Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
quo vera coniectatio existit, haut frustra spiritus[*](spiritum (-tus G) sidus lunae ova. H) sidus lunam existimari; hoc[*](hoc ē FfR1E1a. et hoc esse ova.G. cfr. v. 21) esse quod terras saturet accedensque corpora impleat, abscedens inaniat. ideo cum incremento eius augeri conchylia et maxime spiritum sentire quibus sanguis non sit, sed et sanguinem, hominum etiam, cum lumine eius augeri ac[*](18,321 sqq.) minui[*](aut minui F1o), frondes quoque et[*](ac (pro et) D(?)va.S(J)) pabula- ut suo loco dicetursentire [*](an nāque?), in omnia eadem penetrante vi.[*]((23) Beda n. r. 41. — cfr. Aristot. meteor. II 1 p. 353b, 8; probl. 23, 31. (30). Plut. plac. phil. II 16 p. 897a. Ambros. hexaem. II 3, 14. Isid. n. r. 42.)
itaque solis ardore siccatur liquor, et[*](et om.a) hoc esse masculum[*](masculinū a) sidus accepimus[*](accipimus F1R1E1ay), torrens cuncta sorbensque. sic mari late patenti[*](mare late patentis FRa) saporem incoqui salis[*](saliis F1a), aut quia exhausto
inde dulci tenuique, quod facillime trahat vis ignea, omne asperius[*](et asperius Fa) crassiusque linquatur[*](liquatur Aop. liquor y) — ideo summam[*](summum E1op. -ma R(?)G. cfr. § 224. Welzhofer Beda p. 40) aequorum[*](equor o) aquam[*](aqua R(?)G) dulciorem profunda[*](profunda horum habere R2. -dam G. -do y. -dit o. -fudit p); hanc esse veriorem causam asperi saporis quam[*](quam om.p) quod[*](quod F2Salmant. v. quia r. de y parum liquet) mare terrae sudor sit aeternus — 5 aut quia plurimus[*](plurimus F2in ras. p Salmant. S. -mum AE (?)yv. pri- mus R2ad marg. pluribus r) ex[*](ex (et F1a) alio F1dTR1a) arido misceatur illi[*](ille y uapor ll.S. -ore v(H). sine uapore Dal.) vapor aut quia terrae natura sicut[*](sicut om. va. (P) H medicatis fDal.) medicatas aquas inficiat. est in exemplis Dionysio Siciliae tyranno, cum pulsus est ea[*](ē se ea DFRa) potentia, accidisse prodigium, ut uno die in portu dulcesceret mare. [*]((10) cfr. Plin. II 45 (XX 1). — (11) Macrob. VII 16, 16. 18. 25. 26. Plut. qu. conv. III 1. — (16) Posid. ap. Diog. Lae. VII 1, 145. Beda n. r. 41.)e contrario ferunt lunae femineum ac molle sidus, atque nocturnum solvere umorem et trahere, non auferre. id manifestum esse, quod ferarum occisa corpora in tabem visu[*](hospitis F1da) suo resolvat somnoque sopitis torporem contractum[*](con- tactu Ay) in caput revocet[*](reuocat Ay), glaciem refundat[*](refundant F1a) cunctaque umifico spiritu laxet. ita pensari naturae vices semperque sufficere, aliis siderum elementa cogentibus, aliis vero fundentibus. sed in dulcibus aquis lunae alimentum esse[*](esse sicut om.FR1E1. sicut in om.a. sicut om.o), sicut in marinis solis[*](solis in maria Beda).
[*](Dicuil 8, 25. - (19) Aristot. meteor. I 13 p. 351a 11. — (216, 3-5) Beda n. r. 40. — (6-8) cfr. Plin. III 131)
Altissimum mare XV stadiorum Fabianu s tradit. alii in Ponto[*](fonte F1Ea) ex adverse[*](aduersorum A) Coraxorum gentis[*](gentes Ad) — vocant Bathea[*](bachea R2. -hex R1) Ponti[*](pontis R1) — trecentis[*](tricentis F. triricentis R) fere a continente[*](continente R1a. -tis R2. -ti??? F. -ti R3rv) stadiis inmensam altitudinem maris tradunt, vadis numquam
repertis.mirabilius[*](mirabile F1fdR1E1a) id faciunt aquae dulces iuxta mare ut fistulis emicantes. nam nec aquarum natura[*](natura a ova.S) miraculis cessat[*](cessit R2). dulces mari invehuntur, leviores haut dubie; ideo et marinae, quarum[*](quarum om.F1dTR1E1a) natura[*](natura est A. -re dT) gravior, magis invecta sustinent[*](sustinet F1dTR1ap). quaedam vero et dulces inter se supermeant[*](super- fusas (pro inuecta) Beda) alias, ut in Fucino lacu invectus[*](inuectu R1a. Iuuencus D2. cfr. Madvig adv.I p. 147)Pitonius[*](Pitonius add. ego ex XXXI 41. Vib. Seq. s. v.) amnis, in Lario Addua[*](ardua FEa. -dita R), in Verbanno[*](uerbanno AE2S. -ano (D?)v. -anono Fd1. -amno R2e corr. -ant no E1d2. -ant com a.cfr. 111 131. IX 69) Ticinus[*](ticus FdE1. micus a), in Benaco[*](bonaco F1dR1E1. -na a. uenaco R2) Mincius, in Sebinno[*](sebinno S coll. III 131. seuinno ADF2av. -irino R. -ino F1dEH) Ollius, in Lemanno[*](lemnano F. lemano R1va. H) Rhodanus: hic trans Alpis, superiores in Italia, multorum[*](mutiorum F1R1Eao) milium[*](militum ATo) transitu hospitali[*](hospitali A. -lis DRaoS. -les r v. cfr. § 118. V 165) suas tantum nec largiores quam intulere aquas evehentes. proditum hoc et in Oronte amne Syriae multisque aliis.[*](cfr. Plin. XXXI 55. Verg. ecl. X 1.4. 5. Mela II 117. Sen. NQ III 26, 5. Timaeus ap. Antig. hist. mir. 140 (155). Sol. 5, 16. — (15) Strabo VI p. 275. 270. 271; VIII p. 389. (Herodot. VI 76). Ov. met. XV 273 sqq. (Sen. NQ III 26, 4). — (19) Strabo V p. 215 init.) quidam vero odio maris ipsa[*](ipsa ADFaov(J). om.r(?) Dal.) subeunt vada[*](uada om.F1R1E1. da a. ipsa uada d), sicut[*](sicuti FRao) Arethusa, fons Syracusanus, in quo redduntur iacta in Alpheum, qui per Olympiam fluens Peloponnesiaco litori infunditur. subeunt terras rursusque redduntur Lycus in Asia, Erasinus in Argolica, Tigris in Mesopotamia et, quae in Aesculapi fonte Athenis mersa[*](immersa E(?)va.S) sunt, in Phalerico redduntur. et in Atinate[*](athinate R. attino Ea) campo fluvius mersus post XX milia passuum exit et in Aquileiensi[*](aquiliensi F2Rad. equal- F1) Timavus[*](temnus F1R1Ea).[*](cfr. Plin. V 72. Tac. hist. V 6. Aristot. meteor. II 3 p. 359a, 17. — (5) Ov. met. XV 313. (Sen. NQ II 20, 3). — (8) Strabo V p. 251. Sil. Ital. VIII 580. — (10. 11) cfr. XXXI 12. (XIII 139. 135).) nihil in Asphaltite[*](a phaltita (-pal- FR1a1) AFR1a1d. -tida a2. -to o) ludaeae lacu, qui
bitumen gignit, mergi potest nec in Armeniae maioris Aretissa[*](aretissa B (D) coll. VI 127. -tisa R. -thisso v. -ssa G. -thusa C(L). aritissa AF2E2J. -sso o. artisa DF1E1a. -tesa d. areisa S e Ptol. V 13, 8); is quidem nitrosus pisces alit. in Sallentino[*](sallentino DFD. sale- rv. cfr. § 240. X V 20(M)) iuxta oppidum Manduriam[*](manduriam Adv. mund-R2. and- or) lacus, ad margines plenus, neque exhaustis aquis minuitur neque infusis augetur. in Ciconum[*](cocco- num Ea. quoco- R1) flumine et in Piceno lacu Velino lignum[*](ligno FRa) deiectum lapideo cortice obducitur et in Surio[*](syrio F1adT. sirio R.cfr. VI 13) Colchidis flumine adeo, ut lapidem plerumque durans adhuc integat cortex. similiter in flumine Silero[*](silero ll.v(D). -lari B. -ro pG. cfr. III 70. 71. 74) ultra Surrentum non virgulta modo inmersa, verum et folia[*](folia F2dR2v. uolia A. uolatilia E2q. in R1. om.r) lapidescunt, alias salubri[*](salu- bria F1REa) potu eius aquae. in exitu paludis Reatinae saxum crescit [et[*](et (om. p) in rubro — enascuntur D3F2R2E2pv.om.r. uncos pos. (H)J. cfr. v. 17 et XIII 139. 135) in Rubro mari oleae virentesque frutices enascuntur].[*]((16) Strabo XVI p. 754. III 172. Lucret. VI 890. — (17) Claudian. carm. min. 26 (49), 19 sqq. Cassiod. var. II 39.)Sed[*](sed et pva.D) fontium plurimorum natura mira est fervore, idque etiam in iugis Alpium ipsoque in mari inter[*](et inter Adva. G. ac inter p. ut inter D3R2S) Italiam et Aenariam in[*](in ego. ut in AdE2pv. et in R2S. ut r) Baiano sinu et in Liri fluvio multisque aliis. nam dulcis haustus in mari plurimis locis, ut ad Chelidonias insulas et[*](et del.F2) Aradum[*](taradum A. har- R2. arabum FEava.C. har- R1) et in Gaditano oceano. Patavinorum aquis calidis herbae virentes innascuntur, Pisanorum ranae, ad Vetulonios[*](ueto- lonios A. ueluto- FREa) in Etruria non procul a mari pisces. in Casinate fluvius appellatur Scatebra[*](statebra AFR1a. -era d2. stabera d1), frigidus , abundantior aestate; in eo, ut in Arcadia[*](arcadia (-cha Ba) FdRaS. -diae rv(J)) Stymphali,
nascuntur[*](enascuntur F2R2va.J. om.R1) aquatiles musculi.[*](Mela II 5. Sol. 7, 2. Augustin. civ. dei XXI 5, 1. Isid. or. XIII 13, 10. — (6-10) Herodot. IV 181. Diodor. XVII 50, 4. 5. Lucret. VI 848. Mela I 39. Ov. met. XV 310. Curtius IV 7, 22. (31). Vib. Seq. (GLm p. 153, 12). cfr. Plin. V 31. (36).) in Dodone Iovis fons, cum sit gelidus et inmersas faces extinguat, si extinctae admoveantur , accendit. idem meridie semper deficit, qua de causa ἀναπαυόμενον vocant, mox increscens ad medium noctis exuberat, ab eo[*](ab eo om.E1. ab R1. a F1a) rursus sensim deficit. in Illyricis[*](illyrico R2S. -riis v) supra fontem frigidum expansae vestes accenduntur. Iovis Hammonis stagnum[*](fons (pro stagnum) et frigidus ova. H), interdiu[*](inter diem F1Ea. -dum R1) frigidum, noctibus fervet. in Trogodytis fons Solis appellatur dulcis et[*](et om.Dal.) circa meridiem maxime frigidus; mox paulatim tepescens ad[*](ac (pro ad) A) noctis media[*](medio A. -ium p) fervore et amaritudine infestatur.[*]((14) Strabo VI p. 271. Paus. II 5, 3. — (15) cfr. Plin. III 151.) Padi fons mediis diebus aestivis velut interquiescens semper aret. in Tenedo insula[*](insulae F1R1a) fons semper a tertia noctis hora in sextam ab aestivo solstitio exundat, et in Delo[*](delon FRa) insula Inopus fons eodem quo Nilus[*](inolus FRa) modo ac ac om.FR1Ea pariter cum eo decrescit augeturve[*](augeturque R(?) va.D). contra Timavum amnem insula parva in mari est cum fontibus calidis, qui pariter cum aestu maris crescunt minuunturque. in agro Pitinate[*](pitunate F1dEa. -tanate R2. t???na??? R1) trans Appenninum[*](apen- ninum F2Rva.S. alpennium F1dEa) fluvius Novanus, omnibus solstitiis torrens, bruma siccatur.
