Naturalis Historia

Minus hoc quam par[*](pareat d.) erat nostri celebravere, omnium utilitatium et virtutum rapacissimi, primusque et diu solus idem ille M[*](M om.V.). Cato, omnium bonarum artium magister, paucis dumtaxat attigit, boum etiam medicina non omissa. post eum unus inlustrium temptavit Gaius Valgius eruditione spectatus inperfecto volumine ad divum Augustum, inchoata[*](inchoato V.) etiam praefatione religiosa, ut omnibus malis humanis illius potissimum principis semper mederetur [*](mederetur TEH. me- detur r. -dicetur v.) maiestas.

Antea condiderat solus apud nos, quod equidem inveniam[*](inueni Ev. a.S.), Pompeius Lenaeus[*](ieneis (pro lenaeus) V.) Magni libertus, quo primum tempore hanc scientiam ad nostros pervenisse animo adverto[*](animaduerto dv.a. H.). namque Mithridates, maximus sua aetate regum, quem debellavit Pompeius, omnium ante se genitorum diligentissimus vitae fuisse argumentis, praeterquam fama,

intellegitur.[*](cfr. Cels. V 23, 3—Gell. XVII 16. (Diosc. II 97. Scribon. 177).—cfr. Plin. VII 88. Gell. XVII 17, 2.—Appian. Mithr. 112 et Strab. X 4, 10 p. 477.) uni ei excogitatum cotidie venenum bibere praesumptis remediis, ut consuetudine ipsa innoxium fieret; primo[*](an primo ei (vel illi)?) inventa[*](inuita Vd.) genera antidoti[*](antidotis quoniam Vd.de errore cfr. v. 5.), ex quibus unum etiam nomen eius retinet; illius inventum[*](inquentum V1. in quantum V2. inuentum autumant v.a.S.), sanguinem[*](sanguine d.om.E.) anatum[*](manatum dEv.a.B.) Pontic arum[*](ponticarum B. -corum VdE2v. -taeorum E1) miscere antidotis, quoniam veneno viverent; ad ilium Asclepiadis medendi arte clari volumina composita extant, cum sollicitatus ex urbe Roma praecepta[*](praecepti V.) pro se mitteret; illum solum mortalium[*](mortalium mitridates (-em v) Ev.a.G.) certum est[*](certum est post locutum habentEv.a.D.) XXII linguis locutum, nec e[*](e D. om. ll. de v.) subiectis gentibus ullum hominem per interpretem appellatum ab eo annis LVI[*](LVI dEv. LIII V2. olui V1f. LXI Brot.), quibus regnavit.[*](Seren. 1062–1064.) is ergo in[*](in Vv(S). om. r Brot.) reliqua ingeni magnitudine medicinae peculiariter curiosus et ab omnibus[*](hominibus dv.a. H.) subiectis, qui fuere[*](qui fuere om.Vd.) magna pars terrarum, singula exquirens scrinium commentationum harum et exemplaria effectusque in arcanis suis reliquit, Pompeius autem omni praeda[*](regia praeda Ev.a.D.) regia potitus transferre ea sermone nostro libertum suum Lenaeum grammaticae artis iussit vitaeque ita profuit non minus quam reipublicae victoria ilia.

Praeter hos Graeci auctores[*](auctores VfS. -res medicinae d(?)Ev.) prodidere, quos suis locis diximus, ex his Crateuas[*](cratenuas V. -eias Ven. Euax rex Arabum qui de simplicium effectibus ad Neronem scripsit (conser- Verc.) Crateuas (vel -eias) v.a.H (ex Marbodo de lapid. prol. 2 inter- polantes).), Dionysius, Metrodorus ratione blandissima, sed qua nihil paene aliud quam difficultas [*](rei difficultas Ev.a.S.) rei intellegatur. pinxere namque effigies herbarum atque ita subseripsere effectus. verum et pictura fallax

est[*](est VdTfS. ex Ven. est ex v. est et EG.) coloribus tam numerosis, praesertim in aemulationem[*](aemulationem VdfS. -ne Ev(U).) naturae, multumque[*](multum E (?) G.) degenerat transcribentium socordia[*](focordia ego (et M Hertz). fors (Tv. fors ll.J) uaria ll.Tv. follertia CFW Müller p. 20. (pictura dicitur deterior fieri socordia).). praeterea parum est singulas earum aetates pingi, cum quadripertitis varietatibus anni faciem mutent.

Quare ceteri sermone eas tradidere, aliqui ne[*](ne VdG. in E.del. v.) effigie quidem indicata[*](indicata Ev. -cta rTf.) et nudis plerumque nominibus defuncti, quoniam satis videbatur potestates[*](potestas V. -atē dT.) vimque demonstrare quaerere volentibus. nec est difficilis cognitio[*](difficilis cognitio VdTfS. -le cognitu Ev.) : nobis certe, exceptis admodum paucis, contigit reliquas contemplari cientia Antoni Castoris, cui summa auctoritas erat in ea arte nostro aevo, visendo hortulo[*](ortulo V.) eius, in quo plurimas alebat centesimum annum aetatis excedens, nullum corporis malum expertus ac ne aetate quidem memoria aut vigore concussis[*](concusis V1. -ussus V2.). neque aliud mirata magis antiquitas reperietur [*](repperietur VD.). inventa iam pridem ratio est praenuntians horas —non modo dies ac noctes—solis lunaeque defectuum[*](defectum Vv.a.B(G).) ; durat tamen tradita persuasio in magna parte vulgi, veneficiis et herbis id cogi eamque unam[*](eamque unam VdTfS. -que nam E. -que num G. in eo namque v.) feminarum scientiam[*](scientia Vd.) praevalere[*](praeuale V.). certe quid non repleverunt fabulis Colchis[*](colcis V.) Media[*](medea Ev.a.S. cfr. XXXV 26. 136. 137. 145.) aliaeque, in primis Itala[*](itala EG(J). -lica v. -la cis V1. -licis V2d. -lis S.) Circe dis[*](circe dis Ev. -ca edis d. -ca aediis (-des V2) V.) etiam adscripta? [*](Aeschyl. ap. Th. H. IX 15, 1.—Plin. VII 15. Gell. XVI 11, 1. 2.—Homer. b 228. Th. H. ibid.) unde arbitror natum, ut Aeschylus e vetustissimis in poetica refertam Italiam herbarum potentia proderet, multique Circeios, ubi habitavit illa, magno argumento etiam nunc durante in Marsis, a filio[*](folia V. orta om.E.) eius orta gente, quoniam[*](quō E. quos v.a.S.) esse domitores serpentium constat.

Homerus quidem primus doctrinarum et antiquitatis parens, multus[*](multis Vd.) alias in.admiratione Circae, gloriam[*](gloria V.) herbarum Aegypto tribuit, cum[*](cum NdEG. tum Vv.) etiam tum[*](tum VdTfS. t .... N.om.EG. cum v. nunc D.) quae[*](quae del. v.a.G.) rigatur[*](rigatur ll. G. -aretur v. dicatur D. cfr. II 201. XIII 69.) Aegyptus illa[*](illa ll. v. an insula? cfr. V 48.) non esset, postea fluminis limo invecta.[*](cfr. Plin. XXI 159. Homer. δ 221.) herbas[*](herbis Vd.) certe Aegyptias[*](aegyptias NEv. -tiis d. -tis V1. -ti V2.) a [*](a N(?)v (D). ab ll.S.) regis uxore traditas Helenae suae plurimas narrat ac nobile illud nepenthes[*](ne- penthes v. De nephentes Vd. rheph- E. ne ...... s N.) oblivionem tristitiae veniamque adferens et ab Helena utique omnibus mortalibus propinandum. primus autem omnium, quos memoria novit, Orpheus de herbis curiosius aliqua prodidit. post eum Musaeus et Hesiodus polium herbam[*](her- baru.N.cfr.§ 22.) in quantum mirati sint[*](sint S. sunt Nll v.) diximus. Orpheus et Hesiodus suffitiones[*](suffustines Vd. ... fitione. N.)[*](21,44 145) commendavere. Homerus et alias nominatim herbas celebrat, quas[*](quas dv. quae N. qua E. quam V.) suis locis dicemus. ab eo Pythagoras clarus sapientia[*](sapientiae E.) primus volumen de effectu earum composuit , Apollini, Aesculapio[*](aesculapioque Ev.a.S.) et in totum dis immortalibus inventione et origine adsignata; composite et Democritus, ambo peragratis Persidis, Arabiae, Aethiopiae, Aegypti Magis[*](magiis N.), adeoque[*](adeoque dEv. adaeque V1. ad ... que N. aeque V2.) ad[*](ad om.E.) haec attonita antiquitas fuit, ut adfirmaverit[*](adfirmauit E. -aret C.) etiam incredibilia dictu.[*](Aelian. nat. an. I 45.) Xanthus historiarum auctor in prima earum tradit[*](tradit NG(D). -didit ll.v.(S).), occisum draconis catulum revocatum ad vitam a parente herba, quam balim[*](balim NEJ. -in v. -li V. -lum d. ballim S ex Etym.. M. p. 186, 34 et Arcadio p. 30, 14.) nominat, eademque Tylonem[*](tylonem VdS. thy- E(?)G tillonem v.), quem[*](quam E.) draco occiderat, restitutum saluti[*](salute NV.). et luba in Arabia herba revocatum ad vitam hominem tradit. dixit Democritus, credidit Theophrastus esse herbam,

