Naturalis Historia

Amaracum Diocles medicus et Sicula gens appellavere, quod Aegyptus et Syria sampsucum[*](samsucum E. -cum dici R.). seritur utroque genere, et seine et ramo, vivacius supra dictis et odore mollius[*](mellius E. melius Rv. a. S.). copiosum amaraco[*](amaro cho VG.) aeque[*](eae quae V. eae G.) quam habrotono semen, sed habrotono radix una et alte[*](una est alte D.) descendens, ceteris[*](tel- lure dT.) in summa terra leviter haerens[*](haerens VdRv. herens r. malim haerent (sc. radi- ces, nam plures ceteris sunt; cfr. Theophr.). haerentibus D; contradixit CFW Müller p. 10, sed non toto Theophr. loco re- specto.). reliquorum satio autumno fere incipiente, nec non et vere quibusdam locis[*](locis REv. in locis rTS.), umbraque[*](umbraque ego. coll. Theophr. quae umbra ll. v. omnia umbra coni. Dal.) gaudent et aqua ac fimo.

Nyctegreton inter pauca miratus est Democritus , coloris hysgini[*](hysgini VP. hisgini G. hygini RE. hysgigni T. hisgigni d. ignei v. a. H.), folio spinae[*](folio hispinae V. folio his spinae G. foliis spinae v. a. H.), nec a[*](ad VGd.) terra[*](terras d.) se adtollentem

Melilotos ubique nascitur, laudatissima tamen in Attica; ubicumque vero recens, nec candicans et croco quam simillima[*](simillimam RE.), quamquam[*](quamquam dv. quam r.) in Italia odoratior candida.

[*](Th. H. VI 8, 1. 2.) Florum prima[*](prima om.dT.) ver nuntiat[*](nuntiat ego. -anti (-nci- G)VGRE. -ant hi dT. -antium v.) viola alba, tepidioribus vero locis etiam hieme emicat; post ea, quae ion[*](ionRSalm. lilia VGdT.om.E v.a.H.) appellatur et[*](et del. v. a. H.) purpurea, proxime flammeum[*](flammeum Salm. -eam ll. -ea v.a. S.) , quod phlox[*](phlox v. phloxsos R. floxos E. phlogion B e Theophr.) vocatur, silvestre dumtaxat. cyclaminum[*](cyclaminum dH. chycl- V. clyclT. clicl- f. coclyaminum R. codiaminon v. (deGEnon constat).) bis anno[*](in anno V.), vere et autumno; aestates hiemesque fugit. seriores supra dictis aliquanto narcissus et lilium trans maria[*](marina dT.), in Italia quidem, ut diximus, post[*](post VC. per rv(S).) rosam. Verum[*](uerum D. uero ll. (in Graecia uero dT). nam v. fortasse ante ueroexciderunt aliqua.) in Graecia tardius etiamnum[*](22) anemone; est autem haec silvestrium bulborum flos, alia quam quae dicetur in medicis[*](medicinis dv. a. S.). sequitur oenanthe [*](164) ac melanium[*](19 melanion B.meliancum RE. melianthum rH. melanthium v (ex indice).) et[*](et om.REv. a. S.) ex silvestribus heliochrysos[*](heliochrysos B. helichrysos dv (S). hely- chrisos VG. -issos r. an eliochrysos? cfr. Theophr. et § 168 (R).), deinde alterum genus anemones, quae limonia[*](limonia dB. tim-rv.) vocatur, post hanc gladiolus comitatus hyacintho[*](hyacinthi RE. -this v. a. S.). novissima[*](nouissime VGTf.) rosa, eademque prima deficit excepta sativa; e ceteris hyacinthus maxime durat et

