Naturalis Historia

Troianis[*](troiani VGd.) temporibus iam erat honos ei[*](ei v. et ll.); hos certe flores Homerus tris laudat[*](laudatur VG.) loton[*](crocon dREv. a. D.), crocum, hyacinthum.

[*](Th. de od. 5. C. VI 16, 6. 7. 9, 4. 14, 5. 16, 5. 1. (18, 9). 17, 1. de od. 12.) Omnium autem odoramentorum atque adeo herbarum

[*](Geop. XI 21. Th. H. IV 5, 2. C. VI 18, 12. H. IX 7, 4. Diosc. I 1. Nicand. ther. 43.) Illa quoque non omittenda differentia est, et odoratorum [*](odoramentorum dRE1v. a. D. cfr. U 453.) multa nihil[*](nihil RE2v. nihi E1. in his rT.) adtinere[*](pertinere Vdv. a. S.) ad coronamenta, ut irim atque saliuncam[*](salluricam R.), quamquam nobilissimi[*](nobilissimis R. -simi sit v. a. G.) odoris utramque[*](utraque dv. a. G.). sed iris radice tantum[*](tantum radice tantum R.) commendatur, unguentis nascens et[*](et VGdBas. ut r. aut v.) medicinae . laudatissima in Illyrico, et ibi quoque non in maritimis , sed[*](sed VGdv. et r.) in silvestribus Drinonis[*](irinonis V. Drilonis B e Nicandri ther. 43. cfr. III 144.) et Naronae, proxima in Macedonia, longissima haec et candicans et exilis[*](exilis dG. ex illis rv.).[*](Diosc. I 1.) tertium locum habet Africana, amplissima inter omnes gustuque amarissima. Illyrica quoque[*](quoque ll.v. an Illyricaque?) duorum generum est: raphanitis [*](dist. ego coll. Diosc.) a similitudine, quae et[*](et quae H.) melior[*](mollior VG.), rhizotomos[*](rhizotomos Rv. rhyzothomos E. rhizotomo rS.). subrufa optima, quae sternumenta[*](sternutamenta dRv. a. H.) tractatu[*](tractatu dTS. -tum VG. tractu r. tactu v.) movet. caulem habet cubitalem, erectum[*](erectum TG. -tis r. et rectum v.); floret versicolori[*](uersicolori Gronov. -ris VdT. -culoris G. diuersi coloris r v. a. S.) specie, sicut arcus

[*](Diosc. I 7.) Saliunca folio[*](folio TH. folia r. foliosa v.) quidem subbrevi[*](subbreui VGdTH. sed breui r. sed breuis v.) et quod[*](quae v. a. H. excidit fortasse post folio adiectivum aliquod, ut lato (quidem, sed breui).) necti non possit, radici numerosae cohaeret, herba verius quam flos, densa veluti manu pressa breviterque caespes sui generis. Pannonia hanc gignit et Norici Alpiumque aprica, urbium Eporedia[*](Eporedia H. (eporre- v). eporidia ll.), tantae suavitatis[*](an feracitatis?), ut metallum[*](mel Atticum Cor- narius.) esse coeperit .[*](Th. H. I 10, 2. IX 19, 2. Diosc. IV 123. III 114.) vestibus interponi eam gratissimum, sicut[*](sic d. sic et v. a. S.) apud Graecos polium herbam[*](herba V.), inclutam[*](inclyta d.) Musaei et Hesiodi laudibus ad omnia utilem praedicantium superque cetera ad famam etiam ac dignitates, prorsusque miram, si modo, ut tradunt, folia eius mane candida, meridie purpurea, sole occidente caerulea aspiciuntur[*](aspiciuntur Vv. -icitur GE. adspicitur r.). duo genera eius: campestre