[*](cfr. Plin. XXXI 13. Vitr. VIII 3, 14. Sen. NQ III 25, 3. 4. Sol. 7, 27. 33, 1. Isid. or. XIII 13, 5. Aristot. hist. an. III 12 p. 519a, 18. Aelian. n. an. VIII 21. — (219, 8) cfr. Plin. XXXI 16 (cfr. Theopomp. fr. 229 Müll.). Aristot. meteor. II 3 p. 359b, 17. Ov. met. XV 329 sqq. (Sen. NQ III 20, 6). Vib. Seq. (GLm p. 149, 16). — (9) Vitr. VIII 3, 20. Athenaeus II 17 p. 42e. Val. Max. I 8 ext. 18.) In Falisco omnis[*](omnis ll.G. amnis TSalmant.o. Clitumni amnis zv) aqua pota[*](potata R1Eova.G) candidos boves facit, in
Boeotia amnis Melas oves nigras, Cephisus ex eodem lacu profluens albas, rursus nigras Penius[*](penius AG(S). -nitus orv. -neus (B)H) rufasque iuxta Ilium Xanthus[*](sanctus F1a), unde[*](ad unde suprascr. ex eodem iactu R2) et nomen amni. in Ponto fluvius Axiaces[*](axiaces ego coll. IV 82. (Mela 11 7). astac- ll.v) rigat[*](rigat AfdG(J). inri- rS(D). irri- aopv. cfr. vol. IV p. 499 ad XVIII 29) campos, in quibus pastae nigro lacte equae gentem alunt. in Reatino fons Neminie[*](neminiae AG. -niea D. -nia v(Dal.)) appellatus alio atque alio loco exoritur, annonae mutationem significans. Brundisi in portu fons incorruptas[*](incorruptas AdE2v(J). -tas in spira F2D. -ta in spira r. -ta spera op. -tas semper zS) praestat aquas navigantibus. Lyncestis[*](lyncestis v. linc- AF2E2o ling- R1. in ling- R2. lingentis r) aqua quae vocatur acidula vini modo temulentos facit; item in Paphlagonia et[*](et om.FdR1E1a) in agro Caleno.[*](cfr. Plin. XXXI 16. 26. Vitr. VIII 3, 16. Sen. NQ III 25, 1. (Ov. met. XV 332). Strabo VIII p. 389. Sol. 7, 12.) Andro[*](antro R2. in andro va. S) in[*](in del.F2. om.R) nsula templo[*](in templo R2) Liberi patris fontem nonis Ianuariis semper vini saporem[*](sapore va.S(J)) fundere[*](fundere ego. fluere ll.v. cfr. XXXVII 202 extr.) Mucianus ter consul credit. dies[*](dios E(?)dva.J)θεοδοσία[*](theodosia AdEpH. tedo- v. tecno- B. theudosie R. theodesia (thaeo-F2. haeo- F1) r.θεοδαίσιαWelcker ad Philostr. p. 356) vocatur. iuxta Nonacrim[*](nonacrina (na e corr.) R2. -inam va. B) in[*](in om.Rva. H) Arcadia[*](archadie R. -cadiae va. H) Styx, nec odore differens nec colore, pota[*](pota ego. epota ll.v) ilico necat; item in Liberoso[*](libroso E(?)H. beroso F2d2v. -sa A. embroso p) Taurorum colle tres fontes sine remedio, sine dolore mortiferi . in Carrinensi[*](carinense F. carrensi a. -rriniensi R2. -rrimensi coni.H) Hispaniae agro duo fontes iuxta fluunt, alter omnia respuens, alter obsorbens[*](obsorbens AR2. abs- DF2dv(J). nas- F1. res- Eap. so- R1S.cfr. IX 131. XI 117. XXVII 15 et Fels p. 74). in eadem gente alius[*](alueus F2) aurei coloris omnes ostendit pisces, nihil extra illam aquam[*](aquam ceteris E3va.S) differentes.[*](Plin. ep. IV 30, 2.— (220, 2) cfr. Plin. V 140. — (4) Tac. ann. II 54.) in Comensi iuxta Larium lacum fons largus horis singulis semper intumescit[*](intumescentibus (-sc??? F1) ac F1R1E1a) ac residit[*](residit AF1S. -sidet F2dE2pv. -sedit r). in Cydonea[*](cydonea AH (J). cfr. IV 61. -nia DfdEC. cid- a. lid- R2. cidonie R1. -na p. cynonia v) insula ante Lesbum fons calidus vere tantum fluit. lacus Sannaus[*](sannaus Rdva. B(S). sonn- A. ann- r. inn- f. sinn- B) in Asia circa[*](circumnascente E2va. S) nascente absinthio inficitur. Colophone in Apollinis Clarii specu lacuna est, cuius potu mira redduntur oracula, bibentium breviore vita. amnes retro fluere et nostra vidit aetas Neronis principis supremis[*](supremis ll. G(S). annis su- E3v (L)), sicut in rebus eius rettulimus.[*]((8) Lucret. VI 841. — (12) cfr. Plin. XXXVI 130. — (15) cfr. Plin. XXXI 81.) Iam omnes fontes aestate quam hieme gelidiores esse quem fallit? sicut illa permira, naturae opera, aes ac plumbum in massa mergi, dilatatum fluitare, eiusdemque ponderis alia sidere, alia invehi, onera in aqua facilius moveri, Syrium[*](syrium R2. cfr. XXXVI 130 (B). scy- H. tinereum R1. tyreum (-raeū F) r. tir- p. thyrr- v) lapidem quamvis grandem innatare eundemque comminutum mergi, recentia cadavera ad vadum labi, intumescentia attolli, inania vasa baud facilius quam plena extrahi; pluvias salinis aquas[*](aquis adfo) dulciores[*](utiliores R(?) C e coni. B) esse quam reliquas, nec fieri salem nisi admixtis dulcibus;[*](Aristot. probl. 23, 15. 32. Plut. qu. conv. I 9 p. 627c. — (17) Aristot. 1. 1. 26, 57. — (18) Plut. aet. phys. 12 p. 914. 915. Oppian. hal. V 638. 646. - (20) Beda n. r. 35.) marinas tardius gelari[*](gelari Ay. -re rv. cfr. Rück 2 p. 310), celerius accendi; hieme[*](hie F1E1. hi R1. hy a. himum R2) mare calidius esse, autumnale[*](autumno F2ova.S) salsius; omne oleo tranquillari, et ob id urinantes ore spargere, quoniam mitiget naturam asperam, lucemque deportet; nives in alto mari non cadere; cum omnis aqua deorsum feratur, exilire fontes atque etiam in Aetnae[*](aethnae F2. ethne R2a. ???ne Ri) radicibus, flagrantis[*](flagrantes R2) in tantum, ut quinquagena, centena[*](et cen- tena E2opva.S) milia passuum harenas flammarum globo[*](globo ADFdTBrot.(J). -bos REaz. -bus opv (S)) eructet.
[*]((4) cfr. Plin. XXXVI 181. (Dio Cass. XXXVI 3a). — cfr. Sol. 21, 4. — (9) cfr. Plin. XXXV 179. Diosc. I 101. Strabo XV p. 743.) namque[*](iamque dTpva.S(J)) et[*](et om.p) ignium, quod est naturae quartum elementum , reddamus aliqua miracula, sed primum ex aquis.In urbe Commagenes[*](commagene Eva.G. -nae o. -na a) Samosata[*](Samosatis (P)L) stagnum est emittens limum — maltham vocant — flagrantem. cum quid attigit solidi, adhaeret; praeterea tactu[*](tactu et Ay. -tus et dT(P)D. -tus v. -tu fH. tractu R2. om.R1. et tactu r. -tus p. -tum oSalmant.) et sequitur[*](sequi Ay. exsequitur R2S) fugientes[*](rugientes F.1a. fugien- tis opSalmant.). sic defendere muros oppugnante Lucullo: flag[*](flagrabatque AE2opva.S(J))- rabat miles armis suis. aquis et[*](et A. etiam E2v(J). om.rS) accenditur; terra tantum[*](tamen o) restingui docuere experimenta.