cuius contactu inlatae ab alite, quam[*](quam v. qua NVdD. qui E.an de qua? cfr. XV 68.) retulimus, exiliret cuneus a pastoribus arbori adactus[*](aductus Vd.). quae etiamsi fide[*](etiam in fidei V.)[*](10,40) carent, admirationem tamen implent coguntque confiteri multum esse quod vero supersit. inde et plerosque ita video[*](uim E.) existimare, nihil non herbarum vi effici posse, sed plurimarum vires esse incognitas, quorum in numero fuit Herophilus clarus medicina, a quo[*](in quo E.) ferunt dictum, quasdam fortassis etiam calcatas[*](calcatis V1.) prodesse. observatum certe est, inflammari[*](inflammari ll.v (contra argumenti ra- tionem, ut videtu). an uel fanari?) vulnera ac morbos superventu eorum[*](earum E.) qui pedibus iter confecerint[*](confecerunt V(?)S.).

Haec erat antiqua medicina, quae tota migrabat in Graeciae linguas. sed quare non plures noscantur, causa est[*](causa est G. -sae si (nisi v) ll.v.) quod[*](quod VEv. quidem d.) eas agrestes litterarumque ignari experiuntur, ut qui soli inter illas vivant; praeterea securitas quaerendi obvia[*](obuiam V. -ia in D.) medicorum turba. multis etiam inventis desunt nomina, sicut illi, quam retulimus in frugum cura[*](18,160) scimusque defossam in angulis segetis praestare, ne qua ales[*](qua ales EG. quales V. -lis d. qua auis (uis v) C.) intret[*](intrent E.). turpissima causa raritatis[*](ra- ritas Vd.) quod etiam qui sciunt demonstrare nolunt, tamquam ipsis periturum sit quod tradiderint[*](tradiderunt E.) aliis. accedit[*](accedat E.) ratio inventionis anceps, quippe etiam in repertis alias invenit casus[*](causas V.), alias, ut[*](ui (pro ut) Vd.) vere dixerim, deus.[*](Pl. iun. 85, 1–3. cfr. Plin. VIII 152.) insanabile ad hosce annos fuit rabidi canis morsus, pavorem aquae potusque omnis adferens odium. nuper cuiusdam militantis in praetorio mater vidit in quiete, ut radicem silvestris rosae, quam cynorrhodon vocant , blanditam sibi aspectu pridie in frutecto[*](frutectu V, -eto v.a. G.), mitteret filio bibendam. in Laeetania[*](Laeetania Hübner Hermae I p. 341. lacetania dEG. late ca- V. lacte. In Lusitania v. cfr. XIV 71.) res[*](res om.Vd.) gerebatur, Hispaniae[*](hispanae V.) proxima

parte, casuque accidit[*](accedit V.), ut milite a morsu canis incipiente expavescere aquas superveniret epistula[*](et epistola E.) orantis, ut pareret religioni, servatusque est ex insperato[*](inspirato Vv.a.C.) et postea quisquis auxilium simile temptavit. alias apud auctores cynorrhodi[*](cynrh. d. N. qui norodi V.) una medicina erat spongiolae, quae in mediis[*](medis ND.) spinis eius nascitur, cinere cum melle alopecias capitis expleri. in eadem provincia cognovi in agro hospitis nuper ibi repertum dracunculum appellatum caulem pollicari crassitudine, versicoloribus[*](a uersicolorib. N.an & uers-? (nisi veto a—maculis post appellatum po- nenda sunt, duobus versibus olim inter se commutatis).) viperarum maculis, quem[*](quem V (?) C. quam Nrv.) ferebant contra omnium morsus esse remedio[*](remedio H cum Gron. -ia ll. -ium v.), alium[*](alium ll.TH. -us est v.) quam quos in priore[*](priori dE(?)v.a.S.) volumine eiusdem nominis diximus. est[*](est ego. sed ll. v.)[*](24,143) huic[*](hoc Vd.) alia figura, aliud miraculum exerenti se[*](exerenti se S. -tis e E. -tis se G. -ti... N. exer- centis e Vd. exeuntis e man. Dal. v.) terra ad primas serpentium vernationes[*](uenationes Vd.) bipedali fere altitudine rursusque cum isdem in terrain condenti[*](condentis (se cond- v) G.), nec omnino occultato eo apparet [*](apparet v. -reret Nll.) serpens, vel hoc per se satis[*](satis ll.v. s, N.) officioso naturae munere[*](funere E.), si tantum praemoneret tempusque formidinis demonstraret.

[*](cfr. Strab. XVI 4, 24 p 781.—Diosc. IV 2. Marc. 35, 15. 25, 13. (cfr. Plin. XXV 84. 101).) Nec bestiarum solum ad nocendum scelera sunt, sed interim[*](interim om.dT.) aquarum quoque ac locorum. in Germania trans Rhenum[*](re- num V.) castris[*](castra N.) a Germanico Caesare promotis maritimo tractu fons erat aquae dulcis solus, qua[*](qua NEv. quo Vd.) pota[*](poto d.) intra biennium dentes deciderent compagesque in genibus solverentur . stomacacen[*](sto- magacen V.) medici vocabant et scelotyrben[*](scelotyrben N2J. -turben (-bin d) N1VdBrot. sce- letorben Ev.a.B. -tirben B. -tyrben G.) ea mala[*](dist. G.). reperta[*](reperto N.) auxilio est herba, quae appellatur Britannica , non nervis modo et oris malis salutaris[*](maris V.), sed contra

anginas[*](anginas—contra om.N.) quoque et contra serpentes. folia habet oblonga nigra, radicem nigram. sucus eius exprimitur et[*](et ex Ev.a.S.) e radice. florem vibones vocant, qui collectus, priusquam tonitrum audiatur[*](toni- trum audiatur ND. -rua audiantur 11. v. cfr. 142. 192. XXXVI 88.), et devoratus securos in[*](securos in Vdv. -rus in N. in securus E.) totum annum a metu anginae praestat[*](annum —praestat ND. om. ll. reddit v.). Frisi[*](Frisi (Sis N) gens tum NS om. 11. v. Frisa codd. B. -si B.), gens tum fida in[*](fida in Nll. v. del. B.) qua castra erant, monstravere[*](nra uere E. nostris demonstrauere v.a.S.) illam. mirorque nominis causam, nisi[*](ni V.) forte[*](foret E.) confines oceano Britanniae veluti[*](ueluti Nll. v(J). -lut G. -lut e D cum U 530.) propinquae[*](propinquae NdEv. -que V. -quo D.) dicavere. non enim inde appellatam, quoniam ibi plurima nasceretur, certum est etiam tum Britannia[*](brittania N1. -annia N2.) libera.

Fuit[*](dist. G.) quidem et hic quondam ambitus nominibus[*](no- minis N.) suis eas adoptandi, ut docebimus fecisse reges. tanta[*](70 sqq.) res[*](res (ut res v) tanta Ev.a. H.) videbatur[*](uidebatur NTH. ut debeatur Vd. debe- Ev.) herbam[*](herbarum N.cfr. § 12. -bam tum Hauler.) invenire, vitam iuvare, nunc fortassis aliquis[*](aliquis ll.S. -uibus G. credet aliquis v.) curam[*](curam G. cum Nll. v.) hanc nostram frivolam quoque existimaturis[*](existimaris N. -rit Hauler. -mentur v.a. .G) ; adeo deliciis sordent etiam quae ad salutem pertinent[*](portent (pro fordent) N. oportent Hauler.). auctores tamen, quarum inveniuntur[*](inueni (om. uno versus untur—16 par est) N.), in primis celebrari[*](celebrare Ev.a.S.) par[*](pars V.) est effectu earum digesto[*](digestu N.) in genera[*](generatione (om. uno versu morborum—17 re- puta) N.) morborum. qua quidem in reputatione[*](reputationem V.) misereri sortis[*](miseris ortis d. his ereris hortis V.) humanae subit, praeter fortuita casusque et quae nova[*](quae noua NdTJ. que et (quae ei S) noua VS. quae nomina EH. nomina quae v.) omnis hora excogitat , milia[*](millia NEv.a.S.) morborum singulis mortalium timenda. Qui gravissimi ex his sint, discernere stultitiae[*](stultitia v.a. H. stuili . e N.) prope[*](probe N.) videri possit[*](possit dTEVen.(J). -sset N. potest V (?)v.), cum suus cuique ac[*](ac NVdD. ad Ev.) praesens quisque atrocissimus

videatur. et de hoc[*](de hoc NEv(D). hoc rTfS.) tamen iudicavere aevi[*](aeui EBrot. aui Nv. aut rTf.) experimenta[*](experimenta (exsp- N. expri- V) Nll.TfBrot. -to v.), asperrimi cruciatus esse calculorum a stillicidio[*](stillicidio Ev. -cio (vel -cid . .) N. -ci Vd.) vesicae, proximum stomachi, tertium eorum, quae[*](que N.) in capite doleant, non[*](dist. G.) ob[*](ab V.) alios[*](alios NdEG. alio V. -iud v.) fere morte conscita[*](concita E (?)Lugd.).