[*](cfr. Plin. IX 126. 134. 135. (XXXVII 123). Seneca nat. quaest. I 5, 12.) Et de odoratis floribus satis dictum. in quibus unguento vicisse naturam gaudens luxuria vestibus quoque provocavit eos flores, qui colore commendantur. hos animadverto tris esse principales: rubentem[*](rubentem H. ut rubentem VGdTJ. rub- ut S. om. r. unum codd. dett. v. an unum rubentem?) in cocco, qui a rosae nigrantis[*](rosae nigrantis ego Plinian. p. 38. rosis migrante ll. H. in rosis micat v.) gratia[*](gratius v. a. H.) nitido[*](nitido ego ibid. nihil ll. v. idem H. del. S. nonnihil J.) trahitur[*](traditur Rv. a. H.) suspectu et in[*](in om.R.) purpuras Tyrias dibaphasque[*](dibatasque d.) ac[*](ad RE.) Laconicas[*](laconias d.); amethysti- num[*](amethystinum S. -thystum VdR. -thistum r. alium amethyston (in amethysto C)v.), qui a[*](qui a dTRH. quae VG. que E. qui v. qui in C.) viola et ipse in purpureum, quemque ianthinum [*](ianthi- num dB. ianti- E. lanti- R. yacinthinum (iac- f. hyac-v)rv.) appellavimus. genera enim tractamus in[*](tractamus in om.R.) species mul-[*](27) tas sese spargentia. tertius est, qui proprie conchylii intellegitur[*](intellegitis E. -gis R.), multis modis: unus in heliotropio[*](he- liotropio dv. -po r.) et in aliquo exilis[*](exilis ego. ex his ll. v. (et aliquando exilior vet. Dal.).), plerumque saturatior; alius in malva ad purpuram inclinans; alius in viola serotina conchyliorum vegetissimus [*](uegetissimus fH. -ma ll. v.). paria nunc componuntur, et natura atque luxuria depugnant. lutei video honorem antiquissimum, in nuptialibus flammeis totum feminis[*](an tantum feminis?) concessum, et fortassis ideo non numerari inter principales, hoc est communes maribus ac feminis, quoniam societas principatum dedit.

Amaranto[*](amaranthon VGd. -tho v. a. C.) non dubie vincimur. est autem spica purpurea verius quam flos[*](flos VGdv. plus r.) aliquis, et ipse sine odore[*](sine mirum odorem in RE.).

Omnes autem hi flores non fuere[*](fuere Vdv. ficere G. fluere r.) in usu Alexandri Magni aetate, quoniam proximi[*](maximi R.) a morte eius auctores siluere de illis; quo manifestum est postea placuisse. a Graecis tamen repertos quis dubitet, non aliter Italia usurpante nomina illorum? at, Hercules, petellio[*](petillio f. peti- lio v. a. D. cfr. index.) ipsa nomen [*](dist. ego.)inposuit[*](posuit VGf.), autumnali circaque vepres nascenti. ei[*](ei VG. et rv.) tantum color est[*](color est ego. -ores VG. -orem REv. -ore dTB.) commendatus[*](commendatus VGd. -atur TB. -at REv. -ato G.), qui est[*](est VGdv. et r.) rosae silvestris, folia parva, quina; mirumque in eo flore inflecti cacumen et e[*](cacumen et e ego. -mine et REv. -men rB.) nodis[*](no- dis VdTfJ. modis G. nonnisi rv.) intorta[*](intorta ego. intorto VGdTfB. J. retorto rv. an in dorfo?) folia nasci parvolo calice ac versicolori[*](uersicolore Vd.) luteum semen includentia[*](in- cludente v. a. J.). luteo[*](luteus v. a. J. alii B.) et bellio, pastillicantibus quinquagenis [*](dist. ego.) quinis barbulis. coronant[*](coro- nant ego. -antur VGRB. -atur rv.) pratenses[*](pratenses dv. -sis rD.) hi[*](hi dv. hic rD.) flore; at[*](flore at ego. fore et V. flos ac RED. flore G. flores d. flores ac v.) sine usu plerique et ideo sine nominibus, quin et his[*](et his REv. et in et his VG. et metis dT.) ipsis alia alii vocabula inponunt.[*](Diosc. IV 55.) chrysocome sive chrysitis [*](chrysocone siue chrystus VG.) non habet Latinam appellationem. palmi altitudine[*](alti- tudine est Vv. -inem GRE. -ine dT.)