similis est natura naphthae[*](naphtae o. -ptae AF2. -pte R1a. nuptae F1. neptae y). ita appellatur circa Babylonem[*](babylonē DF(y)D. -ne A. -niam rv) et in Austacenis[*](austagenis Ayv. -athenis p. -tragenis dT. astacenis (Salm. exerc. p. 17 1aB) H) Parthiae profluens bituminis liquidi modo. huic magna cognatio ignium, transiliuntque[*](transiliumque A. -luitque p. -lientium y) in eam[*](ea Fp. eum y) protinus undecumque visam. ita ferunt[*](fertur D(?)fJ. cfr. § 203) a Medea[*](Media J2) paelicem crematam, postquam sacrificatura[*](sacrificatur F1a. -tum R2p. -ta R1) ad aras accesserat, corona igne rapto[*](rapta RE(?)opva.D).[*](cfr. Sol. 5, 10. Sen. ep. 79, 2. 4. — (18-20) Ctesias Ind. fr. § 10 p. 250 Bähr. Antig. hist. mir. 166 (182):)
verum in montium miraculis ardet Aetna noctibus semper tantoque aevo materia[*](materiae ignium F1. ign- materia (-iae aG) REava.S) ignium sufficit, nivalis hibernis temporibus egestumque cinerem pruinis operiens. nec in[*](in AF2E2dopyv. om.r S) illo tantum natura saevit exustionem terris denuntians: flagrat in Phaselitis[*](Phaselide B) mons Chimaera, et quidem inmortali diebus ac noctibus flamma; ignem eius accendi aqua, extingui vero terra aut fimo[*](fimo Sabell. e Ctesia. faeno AS. fano d. feno Raoy. foeno (D?)FEpiv. caeno coni. D2) Cnidius
Ctesias tradit. eadem in Lycia Hephaesti[*](ephesti AF1a. epe- R. ephesii F2) montes taeda flammante tacti flagrant, et[*](et om.AE(?)dyva.S(D)) adeo[*](adeo (-os a) sub F1R1a) ut lapides quoque rivorum et harenae in ipsis aquis ardeant, aliturque ignis ille pluviis; baculo si quis ex iis[*](iis Ev. is FR1. istis R2. his rD) accenso traxerit sulcum[*](sulcos FR1Eaova.S), rivos ignium sequi narrant. flagrat in Bactris Cophanti noctibus vertex. [*](Aristot. mir. ausc. 35 p. 833ainit. - Theopomp. fr. 316 Müll. Aelian. var. hist. XIII 16. Strabo VII p. 316. Dio Cass. XLI 45, 2 sqq. (cfr. infra § 240).) flagrat in Medis et[*](???t (om. in) Apv a.D) in Sittacene[*](Sitta- cene H ex Aristot. mir. ausc. 35 coll. Plin. VI 114. cestia (cessia R2) gente E2R2pv. cestia in cuti gente A. cuti (citti F?) gente r. Cissia gente D coll. Herodot. VI 119) confinio Persidis, Susis quidem ad Turrim Albam XV caminis, maximo[*](maximo om.F1R1E1a) eorum[*](corum F1. earum R2) et interdiu, campus[*](inter campos FR1a.dist.ego ex Aristot. (ἐν ὁμαλοῖς τόποις καὶ οὐκ ἐν ὑψηλοῖς)). Babylone[*](babylone DFJ2. -nae A. -nie a. -niae Edv. -bilone R. -ne??? p. -niae o) flagrat[*](flagrat (sc. cam- pus) e ego. -rato R1a. -rat rv)e quadam[*](quaedam F2fR1) veluti[*](uelut Adfo. -ud F) piscina iugeri magnitudine, Aethiopum[*](item aethiopum R2E2va.S) iuxta Hesperu[*](Hesperu P. -rium E(?)v. -rum r. cfr. V 10. VI 197) montem stellarum modo campi noctu[*](noctu nitent E2va.S(D)); similiter in Megalopolitanorum agro. nam si[*](tametsi E3va.J) intermisit[*](intermis sit R. -minis sit Faop. internum sit E. -nus sit E3va.J) ille iucundus frondemque densi supra se nemoris non[*](nem non a. ne??? non R1. nemon F1) adurens et iuxta gelidum[*](ege- lidum P e Strab.) fontem semper ardens Nymphaei crater, dira Apolloniatis[*](apolliniatis R2d. -natis F1R1a) suis portendit, ut Theopompus tradidit; augetur imbribus[*](igni- bus R2) egeritque bitumen temperandum fonte illo ingustabili[*](& ego. a R1a.om.rv), et alias omni bitumine dilutius[*](dilutus R. dulcius F2pz). sed quis haec miretur? [*](cfr. Plin. III 93. Posid. ap. Strab. VI p. 277. — (223, 3) Plin. VI 197.) in medio mari Hiera et Lipara[*](et lipara add. ego coll. Strab.) insulae Aeoliae[*](insulae aeoliae ego. -la aeolia AE1G2 (J). insula FdTR 1aG1(S). -la ??? E3. -la ardet. Aeolię (-ia v) insulę (-la v) R2pv) iuxta Italiam cum ipso mari arsere[*](arsere (asese R1) 11.S. arsit E3v) per aliquot dies sociali bello, donec[*](et donec F1REa expiauit R2S) legatio senatus piavit. maximo tamen ardet incendio Theon ochema dictum Aethiopum iugum torrentesque solis ardoribus flammas egerit[*](regeret R2. regerit S). tot locis, tot incendiis rerum natura terras cremat!Praeterea cum sit huius unius elementi ratio fecunda seque ipsa pariat et minimis crescat a[*](a DF1dRS(D). om.rv(J)) scintillis, quid fore putandum est in tot rogis terrae[*](quae uelut natura q??? R1 (falso iterata)) quae est[*](quaeue est R2S. om.R1. que a) illa natura[*](est — quae om.a), quae voracitatem in toto mundo avidissimam sine damno sui pascit[*](facit FR1E. -iat a)? addantur his sidera innumera ingensque sol, addantur humani ignes et lapidum quoque insiti naturae attritique[*](attritique ego. -tuque (-tusque R2) ll. S. -ta pv) inter se ligni[*](ligna AE(?)pva.S), iam nubium[*](an et nubium (sc. ignes)?) et origines fulminum: excedet[*](excedet AFR1Ea. -dit rv) profecto miracula omnia ullum[*](unum FRaT. num p) diem fuisse, quo non cuncta conflagrarent[*](flagrarent FdTR1a. -ret p), cum specula quoque concava adversa solis radiis facilius etiam accendant[*](accendantur va.H) quam ullus alius ignis. [*]((17) cfr. supra § 237.— (24) Horat. sat. I 5, 97 sqq. — (224, 2) Val. Max. I 8 ext. 18. Liv. XXIV 3, 7.) quid quod innumerabiles parvi[*](paruis Ap. partus va.G), sed naturales, scatent? in Nymphaeo exit e petra flamma, quae pluviis accenditur; exit et ad aquas Scantias[*](scanthias AFa. -ncias R2. -ncies R1), haec quidem invalida, cum transit, nec longe in alia durans[*](uirens R2S.om.a) materia — viret aeterno hunc fontem igneum contegens[*](contexens FR1Eava. G. -tegit R2S) fraxinus —; exit in Mutinensi agro statis[*](statutis a.an sacris? cfr. XXXI 16) Volcano diebus. reperitur apud auctores subiectis Ariciae arvis, si carbo deciderit, ardere terram, in agro Sabino et Sidicino unctum flagrare lapidem, in Sallentino[*](sallentino DFD. sale- rv. cfr. § 226) oppido Gnatia[*](gnatia F2J2.cfr. Niss. lt. II p. 860. natium Ap. ina- v. galacia R2. igna- tia (inn- d) rC. egn- (Be III 102) Bas.) inposito ligno in saxum
quoddam ibi sacrum protinus flammam existere, in Laciniae Iunonis ara sub diu[*](dio E(?)G. diuo F2v) sita cinerem inmobilem esse perflantibus undique procellis;[*](Liv. XXV 39, 16. Sil. Ital. V 72 sqq. — Plin. XXXVI 204. Val. Max. I 6, 1. 2. Lyd. ost. 5 p. 18c. Plut. de fort. Rom. 10 p. 323d. (Peter hist. Rom. fragm. p. 155. 157).) quin et repentinos existere ignes et in aquis et in corporibus, etiam humanis: Trasimenum lacum arsisse totum; Servio Tullio dormienti in pueritia ex capite flammam emicuisse, L. Marcio in Hispania interemptis Scipionibus contionanti et milites ad ultionem exhortanti[*](exhortanti dv. exorta- R2E. exora- ADFa. exorna- R1) arsisse simili modo Valerius Antias narrat. plura mox[*](modo (pro mox) FRIE1ap) et distinctius; nunc enim quadam mixtura rerum omnium exhibentur miracula. verum egressa[*](ingressa R2S) mens interpretationem naturae[*](natura F1Ra) festinat legentium animos per totum orbem veluti[*](uelut AdDal.) manu ducere[*](duce- retur R. -cens a).[*](MCap. VI 611. Die. 5,1.— § 243: Agathem. 15. 16 (MGGm II p. 475 sqq.). MCap. VI 612.)
Pars nostra terrarum, de qua memoro, ambienti, ut dictum est, oceano velut innatans[*](innatrans R1. -ta Ad. inata y. maria i) longissime[*](170) ab ortu ad occasum[*](ad occasum F2d(E?) C(item MCap. Dic.). ab (a??? F1) occasu (-sus R1) DF1Ra. et occ- (-ssus A) Ay. atq. (et v) ab occ- pv) patet, hoc est ab India ad Herculis columnas Gadibus sacratas LXXXV[*](LXXX y. LXXXVIII R2). LXXVIII[*](LXXVIIII R2. -VII MCap. LXXV a. LXX dT.om.p. LXVIII H coll. § 243 extr. (numeros hos et seqq. antiquo more primus scripsit D)) p., ut Artemidoro auctori placet, ut vero Isidoro, XCVIII[*](LXCVIIIAy). XVIII[*](LXVIII AF2y). Artemidorus adicit[*](adiecit y) amplius a Gadibus circuitu Sacri[*](circuitus agri F2R2y. -tu agri F1a. -tura agri R1 (E?)) promunturii ad promunturium Artabrum, quo longissime frons[*](fons DFR1a) procurrat[*](procurat DF1. -rsat R1. -rrit E(?)va.S) Hispaniae, DCCCCXCI[*](DCCCC. XC.ID Ay.cfr. D M E p. 2. -XCI MCap.DCCC. XC id r. CCCCXCI. id H). D. mensura[*](mensurae R(?)pva.D) currit