A[*](a om.Ev.a.G.) Graecis et noxias herbas demonstratas miror equidem[*](et quidem Vd.), nec venenorum tantum, quoniam ea condicio[*](e. condicio N) vitae est, ut[*](optu. . is N. -timi Ev.a.S.) mori plerumque etiam optumis portus[*](port.. N. potus dT.) sit, tradatque[*](tra- ditque VfSJ.... datque N.) M[*](M om.V.). Varro, Servium Clodium equitem Romanum magnitudine doloris in podagra coactum veneno[*](uenenum V. ueneno—et om.N.) crura perunxisse et postea caruisse sensu omni aeque[*](aequae N.) quam dolore in ea parte corporis.[*](cfr. Cornel. Nep. ap. Plut. Luc. 43.) sed[*](set N.) quae fuit venia monstrandi qua mentes solverentur, partus eliderentur, multaque similia? ego nec abortiva dico ac ne amatoria quidem, memor[*](memor NBas. -oro ll.v.) Lucullum[*](lucillum Vd.) imperatorem clarissimum amatorio perisse, nec alia magica[*](magica Vdv. magis E.) portenta, nisi ubi[*](portenta nisi ubi om.E.) cavenda sunt[*](an sint?) aut coarguenda, in primis fide eorum damnata. satis operae fuerit[*](fuerit VS. fuit rv.) abundeque praestatum [*](praestitum v.a.S.)[*](lac. indicavit J; excidisse videntur a dis priscisue vel tale quid.) vitae salutares dixisse, .... ac postea[*](postea ll.v. pro ea Dcum P.) inventas[*](inuentas EG. -ta Vv. -tae d.).

[*](Homer. κ 302–306. (Diosc. III 47 = Plin. XXVI 33). Th. H. IX 15, 7.) Clarissima[*](latissima E. laudat- v.a.S.) herbarum est Homero teste[*](teste om.EG.) quam vocari a[*](a om.d.) dis putat moly, et inventionem eius Mercurio adsignat contraque[*](contra quem Vd. demonstrat v.a.S.) summa veneficia demonstrationem. nasci eam hodie circa Pheneum[*](phaeneum V.) et in Cyllene Arcadiae tradunt specie illa Homerica, radice rotunda nigraque, magnitudine

cepae, folio scillae, effodi[*](fodi dT.) autem non[*](autem non (autē n???) vet. Dal. autem ll.v(D). haut J. haud S. cfr. Theophr.) difficulter. Graeci auctores florem eius luteum pinxere[*](lutem pingere V.), cum Homerus candidum scripserit. inveni e peritis herbarum medicis qui et in Italia nasci eam diceret adferrique[*](affir- maretque dT.)e[*](e J cum Strackio. om. ll. v.) Campania [*](in Vd.)autumni[*](autumni ego. cfr. § 117. XXVI 46. mihi ll. v. mnemini J.) aliquot[*](aliquod V.) diebus, effossam inter difficultates[*](difficultatis VD.) saxeas, radicis[*](radices V.) xxx pedes longae ac ne sic quidem solidae, sed abruptae[*](obrutae d.).

[*](cfr. Plin. XXVI 107.) Ab ea maxima auctoritas herbae est, quam dodecatheon [*](duodecatheon Vd.) vocant[*](an uocant ut? cfr. XXXVII 195.) omnium deorum maiestate[*](maiestate ego. -tem ll.v.) commendantes. in aqua potam[*](qua pota E.) omnibus morbis mederi tradunt. folia eius septem, lactucis simillima, exeunt a lutea[*](lutae VdT.) radice.

[*](cfr. Homer. ε 401. δ 232.—Diosc. III 147. Isid. XVII 9, 48. Plin. XXVII 85. Th. H. IX 8, 6.) Vetustissima inventu Paeonia est nomenque auctoris retinet, quam quidam pentorobon[*](pentorobon Ev. -toron d. -teron Vf.) appellant, alii glycysiden[*](glycysiden v(S). -dem E(?)Brot.(D). cycliodem rT. -den f.). nam[*](nam VTfS. om.d(?)Ev.) haec quoque difficultas est, quod eadem aliter alibi nuncupatur[*](nuncupatur VdTv(S). -antur EG.). nascitur opacis montibus, caule inter[*](imo (pro inter) d2. uno T.) folia digitorum[*](quattuor ll.v.) IIII, ferente in cacumine veluti Graecas nuces II aut[*](quattuor aut quin- que ll.v.) v. inest his[*](iis Ev.a.S.) semen copiosum, rubrum nigrum[*](rubrumque nigrum V.) - que. haec medetur et Faunorum in quiete ludibriis. praecipiunt eruere noctu, quoniam, si picus Martius videat, tuendo[*](tuendo ll.v. uolando coni. S. eruentem D. an ad tuendū (vel interdiu, ut XXVII 85)?) in oculos impetum faciat.

[*](Diosc. III 48. Th. H. IX 11, 2. 8, 7.) Panaces ipso nomine omnium morborum remedia promittit, numerosum et dis inventoribus adscrlptum[*](adscripsit E.). unum

quippe Asclepion cognominatur, a quo is[*](a quo is NJ. quos V. quō (quoniam) is Ev. qui dT. (locus nondum sanatus).) filiam Panaciam[*](panaciam NTv(S). -ceam EG. pano- ciam Vd.) appellavit. sucus est[*](est del. H. eius est v.a.G.) coactus[*](coactus dEv. -ct. s N. coctus (aut coetus) V.) ferulae qualem diximus, radice[*](12,127) multi corticis et salsi. hac evolsa scrobem[*](a v. scrobem incipitR.) repleri vario genere frugum religio est ac terrae piamentum[*](religio—piamentum om.N.).[*](Diosc. III 48.) ubi et quonam[*](et quonam NdTEVerc.(H). -niam VR. quoniam et v. et quo Bas.) fieret[*](feret N.) modo aut[*](ant Nll.fS. ac D. et v.) quale maxime probaretur, inter peregrina docuimus. id, quod e[*](quod e Nv. quod ae R. quod de d. code V1. circo de V2. quod E.) Macedonia[*](macedonia NEv. moniaco r.) adfertur, bucolicon[*](12,127) vocant armentariis[*](armentariis dv. -ris NVD. -ri E.) sponte erumpentem[*](erumpente N.) sucum excipientibus ; hoc celerrime[*](celeberrime Vd.) evanescit[*](uanescit VRS.). et in aliis autem generibus inprobatur[*](probatur VRdf.cfr. XII 127.) maxime nigrum ac[*](ac NEv. aut r.) molle; id enim argumento est cera adulterati[*](adulteratim V1. -atum V2dT.).[*](Diosc. III 49.—Th. H. IX 11, 1. Diosc. III 50.) — Alterum genus Heracleon vocant et ab Hercule inventum tradunt, alii origanum Heracleoticum[*](heraclem cum (tum R) VR.) aut[*](ant NVdTS. ide R.om.Ev.) silvestre, quoniam est origano simile, radice inutili, de quo origano diximus.—[*](20,170) Tertium[*](tertium genus dT.) panaces[*](panaces dEv. plin- N. pina est VR.) Chironium[*](chir..... N. -rontum V2. hir- V1R.) cognominatur ab inventore . folium eius simile lapatho, maius tamen et hirsutius, flos aureus, radix parva. nascitur pinguibus locis. huius flos efficacissimus, eoque amplius quam supra dicta prodest. [*](Th. H. IX 11, 4.) — Quartum[*](uncos ego posui. cfr. v. 14.) [genus] palaces[*](panacis E(?)Lugd.), ab eodem Chirone repertum , centaurion cognominatur, sed et Pharnaceon[*](pharnaceon Nv. -cion (far- R) VRES. -tion d.), in controversia[*](controuersia ll.v(Brot.). -iam G.)[*](e N.) inventionis a Pharnace[*](pharnace V2dv. -ci r. phar.. ce N.) rege deductum. seritur[*](seritur NEv. serior rT.) hoc[*](huic dT.), longioribus[*](longioribus quam NEv. flos rT.) quam cetera follis[*](follis V.) et serratis. radix odorata in umbra siccatur vinoque gra???m adicit. alia[*](alia (om. post adicit) ego coll. Theophr. om. ll.v.) eius[*](eius D. ei . . N. huius ll.v.) genera duo fecere aliqui[*](aliqui NVRdS. alterum Ev.), levis[*](leuis ll.TH. -ioris v. an latius (folio)? cfr. Theophr.) folii[*](foli NS. folio VR.), alterum tenuius[*](tenuius NRdH. tunius E. tenuis VTed. pr. -ioris v.).