Et fere peractis colorum quoque celeberrimis, transit[*](rasit RE. transeat v. a. S.) ratio[*](oratio D cum U 455. sed cfr. Müller de stilo p. 154 n. 96.) ad eas coronas, quae varietate sola placent. duo earum genera, quando aliae flore constant[*](flores constante alio VG.), aliae folio. florem[*](an forum?) esse[*](enim esse dT.) dixerim genistas[*](genitas V.), namque et his decerpitur lateus; item rhododendron, item[*](rhododendron item om.RE.) zizipha, quae[*](quae D. quia ll. quae et v.) Cappadocia vocantur[*](uocatur RE.); his odoratus similisque[*](similis qui VD. -ilis Dal.) olearum fioribus. in vepribus nascitur cyclaminum, de quo plura alias.[*](25,114 sqq.) flos eius Colossinus in coronas admittitur.

Folio[*](folio VGdJ. folia rv.) coronantium[*](coronantium J coll. § 54. 59. coronamentium (-tum d) ll. in coronamentis G. in coronamentum (vel -ta) se dedere v.) milaces[*](milaces J. -cis RD. miliacis G. -aci d. ///iliacis V. malacis E. smilacis v.) et hederae corymbique[*](coronbusque R. coronaeque v. a. G.) earum optinent principatum, de quibus in fruticum loco abunde diximus. sunt et alia genera nominibus Grae-[*](16,144 sqq.) cis indicanda, quia[*](quia dEv. qui R. que G. quae V.) nostris maiore ex parte huius nomenclaturae defuit cura; et pleraque eorum in exteris terris nascuntur, nobis tamen consectanda, quoniam de natura sermo, non de Italia est.

[*](Th. H. VI 1, 4. Diosc. III 41.) Ergo in coronamenta[*](coronamento Vd.) folio venere melotrum, spiraea [*](spirea VT. spira f. spireon v. a. H.), origanum[*](origanum coni. Dal. e Theophr. thriganum E. -granum R. trigamum dT. thryga- num rf. trygnon B coll. § 177. triganon vel trigonon v. a.H.), cneorum, quod casiam[*](casiam - 20 et quod om.R.) Hyginus vocat, et, quod cunilaginem, conyza, melissophyllum, quod apiastrum , melilotum, quod sertulam Campanam vocamus. est enim[*](enim om.d.) in Campania Italiae[*](italiae cam- pania GdED. sed cfr. § 17.) laudatissima[*](laudatissima Rv. -ma a E. -mum a VG. -mum d.), Graecis in Sunio,

[*](Diosc. III 113. Th. H. VI 1, 4.) Folio[*](folia RE.) coronat[*](coronat et dv. -na et RE. -ne et G. -na te V.) et trifolium. tria eius genera: miny- anthes[*](mi- nyanthes B. miniantes VG. nimiantes d. insantes r.) vocant Graeci, alii asphaltion[*](asphaltion v. sphaltion (-lcion d) ll.), maiore folio, quo utuntur coronarii; alterum acuto oxytriphyllon; tertium ex omnibus minutissimum. inter haec nervosi cauliculi quibusdam [*](dist. D.), ut maratho, hippomaratho, myophono[*](miophono E. myophonio d. myphio VG.);[*](Th. H. VI 2, 2.) utuntur et[*](ei VG. eB.) ferulis[*](ferculis R.), corymbis[*](et corymbis dv.) hederae et[*](hederae et ego. et hederae ll. hederae J.) flore purpureo et in[*](in om.RES.) alio genere earum silvestribus rosis simili[*](similis dv. a. S.). sed in his[*](his dTS. is rD. iis v.) quoque colos tantum delectat, odor autem abest. et cneori[*](ineori VG. neori d.) duo genera, nigri atque candidi; hoc et odoratum, ramosa ambo. florent post aequinoctium autumnum.

totidem et origani in coronamentis species, alterius enim nullum semen; id, cui odor est, Creticum[*](ereticum VG.) vocatur.