duplici via: a Gange amne ostioque eius[*](eoum E3ve MCap. eum ll), quo se in Eoum oceanum effundit, per Indiam Parthyenenque[*](partienenque AR1. -te- nienenque R2. -thiensemque r. -thię neque d. -thiamque y. -tyenemque codd. MCap.) ad Myriandrum[*](miriandrum F2.. -dram y. mirandum DF1E1a) urbem Syriae in Issico sinu positam LII.XV[*](LIIIR.LVdT), inde proxima navigatione Cyprum insulam, Patara Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Carpathio[*](carpathio E(?)v -tio FRa. -tro AD mari R(?)C. -ri in rv) mari insulam[*](insulam DFEaD. -la Adep. -las R (?)E3v), Taenarum Laconicae , Lilybaeum Siciliae, Caralim[*](caralim ll. S. -lium v. calarim (B)C) Sardiniae XXI.XIII[*](XXI. XIIIego. XXXIIII AF2yv. -III R2in marg. -IIII. L E3B e MCap. XXX (om. IIII deinde gades X) r.XXI -IIIH), deinde Gades[*](deinde gades AF2E3V. -de eadem y. D In.... (reliquis absc.) R2in marg.)XII[*](XII .L H. XII m. L va.B. XLII. L AyMCap. XXII p. L R2in marg. II . L (V. L R) r. L e. IIII decies centena et quinquaginta Milia pass. E3(B)C. cfr. III 84) .L???, quae[*](quae om.Ay) mensura universa ab Eoo[*](eoo D. eo ll.v) mari efficit LXXXV[*](LXXXII R1. XCV R2in marg. LXXX y. XCVIII v a. B).LXXVIII[*](LXXVIII E3B e MCap. -VII. L y. -IIII i. LXVIII r H. -VIIII pv). [*](Agathem. IV 17 (GGm II p. 476). MCap. VI 613.) alia via, quae[*](qua y) certior et iniri[*](et iniri ego. iteneri A. inirie R1Eead2. -riae F1. inrie a. iniri R2d1. itinere F2E3yv) terreno[*](terreno F2R2E3yv. -raeno A. -re (-rę DEe) non r) maxime potest[*](potest ll. patet pE3v. dist.ego), a Gange ad Euphraten amnem LI[*](LI om.y.IIR2in marg. L F2. DF1. LC E3v).LXIX[*](LXIXH.LXI.X A. LXVIII R2in marg,XIXr. XXI pE3C. XVIII v. om.y (item sqq. numeros)), inde Cappadociae Mazaca CCXLIIII[*](CCXLVII A.CCLXLIIIID1. CCCXIXH), inde per Phrygiam[*](phrygiam E(?)v. fryg- DF. frug- A. frig- r), Cariam, Ephesum CCCCXCVIIII[*](CCCCXCVIIIIApJ. -XCVIII (-CXLVIIIR) rv.CCCCXVH), ab Epheso per Aegaeum pelagus Delum CC, Isthmum CCXII[*](CCXIIom.p. CCCII R).D, inde[*](D inde D1F1dTREaH. inde AF2D1. Deinde D2pv) terra[*](terra—226, 1 mari et om.y)[*](uncos posui cum D MEp. 3)[et Laconico[*](laconico ll.v. lechaico f(P)H. alcyonio J) mari] et Corinthiaco sinu Patras[*](patros Ay) Peloponnesi[*](peloponensi AE2y. pol- i. pell- a. pelo- ponnensessi DF1) XC[*](XCH ex Agathem. IV 17 coll. Plin.IV 9. 11.CCII.D ll.v.CII .D D1), Leucadem LXXXVII[*](LXXXVII.d AH. -VI.id DF1da. -VI Ad F2. -III. id R. -VI-D E(?)pv). D, Corcyram totidem, Acroceraunia LXXXII[*](LXXXII.D MGG m II p. 477. CXXXII. D AE(?)dpv. -II.id (ad R) r. cfr. IV 52) .D, Brundisium LXXXVII[*](LXXXVII .d AFH. -VI-id D. -VI-D rv). D, Romam CCCLX, Alpes usque ad Scingomagum[*](ad Scingomagum H ex Agath. l. l. coll. Strab.p. 179. ad cinco- AG. -ngomacū F2. -neomachum Rd. calcineo- rv) vicum DXVIIII[*](DXVIIII AR(?)H. -VIII rv), per Galliam ad Pyrenaeos montes Illiberim[*](illiberium R1. -birium DFE1ad. -brium va.B)CCCCLXVIII[*](CCCCLXVIIIMGG m II p. 478. -LVI AdD.CCCCC. LVI (-LIII R1) rv.DCCCCXXVIIH), ad oceanum et Hispaniae oram DCCCXXXI[*](DCCCXXXI D ME p. 3. -II AF2D1. CCCXXXII rv. -I H), traiectu Gadis VII. D, quae mensura Artemidori ratione LXXXIX[*](LXXXIX.XLVH ex Agath. l. l. -XCVD1. LXXX. LX.XCVAy. .... et XCV R2in marg.LXXX.IX.XCr.LXXXVI (-VII E3) LXXXV E3C e MCap.)XLVefficit.[*](MCap. VI 614. Dicuil 5, 2. — (227, lsqq.) Agathem. IV 18. 19 (GGm II p. 478-481). MCap. VI 615.) Latitudo autem terrae a[*](a om.DFEea (add.E3)) meridiano situ ad septentriones [*](septemtrio- nem E3va.S), dimidio[*](dimedio Ay. medio R2) fere[*](fere RE2pv. -rme F2aDic. D1. feri r. fieri y) minor, Isidoro[*](minor Isidoro ego coll. D MEp. 6. minoro AE2. -re y. -rj E3. minor R2pv. om.F2a(Dic.). mi r. Isidoro D1) colligit[*](collegit y. -lligitur RE(?)v)LIIII.LXII[*](LIIII. LXII (-LXXII R1. -LXI i) ll.MCap. v (D). XLIIII . LXXXX mil. H), quo palam fit quantum[*](quorum y) et hinc vapor abstulerit et illinc[*](et illinc Ay(E?)v. ill- r) rigor[*](liquor DFRE1aTDic.). neque enim deesse terris arbitror aut non esse[*](aut motis non esse et R2) globi formam, sed inhabitabilia utrimque inconperta[*](incomrepta F1. -orrepta DE1a. -orrupta R1) esse.
haec mensura currit a litore[*](a litore R2v. altiore (-rē D1. -ra R1) r) Aethiopici oceani, qua modo habitatur, ad Meroen DCXXV[*](DCXXV> MGGm II p. 479. cfr. VI 196. DXXV A.DCCCV (DCCCCV R) r. DL mil. E3v. decies centena mil. H.DCCVD1), inde Alexandriam XII[*](XIIR). L??? Rhodum DLXXXIIII[*](DLXXXIIII (-III Adv) ll. D. cfr. V 132.DLXIIIH), Cnidum LXXXVII[*](LXXXVII. D H. -VI (-III DdT) D ll. D. -VI p. -V. D f. -IIII. D E3v). D, Coum[*](coum ll. S. con C cum Sabell. cum v)XXV, Samum C???, Chium XCIIII[*](LXXXIIIIpva.H. cfr. V 136), Mytilenen[*](mitylenen ADFC. mitil- R2aVen. -lonen R1)LXV, Tenedum CXIX[*](CXIXfMGGm l. l.XC.IX (-LX A) 11.XLIXi> D1. XLIVH.XXVIIIC.XXIXv), Sigeum promunturium XII. D, os Ponti CCCXII. D[*](D om.p), Caram- bin[*](carambin v. -abin A. -abim r) promunturium CCCL, os Maeotis[*](maeotidis E3va. D e MCap. -dos R2. memis R1)CCCXII. D[*](D om.p. CCCXVI-D A natanais Rad. -naeis D), ostium Tanais CCLXXV[*](CCLXXVR(?) H. -LXV ADEapv. -LXII FfdT. -LXVI D1. cfr. IV 78), qui cursus conpendiis maris brevior[*](breuioris R2) fieri potest LXXIX[*](LXX.IXll. cfr. MGG m l. l.LXXIIXy. LXXXI p. -IX E3v.XXI. X??? D1 (ad sqq. referens)). [*](MCap. VI 616. 614. 616.) ab ostio Tanais nihil inmodicum[*](nihil inmodicum ego. nihil mod- ll.v. nihil- dum modi coni.D ME p. 4. nihil modi quam coni.S. Nili Cano- picum D1) diligentissimi auctores fecere[*](facere A). Artemidorus ulteriora inconperta existimavit, cum circa Tanain[*](tanais R2. -im C) Sarmatarum gentes[*](gentem y) degere fateretur ad septentriones versus[*](uersas va. S); Isidorus adiecit XII.L???[*](XXII-L R) usque ad Thylen[*](thylen J. tylen A. -lin y. thilen F2. ti- v. thulen C. mithelen R. mitthilenen F1. mythel- D. mitel- r), quae coniectura divinationis est. ego non minore quam proxime[*](proxime dicto (-ta p) AF2pv. -mo dicte (-to R) r) dicto spatio Sarmatarum fines nosci intellego. et alioqui[*](alioquin pva.J. alio DF1R1E1. ali a) quantum[*](quintum DF1R1E1) esse debet quod innumerabiles gentes subinde sedem mutantes capiat? unde ulteriorem mensuram inhabitabilis plagae multo esse maiorem arbitror. nam et a[*](a om.A1y. in p) Germania inmensas insulas non pridem conpertas cognitum[*](cognitas compertum RS. cōpertas conpertas a) habeo.[*](Vitr. I 6, 9. Censorin. d. nat. 13, 2. MCap. VI 596. 609. cfr. Berger Eratosth. fragm. p. 121.— (11) cfr. Berger Hipparchi geogr. fragm. p. 27.) De longitudine ac latitudine haec sunt, quae digna memoratu putem. universum autem[*](autem hunc E3va.S) circuitum Erato-5 sthenes, in[*](in om.eap) omnium quidem litterarum subtilitate, set[*](set ego. et pv. om. ll. D) in[*](in om. p) hac utique[*](???ui???e F1. quippe a) praeter ceteros[*](ceteras Ay) solers, quem cunctis probari video, CCLII milium stadiorum prodidit, quae mensura Romana conputatione efficit[*](effecit AFRea) trecentiens[*](trecenties (tric- y) et AF2y) quindeciens centena milia passuum: inprobum ausum, verum[*](uero R) ita subtili argumentatione [*](argumentatione DFdREapzv(H). con- putat- AR2inmarg.y G) conprehensum, ut pudeat non credere. Hipparchus , et in coarguendo eo et in reliqua omni[*](omni om.DFR1) diligentia mirus, adicit[*](adiecit y) stadiorum paulo minus XXVI[*](XXVIARTyS.XXVrv). [*](cfr. Berger Eratosth. fragm. p. 124.)
alia Dionysodoro[*](dionysodoro E(?)G. -siodoro rv) fides. neque enim subtraham exemplum vanitatis Graecae[*](grecię F1Eap. gratie R1) maximum. Melius[*](melius DF1dRav(G). aelius A1. cae- A2. elius F2. ???el- E1. Cel- E2e. chius z. cidius p. cydnius B) hic fuit, geometricae[*](geometriae DFR1. -ica va.S) scientia[*](scientiae DF1R1Ea) nobilis[*](nobilis om.D); senecta[*](senectā Da. -tu R) diem obiit[*](obit ADF1R) in patria[*](patriae A). funus duxere ei[*](et (pro ei) A) propinquae, adquas[*](adque F1a. atq; D) pertinebat hereditas. hae[*](hec a. heę d. eae va. S), cum secutis diebus iusta[*](iuxta DFR1a) peragerent, invenisse dicuntur in sepulchre epistulam[*](epistula A) Dionysodori[*](dionysidori F. -siodori R2va. G) nomine ad superos scriptam: pervenisse eum a sepulchre ad[*](ab R2S. ad R1) infimam terram; esse[*](esseque E3va S) eo stadiorum XLII[*](XLII AF2in ras. (RE?)v. alii Dad). nec defuere geometrae qui interpretarentur
, significare epistulam a[*](a om.R) medio terrarum orbe[*](orbem D) missam[*](missa Da), quod[*](quo R2E3va.D. quae p) deorsum ab summo longissimum esset[*](esse ADFapva. C) spatium et idem pilae medium. ex quo consecuta conputatio est, ut circuitum[*](circuitu E(?)va. S (J)) esse CCLII[*](C???CLII AR2fp(P) H. -LV rv) stadiorum pronuntiarent[*](pronuntiaret F2).Harmonica ratio, quae cogit rerum naturam sibi ipsam congruere, addit[*](addita AF2) huic mensurae stadiorum[*](stadia va. S)XII[*](XIIz(P)H. cfr. § 87.VIIll.v) terramque[*](terram A) XCVI[*](XCVI DFdRH.XC. VI Eeapl. XCVI mil. E3v.XC.V A. XCV D) partem totius mundi facit.