[*](Th. H. VI 8, 3.) Et verni quidem flores[*](quidem et flores RE.) hi sunt; succedunt illis aestivi[*](aestiui GREv. aestiui. Et uerni quidem flores hii sint V. estiui. Sunt etiam uerni flores d.), lychnis et Iovis flos et alterum genus lilii, item tiphyon[*](tiphyon VdB. tiphon Rv. thiphon E. ipson G. iphyon (B)S. apud Theophr. variat scriptura.) et amaracus, quem Phrygium cognominant. sed[*](sed VGdv. semel r.) maxime spectabilis pothos[*](posthos V.). duo genera huius: unum, cui flos hyacinthi[*](hyacinthus R. iacintha V.) est, alter candidus, qui fere nascitur tumulis[*](tumulis J coll. Theophr. et § 40. in tum- ll. v. ad tumulos B.), quoniam fortius durat. et iris aestate floret. abeunt et hi marcescuntque. alii rursus subeunt autumno: tertium genus lilii[*](illi R.) et crocum et orsini[*](orsiniS e coni. J. (ὀρειϝόςTheophr.). orsim R. orsin in VGE. orsini in T. orsinum d. orisin in v. in C.) utraque genera[*](utroque genere Tv.a.S.), unum hebes, alterum odoratum, primis omnia imbribus emicantia. coronarii quidem et spinae flore utuntur, quippe cum spinae albae cauliculi inter oblectamenta quoque gulae condiantur. hic est trans maria ordo florum. in Italia

[*](Th. H. VI 8, 5) Vita[*](uita dv. ita r.) longissima violae albae[*](alba et RE.albae est v. a. Brot.) trimatu. ab eo tenpore degenerat. rosa[*](rosam RE.) et quinquennium perfert non recisa nec adusta[*](adufta v. adulta ll.). illo enim modo iuvenescit. diximus et terram [*](19) referre plurimum. nam[*](nam et in RG.) in Aegypto sine odore haec omnia, tantumque myrtis odor praecipuus; alioqui[*](alioqui ego (cfr. XXII 76). ali- qui RE. aliquis r. atqui D. alicubi v.) etiam binis mensibus antecedit germinatio omnium. rosaria a[*](a omVd.) favonio fossa oportet[*](opoeriet R. opponi et E.) esse iterumque solstitio, et id agendum, ut intra id tempus purgata ac pura sint.

[*](cfr. Varro III 16, 13. Col. IX 4, 2. 5. 6. 8, 13. Pallad. I 37,, 2.) Verum hortis coronamentisque maxime alvaria et apes conveniunt, res praecipui quaestus conpendiique [*](compendio VdTf.), cum favet[*](fauet VdTf. fauit rv.). harum ergo causa oportet serere thymum , apiastrum, rosam, violas, lilium, cytisum, fabam, erviliam[*](eruiliam dH. -lium Rv. -illamVTf. -illium E.), cunilam[*](cuniculam V.), papaver, conyzam, casiam, melilotum, melissophyllum, cerinthen[*](cerinthen ea S. -then v.thea RE.s -tha d. cyrintha V.). ea est autem[*](autem cerinthe v. a. S.) folio candido[*](candidoom.d.), incurvo, cubitalis, capite concavo mellis sucum habente[*](habente dv.-tem r.). horum[*](florum dT v. a. G.) floris avidissimae sunt atque etiam sinapis,[*](cfr. Plin. XI 18.) quod miremur, cum olivae florem ab his non attingi constet[*](constat RE.); ideo[*](ideoque d v. a. S.) hanc arborem procul esse melius sit, cum aliquas quam proxime seri conveniat, quae et[*](et om.Vd.) evolantium examina invitent nec longius abire patiantur.

Cornum quoque arborem caveri oporteat[*](oportet d(?)v.). flore eius degustato alvo cita moriuntur. remedium sorba contusa e melle praebere[*](praebere om.Vd.) his vel urinam[*](urina d.) hominis[*](hominum dv.a.S.) vel boum aut grana punici mali Ammineo[*](amineo Vv. a. H. sed cfr. XX 153.) vino conspersa. at genistas circumseri[*](conseriVdTf.) alvariis gratissimum.