[*](Th. H. VI 2, 3. 4.) Totidem et thymi, candidum ac nigricans. floret autem circa solstitia; tum[*](tum ego coll. Theophr. cum ll. v.) et apes decerpunt, ut[*](ut VGRES. aut dT. et v.) augurium mellis sit[*](sit J. est ll. v.); proventum enim sperant apiarii large florescente eo. laeditur imbribus amittitque[*](amittique VGR.) florem. semen thymi[*](thymi dREv. tiui V. tui G.) non potest deprehendi, cum origani, perquam minutum[*](minuam VG. minimum d.), non tamen fallat. sed quid interest occultasse id[*](id VGdv. in r.) naturam?

[*](Th. H. VI 2, 6. cfr. Diosc. III 126 (2).) Et conyzae duo genera in coronamentis, mas ac femina[*](feminas RE.). differentia in folio: tenuius feminae et constrictius angustiusque, imbricatum[*](imbricatus S (puncto sublato).). mas[*](mas dRES. maris Vv. maris mes (mas J) GJ.) et ramosior[*](ramosius v. a. S.). flos quoque magis splendet eius, serotinus utrique post arcturum . mas odore gravior, femina acutior[*](acucior G. auctor RE. acrior v. a. H.) et ideo contra bestiarum morsus aptior. folia feminae mellis odorem habent, masculae radix a quibusdam libanotis appellatur, de qua diximus.

[*](Th. H. VI 1, 1. 6, 2. C. VI 11, 3. Diosc. III 127. I 28.) Etiamnum[*](etiamnum ego. et tantum ll. v. cfr. XVI 146. 149.) folio coronant lovis flos, amaracum, hemerocalles[*](hemerocalles dv. hom- VGR. om- E.), habrotonum, Helenium, sisymbrium, serpullum , omnia[*](omnia om.R.) surculosa rosae modo. colore tantum placet Iovis[*](habet R.) flos, odor abest, sicut et illi, qui Graece phlox[*](flox E. flos VGd.) vocatur . et ramis autem et folio odorata sunt excepto serpull [*](excepto serpullo ll. v. fortasse excepto flore serpullum, helenium, sisym- brium. cfr. Theophr.). Helenium e lacrimis Helenae[*](helene dRH. -nae r. -na v.) dicitur natum, et ideo

[*](Diosc. III 26. Th. C. I 4, 2. H. VI 7, 3. C. IV 3, 2.) Habrotonum odore iucunde gravi floret aestate[*](floret aestate flos est ego. floret VG. floret aestate RES. aestate flos est d. floret aestate flos v. floret est autem flos H. fortasse odore · · graui, flore aurei coloris; an vero floret aestate aurei coloris corymbis? cfr. Diosc.); flos est aurei coloris. vacuum[*](uacuum ll. v. an uagum? cfr. XVII 185.) sponte provenit, cacumine suo se[*](se om.VGT.) propagat[*](propagatur T.). seritur autem semine melius quam radice aut surculo, semine quoque non sine negotio; plantaria [*](plantari VGd.) transferuntur—sic et Adonium—, utrumque aestate. alsiosa enim admodum sunt, ut[*](ut D. et ll. v.) sole tamen nimio laedantur[*](laeduntur dv. a. D.). sed ubi convaluere, rutae[*](rutae uitae RE. ritu uitis v. a. H.) vice fruticant[*](frutificant T. fructif- dR.). habrotono simile odore leucanthemum est, flore albo, foliosum.

[*](Th. H. VI 7, 4. (Diosc. III 41). Athenaeus XV 27 p. 681b. Th. H, VI 7, 6.)