Hactenus de situ et miraculis terrae aquarumque et siderum ac ratione universitatis atque mensura[*](mensurae o. -re a). nunc de partibus, quamquam infinitum id quoque existimatur nec temere sine aliqua reprehensione tractatum[*](tractandum o), haut ullo in genere venia iustiore[*](iustiore si Ao(R?) H. -or est DF1a. -or E1. -or si E2. -or est si F2va.H), si modo minime mirum est hominem genitum non omnia humana novisse. quapropter auctorem neminem unum sequar, sed ut quemque verissimum in quaque parte arbitrabor, quoniam commune ferme [*](dist.oU 45) omnibus fuit, ut eos quisque[*](quisquis A) diligentissime situs diceret, in[*](disceret in o. -ret ex vet. Dal.) quibus ipse prodebat[*](prodibat ovet.Dal.). ideo[*](ideoque o) nec culpabo aut coarguam
quemquam. locorum nuda[*](nuda om.A) nomina et quanta[*](quantum DF1RE1a) dabitur brevitate ponentur, claritate[*](ponentur claritate om.DF1R1E1a) causisque dilatis in suas partes; nunc[*](nec F2D1) enim[*](item R) sermo de toto est. quare sic accipi velim, ut si vidua[*](si uidua ARd1G. si diuidua r. sicut uidua v) fama sua nomina, qualia fuere primordio ante ullas res gestas, nuncupentur[*](nuncupetur DF1RE) et[*](et om.f) sit quaedam[*](queddam p. quia edem DFIR1a) in his nomenclatura [*](nomen datura apVen. -encul- tura Ad.de mendo cfr. p. 133,19) quidem, sed mundi rerumque naturae.[*](Herodot. II 16. Agathem. I 3 (GGm II p. 472). Sail. Iug. 17, 3. Oros. I 2, 1-3. Hygin. astr. I 8 (Isid. or. XIV 2, 1; n. r. 48, 2). Mela I 8. Div. orb. 1 (GLm p. 15). Dic. 1, 2. Sol. 23, 13. MCap. VI 622. 624. 626. 623. Beda n. r. 51.) Terrarum orbis universus in tres dividitur partes, Europam, Asiam, Africam. origo ab occasu solis et Gaditano freto, qua inrumpens oceanus Atlanticus in maria interiora diffunditur[*](effunditur codd. aliquot Bedae). hinc[*](huic o) intranti dextera[*](dextra ova.S) Africa est, laeva Europa, inter has Asia[*](asiae R2. -ia est va. H. -ia compar est aliis duabus Beda). termini[*](termin' ??? R2 -ni sunt Beda) amnes Tanais et Nilus. XV p. in longitudinem[*](longitudine et 13 latitudine yBeda) quas diximus fauces oceani patent, V??? in latitudinem, a vico Mellaria[*](mellaria AF2dv. inel- y. metta- E. meitia- a. metia- r) Hispaniae ad promunturium Africae Album, auctore Turranio[*](turranio AH(J). thu- E2. turannio DFdBas.(S). turanio R2. -rinio R1. -ramnio v. tyr- ra???nio y. -ranio i) Gracile[*](gracile F2E2dTyJ. -lae A. -li H. glacile DF1 -lle r. gracula v) iuxta genito. [*](Nepos fr. 49 Halm. Sol. 23, 13. — (231, 1) Mela I 27 (II 95). Sol. 1. 1. MCap. VI 624. 625.) T[*](T. Ay(Rd?) v. et (et titus E2) r). Livius ac Nepos Cornelius latitudinis tradiderunt minus[*](minus ll. J. ubi minus (minimum C) v)VII p., ubi vero plurumum, X: tam modico ore tam inmensa aequorum vastitas panditur. nec profunda altitudo miraculum minuit. frequentes quippe taeniae[*](temae y. tenuae DF1RE2. –ue a.om.E1) candicantis[*](candicatis F1a. -cantes Ad. cordiantes y) vadi carinas territant. qua de causa
limen interni maris multi eum locum appellavere. proximis [*](proximus F1day. -ma pva. H. an proximi?) autem faucibus utrimque inpositi montes coercent claustra, Abila[*](abila ypv. abilla (athlans F2) r. abyla d(?)H. cfr. MGGm II p. 122) Africae, Europae Calpe[*](calpae AE. calepae D1. -lipae D2. -lapae y), laborum Herculis metae, quam ob causam indigenae columnas eius dei vocant creduntque perfossas[*](perfossos (sc. montes) F1adTSalmant. P) exclusa antea admisisse maria et rerum naturae mutasse faciem.[*]((9) Eratosth. ap. Varr. r. r. I 2, 3. (Varro LL V 6). Lucan. IX 411 sqq. Augustin. civ. dei XVI 17. Cosmogr. 1b (GLm p. 71). — (16) Sol. 2, 24. MCap. VI 638 extr.) Primum ergo de Europa, altrice victoris omnium gentium populi longeque terrarum pulcherrima, quam plerique merito non tertiam portionem fecere, verum aequam, in duas partes ab amne Tanai ad Gaditanum fretum universo orbe diviso. oceanus a[*](a AS. ac R1. hac D1dE1. hoc rv) quo[*](quo AS. quod rv) dictum est[*](3) spatio Atlanticum mare infundens et avido meatu terras, quaecunque[*](quacumque uenerit ex parte o) venientem expavere, demergens resistentes quoque flexuoso litorum anfractu[*](in- fractu DE1a) lambit, Europam vel maxime recessibus crebris excavans[*](cauans F1R1a), sed in quattuor prae[*](praecipue va. H)- cipuos sinus, quorum primus a Calpe Hispaniae extimo[*](exi- stimo DF1R1Ea), ut dictum est, monte Locros, Bruttium[*](bruttiniu DF1R1a. brutinum Eva.C. byritium R2. brittiū F2) usque promunturium,[*](4) inmenso ambitu flectitur.
[*](cfr. Mela II 87. MCap. VI 627. 628.) In eo prima Hispania terrarum est, ulterior appellata, eadem Baetica, mox a fine Murgitano[*](murgitano D coll. § 8. 17. urg- ll. G. uerg- p. uirg- v. urcit- (B) U 46 coLL. § 19) citerior eademque Tarraconensis ad Pyrenaei[*](pyrenen d. -enea a3va.S. -enae??? R1) iuga. ulterior in duas[*](duas parties per DFEa.cfr. v. 10) per longitudinem provincias dividitur, si quidem Baeticae latere septentrionali[*](septentrionali pv. -lis ll) praetenditur[*](ptenditur a. prot- va.G) Lusitania, amne Ana
discreta. ortus hic[*](hinc F2) in Laminitano[*](lamminitano AR2. lumi- a. lanumi- E2. cfr. § 25. XXXVI 165) agro citerioris Hispaniae et modo in stagna se fundens[*](seffundens A. se diff- a), modo in angustias[*](angustias Av. -ia r) resorbens[*](esorbens D1. -be R1. sorbens E1. orb- D2Fla) aut in totum cuniculis condens et[*](et —gaudens om.FR1Ea) saepius nasci gaudens in Atlanticum oceanum effunditur. Tarraconensis autem[*](autem hinc va.G(H)), adfixa Pyrenaeo totoque eius a[*](a om.E1R(?)C) latere decurrens et simul ad Gallicum oceanum Hiberico a[*](a om.AF2E2va. G) mari transversa se pandens , Solorio monte et Oretanis iugis Carpetanisque[*](carpetanisque AB. carpit- R2. carpent- rv) et Asturum a Baetica atque Lusitania distinguitur.[*](Sol. 23, 8. (MCap. VI 627). Mela II 88, MCap. VI 630. — (233, 1-3) Mela II 96.) Baetica, a flumine mediam[*](eam mediam va.S(J)) secante cognominata, cunctas provinciarum diviti[*](diuite H. sed cfr. VII 108) cultu et quodam fertili ac peculiari nitore praecedit. iuridici conventus ei[*](ei om.DF1R11E1a) IIII, Gaditanus, Cordubensis[*](cordubensis astigitanus om.DF1RE1a), Astigitanus[*](astigitanus B. cfr. § 12. astici- E2d. -isi- v. -iciitams A. -icianus F2), Hispalensis. oppida omnia[*](omni DF1R1E1a) numero CLXXV, in iis coloniae VIIII[*](VII AdTva.B), municipia c. R. X[*](C. R. X (= civium Rom. X) AD. cui' romano X R2. om.R1. CRL??? r. VIII B. XVIII v), Latio antiquitus donata XXVII[*](XXVII D.XXV . X A. XXII.X (XXII R2) r. XXIX v), libertate VI, foedere III, stipendiaria CXX. ex his digna memoratu aut Latio[*](latio (-to A. -tiore E2) ll.v. latiali B. -ino D. cfr. VII 117) sermone dictu facilia, a flumine Ana litore oceani oppidum Ossonoba[*](ossonoba (-oua A. osonoba R1) ll.v(G)J. onu- bia R2. onoba B. cfr. Mela III 7. Osca Onoba M Pt p. 108), Aestu[*](asturiae (-ria F2. lusturia B) AF2E2va.H)- aria cognominatum, inter confluentes[*](inter confluentes D. interfl- ll.v) Luxiam[*](luxiam aturium DfdEa. Luxia et Urium va.D) et Vrium, Hareni[*](harenei R2. -nae v(H). -re???n R1. Vareni F2. mariani B(Brot.)e Ptol. II 4,12. ariani G) montes, Baetis fluvius, litus Curense[*](curense EB(D). curr- R2d. curs- v. curenense DFR1a. corense A(?)C. cotense M Ptp. 109) inflexo sinu,