[*](Diosc. IV 35.—cfr. Diosc. IV 182.) Heracleon siderion et ipsum ab Hercule inventum est[*](quattuor ll.v.), caule tenui, digitorum IIII altitudine, flore puniceo, foliis [*](follis V.) coriandri. iuxta lacus et amnes invenitur omniaque vulnera ferro inlata efficacissime sanat.

Est Chironis inventum ampelos[*](ampelo VRd.), quae vocatur Chironia, de qua diximus inter vites, sicuti de herba,[*](23,27) cuius inventio adsignatur Minervae.

[*](22,43 sq.)

[*](Diosc. IV 69.)[*](Scribon. 181.) Herculi[*](hercule V.) eam quoque adscribunt, quae Apollinaris aut[*](aut ego. aput V1. apud rv. del. D. apud alios, apud nos U 531.) a rabiealiis[*](a rabie aliis ego coll. Scribon. arabilis VR. ar- bilis E. arabas dv. ab alis D. a rabulis U.) altercum[*](altercum dH(D). cfr. ind. -rum r. -rcum siue altercangenum (-non G) v(S).), apud Graecos vero hyoscyamos appellatur. plura eius genera: unum nigro semine, floribus[*](floribus R(?)B e Diosc. foliis Vdv. -lii E.) paene purpureis, spinosum calice[*](calice ego e Diosc. (sublata dist.). talis VREv. -le dT.), nascitur in Galatia; vulgare autem candidius est et fruticosius, altius[*](altius Ev (om. Ven.). alterius rT.) papavere; tertii semen irionis[*](irionis B. trionis Ev. -nes r.) semini[*](semini v. seni VRd. semine E.) simile est[*](est ego. set E. sed rS. et v. de enuntiati forma cfr. § 44.), omnia insaniam gignentia capitisque vertigines. quartum genus molle, lanuginosum , pinguius[*](pinguium V.) ceteris, candidi[*](candidis V.) seminis, in maritimis nascens. hoc recepere[*](recipere V.) medici, item rufi seminis; nonnumquam autem candidum rufescit, si non ematuruit[*](ematuruerit dT.), inprobaturque . et alioqui[*](alioquin dv.a.Bas.) nulla[*](nullum Ev.a S(D).) nisi cum inaruit legitur. natura

vini, ideo[*](ideo VR. -oque d(?)Ev.) mentem caputque infestans. usus seminis et per[*](et per VRdv. inter E.) se et suco expresso. exprimitur separatim et caulibus [*](catilibus VR.) foliisque. utuntur et radice, temeraria in totum, ut arbitror, medicina.[*](Isid. XVII 9, 41.) quippe etiam foliis constat mentem corrumpi, si plura quam[*](quattuor ll.v.) IIII bibant[*](bibantur d(?)v.a.S. lac. indicavit J supplens biberunt. probabilius tot bibi iube- bant.) ; .... etiam antiqui in vino, febrim[*](febri E. -rem v.a.S.) depelli arbitrantes[*](arbitrantes VRdJ. -ant et E. -antur S. -abantur. Et v.). oleum fit ex semine, ut diximus, quod ipsum auribus infusum temptat mentem,[*](15,30) mireque, ut contra venenum, remedia prodidere iis[*](iis Rv(S). /i/ V1. hi V2. his rC.), qui[*](23,94) id bibissent, et ipsum pro remediis, adeo nullo omnia experiendi fine[*](finem V.), ut cogant[*](cogant ego. cogeret (ortum ex cogent) ll. S. -erent J. -erentur v.) etiam venena prodesse.

[*](Diosc. IV 188.) Linozostis[*](desunt §§ 38–41 inVRdT.) sive parthenium[*](par- thenium ego. -ius Ea. -ion v coll. ind.) Mercuri inventum est. ideo apud Graecos Hermu poan multi vocant eam, apud nos omnes Mercurialem. duo eius genera, masculus et[*](et a. cfr. § 80. (an uel?). om.Ev. est D.) femina, quae efficacior, caule et cubitali, interdum ramoso in[*](dist. et lac. indicavi ego coll. Diosc. exciderunt in caule II (binis).) cacumine, ocimo angustioribus foliis, geniculis[*](geniculis Ev. oculis a.)..., densis alarum cavis multis, semine in geniculis dependente , feminae copioso, mari iuxta genicula stante[*](stante & ego. -ntia Ea. -nte G. -nti v.)et rariore [*](rariore av(D). -ori E(?)G.) ac brevi contortoque, feminae soluto et candido. folia maribus nigriora, feminis candidiora;[*](cfr. Diosc. eupor. II 92.) radix supervacua , praetenuis. nascuntur in campestribus cultis. mirum[*](mirumque aD.) est quod de utroque eorum[*](eorum om.a.) genere proditur: ut mares gignantur, hunc facere, ut feminae, illam; hoc contingere, si a conceptu[*](conceptua E.) protinus bibatur sucus in passo edanturve folia[*](folia v. eo in lia Ea.) decocta ex oleo et sale, vel cruda ex aceto. quidam

decocunt[*](duabus Eav.)[*](tribus Eav.) eam in novo fictili cum heliotropio et II vel[*](uel a2D. aliis a1. om.E. ant v. an binis ternis? cfr. XXVI 72.) III spicis, donec cogatur[*](cogatur D. coqua- Ea. percoqua- S cum vet. Dal. cfr. XXXIV 170. excoqua- J. decoqua- v.).[*](Hippocr. de morb. mul. I 63. 74. 82. 85; de nat. mul. 8. 11. 18. 29. de morbis II 12. de int. affect. 34.) decoctum dari iubent et herbam ipsam in cibo altero die purgationis mulieribus per triduum , quarto die a balineo coire eas. Hippocrates miris laudibus in mulierum usum[*](usu v.a.D.) praedicavit has[*](has EaG. illas, easque v.), at[*](at vet. Dal. ad Eav.) hunc modum medicorum nemo novit. ille eas volvae cum melle vel rosaceo vel irino[*](irino EC. linino a. lilino v.) vel lilino[*](lilino J. lirino EC. yrinino a. irino v.) admovit, item ad ciendos menses secundasque. idem[*](hoc idem v. a. D.) praestare potu fotuque dixit. instillavit auribus olidis[*](olidis G. sol- Ea. surdis v.) sucum[*](sucum v. -co EaD. cfr. § 164. XXVIII 167.), inunxit[*](inunxit D. -itque Ev. inuinxit a.) cum vino vetere [*](dist. ego.) alvo[*](aluo Ev. albo aD.)[*](dist. ego.).[*](Diosc. IV 188. Scribon. 135. Marc. 30, 2. Seren. 515. Marc. 30, 61.) folia inposuit epiphoris; stranguriae et vesicis[*](uesicae v.a.S.) decoctum eius dedit cum murra et ture. alvo quidem solvendae vel in febri decoquitur[*](decoquitur Bas. -uatur Eav(D).) quantum manus capiat in II[*](duobus ll.v.) sextariis aquae ad dimidias; bibitur sale et melle admixto nec non cum ungula suis aut gallinaceo decocta[*](decocta S cum vet. Dal. cfr. XXIX 80. -tae E. -tum v. mixtum aD.) salubrius. purgationis causa putavere aliqui utramque dandam sive[*](fiue ll.v. per se siue vet. Dal. an in cibo?) cum malva decoctam[*](decoctam vet. Dal. -tum Ev. -ta aD.). thoracem purgant, bilem detrahunt, sed stomachum laedunt. reliquos usus dicemus suis locis.