Amaracum Diocles medicus et Sicula gens appellavere, quod Aegyptus et Syria sampsucum[*](samsucum E. -cum dici R.). seritur utroque genere, et seine et ramo, vivacius supra dictis et odore mollius[*](mellius E. melius Rv. a. S.). copiosum amaraco[*](amaro cho VG.) aeque[*](eae quae V. eae G.) quam habrotono semen, sed habrotono radix una et alte[*](una est alte D.) descendens, ceteris[*](tel- lure dT.) in summa terra leviter haerens[*](haerens VdRv. herens r. malim haerent (sc. radi- ces, nam plures ceteris sunt; cfr. Theophr.). haerentibus D; contradixit CFW Müller p. 10, sed non toto Theophr. loco re- specto.). reliquorum satio autumno fere incipiente, nec non et vere quibusdam locis[*](locis REv. in locis rTS.), umbraque[*](umbraque ego. coll. Theophr. quae umbra ll. v. omnia umbra coni. Dal.) gaudent et aqua ac fimo.

Nyctegreton inter pauca miratus est Democritus , coloris hysgini[*](hysgini VP. hisgini G. hygini RE. hysgigni T. hisgigni d. ignei v. a. H.), folio spinae[*](folio hispinae V. folio his spinae G. foliis spinae v. a. H.), nec a[*](ad VGd.) terra[*](terras d.) se adtollentem

Melilotos ubique nascitur, laudatissima tamen in Attica; ubicumque vero recens, nec candicans et croco quam simillima[*](simillimam RE.), quamquam[*](quamquam dv. quam r.) in Italia odoratior candida.

[*](Th. H. VI 8, 1. 2.) Florum prima[*](prima om.dT.) ver nuntiat[*](nuntiat ego. -anti (-nci- G)VGRE. -ant hi dT. -antium v.) viola alba, tepidioribus vero locis etiam hieme emicat; post ea, quae ion[*](ionRSalm. lilia VGdT.om.E v.a.H.) appellatur et[*](et del. v. a. H.) purpurea, proxime flammeum[*](flammeum Salm. -eam ll. -ea v.a. S.) , quod phlox[*](phlox v. phloxsos R. floxos E. phlogion B e Theophr.) vocatur, silvestre dumtaxat. cyclaminum[*](cyclaminum dH. chycl- V. clyclT. clicl- f. coclyaminum R. codiaminon v. (deGEnon constat).) bis anno[*](in anno V.), vere et autumno; aestates hiemesque fugit. seriores supra dictis aliquanto narcissus et lilium trans maria[*](marina dT.), in Italia quidem, ut diximus, post[*](post VC. per rv(S).) rosam. Verum[*](uerum D. uero ll. (in Graecia uero dT). nam v. fortasse ante ueroexciderunt aliqua.) in Graecia tardius etiamnum[*](22) anemone; est autem haec silvestrium bulborum flos, alia quam quae dicetur in medicis[*](medicinis dv. a. S.). sequitur oenanthe [*](164) ac melanium[*](19 melanion B.meliancum RE. melianthum rH. melanthium v (ex indice).) et[*](et om.REv. a. S.) ex silvestribus heliochrysos[*](heliochrysos B. helichrysos dv (S). hely- chrisos VG. -issos r. an eliochrysos? cfr. Theophr. et § 168 (R).), deinde alterum genus anemones, quae limonia[*](limonia dB. tim-rv.) vocatur, post hanc gladiolus comitatus hyacintho[*](hyacinthi RE. -this v. a. S.). novissima[*](nouissime VGTf.) rosa, eademque prima deficit excepta sativa; e ceteris hyacinthus maxime durat et

[*](Th. H. VI 8, 3.) Et verni quidem flores[*](quidem et flores RE.) hi sunt; succedunt illis aestivi[*](aestiui GREv. aestiui. Et uerni quidem flores hii sint V. estiui. Sunt etiam uerni flores d.), lychnis et Iovis flos et alterum genus lilii, item tiphyon[*](tiphyon VdB. tiphon Rv. thiphon E. ipson G. iphyon (B)S. apud Theophr. variat scriptura.) et amaracus, quem Phrygium cognominant. sed[*](sed VGdv. semel r.) maxime spectabilis pothos[*](posthos V.). duo genera huius: unum, cui flos hyacinthi[*](hyacinthus R. iacintha V.) est, alter candidus, qui fere nascitur tumulis[*](tumulis J coll. Theophr. et § 40. in tum- ll. v. ad tumulos B.), quoniam fortius durat. et iris aestate floret. abeunt et hi marcescuntque. alii rursus subeunt autumno: tertium genus lilii[*](illi R.) et crocum et orsini[*](orsiniS e coni. J. (ὀρειϝόςTheophr.). orsim R. orsin in VGE. orsini in T. orsinum d. orisin in v. in C.) utraque genera[*](utroque genere Tv.a.S.), unum hebes, alterum odoratum, primis omnia imbribus emicantia. coronarii quidem et spinae flore utuntur, quippe cum spinae albae cauliculi inter oblectamenta quoque gulae condiantur. hic est trans maria ordo florum. in Italia

