.) Una feminarum in omni aevo Lampido Lacedaemonia reperitur[*](reperi- tur F2oG(D). referitur F1R. refertur av(S)), quae regis filia, regis uxor, regis mater fuerit[*](fuit va.H) , una Berenice[*](berenice F2zv(H). uere- r. om.ocfr. Val. Phere- B e Paus.), quae filia, soror, mater Olympionicarum ; una familia[*](familia F2ov. filia r) Curionum, in qua tres continua serie oratores
extiterint[*](extiterunt ova. S), una Fabiorum, in qua tres continui principes senatus, M. Fabius Ambustus, Fabius Rullianus filius, Q. Fabius Gurges nepos.[*]((7) Dio XLVII 11, 4. —) Cetera exempla fortunae variantis innumera sunt. etenim quae facit[*](faciunt a. fecit va. H) magna gaudia nisi ex malis aut quae mala inmensa nisi ex ingentibus gaudiis?
servavit proscriptum a Sulla[*](sylla Fva.Brot. silla Ra (passim)) M. Fidustium senatorem annis XXXVI, sed iterum proscriptura[*](proscriptura (coni. S)J. -ptus ll.v(U)). superstes Sullae vixit, sed usque ad Antonium, constatque nulla alia de causa ab eo proscriptu m quam quia[*](proscriptum (-tus F2) quam quia F2v. om. r) proscriptus fuisset. [*](Vell. II 65, 3. Val. M. VI 9, 9. Gell. XV 4. Plut. Ant. 33 sq. Dio XLIII 51, 4. 5. XLIX 21, 3. Masur. fr. 25 Huschke. Cic. ad fam. X 18, 3. —) triumphare P. Ventidium de Parthis voluit quidem solum, sed eundem in triumpho Asculano Cn. Pompei duxit puerum, quamquam Masurius[*](marursus F1R1. M. rursus a. marsus R2) auctor est bis in triumpho ductum, Cicero mulionem castrensis[*](castrensem va.S) furnariae[*](furnariae (Turn,) S. fufin- DF. fufin- adT. fufifurie R. fufferranium Es. fuffran- z. fuffarran- v) fuisse, plurimi iuventam[*](inuentam Ra) inopem in caliga militari tolerasse. [*](Dio XLVIII 32, 2. cfr. Pl. V 36. — (19) Liv. VIII 38, 1.) fuit et Balbus Cornelius maior consul, sed accusatus atque de iure virgarum in eum iudice[*](iu- dice ego. -cē ll.v. -cum B) in consilium misso[*](consilium misso ego. -lio (-liū F2B. exil- v) missus ll. v. de structura cfr. VIII 137. (Müller stil. p. 37, 6)), primus externorum atque etiam in oceano[*](in oceano om.F1R1a) genitorum usus illo honore, quem maiores[*](maiore////atio F1. -re sta- tio ad) Latio quoque negaverint[*](negauerint FRadTS. -runt v(D)). est et L. Fulvius[*](f////uius F1) inter insignia exempla, Tusculanorum rebellantium consul, eodemque honore, cum transisset[*](p. r. FaD), exornatus confestim a populo Romano, qui solus eodem anno, quo[*](quo v. qui ll) fuerat hostis, Romae triumphavit ex iis
quorum consul fuerat.[*](Vell. II 27, 5. Sol. 1, 127. cfr. Pl. XXII 12. — Vell. II 28. Sen. ben. V 16, 3. Val. M. VI 4, 4. IX 2, 1. —) unus[*](unū F1Ra) hominum[*](hominē a.cfr. § 72) ad hoc aevi Felicis sibi cognomen adseruit L. Sulla, civili nempe sanguine ac patriae oppugnatione adoptatus[*](adoptatū set (at H. et D) Salm. (HD). at cfr. V 119. XXXVII 50. (sc. huic cognomini)). et quibus[*](quibusdā F2v a. G. -usnam z) felicitatis inductus argumentis? quod proscribere tot milia civium ac trucidare potuisset[*](dist. ego)? o prava interpretatio et futuro tempore infelix! non melioris sortis tunc fuere pereuntes, quorum miseremur hodie[*](hodie om.F1Ra), cum Sullam nemo non oderit?[*](cfr. Pl. XI 114. XXVI 138. Paus. I 20, 7. Plut. Sulla 36. 37. — (12) Tac. H III 72 ext. —) age, non exitus vitae eius omnium proscriptorum ab illo calamitate crudelior fuit erodente[*](erudente F1a) se ipso corpore et supplicia sibi gignente? quod ut dissimulaverit et supremo somnio eius, cui[*](ciui Fava.B. cum z) inmortuus[*](inmortuos F. mortuus z (Dal.2errore)) quodammodo est, credamus ab uno illo invidiam gloria victam[*](an nempe delendum? ipse Titz), hoc tamen nempe felicitati suae defuisse confessus est quod[*](quod om.F1Ra) Capitolium non dedicavisset[*](dedicauisse a).[*]((16) cfr. Pl. VIII 16. XVIII 17.) Q[*](Q/// F. Que R1. Quē ad. Qud R2). Metellus in ea oratione, quam habuit supremis[*](supremi F1Ra) laudibus patris sui L[*](L. om.F1a. Lucii o). Metelli pontificis, bis consulis, dictatoris , magistri equitum, XVviri agris dandis, qui plurimos[*](plurimos P coll. VIII 16. primus ll.ov) elephantos ex primo Punico bello duxit in triumpho, scriptum reliquit decem maximas res optimasque, in quibus quaerendis sapientes[*](sapientis F1Ra) aetatem exigerent, consummasse eum: voluisse[*](ualuisse o) enim primarium bellatorem esse, optimum oratorem, fortissimum imperatorem, auspicio[*](auspitio F. hosp- a) suo maximas res geri, maximo honore uti, summa sapientia esse, summum senatorem haberi[*](habere ao), pecuniam magnam bono modo invenire, multos liberos relinquere et clarissimum in civitate esse; haec contigisse
ei nec ulli alii post Romam conditam. [*]((4) cfr. Liv. per. XIX. Val. M. I 4, 5. Ov. fast. VI 443 sq. —) longum est refellere et supervacuum abunde uno casu refutante, siquidem is Metellus orbam[*](orbē F1a) luminibus exegit senectam, amissis incendio, cum Palladium raperet ex aede Vestae, memorabili causa, sed eventu misero. quo fit ut infelix quidem dici non debeat, felix tamen[*](tamen esse ova. Bas.) non possit. tribuit ei populus Romanus quod nulli[*](nunquam ulli va.S) alii ab[*](alii ab ov. alii ll.D. cfr. § 120) condito aevo, ut, quotiens in senatum iret, curru veheretur ad curiam: magnum ei et[*](ei et E2oD. et rv) sublime, sed pro oculis datum.