[*](Diosc. IV 36. (cfr. Plin. XXXIV 152. Ovid. met. XII 212. Hygin. fab. 101).) Invenisse[*](inuenisse ego. -nies NEa.om. r. -nit v.) et[*](et om.N.) Achilles discipulus Chironis qua[*](qui d.) volneribus [*](dist. ego.) mederetur[*](mederet R.) —quae ob[*](ob NdEv. co r.) id Achilleos[*](achilleos v. -eus VdE. -eū R. ach .. leo. N.) vocatur—

ac[*](ac V. hac rv.) sanasse Teleplhum[*](telephema d. telerhuma R. -ruma V.) dicitur. alii primum aeruginem invenisse utilissimam emplastris—ideoque pingitur ex[*](ex Ev(D). ea N. cia VR. eia dT. et a S. a fH.) cuspide decutiens eam[*](eam NEv(D). om. rS.) gladio[*](gladius dT.) in volnus Telephi[*](telepi VR.) —, alii utroque usum medicamento volunt[*](uolunt NdEv. -ntatem V1R. -nt autem V2.). aliqui et hanc panacem[*](panace VR.) Heracliam[*](heracliam RED. -leam VdJ. -leon v.), alii sideriten[*](sideriten dfv(D). sid. riten N. -riaten VR. -ritem E. -tim S. -tin G. cfr. XXII 41.) et apud nos milifoliam[*](milifoliam ego. cfr. not. ad XXIV 152. millefoliam NEv(D). -ium rTfS.) vocant, cubitali scapo, ramosam[*](ramosa V.), minutioribus[*](in utioribus R2 in utilio- R1.) quam feniculi[*](feniculis VRf.) foliis[*](foliis Ev. folis ND. om. r.) vestitan[*](uestitum Vd.) ab imo.[*](Diosc. IV 33. 35. (cfr. Plin. XXVI 140. XXV 34).) alii fatentur quidem illam vulneribus utilem, sed veram Achilleon esse scapo caeruleo pedali, sine ramis, ex omni parte singulis foliis rotundis eleganter[*](eli- ganter R. -tur V.) vestitam; alii[*](allis E.) quadrato caule, capitulis[*](capitulis RdTH. -tolis V. -tibus Ev.) marruvii[*](marruuii ego. -uuti VR. -ubii rv. cfr. XIV 105 (M). XXII 41. XXVI 93. u etiam XX 118. 241. 244 scribendum fuisse videtur.), foliis[*](folio d(?)Ev.a.S.) quercus[*](dist. D.) ; hac[*](ha .. N. haec E. hanc v.a. D.) etiam praecisos nervos glutinari[*](glutinari D cum U 533. -re ll.v. an glutinant (mendo frequenti: cfr. § 78. 83. XXIV 140. 24 al.)?). faciunt alii[*](alii et ego. alia (=ali&) E. et VRdD. alii v.) et sideritim[*](sideritin ELugd.) in maceriis[*](maceritiis E.) nascentem, cum teratur[*](conteratur VR.), foedi odoris[*](foedioris R.) ;[*](Diosc. IV 34. (extr.: cfr. ib. 122).) etiamnum aliam similem huic, sed candidioribus foliis et pinguioribus, teneriorem[*](tene- riorem VRdTfS. -oribus EG. tenuioribus v (H).) cauliculis, in vineis nascentem, aliqui[*](aliqui ego. -ioqui N. -ioque ll. -iam v.) vero binum[*](uinum V. qui- v.a. B.) cubitorum, ramulis exilibus, triangulis[*](dist ego coll. Diosc.), folio[*](folio filicis (fel- S) VdEv(D). cfr. XXIV 85. foliculicis R.) felicis pediculo longo, betae semine, ones volneribus praecipuas. nostri eam, quae est latissimo folio, scopas regias vocant. medetur anginis[*](anguinis VR.) suum[*](succus dT.).

[*](Diosc. III 101. 142. Th. H. IX 18, 7. (cfr. Plin. XXIV 130. XXVI 75. XXVII 134).) Invenit et Teucer eadem aetate Teucrion[*](teucrion NdEv. uorion r.), quam quidam hemionion[*](hemionion B. -neon D. ... mioneon N. hermi- d. -oncon VR. -mineon E. -memon v.) vocant, spargentem iuncos[*](iugos VR.) tenues, folia parva[*](dist. ego.), asperis locis[*](locis nascentem v.a.D.), austero[*](austero Ev. -re r. aus .... m N.an austeram?) sapore[*](sapore NEv. om. r.). numquam florem[*](flo- rem ego. cfr. XXVI 58. XXVII 78. XVI 65. -rentem ll.v.) neque [*](nec quae ND.) semen gignit. medetur[*](meditur V.) lienibus, constatque sic inventam : cum exta[*](extat d.) super eam proiecta[*](protecta VR.) essent, adhaesisse lieni[*](lient V1. lin. N.) eumque[*](cumque V1R.) exinanisse[*](inanisse E.). ob id a quibusdam splenion[*](ple- nion R.) vocatur. narrant sues, qui radicem eius edint[*](edint NV1fS. edant dT. edunt V2Ev. ederint R(?)G.), sine splene inveniri. quidam ramis hysopi[*](hiesopi V. -eropi R.) surculosam, folio fabae, eodem nomine appellant et colligi, cum[*](cum VRdTfS. eum E.del. v.) floreat[*](floreat V2fS. -re ad V1RE. -re dT. -rentem adhuc v.), iubent[*](iuuent E.) —adeo florere[*](flore VR.) non dubitant—maximeque ex Ciliciis[*](cilicis V1. -ciae V2D. sed cfr. § 136. V 96. 129. XIV 81. 109. XIX 128. XXI 31. 42; aliter XXIV 165.) et Pisidiae[*](pissidiae V. pesside R.) montibus laudant.

[*](Diosc. IV 149. (cfr. Apollod. bibl. II 2, 2. Ovid. met. XV 326. Vitruv. VIII 21).) Melampodis[*](melampolis VRd.) fama divinationis[*](de ue- natione VRd.) artibus nota est[*](nota est v. -tas VRE. -ta dT.). ab hoc appellatur unum hellebori genus Melampodion[*](melam- podium d.). aliqui pastorem eodem nomine invenisse tradunt, capras purgari pasto[*](pastor E. -ore man. Dal. v.a. C.) illo[*](illi E.) animadvertentem[*](anim- aduertentem d2C. -tente Vd1Ev. -tite R.), datoque lacte earum sanasse Proetidas[*](proetidas VdB. proeci- R. paroti- Ev.)[*](lac. indicavi ego coll. Theophr. ex- ciderunt fortasse non constat auctoribus de generum inter se differentiis. cfr. § 168 (XVI 48. XXIX 94) et XVI 16. 148. 166. XXIII 29. XXXI 74. aliter U 534 post quam ob rem supplevit regni portione illum donatum esse.) furentes..... quam ob rem de omnibus eius generibus dici simul convenit.

Prima duo sunt, candidum ac nigrum. hoc radicibus tantum intellegi tradunt plerique, alii[*](alii & ego. alia VEd. alii Ev. cfr. § 43.)et folia nigri[*](nigra VR. -ro f.) platano [*](platani Ev.a. H.) similia, sed[*](sed V2Rdv. s V1. et E.) minora nigrioraque et pluribus[*](plurie V1R.) divisuris scissa, albi[*](albi EB. alibi V1Rd. alii V2v.) betae incipientis[*](incipientes VRd.), haec quoque nigriora et canalium dorso rubescentia, utraque caule palmi[*](palmari D cum U 535 contra Plinii usum. an palmeo (cfr. XXVI 95) vel palmi altitudine (cfr. XII 48. XXIV 137. XXVII 85)?), ferulaceo, bulborum tunicis convoluto[*](conuolto VR.), radice fimbriata ceparum modo[*](nigro modo E.). nigro equi[*](e quib: V. e quibus d.), boves, sues necantur, itaque cavent id, cum candido vescantur. tempestivum esse tradunt messibus. [*](Th. H. IX 10, 1–4. Diosc. IV 149. 148. 149. Isid. XVII 9, 24.) plurimum[*](dist. U 536.) autem nascitur in Oete[*](in oete ES. -ta v. nocte e r.) monte et optimum[*](opi- mum VRdf.de mendo cfr. XVIII 78. 263. XXXV 47.), uno eius loco circa Pyram[*](pyrum E. ep- v.a.B.). nigrum ubique provenit, sed melius [*](melius Ev. om. r.) in Helicone[*](elicon eicone V.), qui mons et aliis[*](alias VRTfS.) laudatur herbis. candidum probatur secundum Oetaeum[*](oetaeum C. -teum v. oetum E. eteum V1R. eteu r. (Oetaeum secundum v.a.S).) Ponticum, tertio loco Eleaticum[*](elaticum R.), quod in vitibus nasci ferunt, quarto Parnasium[*](parnassium E(?)Lugd.), quod adulteratur Aetolico ex vicino[*](uicino v. uinicio ll.). nigrum ex his Melampodium vocant, quo et domus[*](domos R(?)v.a.D.) suffiunt[*](sufficiunt VR.) purgantque, spargentes et pecora, cum precatione sollemni.[*](Th. H. IX 8, 8. 6. Diosc. IV 149.) hoc et[*](hoc et v. hoc est 11.) religiosius colligitur, primum enim gladio circumscribitur, dein qui succisurus est ortum spectat[*](spectet d. expectate VR.) et precatur, ut id liceat sibi concedentibus diis facere observatque aquilae volatus; fere enim secantibus interest, et, si prope advolavit [*](aduolauerit dv.a.G.), moriturum illo anno qui succidat augurium est. nec album facile[*](facere E.) colligitur, caput adgravans maxime, nisi praesumatur