[*](Th. H. VI 8, 5) Vita[*](uita dv. ita r.) longissima violae albae[*](alba et RE.albae est v. a. Brot.) trimatu. ab eo tenpore degenerat. rosa[*](rosam RE.) et quinquennium perfert non recisa nec adusta[*](adufta v. adulta ll.). illo enim modo iuvenescit. diximus et terram [*](19) referre plurimum. nam[*](nam et in RG.) in Aegypto sine odore haec omnia, tantumque myrtis odor praecipuus; alioqui[*](alioqui ego (cfr. XXII 76). ali- qui RE. aliquis r. atqui D. alicubi v.) etiam binis mensibus antecedit germinatio omnium. rosaria a[*](a omVd.) favonio fossa oportet[*](opoeriet R. opponi et E.) esse iterumque solstitio, et id agendum, ut intra id tempus purgata ac pura sint.

[*](cfr. Varro III 16, 13. Col. IX 4, 2. 5. 6. 8, 13. Pallad. I 37,, 2.) Verum hortis coronamentisque maxime alvaria et apes conveniunt, res praecipui quaestus conpendiique [*](compendio VdTf.), cum favet[*](fauet VdTf. fauit rv.). harum ergo causa oportet serere thymum , apiastrum, rosam, violas, lilium, cytisum, fabam, erviliam[*](eruiliam dH. -lium Rv. -illamVTf. -illium E.), cunilam[*](cuniculam V.), papaver, conyzam, casiam, melilotum, melissophyllum, cerinthen[*](cerinthen ea S. -then v.thea RE.s -tha d. cyrintha V.). ea est autem[*](autem cerinthe v. a. S.) folio candido[*](candidoom.d.), incurvo, cubitalis, capite concavo mellis sucum habente[*](habente dv.-tem r.). horum[*](florum dT v. a. G.) floris avidissimae sunt atque etiam sinapis,[*](cfr. Plin. XI 18.) quod miremur, cum olivae florem ab his non attingi constet[*](constat RE.); ideo[*](ideoque d v. a. S.) hanc arborem procul esse melius sit, cum aliquas quam proxime seri conveniat, quae et[*](et om.Vd.) evolantium examina invitent nec longius abire patiantur.

Cornum quoque arborem caveri oporteat[*](oportet d(?)v.). flore eius degustato alvo cita moriuntur. remedium sorba contusa e melle praebere[*](praebere om.Vd.) his vel urinam[*](urina d.) hominis[*](hominum dv.a.S.) vel boum aut grana punici mali Ammineo[*](amineo Vv. a. H. sed cfr. XX 153.) vino conspersa. at genistas circumseri[*](conseriVdTf.) alvariis gratissimum.

Mirum est dignumque memoratu[*](memorato V1R.) de alimentis quod conperi. Hostilia vicus adluitur Pado. huius inquilini pabulo circa deficiente inponunt navibus alvos noctibusque ad[*](noctibusque ad v. -bus quia RE. -busque rG.) quina milia passuum contrario amne[*](amne S e cod. Divion. mane ll.amne naues v.) subvehunt. egressae luce apes pastaeque ad naves cotidie remeant[*](remanent VR.) mutantes locum, donec pondere ipso pressis navibus plenae alvi intellegantur revectisque eximantur[*](existimantur RE.) mella.[*](Diosc. II 103. de fac. par. II 138.)