cuius ex adverso Gadis[*](gades C) inter insulas dicenda[*](dicenda A.cfr. IV 119. Mela II 97. -das r. -dae. v), promunturium lunonis, portus Baesippo[*](baesippo R2B. uaes-Av(J). ues-r. cfr. § 15 et Ptol. 11 4, 10), oppidum Baelo[*](belo Rad. -on va.S), Mellaria, fretum ex Atlantico mari, Carteia, Tartesos[*](tartesus E2. cart- A. -sos F2va.B(J). ???artesos F1) a Graecis dicta, mons Calpe.[*](Mela II 94. — Agrippa fr. 2 R. — (9) Mela III 3.) dein litore interno oppida[*](oppida ll. S. -do dv. -dū a3C) Barbesula cum fluvio, item Salduba, oppidum Suel[*](sue R. siue D2FEa. uel va.B), Malaca cum fluvio foederatorum[*](foederatorum— cum fiuuio om.DF1R1E1a). dein Maenuba[*](menoba (mae-H) R2va.J) cum fluvio, Sexi[*](sexi ll. Brot. sexti v) cognomine[*](cogno- mine firmum D2. fir- cog- ll.v) Firmum Iulium, Sel[*](sel AD. sell R2. ser r. sex Tva. B (cfr. Mela II 94). sexi et B. selambina G e P tol. II 4,7), Abdara[*](abdafa a. -dera va.J), Murgi[*](murci DRa. -rti F1. -rcis E. -rgis va S), Baeticae finis. oram eam in[*](in R2S. om.rv) universum[*](uniuerso R2a1. -sam a2va.S) originis Poenorum existimavit M. Agrippa; ab Ana autem Atlantico oceano obversa Bastulorum[*](uastu- lorum A) Tur[*](turdulorum om.DF1E1)- dulorumque est. in universam Hispaniam M. Varro pervenisse Hiberos[*](hiberos R(?)D. yb- a2. ib- C. hiberas (yb- a1) rov) et Persas et Phoenicas[*](phaenicas o. poe- Ava.C. fen- r) Celtasque et Poenos tradit. lusum[*](lysum Ea. lis- o) enim Liberi patris aut lyssam[*](lissam R2. lysyam a. lysam DFETva.G. lis- R1o) cum eo bac[*](bachantem Tova.G)- chantium nomen dedisse Lusitaniae et Pana praefectum eius universae[*](uniuersa o). at quae[*](atque R2a. autque DF1R1E. aut (autem o) quae F2do) de Hercule ac Pyrene[*](pyrane R. -renae E. pirene o. -rine A) vel Saturno traduntur fabulosa in primis arbitror.Baetis, in Tarraconensis[*](tarraconiensis F) provinciae non, ut aliqui [*]((16-234, 4) cfr. Mela III 5.) dixere, Mentesa[*](mētesa av(D). cfr. § 19.25. CIL IIn.3377 sqq met- DFE. mentes (mon- R2) R. -tis A. -tisa S e Ptol. II 6,58) oppido, sed Tugiensi[*](tuguensi DFIR1Ea. tyng- F2. tuge- R2va.G) exoriens saltu— iuxta quem Tader[*](tvder F2) fluvius, qui Carthaginiensem agrum rigat
—, Ilorci refugit Scipionis rogum versusque in occasum oceanum Atlanticum, provinciam adoptans, petit, modicus primo, sed multorum fluminum capax, quibus ipse famam aquasque aufert[*](aut fert A. auferri R. -rre a.om.E1). Baeticae primum ab Ossigitania[*](ossigitania L. -tama E. -tana a. -ttania R. -getania (osi- A) rv(D)) infusus, amoeno blandus alveo, crebris dextra laevaque accolitur oppidis.Celeberrima inter hunc et oceani oram in mediterraneo Segida[*](segeda a2va. S) quae Augurina cognominatur, Vlia[*](ulia Ukert II p. 366. cfr. M Pt p. 117a. iulia (-iae Dr1E1a) ll.v) quae Fiden[*](fidentiae Dea. -te R)- tia, Vrgao quae Alba, Ebora[*](ebura A(?)va.S(D1)) quae Cerialis, Iliberri[*](iliberi va.S) quod Florentini[*](Florentini D2cum Hiibnero CIL IIp. 285. cfr. M Pt p. 120b. liberini AF2R2v. -ri??? F1. -rinis r), Ilipula[*](ilipula G. -pyla A. ilypula R2. lipida (lyp- R1) r. libida v) quae Laus[*](laus artigi AF2G. -astici F1. clausa (-sia R2) stici rv), Artigi quod Iulienses, Vesci quod Faventia, Singili[*](singilia (va.H)D2. cfr. Hübner l.l. p. 272. -gelis R2), Ategua, Arialdunum, Agla[*](Agla minor AF2R2E2v (Brot.). -nur r. Aglaminor Dal.) Minor, Baebro[*](bebro E2. bedro R2. bedo DFdR1E1. beclo a), Castra Vinaria, Cisimbrium[*](pisim- brium AFR2. epi- d. episibr- va.S), Hippo[*](ippo F. ipho Dd1R1Eava. G. fipho d2R2) Nova[*](noua AE2v. noba r), Ilurco[*](illurco B. iliu- A. ilyrico DdE. ill-v. ylir-Ra. ylyr-F), Osca, Oscua[*](escua va.J. sine oscua M Pt p. 119), Sucaelo[*](sucaelo (-celo a. -calo E1. suelo R) unditanum ll.J. succubo nud- B. -ccabon ud- v. suel onud- M Pt p. 119), Vnditanum, Tucci[*](tucci AF2G(J). tuai R1. tu???i F1. tuati rv(H)) Vetus, omnia[*](obuia F2E2C Bas.) Baste[*](bastetaniae R(?)v. uast- r)- taniae[*](dist.va. H(D2)) vergentis ad mare. conventus vero Cordubensis circa flumen ipsum Ossigi quod cognominatur Latonium[*](latonum a. laconium (-icum C) ETva.D), Iliturgi[*](illiturgi Ava.H(J)) quod Forum Iulium, Ipra[*](ipra isturgi AD. cfr. CIL II n. 2121 sqq. ipast- dav. iprast-r), Isturgi quod Triumphales[*](triumphales ucia D2philol.XXX p. 292. -le sucia (sutia E2) AR2E2D. -le sacia J. -le setia S. -le sitia v. faletia (-ico R1) r), Vcia et XIIII[*](XIIIIv(D2coll. Hiibnero l.l. p. 298). XVIIAD1. XIII R (M Pt p. 115. 117). XVI r) p. remotum in mediterraneo Obulco[*](obulgo A) quod Ponti[*](pontificaese F. ponficense D. bonf- E1a)-
ficense appellatur, mox Ripa, Epora[*](ripepora ARava. H. epora S) foederatorum, Sacili[*](facili DF1R1B. -lin R2. facili E1a. faci E2. faci AF2dv) Martialium, Onuba[*](onoba B e Ptol.) et dextra Corduba colonia Patricia[*](patriciae DF1dRE1aH) cognomine , inde primum navigabili Baete oppida Carbula, Detumo[*](detumo TD2l.l. p. 293. -ma A2in ras.E2B (M Ptp. 117). -mmo r. decumo dv. -ma Ven. (J). detunda S e Ptol.), fluvius Singilis[*](singilis AE2D. -gulis rv. cfr. § 12 init.), eodem Baetis latere incidens.Oppida Hispalensis conventus Celti[*](celci F1. -cia F2. celtia R2E1. -ica ava.H), Axati[*](axati arua D. -ti araua A. -tiara G. aexatim faua R2. exatifaua R1. axaua F1. araua DdE. auara F2. raua a. arua H. om. v), Arua, Ca[*](canama H. camana E. -nia R. caniania Dd. ???a???nia F1. canina a. ciniana A. saci- F2. arruci G. uaca- mana v)- nama, Naeva[*](naeua D2cum Hübnero l.l.p. 137. aeua DE. eua r. euia H. menoba G. acria v), Ilipa cognomine Ilpa[*](ilpa A2in ras.R2B(D). illpa E2. ilpia F2. ilba F1. illa rS. ilia H. del.G(J). magna C e Ptol. II 4,10. ila v), Italica et a laeva Hispal[*](hispal AJ. -lis G e Ptol. -li rv) colonia cognomine Romulensis[*](romulensis Aav(J). -liensis rS), ex adverso oppidum Osset quod cognominatur Iulia Constantia, Lucurgentum[*](lucurgentum F2D2. lugurg- R2. lurg- AJ. -tium E2. uirg- v. iurgentum (???urg- R1) r. uerg- G. cfr. CIL II n. 1264) quod luli Genius[*](genius orippo H cum Caro (antiq. Hispal. 3,20). genitor ippo F2. -tor ippu Ad. -tor (gentior R1. -iori R2) bippo r. -tor hippo v), Orippo, Caura, Siarum, fluvius Maenuba[*](menubae DFE. -be Rad. -noba va.J), Baeti[*](baeti R (?)G. om.rv) et ipse a dextro latere infusus. at inter aestuaria Baetis oppida[*](oppidu E2a3va.S) Nabrissa[*](nebrissa va.S) cognomine Veneria et Colobana[*](colobona R(?) va.J. conobana M Pt p. 122a), coloniae[*](colonia D2. l.l.p. 270) Hasta[*](asta d(?)va. D. cfr. Mela III 4) quae Regia dicitur et in mediterraneo Asido quae Caesarina.
Singilis[*](singilis AE2TD. -gulis Rv. si ong- r. cfr. §10 extr.) fluvius, in Baetim[*](baetim AE2C. betim R2 -tinis F2. belis r) quo dictum est ordine inrumpens , Astigitanam coloniam adluit, cognomine Augustam[*](augustam F2dav. ang- r) Firmam, ab ea navigabilis. huius conventus sunt reliquae coloniae[*](colonia AE2) inmunes[*](inmunes AF2R2v. -nis r) Tucci quae cognominatur Augusta Gemella,
Ituci[*](itycci A. itucci Dal. iptuci D1. sed cfr. M Pt p. 122a) quae Virtus Iulia, Vcubi[*](ucubi quae AdJ. aut (at E1) ubique r. Attubi quae v) quae Claritas Iulia, Vrso quae Genetiva[*](genetiua Momms. ephem. epigr. II p. 119. genua ll.v) Vrbanorum, inter quae fuit Munda, cum Pompeio[*](pompeii da2va.S) filio rapta[*](capta va.S); oppida libera Astigi[*](astigi AC. astygi (ca- R1) rS. -giae v) vetus, Ostippo[*](ostippo AF2E2v. sost- r); stipendiaria Callet, Callicula[*](callicula dD. galli- AR1. gallu- r. calu- v. calletula R2. -ecula S), Castra Gemina, Ilipula Minor, Marruca, Sacrana[*](sacriana R), Obulcula, Oningi[*](Oningi Sabora Ventippo Momms. CII. II p. 194. oningis (onnig- a. onung- E2) ab ora uenti (uenienti G) pro (prope v) ll. v), Sabora, Ventippo. Maenubam[*](maenubam AJ. nubam E. nebub- a. nenub- r. menobam v) 5 amnem, et ipsum navigabilem, haut procul accolunt Olontigi[*](Olontigi Laelia Lastigi Momms. l. l. (Caelia M Pt p. 122b). alontigicaeli (olo- A) ADFED. -celi dRav et ala- stigi (-gie R2) AF2R2. alost- a2v. lost- r), Laelia, Lastigi.Quae autem regio a Baete ad fluvium Anam tendit extra praedicta, Baeturia appellatur, in duas[*](diuisa partes om.E1) divisa[*](sidusa D. ???dusa R1. situsa a) partes totidemque gentes: Celticos, qui Lusitaniam attingunt, Hispalensis conventus, Turdulos, qui Lusitaniam et Tarraconensem accolunt, iura Cordubam petunt. Celticos a Celtiberis ex Lusitania advenisse manifestum est sacris, lingua, oppidorum vocabulis, quae cognominibus in Baetica distinguntur: Seriae adicitur Fama Iulia, Nertobrigae Concordia Iulia, Segidae Restituta lulia, Contributa[*](contributa AaB. -tae rv(H. lac. signum auctore S praefixit D) Iulia Vgultuniae[*](ugultuniae cum M Pt p. 124a (et dist.). -niacum J. ucul- v. mugul- R2. -tuacum R1. ugultu- macum A. ucul- E2. mucul- (-miacum a) r), cum qua[*](qua M Pt l.;. quae ll.v) et[*](et om.DF1Ea) Curiga nunc est, Lacimurgae[*](lacimurgae M Pt p. 124a. 127b. -ge Eava.B. lacinimuriae A. -urge F2dTR. -gi D. -usge D. -nemurge F1. laconimurgi B) Constantia lulia, Stere[*](steresibi A. teresibus Rva.D2)- sibus Fortunales et Callensibus Aeneanici[*](enianici Fa. ema- Rva.J). praeter haec in[*](in del. M Pt p. 126b. an item?) Celtica Acinippo[*](acinippo R2B(S)e Ptol. II 4, 11. CIL II n.1351. -ipro A. -ipo Brot.(D)e nummis ap.Eckhel. 1, 47. -ibro r. -imbro v), Arunda, Arunci[*](arungi A. -nti R1. aruci Brot. S. 'Apoukki Ptol. l.l.), Turobriga[*](iturobriga J2), Lastigi, Salpesa