alium et subinde vinum sorbeatur celeriterque fodiatur[*](fodietur VRd.).[*](Th. H. IX 10, 4. Diosc. IV 149. Marc. 30, 17.— Val. Max. VIII 7 ext. 5. cfr. Petron. 88.) nigrum alii[*](alii dTEv. -iam V. -iū R.) encymon[*](encymon dTEJ. uocy- (-ci- R) r. ectomon H cum Bodaeo e Theophr. et Diosc. ent- B. euchymon v.) vocant, alii polyrrhizon[*](poliriton VR.). purgat[*](uomnine VR.) per inferna[*](interna d.), candidum autem vomitione causasque morborum extrahit, quondam terribile, postea tam promiscuum [*](praemiscum V1. praesum- R. praecipuum V2), ut plerique studiorum gratia, ad pervidenda[*](previdenda V. praeui- R.) acrius quae commentabantur, saepius sumptitaverint[*](sumtitauerint (sumpti- v) dv. -runt E. summitauerunt r.). Carneaden [*](lac. indicavit S. excide- runt fere se eo purgauisse. cfr. Val. Max. et Gell.) responsurum Zenonis libris[*](Gellius XVII 15, 6.—Diosc. IV 150. (Th. H. IX 9, 2). 148. Scribon. 10. Marc. 1, 10.). . .. Drusumque[*](Drusum- que ego. -sum quoque ll. v.) apud nos, tribunorum[*](tribus nurum V1R. -bunum V2.) popularium clarissimum, cui ante omnis[*](omnis VS. -nes rv.) plebs[*](plebs TEv. pies d. pliet V1R. placet V2.) adstans[*](adstans Tv(S). ast- dD. st- E(?)G. arstane V. as stare R.) plausit[*](phousit V1R. phous id V2.), optimates[*](obtumatem (-tim- V2) V. -tes D. obtutes E.) vero bellum[*](uerm bello V1. uerrem bello V2.) Marsicum inputavere [*](importauere dT.), constat hoc medicamento liberatum comitiali morbo in Anticyra insula. ibi[*](enim ibi dE.) enim tutissime[*](tutissime om.d.) sumitur, quoniam, ut diximus, sesamoides[*](sesamoidē R.) admiscent. Italia veratrum[*](22,133) vocat.

Farina eorum per se[*](se ex mixta Rd.) et mixta radiculae[*](radiculae VRdfv(S). -la EVerc.(G).), qua lanas diximus lavari, sternumentum[*](sternutamentum dv.a.G.) facit, amboque somnum[*](somnum discutiunt coni. Dal.).[*](19,4 24,9)[*](Th. H. IX 8, 4.—Diosc. IV 149 (148).) leguntur autem tenuissimae[*](tenuis summa R.) radices brevesque[*](febresque E1. -re uique E2.) ac velut decurtatae[*](decorticatae V2.) et imae[*](et imae VRdfS. etiam hae Ev.). nam summa, quae est crassissima, cepis similis[*](tam??? R), canibus tantum datur purgationis causa. antiqui

radicem[*](radice VR.) cortice[*](corticis VRd.) quam carnosissimo[*](carnosissimam d. crassiss- man. Dal.) seligebant[*](eligebant dv.a.G.), quo[*](quo dv. quod VRS. quae E. qua man. Dal.) tenuior eximeretur medulla; hanc umidis spongeis opertam[*](opergas V.) turgescentemque acu in[*](acu in REG. ac uim V. ac ui d.del. v.) longitudinem findebant, dein fila in umbra siccabant his[*](iis R(?) va.S.) utentes. nunc ramulos ipsos ab radice quam crassissimi[*](craffiffimi ego. graui- ll.v. grandi- CFW Müller p. 20. de mendo cfr. XXIX 132.) corticis ita dant[*](ita dant G. -ntes ll.Tfv(D). radiantes J. an tendentes (sc. seligunt)? cfr. XXVII 124.). optimum quod acre[*](agre VR.) gustu[*](gustum R.) fervensque in frangendo pulverem emittit. durare vim[*](uim eius Ev.a.S.) xxx annis ferunt.

[*](Diosc. IV 149.)[*](Marc. 30, 17.) Nigrum medetur paralyticis, insanientibus, hydropicis , dum citra[*](cytra V. cyta R.) febrim, podagris[*](febri podagri VRd.) veteribus, articulariis morbis. trahit ex alvo bilem, pituitas[*](pituitis VRd.), aquas[*](ex aqua v.a.J.). datur ad leniter molliendam[*](molliendo VR.) alvum plurimum drachma una[*](una VTfS. ma upa E.), modice IIII[*](quattuor ll.v.) obolis. miscuere[*](miscere VR.an vero miscent? de mendo cfr. § 43.) aliqui[*](alique V.) et scamonium[*](scamonium VRD. -neam v. scammonium fES. -niam d. -neam C. cfr. XXVI 59. (scamonia Scribon. 140. 254.σκαμμωνίαTheophr. Diosc.)), sed[*](sed ut ius R.) tutius salem. in dulcibus datum copiosius periculum infert. oculorum caliginem fotu discutit;[*](cfr. Pl. iun. 96, 11 sqq.) ob id quidam et inunxere trito. strumas, suppurata, duritias concoquit et purgat, item fistulas [*](eximium VRf.) tertio[*](tertia v.a.S.) die exemptum. verrucas tollit cum squama[*](squamis Ev.a. S. cfr. XXXIV 107. 108. 109. 154. XXXVI 182. IX 113; contra XXX 107.) aeris et sandaraca. hydropicorum ventri inponitur cum farina hordeacia et vino. pecorum et iumentorum pituitas sanat surculo per aurem traiecto et postero die eadem hora exempto, scabiem[*](scabia R.) quadripedum cum ture, cera[*](cera VRdv(S). aut cera E(?)B(C) e Diosc. et cera Ven.) ac[*](ac B e Diosc. haric R. haro r. aro v. an cedria? cfr. XXIV 17.) pice[*](pide E1.) vel[*](uel v. uelut ll.) cum pisselaeo.

[*](Diosc. IV 148.) Album optimum, quod celerrime movet sternumenta [*](sternutamenta dv.a. H. (itemV2infra v. 5).), sed multum terribilius nigro, praecipue si quis apparatum poturorum[*](pu- turorum V. potuum d.) apud antiquos legat contra horrores, strangulatus, intempestivas somni vires[*](aures R.), singultus[*](singultos VR.) infinitos aut sternumenta, stomachi[*](stoma VR.) dissolutiones, tardiores[*](tardiores Ev. om. r.) vomitus aut longiores, exiguos aut nimios. quippe alia dare soliti, quae concitarent vomitiones, ipsumque helleborum extrahere [*](extrahere J cum Strackio. -rent ll. v.) medicamentis aut clysteribus, saepius etiam sanguine venis emisso. iam vero et cum prospere cedat, terribilius[*](terribilius ego. -li uisu EG. -lis uisu rTf. -lius uisu in v.) variis coloribus vomitionum et post vomitiones observatione[*](obseruationem VR.) alvi, balinearum dispensatione, totius corporis cura, antecedente omnia haec magno terrore famae, namque tradunt absumi carnes[*](carnes VRdTfS coll. § 67. adde XXIII 126. 127. 150. XXIV 93 al. -nem Ev (D).), si coquatur[*](coquatur VREv (sc. helleborum). -antur dTS.) una. sed antiquorum vitium erat quod propter hos metus parcius dabant, cum celerius erumpat, quo[*](quod E.) largius sumitur. Themison[*](thebison VRdf.) binas, non[*](dedit dT. donauit v.a.G.) amplius, drachmas datavit; sequentes et quaternas dedere claro Herophili praeconio, qui helleborum fortissimi ducis similitudini[*](similitudine E.) aequabat; concitatis enim intus omnibus[*](omnibus Ev. -ium r.) ipsum in primis[*](in primis —20 incisum Ev. om. r.) exire. praeterea mirum inventum est, quod incisum forficulis[*](forcipibus Brandis de aspir. Lat. p. 37.), ut diximus, cribrant[*](cribant VR. scri- v. a.B.) : cortex[*](53) remanet, hoc[*](hoc Ev(D). hue VR. hunc dTJ.) inaniunt[*](inanito v.a.G.) ; medulla cadit, haec in nimia purgatione data vomitiones sistit.

[*](cfr. Cels. II 13.) Cavendum est felici quoque cura, ne nubilo die detur, inpetibiles[*](quoque (pro quippe) E. (quippe impatibiles v.a.H).) quippe cruciatus existunt. nam aestate potius[*](quoque (pro quippe) E. (quippe impatibiles v.a.H).) quam hieme dandum non est in dubio. corpus VII

diebus ante praeparandum cibis acribus, abstinentia vini[*](uini—2 abstinentia om.E.), quarto et tertio die vomitionibus, pridie cenae abstinentia. album et in dulci datur, aptissime vero in lente[*](laene E. lacte v.a.H.) aut[*](ut E.) pulte. nuper invenere dissectis[*](disse et his VR.) raphanis inserere helleborum rursusque conprimere raphanos, ut transeat vis, atque lenimento[*](linimento Vf.)[*](quattuor ll.v.) dare. reddi post IIII fere horas incipit; totuml opus septenis peragitur horis.[*](cfr. Gels. III 23.) medetur ita morbis comitialibus , ut diximus, vertigini[*](uertigine R.), melancholicis[*](melangonicis VR.), insanientibus,[*](52) lymphatis[*](lympharis E1. -aticis dv.a.D. cfr. XXX 84.), elephantiasi albae, lepris, tetano, tremulis, podagricis , hydropicis incipientibusque tympanicis[*](tympaniticis H.), stomachicis[*](stomacicis V. -atitis df.), spasticis cynicis[*](cynicis Eman. Dal. H. quin- rT. clin- v.), ischiadicis[*](sciadicis VR.), quartanis, quae aliter non desinant [*](desinat VR.), tussi veteri, inflationibus, torminibus redeuntibus.