Mirum est dignumque memoratu[*](memorato V1R.) de alimentis quod conperi. Hostilia vicus adluitur Pado. huius inquilini pabulo circa deficiente inponunt navibus alvos noctibusque ad[*](noctibusque ad v. -bus quia RE. -busque rG.) quina milia passuum contrario amne[*](amne S e cod. Divion. mane ll.amne naues v.) subvehunt. egressae luce apes pastaeque ad naves cotidie remeant[*](remanent VR.) mutantes locum, donec pondere ipso pressis navibus plenae alvi intellegantur revectisque eximantur[*](existimantur RE.) mella.[*](Diosc. II 103. de fac. par. II 138.)

et in[*](in om.VR.) Hispania mulis[*](multis V.) provehunt simili de causa. tantumque [*](cantumque R. canum que E.) pabulum refert, ut mella[*](melle R.) quoque venenata fiant. Heracliae [*](heracleae dC.) in Ponto quibusdam annis perniciosissima[*](perniciosissimam R.) existunt ab iisdem apibus facta, nec dixere auctores, e quibus floribus ea fierent! nos trademus quae conperimus. herba est ab exitio et iumentorum quidem, sed praecipue caprarum appellata aegolethron[*](aegolethron dv. egolaethron V. -lephron r.). huius flore concipiunt noxium virus aquoso vere marcescentis. ita fit, ut non omnibus annis sentiatur[*](sentiantur VRE.) malum.[*](Diosc. II 103.) venenati signa sunt, quod omnino non densatur[*](densantur RE.), quod color magis rutilus est, odor alienus, sternumenta protinus movens, quod ponderosius innoxio. qui edere, abiciunt se[*](se dv.quae se VR. que se E.) humi refrigerationem quaerentes, nam et sudore diffluunt. remedia sunt multa, quae suis locis dicemus; sed quoniam statim[*](se statim V.) repraesentari aliqua in[*](29,97,32,43) tantis insidiis oportet, mulsum vetus e melle optimo et

Aliud genus in eodem Ponti[*](ponti VdTfv. potu r. Ponto (del. situ) G.) situ, gente Sannorum [*](sannonum RE. (uiget ex) annona v. a. G. Suanorum Gronov. (cfr. XXXIII 52).), mellis, quod ab insania, quam[*](quam Vdv. que E. quod R.) gignit, maenomenon vocant. id existimatur contrahi flore rhododendri, quo[*](qua RE.) scatent silvae. gensque ea, cum ceram[*](ceramdv. cera r.) in tributa Romanis praestet[*](praestet v. -ent ll.), mel, quoniam exitiale est, non vendit[*](pendit S cum Gronovio.). et in Perside et in Mauretaniae Caesariensis Gaetulia, contermina Massaesylis[*](Massaesulis G. massasyllis RE. masyllis rTv.), venenati favi gignuntur, quidamque a[*](a VREv.ad (partem) dTJ. ex coni. S. an aliqua? 13 leuiore V.) parte, quo nihil esse fallacius potest, nisi quod livore deprehenduntur [*](deprenduntur R.).[*](malvae: Geop. XV 6, 1. 5, 6. Plin. XX 223.) quid sibi voluisse naturam his arbitremur insidiis, ut ab iisdem apibus nec[*](nec - 20 apibus om.d.) omnibus annis fierent aut non totis favis? parum enim erat[*](parum erat enim V. parum erat H. an parumne ei erat?) genuisse rem, in qua venenum facillime daretur? etiamne hoc ipsa in melle tot animalibus dedit? quid sibi voluit, nisi ut cautiorem minusque avidum faceret hominem? non enim et ipsis apibus iam cuspides dederat et quidem venenatas, remedio [*](remedium... differendum v. a. G.) adversus has utique non differendo? ergo malvae[*](malbae R.) suco aut foliorum hederae[*](hederis d.) perungui salutare est vel percussos eas[*](ea TED.) bibere. mirum tamen est venena portantes ore fingentesque ipsas non mori[*](moris R.), nisi quod illa domina rerum

Aliud in Creta miraculum mellis[*](mollis R.): mons est Carina[*](carma REBrot. Carnia coni. H. Camara U 461.)VIIII passuum ambitu, intra quod spatium muscae non reperiuntur, natumque ibi mel nusquam attingunt. hoc experimento singulare medicamentis eligitur[*](exigiturVdTfS. sed cfr. XXIII 79.).