[*](lastigi salpesa S cum Caro (antiq. Hispal. 3,61). -gis alp- AT. -gi alp- rv. iastitis (iastigii d2) alp- d), Saepone, Serippo. altera Baeturia[*](baeturia H. bet- v. uet- ll), quam diximus Turdulorum et conventus Cordubensis, habet oppida non ignobilia Arsam, Mellariam, Mirobrigam[*](mirobrigam AS. -icam rv) Reginam, Sosintigi[*](reginam, sosintigi D2philol. XXX p. 304. cfr. M Pt p. 124a. regio- nes osintigi AF2G. -nes (-nis H) osintiadi (-dis v) rv), Sisaponem[*](sisae- ponem FR. sisep- ad. isep- va.B). [*]((7. 8) cfr. Mela II 94. III 4.) Gaditani conventus civium Romanorum Regina, Latinorum Laepia Regia[*](laepia regia M Pt p. 123.a -pia ulia G(S). lepia relia AF2. lepia R2. regia rv(H)), Carisa cognomine Aurelia, Vrgia[*](urgia AF2G. augla R2in marg. urigia rv. uria C(e codd. B). ugia M Pt p. 123a) cognominata Castrum Iulium, item Caesaris Salutariensis; stipendiaria Besaro, Belippo, Barbesula[*](barbesula AF2B. -sulla E2. -su R2. -s??? R1. -sulu rv. -lae (subl. dist.) M Pt p. 120b), Blacippo[*](blacippo D2l.l. p. 309. ulac- A. lac- R2B. ululacipro F2. lac- rv), Baesippo[*](baesippo B. uasis???pro A. bassispro rv), Callet[*](callet AR2B. ga- rv. cfr. XXXV 171), Cappa cum[*](cappa cum D2l.l. p. 308. cappacum ll. S. -agum v) Oleastro, Iptuci[*](iptuci D2l. l. p. 308. ituci AS. -cci G. icocio rv), Ibrona[*](ibrona M Pt p. 125b. brona AD. brala R. brana rv), Lascuta[*](lascuta D coll. Zobel span. Münzen 8. 16. -ula REaJ. laseula A. liscula r v a.B. lacibi G. del. B), Saguntia, Saudo, Vsaepo[*](saudo usaepo M Pt l. l. situdo us- AJ. saudo usaepro DF. -sae porro Ea. -dorisae pro R. -sae porro dT. audorisae. porro S. andori- sippo G. -sae. porro v(H)).[*](Agrippa fr. 3 R. MCap. VI 632 extr. Dim. 24.) Longitudinem universam eius prodidit M. Agrippa CCCCLXXV[*](CCCCLXV Ava. H) p., latitudinem CCLVIII[*](CCLVIII AJ. -LIIII R. -LVII rv), sed cum termini Carthaginem usque procederent: quae causa magnos errores conputatione mensurae saepius parit, alibi mutato provinciarum modo, alibi itinerum, auctisque[*](auctis v. dist. ego) aut deminutis[*](deminutis AE. dim- rv) passibus . incubuere maria tam longo aevo, alibi processere
litora, torsere se[*](se et DF1R1va. G(S).,et Ea) fluminum aut correxere flexus. praeterea aliunde aliis exordium mensurae est et alia meatus. ita fit ut nulli duo concinant[*](concinnant ADF1. con- ueniant a. ita concinant R2).[*](MCap. VI 631.)Baeticae longitude nunc a Castulonis oppidi fine Gadis CCL et a Murgi maritima ora XXV p. amplior[*](amplius FR1a), latitudo[*](latitudo AR2v. alti- r) a Carteia Anam[*](carteia anam AF2R2D. -eianam r. -na v) ora[*](mora FRa)CCXXXIIII[*](CCXXXIIII ARS. -VII r H. CCXXIIII v e M Cap.) p. Agrippam[*](agrippam Av. -ppa r) quidem in tanta viri diligentia praeterque in hoc opere cura, cum orbem[*](orbem cum A(?)Brot.) terrarum orbi[*](urbi va.H (D). om. E2a) spectandum[*](spectandum Av. -ntum (specca- R1) r) propositurus[*](propositurus G. -ros ll) esset[*](esse terras se A. -rras r), errasse quis credat et cum eo Divum Augustum? is namque conplexam eum[*](eum dTa3C. eam ll.v) porticum ex[*](ex AF2R2v. et r) destinatione et commentariis M. Agrippae a sorore eius[*](sua (pro eius) Brot.) inchoatam peregit.
[*]((16) MCap. VI 632 init.) Citerioris Hispaniae sicut conplurium provinciarum aliquantum vetus forma mutata est, utpote cum Pompeius Magnus tropaeis suis, quae[*](suis quae (quas R2) AF2R2v. om.r) statuebat in Pyrenaeo, DCCCLXVI[*](DCCCLXVIAD2. -LXXVI H(D1). -LXXVII rS. -XLVI v) oppida ab Alpibus ad fines Hispaniae ulterioris in dicionem[*](inditionum F1a.om.A. in deditionem F2) ab se redacta testatus sit. nune universa provincia dividitur in conventus VII[*](II DE1a), Carthaginiensem, Tarraconensem , Caesaraugustanum, Cluniensem, Asturum, Lucensem [*](lucensem AE2B. lucie- R2. lucre- r M Cap.v), Bracarum[*](braccarum F2R2. bacc- F1R1a. bac- DE1). accedunt insulae, quarum mentione[*](mentione Rd(?)v. mensi- r) seposita civitates[*](ciuitates post praeter et prouincia ipsa post aliis traiecit B) provincia ipsa praeter contributas aliis[*](alis AF2E2v. om.r) CCXCIII[*](CCXCIIII G)[*](comma pos. D2) continet, oppida CLXXVIIII[*](con- tinet— CLXXVIIII om.DF1R1E1a. continet om.F2), in[*](in om.A) iis colonias XII[*](CLXXVIIII R2H. CLXVIIII AF2, om.E2v), oppida civium
Romanorum XIII, Latinorum veterum XVIII, foederatorum [*](foederatorum Adv. -tum r D1, cfr. § 10) unum, stipendiaria CXXXV[*](CXXV R1. LXXXV R2. CXXXVI a2L. -II v).[*]((6) Mela II 94. Sol. 23, 8. — (10) Mela II 93.) Primi in ora Bastuli, post eos quo[*](quo AF2E2v. qui r) dicetur[*](dicetur C. -citur ll.v) ordine intus recedentes Mentesani, Oretani[*](orecanii F1. -nsi DR1a. -ngi R2) et ad Tagum Carpetani[*](car- petani RaC. -entani Adv. -arii E2. -eiani r), iuxta eos Vaccaei, Vettones[*](uettones AJ. uetio- DR1E. uaetio- F1. uaeto- F2. ueo- a. uecto- R2dv) et Celtiberi Arevaci[*](areuaci AdTH. -ebaci (-cie R2) R. afre- r. arre- v). oppida orae proxima Vrci[*](Aurci D1. Ised cfr. Ptol. II 6, 13. CIL II n.3750) adscriptumque[*](adscriptum est quae FRa) Baeticae Baria[*](baria AF2D2. -rea rv), regio Bastitania[*](bastitania AJ. -tana R2in marg. mauitania rB (H). mauri-v(Dal.)), mox deinde[*](deinde D2philol. XXXII p. 627. deitannia (-ania v. -anania A) dein LL. v. cfr. U 49) Contestania, Carthago Nova colonia, cuius a promunturio, quod Saturni vocatur, Caesaream Mauretaniae urbem CLXXXXVII[*](CLXXXXVII AD. CLXXXVII rv) p[*](p. Av. p r). traiectus. reliqua in ora flumen Tader[*](tades F. taader E1a. -des D), colonia inmunis Ilici, unde Ilicitanus sinus. [*](Mela II 93. 90. (Flor. I 22, 3).) in eam[*](ea A) contribuuntur[*](contribuitur E2. -butur F1RIE1. -buti rDa) Icositani[*](icositania AE2va. G). mox Latinorum Lucentum, Dianium stipendiarium, Sucro fluvius et quondam oppidum[*](oppidum et R2), Contestaniae finis. regio Edetania[*](edetania B e Ptol. II 6,15. edit- ll.D2. idet- v. cfr § 23. 24), amoeno praetendente se stagno, ad Celtiberos recedens. Valentia colonia III p. a mari remota, flumen Turium, et tantundem a mari Saguntum civium Romanorum, oppidum fide nobile, flumen Vdiva[*](udiua AdTJ. uduba RH (D). V. duba r. idubeda v. cfr. M Pt p. 152a. 187a). [*](Mela II 90. — (240, 2) Sol. 23, 8. MCap. VI 627.) regio Ilergaonum[*](ilergaonum F2v. Ilerca- R2. hilerga- A (E2add. autem supra h). I-lerga- (larga- R1) r), Hiberus amnis, navigabili[*](nauigabilis DFdTD2. -alibus a) commercio dives, ortus in Cantabris haut procul oppido
luliobrica[*](iuliobriga R2Brot.), per CCCCL p. fluens, navium per CCLX[*](L om.E. I Da) a Vareia[*](uareia AD. -eta F2. -ela R2. -elo R1. -ei r. uaria v e Strab. III p. 162) oppido capax, quem propter universam Hispaniam Graeci appellavere Hiberiam. regio Cessetania[*](cessetania DF1dD. cessit- a. cessefa- AF2. cessata-E. cerret- R1. ceret- R2 cosset- B e Ptol. 116,17), flumen Subi, colonia Tarracon[*](tarraco Fava. J. -agor R), Scipionum opus, sicut Carthago Poenorum. regio Ilergetum[*](iler- getum F2dv. hile- AE2. le- r), oppidum Subur, flumen Rubricatum, a quo 5 Laeetani[*](laeetani J e Ptol. l.l.18. laet- DF1E. let- R1ad. lact- A. lacet- F2. lalet- R2v. cfr. U 50. Hübner Herm.I p. 337) et Indigetes. [*]((9) Mela II 90. 89.) post eos quo dicetur ordine intus recedentes radice Pyrenaei[*](pyrenaeum (om. naei — perque pyre) R1) Ausetani[*](austanae A. -setanię F2. om.R2) [Fitani][*](fitani AF2J. fit- R2. it- rv. del. H et M Pt p. 194a), Iacetani[*](Iacetani B e Strab. III p. 161 extr. lac- ll.v. cfr, M Pt p. 195b) perque Pyrenaeum Ceretani[*](cerretani AG. sed cfr. CIL IIn. 986), dein Vascones. in ora autem colonia Barcino[*](barcino Aa2G. -ne (-nia F2) rv) cognomine Faventia, oppida civium Roma-. norum Baetulo[*](baetulo H. bet- AF2R2v. uet- r. baeculo U 50), Iluro[*](iluro AH. ill- v. ilumo R2. irulo r), flumen Arnum[*](anum R1. tarn- dT. larn- a2va.J. earn- coni.B), Blandae[*](blande Av. -dae G. -nbae (-mbae D1) r), flumen Alba[*](alba Av. -bae vel -be r), Emporiae, geminum hoc veterum incolarum et Graecorum, qui Phocaeensium fuere suboles, flumen Ticer[*](ticer AD. -cher (tu- R2) rv(S). -chis B). ab eo Pyrenaea Venus in latere promunturii altero XL[*](XLII AD. -III rH. -IIII v).[*]((16) Mela II 90.)Nunc per singulos conventus reddentur insignia praeter supra dicta. Tarracone disceptant populi XLII, quorum celeberrimi civium Romanorum Dertosani[*](dertosani AFR2D. derio- (dento- E2) r. dertu- v), Bisgargitani[*](biscar- gitani Ptol. 116, 63 (p. 187a)); Latinorum Ausetani, Ceretani[*](cerretani AE2v. caere-F) qui Iuliani[*](iuliani Av. -itani r) cognominantur et qui Augustani, Edetani[*](edetani B(H). aed- F2R. red- Av. sed- G. ac det- r), Gerundenses[*](gerundenses R(?)G(D). gerud- rv(J)), Iessonienses[*](iessonienses Hübner CIL II p. 593. cfr. M Pt p. 196b. gessonie- R. iesome- A. gessorie- rv), Teari