[*](Diosc. IV 148. Geop. XIII 4, 1. 6.—Gellius XVII 15, 7. (cfr. Cels. V 27, 4),—Marc. 4, 66.) Vetant dari senibus, pueris[*](et pueris R(?)v.a.S.), item mollis[*](mollibus VRv.a.G.) ac feminei corporis animive, exilibus aut teneris, et feminis minus quam viris, item timidis aut si exulcerata sint praecordia vel tumeant, minime[*](mine V. minimeue v.a.H.) sanguinem excreantibus[*](excerantibus R.) causariisve[*](causariis uel REv.a.S.) latere[*](dist. ego.). faucibus[*](////faucibus d. uel fauc- v.a.S.) medetur extra corpori inpositum[*](corpori inpositum ego. -ris ll. v. cfr. XXVI 65. XXXI 101. (post extra lac. indicavit J e coni. S).),eruptionibus pituitae cum axungia[*](acxungia V.) salsa inlitum[*](inlitum ego. illit- dEV. inlinit- rS. cfr. XXIII 26. 124.), item suppurationi veteri. mures[*](mores VR.) polentae[*](polentae (pul- VRD)ll.TfH. -ta v.) admixtum necat[*](negat V.). Galli sagittas in venatu helleboro tingunt circumcisoque vulnere teneriorem sentiri carnem[*](carnem sentiri Rd.) adfirmant. muscae quoque necantur albo[*](necantur albo Ev(D). albo (aluo VR) necantur r S.) trito[*](trito dv. tritū r.) et cum lacte sparso. eodem et phthiriasis emendatur.

Ipsi Mithridati Crateuas[*](grateuas VR.) adscripsit unam[*](unam VREv. quam dT.), Mithridatiam [*](duo Ev.) vocatam[*](uocatam Ev(D). -cant rTfS. -cat P. an uocans (scriptum olim uocam)?). huic[*](huic Ev. hoc r.) folia[*](folia—acantho Ev.om.r.) II a radice, acantho similia, caulis inter utraque sustinens roseum[*](rose in E. altera VRd.) florem.[*](med.: Diosc. III 115.) alteram Lenaeus[*](lenaeus G. -nius ll. -nem v.), scordotim[*](scordotis R.) sive scordion[*](iscordion E.), ipsius manu adscriptam[*](descriptam C Bas. an recte?), magnitudine cubitali, quadriangulo caule, ramosam, querna[*](querna S e coni. H. -nae ll.v.) similitudine foliis lanuginosis. reperitur in Ponto campis pinguibus umidisque, gustus amari[*](gustu amara dT.). est et alterius generis, latioribus foliis, mentastro[*](men/tra/sto V. m???stransto R.) similis, plurimosque[*](plurimosque dv. -moque r.) utraque ad suss per se et inter alia in antidotis.

[*](Diosc. IV 8.) Polemoniam[*](polemoniam v. -oni Vd. -on R. polimonia E.) alii[*](ali VdD. philetaeriam v. -echeria d. filecheriam VR. -eteliam E.) Philetaeriam a[*](a dEv. ar r. ab D.) certamine[*](cestamme V.) regum inventionis appellant, Cappadoces autem chiliodynamiam[*](chiliodynamiam (chilo- RE. chylo- V) VRED. -mum dv. -mum S ex ind.). radice crassa, exilibus ramis, quibus in summis corymbi dependent[*](dist. ego. cfr. Diosc.) nigro semine, cetero rutae similis, nascitur in montosis[*](montosis VREv (D). cfr. XXVI 72. montibus dT. -tuosis H (an recte? cfr. § 70. XXVI 97. XVIII 70. XVII 18. XVI 16. 72. XV 131. XII 102. XI 280. VI 45. V 18. II 194).).

[*](Diosc. IV 41. (cfr. Geop. II 6, 29).) Eupatoria quoque regiam auctoritatem habet, caulis lignosi, nigricantis, hirsuti, cubitalis et aliquando amplioris, foliis per intervalla[*](per interualla ll. v. cfr. ex interuallis § 71. (79). XXVI 108. (32).) quinquefolii[*](quinquefoli VRdS.) aut cannabis, per extremita tes[*](extremitates Gron. e Diosc. (cfr. XXIV 108). temitalis ll. ambitum v.a.S.) incisis quinquepertito[*](an quinquepertitis? cfr. Diosc.), nigris et ipsis plumosisque[*](plurimos is quae V. -mis bisque d.), radice supervacua. semen dysintericis in[*](in om.V.) vino potum auxiliatur unice.

[*](Diosc. III 6.) Centaurio curatus dicitur Chiron, cum Herculis excepti hospitio pertractanti arma sagitta excidisset[*](excidisset Ev. -sset et VR. -sset ei dTS.) in pedem[*](pede VRdT.), quare aliqui Chironion[*](choroniom V1. -ium V2d.) vocant. folia sunt lata[*](late V.) et oblonga, serrato[*](serrata v.a. G. sed cfr. XXIV (130). 137. XII 22.) ambitu, densi[*](densi ego coll. Diosc. -sa ll. v.) ab radice caules[*](caule V.) ternum cubitorum, geniculati—in his capita ceu papaverum—, radix vasta, rubescens, tenera fragilisque, ad bina cubita, madida[*](addida R.) suco, amara cum quadam dulcedine.[*](Pl. iun. 74, 11–14.) nascitur in collibus pingui solo, laudatissima in Arcadia, Elide, Messenia , Pholoe[*](pholoe (-oe et B) J e Diosc. phorpe d. -poe VR. -rus e E. -ruo et v.), Lycaeo[*](lycaeo B. -ceo R. liceao E. -ceo rv.), et in Alpibus vero plurimisque aliis locis. in Lycia[*](in licia V. infcia E.del. G.) quidem et ex ea Lycium faciunt. vis in vulneribus tanta est, ut[*](est ut J. sicut VRd. uisut E. ut v.) cohaerescere etiam carnes tradant[*](tradat VRd. -atur S.), si[*](duabus ll.v.) coquatur[*](coquatur VRdJ. -antur Ev(D). cfr. Diosc. et § 57. (contra Pl. iun.).) simul. in usu radix, tantum II drachmis bibenda quibus dicetur, si febris sit, in aqua trita[*](trita medetur RS.), ceteris in vino. medetur[*](medetur om.R(d?)S.) et febrium[*](febrium ego. cfr. XXIII 48. VIII 119. obuium VEE. -ius dTD. omnium B. ouium v(G). iisdem H cum P. uoluarum J.) morbis[*](omnibus (pro morbis) S cum P.) decoctae sucus.

[*](Diosc. III 7 (cfr. 6). Isid. XVII 9, 33. Pl. iun. 107, 21 (Plin. XXV 127).) Est[*](sed V.an est et?) alterum centaurium[*](centaurion f(?)v.a.J. (item infra v. 1. 2).) cognomine lepton, minutis foliis, quod aliqui libadion[*](libadion v e Diosc. -deon ll.D.) vocant, quoniam secundum fontes nascitur, origano simile, angustioribus et longioribus foliis, anguloso caule, palmum[*](palmum Ven.(S) cum B e Diosc. paulum ll.f. -lulum v(C).) alto, fruticosum[*](fruticosum ego. cfr. § 72. 73. 82. 89. -cum VEd. -cantu E. -te G. -ti v.), flore[*](flore VRdv. ue re E.) lychnidis [*](lychnidis B. -henidis ll. v.), radice tenui et supervacua, suco[*](suco Ev. suo r.) efficax. ipsa herba autumno legitur, sucus[*](succos VR. succis d.) e fronde[*](se fronde d. effronte VR.). quidam caules concisos

madefaciunt diebus XVIII atque ita exprimunt. hoc centaurium [*](terrae Ev. om. rT.) nostri fel terrae vocant propter amaritudinem summam, Galli exacum[*](exacum VRdfv(S). -con C. exea E.), quoniam omnia mala medicamenta potum e[*](e dEv(D). om. r S.) corpore exigat[*](exsiccat Ev.a.B.) per alvum.