[*](Col. IX 7, 5. Geop. XV 2, 1. (Plin. XVIII 338). Varro III 16, 15. 16. Col. IX 6, 1. Pallad. I 38, 1.) Alvaria[*](albaria R. aluearia v. a. J.) orientem aequinoctialem spectare convenit . aquilonem evitent, nec favonium minus. alvus[*](aluus T. aluos rS. aluearia v.) optima[*](optima e v. -imeVdT. -ume r. -imas e S cum Gronovio (secundas... tertias).) e cortice, secunda ferula, tertia vimine; multi et e[*](et e VdTS. estis et i R. estis et E. eas et H. eaet v.) speculari lapide fecere[*](facere RE.), ut operantes[*](operantes v. sperantis ll.) intus spectarent. circumlini alvos fimo bubulo utilissimum, operculum a tergo esse ambulatorium, ut proferatur[*](pro feratur G. properatur VRE. prospiciatur dT.) intus, si magna sit alvus aut sterilis operatio, ne desperatione curam abiciant; id paulatim reduci fallente operis incremento. alvos hieme stramento operiri, crebro suffiri, maxime fimo bubulo.[*](Col. IX 14, 1. 2. 8. 9. Pallad. V 8, 7.) cognatum hoc iis innascentes bestiolas necat[*](necant V.), araneos, papiliones, teredines[*](papilione redines R.), apesque ipsas excitat. et araneorum quidem exitium facilius est; papilio, pestis maior[*](dist. S.), lucernis tollitur vere[*](uere RH. uero rTv.), cum maturescat[*](maturescit d v. a. S.) malva, noctu interlunio caelo sereno accensis ante alvos. in eam flammam sese ingerunt.

[*](Varro II 16, 28. Col. IX 14, 15. Geop. XV 4, 4.) Si cibus sentiatur[*](sentiatur VGEv(S). -iantur R.censeatur dC.) deesse apibus, uvas passas siccasve ficos[*](ficus V2dT.) tusas ad fores earum posuisse conveniat, item[*](item conueniat R.) lanas[*](laneas D. an lanae?) tractas madentes passo aut defruto[*](defruto V2dv. defrito r.) aut aqua

[*](Col. IX 6, 1. Diosc. II 105.) Cera fit[*](fit etR. fit ex v. a. C.) expressis favis, sed ante purificatis aqua[*](aqua—9 siccatis om.RE.) ac triduo in tenebris[*](tenebris v.terebris VGd.) siccatis, quarto[*](a quarto RE.) die liquatis igni in novo fictili, aqua favos tegente, tunc sporta colatis. rursus in eadem olla coquitur cera cum eadem aqua excipiturque alia frigida, vasis melle circumlitis. optima quae Punica vocatur, proxima quam maxime fulva odorisque mellei, pura, natione autem Pontica, quod[*](quod ll. S. quam v.) constare[*](constaret RE.) equidem [*](et quidem VG.) miror inter venenata mella[*](uenena mel G.), dein Cretica, plurimum enim ex propoli[*](tropoli V.) habet, de qua diximus in natura apium. [*](11,16) post has Corsica[*](corsicam VGd.), quoniam ex buxo fit, habere quandam[*](quandam G. quantam ll. aliquantam v.) vim medicaminis putatur.[*](Diosc. II 105. Th. H. VII 9, 3.) Punica fit hoc modo: ventilatur sub diu[*](diuo Vv. a. J. diual R. dio Dal.) saepius cera fulva, dein[*](deinde Rv. a. D.) fervet[*](fruet R. feruent VG. -enti d.) in aqua marina ex alto petita addito nitro. inde lingulis hauriunt florem, id est candidissima quaeque, transfunduntque in vas, quod exiguum frigidae habeat, et rursus marina decocunt separatim , dein vas[*](uase d.) ipsum[*](ipsumREV. ipsu V2. ipso r.) aut aquam[*](aut aquam ego. antequam ll. S. aqua J. del. cfr. Diosc. an lente aqua?) refrigerant. et cum hoc ter fecere, iuncea crate[*](grate G. gratae E.gnatae R.) sub diu siccant sole lunaque. haec enim candorem facit, sol siccat[*](sol siccat et VGdTH. sic siccat et r. siccantes G. si sic siccatur v.), et, ne liquefaciat[*](liquefaciat TH. -iant ll. v.),