[*](Th. H. IX 8, 7.) Tertia est centauris cognomine triorchis. qui eam secat, rarum est ut non vulneret sese[*](si sese V. sed sese R.). haec sucum sanguineum emittit[*](emittit ego. mittit ll.v. cfr. vol. III p. 493.). Theophrastus defendi eam inpugnarique colligentes tradit a triorche[*](triorchi S coll. X 204. 207.) accipitrum genere, unde[*](unde dTS. ū R.om. r. a quo v.) et nomen[*](nomine VR.) accepit[*](accepit Rv. accipit rTf.). inperiti confundunt haec omnia et primo[*](primo VRdG. pro E. uni B. uini v.) generi adsignant.

[*](Diosc. IV 13. 14. Th. H. IX 18, 6.) Clymenus a rege herba appellata est[*](est v. si VEE. sed d.), hederae foliis, ramosa, caule inani articulis praecincta[*](an praecincto?), odore gravi et semine hederae, silvestribus et montuosis[*](montosis v.a.H.) nascens. quibus morbis pota medeatur, dicemus, sed hic[*](hinc E.) indicandum est, dum medeatur, sterilitatem pota[*](potam VE.) etiam viris fieri. Graeci plantagini similem esse dixerunt, caule quadrato, folliculis cum[*](cum Ev. in rf. (an semine in folliculis? cfr. XIX 119. XXI 177. XXII 58. XXVII 25).) semine inter se inplexis veluti[*](ueluti S cum vet. Dal. uelut in ll.v(J). cfr. Diosc. et XXVI 58.) polyporum cirris. et sucus autem in usu, vi summa in refrigerando.

[*](Diosc. III 3.) Gentianam invenit Gentius rex Illyriorum, ubique nascentem, Illyrico[*](in Illyrico v. sed cfr. XXI 53. XIX 110. aliter XXI 40. praestantissimo R.) tamen praestantissimam, folio fraxini, sed magnitudine lactucae, caule tenero, pollicis crassitudine [*](trium ll.v (pro ternum, ut § 66).), cavo et inani, ex intervallis foliato, III aliquando cubitorum, radice lenta[*](cubitorum radice lenta om.VR (d?).), subnigra, sine odore, aquosis montibus subalpinis plurima. usus[*](plutim ausus V.) in radice et suco.

radicis natura est excalfactoria, sed praegnantibus non bibenda[*](bibendū VR.).

[*](Diosc. IV 3.) Invenit et Lysimachus quae ab eo nomen retinet, celebrata Erasistrato. folia habet[*](habet et (ut V2D) VRD.) salicis viridia, florem purpureum, fruticosa ramulis erectis, odore acri. gignitur in aquosis. vis eius tanta est, ut iumentis discordantibus iugo inposita asperitatem cohibeat[*](choibeat V.).

[*](Diosc. III 117. (118). 119. (120). cfr. XXVII 28. 55.) Mulieres quoque[*](quoque om.E.) hanc gloriam adfectavere, in quibus Artemisia[*](artem est a V1R. -emia est V2.) uxor Mausoli[*](mausalo R.) adoptata herba, quae antea parthenis[*](parthenix VRd.) vocabatur. sunt qui ab Artemide[*](harchemete V1. -mede V2.) Ilithyia[*](ilithyia E(?)G. litida r. artemisiam v.) cognominatam putent[*](putant REDal.), quoniam privatim medeatur feminarum malis. est[*](est om.Ev.a.G.) autem absinthii[*](autem absenti R. absinthii autem v.a.G.) modo fruticosa[*](fructicosa R.), maioribus foliis pinguibusque. ipsius duo genera: altior[*](altior ll.TfS. -tera v. an ualdior? cfr. Diosc.) latioribus foliis, altera tenera tenuioribus[*](tenuioribus v. tenerio- ll. Brot.)[*](an tenuioribus. est non? cfr. Diosc. (et—nascens post pinguibusque (v. 13) transponi voluit P).) et non nisi in maritimis nascens. sunt qui in mediterraneis[*](mediterranis VR.) eodem nomine appellent[*](appellant (ape- V) VRv. a. G.), simplici caule, minimis foliis, floris[*](flores v.a.G.) copiosi, erumpentis[*](erumpentes Vdv.a.G.) cum uva[*](uuam V.) maturescit, odore non iniucundo[*](iucundo E.). quam[*](quam d(?)v. quem rfD.) quidam botryn [*](botryon VRdf.)[*](dist. ego.), alii[*](alis V.om.dT.) ambrosiam vocant, talis in Cappadocia nascitur.

[*](Th. H. IX 13, 1 (cfr. Marc. 33, 63). Diosc. III 138. 139.) Nymphaea nata traditur nympha[*](a nympha dv.a.G.) zelotypia erga Herculem[*](dist. J cum Strackio. (lac. post simili statuit S).) mortua—quare Heracleon vocant aliqui, alii rhopalon[*](opalon VRd.) a radice clavae simili—, ideoque eos, qui biberint eam[*](dist. ego coll. Diosc. et XXVI 94.) XII diebus, coitu genituraque privari. laudatissima in

Orchomenia et Marathone. Boeoti mallon[*](mallon ll.fJ. madon B e Theophr. timalon v.) vocant et[*](uocant et ES. -nt heę d. -nt qui et v. ucantem V mic- R.) semen edunt. nascitur in aquosis, foliis magnis in summa aqua[*](aqua Ev. qua r.) et aliis ex radice[*](radice prodeuntibus v.a. S.), flore lilio simili et, cum defloruit, capite [*](capiti v.a. H.)[*](dist. J e Diosc.) papaveris, levi[*](leui ego e Diosc. in ll. v. tenui H e coni. Dal. (lac. post in statuit J).) caule. secatur autumno[*](autumno v. -ni VRd. autumno—5 siccatur om.E.) radix nigra, in sole siccatur. adversatur ita lieni[*](ita lieni ego. cfr. Diosc. et XXVI 76. CFW Müller p. 20. et alium dEv. om. r. ei allium vel aluinis B. ea alui malis J.). est et[*](et om.E.) alia nymphaea in Thessalia[*](issalia R. his alia V.), amne Penio[*](peneo dB. peonio v.), radice alba, capite luteo, rosae[*](rore V.) magnitudine.

[*](Diosc. III 86.)[*](cfr. Plin. V 16.—Homer. X 444.) Invenit et patrum nostrorum aetate rex Iuba quam appellavit Euphorbeam medici sui[*](suo VR.) nomine[*](nomine del. v.a.B. -ine et B.). frater is[*](frater is R(?) H cum P. -tris rTv.) fuit[*](fuit VRdH cum P. fui et E.del. B. nomine et v.) Musae, a quo divum Augustum conservatum indicavimus . iidem fratres[*](fractes d.) instituere a balineis[*](ab alienis V. -igenis E.) frigida[*](frigidam V.) multa[*](multo VRdT.)[*](19,128) corpora adstringere[*](astringi v.a.H.) ; antea non erat mos[*](mos dEv. om. r.) nisi calida tantum lavari, sicut apud Homerum etiam[*](an et (pro sed)?) invenimus.[*](extr.: Isid. XVII 9, 26. Solin. 24, 9. Pl. iun. 110, 19.) sed Iubae volumen quoque extat de ea herba et clarum praeconium. invenit eam in monte Atlante[*](&lante R.), specie thyrsi[*](specie thyrsi H cum Salm. -ie tunsi VRdTf. spectetur si E. -tatur v.), foliis acanthinis. vis tanta est, ut[*](ut G. uel ll. D. ut uel v.) e longinquo sucus excipiatur [*](excipitur VD.) incisa[*](incisae R (?)Ev.a.S.) conto; subitur[*](subitur ll.TS. subditur G. -tis H cum P. suscipitur man. Dal. v.) excipulis[*](excipulis dEv(H). -lus r G.) ventriculo haedino. umor lactis videtur defluens[*](defluens Salm. -uere ll.TS. effluere v.) ; siccatus[*](siccatur dv.a.G.) cum coiit[*](cum coiit EG. cuncto (-ti R) sic r. conto. Sic v.), turis

effigiem habet. qui colligunt, clarius vident. contra serpentes medetur quaculnque parte percussa vertice inciso et medicamento addito[*](abdito S cum P. | taedio VJ (sc. legendi, cfr. Diosc.δεδοικότες). tedio rT. tepido S cum Salm. haedino v.) ibi.[*](cfr. Diosc. IV 170 extr. (Plin. XIII 114. XXVII 70). Diosc. praefat. p. 3.) Gaetuli, qui legunt, taedio lacte adulterant, sed discernitur igni; id enim, quod sincerum non est, fastidiendum odorem habet. multum infra hunc sucum est qui in[*](in Ev. infra r.) Gallia[*](gillia V. galliam d.) fit ex herba chamelaea, granum cocci ferente. fractus[*](fractus—9 siccet a suo loco aberravisse videntur et pertinere ad v. 1 post effigiem habet.) hammoniaco similis est, etiam levi gustu[*](an gustatu? cfr. nota ad XXVII 22 et XXVIII 90.) os accensum diu detinens[*](accensu diu retinens dT.) et magis ex intervallo , donec fauces quoque siccet.