Et hortorum quidem omnis fere peracta ratio est[*](ratio peractadv. a. S.);

secuntur herbae sponte nascentes, quibus pleraeque [*](pleraeque dv. -raque rD.) gentium utuntur in cibis maximeque Aegyptus, frugum[*](frugus R.) quidem fertilissima[*](fertilissimas et V. -ma et dT.), sed ut prope sola iis carere possit. tanta est ciborum ex herbis abundantia. in Italia paucissimas novimus, fraga[*](fragant RE1. flagant E2.), tamnum[*](tannum d. tamnus R.), ruscum, batim[*](battim d. batim marinam om.VT.) marinam, batim[*](battim Vd. uatim R.) hortensiam[*](hortensianam REv. a. H.), quas[*](quam Vv.) aliqui asparagum Gallicum vocant, praeter has[*](has om.VG.) pastinacam pratensem, lupum salictarium, eaque[*](eamque RE.) verius oblectamenta[*](obiectamentaVGRE.) quam cibos.

[*](cfr. Diosc. II 128.) In Aegypto nobilissima est colocasia, quam cyamon aliqui vocant. hanc e Nilo metunt, caule, cum coctus est, araneoso in mandendo[*](madendo VG.), thyrso autem, qui inter folia emicat, spectabili[*](spectabilis REv. a. G.), foliis latissimis, etiam si arboreis conparentur , ad similitudinem eorum, quae personata in nostris amnibus[*](amnibus B. manibus ll. v.) vocamus, adeoque[*](adeoque v. adeque VG. adaequeRE. at aeque d.) Nili sui dotibus gaudent, ut inplexis colocasiae foliis in variam speciem vasorum potare gratissimum habeant. seritur iam haec in Italia.

[*](Th. H. VII 11, 3. IV 8, 12. (I 1, 7. 6. 11).) In Aegypto proxima auctoritas cichorio[*](cicori R. cicorio v. a. C.) est, quod[*](quod TRES.quam rv.)

[*](Th. H. V 14, 5.3. Diosc. III 197. (IV 187).) Multas[*](multa RE.) praeterea ignobiles habent, sed maxime celebrant cnecon[*](necun VGd. cnicon v. a. S.) Italiae ignotam, ipsis autem oleo, non cibo gratam[*](gratum VG.). hoc faciunt e semine eius. differentia prima:

[*](Th. H. VI 1, 2. 3. 4,1. 1,3. (I 10,6). 4,1. 5,1. 1,3. 5, 2. Diosc. IV 160.) Ergo quaedam herbarum spinosae sunt, quaedam sine spinis. spinosarum multae species. in totum spina[*](spinae sunt coni. S.) est asparagus, scorpio, nullum enim folium[*](folium dREv. forum r. -rem T.) habent[*](habet REv. a. S.(asparagus scorpio pro una herba accipi voluit B).). quaedam spinosa[*](hi spinosa V.) foliata sunt, ut carduus[*](candus R.), erynge[*](erynge S cum B. -gion v. erunge ll. D.), glycyrrhiza[*](glycyrrhiza fH. -zon v. glyciriza R. glic- E. gelyzicyrici G1.gelycy- G2. lycyricia V. licy- d.), urtica; his enim omnibus foliis inest[*](inest dREv. id est r.) aculeata mordacitas. aliqua et secundum spinam[*](spinam v. -na REVen. -nia d. hispaniam G. -nia V.) habent folium, ut tribulus et anonis. quaedam in folio non[*](non om.dREv. a. S.) habent et in caule habent[*](caule habent ll. S. caule v.), ut pheos [*](phleos v. a. H.), quod aliqui stoeben[*](sthoen VG. stheon d.) appellavere. hippophaes[*](hippophaes GdREG. cfr. index et Diosc. hippohae V. hippophyes B. hippophes v. an hippopheos e Theophr.? cfr. XXII 29.) spinis geniculatum. tribulo[*](tribulo Cagnat. -uto RE. -utu VG. -uti dT. -uta v. a. H.) proprietas, quod et fructum spinosum habet.

[*](Diosc. IV 92.) Ex omnibus his generibus urtica maxime noscitur [*](nascitur VVen.) acetabulis in flore purpuream[*](purpureum VGd.) lanuginem[*](lanugine RE.) fundentibus, saepe altior binis (ubitis. plures[*](plures dv. flores V. eius flores G.om. r.) eius differentiae: silvestris