qui Iulienses; stipendiariorum Aquicaldenses, Aesonenses[*](aesonenses AF2D. on- rv), Baeculonenses[*](baetulonenses va.H).[*](init.: Mela II 88.) Caesaraugusta colonia immunis, amne Hibero adfusa, ubi oppidum antea vocabatur Salduba[*](salduba v. -uua (sol- R2) R. -ubia A. -uuia r), regionis Edetaniae[*](edetaniae B (H). sede- ADF2a2G(D1). sedie- R. rede- r), recipit populos LV[*](LV (??? Lu F2) ll.S. Ī.LV adT. CLII Dal. LII v): ex his civium Romanorum Bilbilitanos[*](bilbilitanos R2. belblit- AD. bellit- rv. belit- H. cfr. XXXIV 114. M Ptp. 178a), Celsenses ex colonia, Calagurritanos qui Nasici cognominantur , Ilerdenses[*](ilerdenses AF2R2v. -sis E2. lerdenses R1. -sis E1a. lerid- r) Surdaonum[*](surdaonum Rdv. urd- r.cfr. M Pt p. 193b) gentis, iuxta quos[*](quos AR2E2v. quas r) Sicoris[*](sicoris R2E2v. ico- r) fluvius, Oscenses[*](oscenses Av. ostensis (-ses F2) r) regionis Suessetaniae[*](suessetaniae D e Livio XXV 34,6 al. et CIL VI n.1446. uesset- DdTE. uerset- R1. uesaet- F. ueset- R2av. uessit- AJ. uescit- G. basset-B), Turiassonenses[*](turiassonenses F2a2v. -nienses F1. -ncases a1. -s.sonorises DdE. -s.sonenses (en in ras.) R2. turiaso- G. turriaso- AD. cfr. XXXIV 144. Ptol. .II 6,57); Latinorum veterum Cascantenses[*](cascanteses E2. -tes DFR1E1a1), Ergavicenses, Graccurritanos [*](graccurritanos AS. graccuri- r H), Leonicenses, Osicerdenses[*](osicerdenses Brot. e Ptol. l.l.62. cfr. CIL II n. 4267. ossige- AF2E2v (J)); foederatos[*](leonicenses — foederatos AF2E2v. om.r) Tarracenses[*](tarracenses A1D. -agenses rv); stipendiarios Arcobrigenses[*](arcobrigenses (argo- A) AR1S. arcorri- R2. -obrienses rv. -icenses G), Andelonenses[*](andelonenses AR2D. cfr. Ptol. l.l.66. -dologenses R1v. -doleg- r), Aracelitanos[*](aracellitanos R2. aroceli- (arco- B) rva.S), Bursaonenses [*](burrauonenses (-anenses E) cala- corritanos Ea.om.DF1FR1), Calagurritanos qui Fibularenses cognominantur, Conplutenses, Carenses[*](carenses om.R), Cincienses[*](cincienses Av(J). -censes E2G. -tenses a. -centes r. cinnenses B e Ptol. l.l.71), Cortonenses[*](cortonenses (cotro- a) G. -nesis E2. -oenses Av. ortone- R2. cotone- (-ennis E1) r. cortenses B), Damanitanos , Ispallenses[*](ispallenses J. spall- A. spal- F2E2. grall- R2. larnenses (laure- a) rv(G). earn- B), Ilursenses[*](ilur- senses AC(J). durenses R2. illur- B. lurses R1. -rsenses (-sis E)rv(H). iturisenses G. add. spalenses (ipsa- G) va. H), Iluberitanos[*](iluberi- tanos AF2R2J. ilimb- E. dunb- a. ilumb- rv. lumb- H.ʼἰλούρβιδαPtol. II 6, 56), Iacetanos[*](iacetanos coni. B. lac- ll.v. cfr. § 22 init.), Libienses [*](libienses R2D. cfr. CIL II n.439. iub- R1dv. uib- rG. lub- C(H)), Pompelonenses[*](pompelonem (-pol- DF1) res DFIE1a. -polonenses F2. -polenses AE2), Segienses.
Carthaginem conveniunt populi LXV exceptis insularum incolis ex colonia Accitana Gemellense, ex[*](gemellense ex (Zumpt comm. epigr. I p. 367) D2. -ses (gemm- DFEa) et ll.v) Libisosana[*](libisosana (Zumpt) D2. cfr. Hülbner CIL II p. 434. -sosona ll.L. -sosa D. -soca B. -soscua v) cognomine Foroaugustana, quibus duabus ius Italiae datum, [*](dist. D2)ex colonia Salariense, oppidani Lati veteris Castulonenses qui CaesariiIuvenales[*](caesarii iuuenales Momms. CIL II p. 440. -ri uenales ll.v. -ris uenales D cum U 51 coll. § 134) appellantur, Saetabitani qui Augustani, Valerienses. stipendiariorum autem celeberrimi Alabanenses[*](labanenses AE2B. bab- G. alb- adTva. B), Bastitani, Consaburrenses, Dianenses, Egelestani[*](egelestani Aa2G. geles- (gelas- R) rv), Ilorcitani[*](ilor- gitanii A. -rcitarii R. lorcitani dva.B), Laminitani, Mentesani[*](mentesani AE2Bas. mens- rv) qui et Oretani[*](oritani DREva.S), Mentesani[*](menetesani D2. mete- DFE1a) qui et Bastuli, Oretani qui et Germani cognominantur, caputque Celtiberiae Segobrigenses[*](segobrienses A2R), Carpetaniae[*](carpetaniae AG. capetani F2. -ni et E2v. -niae r) Toletani Tago flumini inpositi, dein Viatienses et Virgilienses[*](et uirgilienses AF2E2v. om.r).
[*]((243, 1. 2) Mela II 88.)In Cluniensem[*](clunien- sem Av. glunienses r) conventum Varduli[*](uarduili DF1. -diuli Ra) ducunt populos XIII, ex quibus Alabanenses[*](alabanenses J. alaben- A. iaban- r. laban- B. alban- v(G)) tantum nominare libeat, Turmogidi[*](turmogidi AE2Brot. (D). tusm- E1. -modi a. turmodigi rv(S). cfr. Oros. VI 21,3) IIII, in quibus Segisamonenses[*](regis amonenses DF1E1a) et Segisamaiulienses[*](segisamaa. iulienses A. regis amaiu- DF1E1a). in eundem conventum Carietes et Vennenses[*](uennenses a3v. uenenses F2. uenn??? F1. -nnesis a. -se AR2. -si r) V civitatibus vadunt, quarum sunt Velienses[*](Ueleienses DE1a. ???eli???enses F1. uelegenses R1). eodem Pelendones[*](pelendones B e Ptol.11 6, 53. pelond- A. pellond- F2. pelled- R. pelleod- a. -deones rv) Celtiberum IIII
populis, quorum Numantini fuere clari, sicut in Vaccaeorum XVII[*](XVIII FdRa2va.D) civitatibus Intercatienses[*](intercatienses ABas. -tinienses rv), Palantini[*](palati A. -tini v. pallantini B), Lacobrigenses[*](lagobrigenses A. lacobrienses F. -icenses va.H), Caucenses. [*]((4) Mela III 15.— (9) cfr. Plin. IV 110. Mela III 15.) nam in Cantabricis[*](cantabrigis FR. -bris adTva.G) VIIII[*](VIIII D2coll. IV 111 (philol. XXXII p. 605. 645). VII ll. H. IIII dv) populis Iuliobriga[*](iulio- briga ABrot. -ica rv. cfr. § 21) sola[*](sola A(R?)v. -lo r) memoretur, in Autrigonum X civitatibus Tritium[*](tritium AE2v. trist- r) et Virovesca. Arevacis[*](areuagis A) nomen dedit fluvius Areva. horum VI oppida, Secontia[*](secontia AJ. sego- S. sago- F2Ra2. rago- r. sagun- B. ragun- v) et Vxama[*](uxama AB. bix- F2. ibix- rv), quae nomina crebro[*](crebro AF2E2v. ebro r) aliis in locis usurpantur, praeterea Segovia et Nova Augusta, Termes ipsaque Clunia, Celtiberiae finis. ad oceanum reliqua vergunt Vardulique ex praedictis et Cantabri.Iunguntur iis Asturum XXII populi divisi in Augustanos et Transmontanos[*](et transmontanos AF2G. om.rv), Asturica[*](austurica a. -tirica DF1RE) urbe magnifica. in iis sunt Gigurri[*](gigurri AD. cfr. Ptol. II 6,37. CIL II n. 2610. cig- rH. giguri G. giri vel girri v), Paesici[*](paesici RH. pes- r v. cfr. IV 111), Lancienses[*](lantienses E2. llanci- DR. llanti- FE1. IIat- a), Zoelae[*](zoele F1a. -li F2). numerus omnis multitudinis ad CCXL liberorum capitum.
Lucensis conventus populorum est sedecim, praeter Celticos et Lemavos[*](lemauos AF2dTJ. leuamos R. -mus (-nius D) r. -nios v. lebunos B) ignobilium[*](ignominium Ea. -niam R1. -omiū DF1) ac barbarae appellationis, sed liberorum capitum ferme CLXVI[*](CLXVI Av. -V r.).
Simili modo Bracarum[*](bracarum Av. brach- R. bracc- r) XXIIII[*](XXIIII A1v. -III A2. -IIII et r) civitates CCLXXXV[*](CCLXXXV AD. -LXXV v. CLXXV rH) capitum, ex quibus praeter ipsos Bracaros[*](bracar??? F1. -ciari a. -ciani DE1)Bibali[*](bibali (B2)H. -alli D. uiballi DFR. -ali B1. -belli E1a. uiualli AE2. iuba- dv. cfr. Ptol. II 6,42. CIL l.l. n. 2477), Coelerni[*](coelerni AF2E2dTS. cfr. CILl.l. -ensi r. -erini H e Ptol. 116, 41. celerni v. -rini B),
Callaeci[*](cal???ti F2. galleti R2. -llaeci v a. D), Equaesi[*](hequaesi (equ- J) limici H. cfr. CIL l.l. atque (aque d. aquis R2. Aeque- v) silici ll.v), Limici, Querquerni[*](callaeci- querquerni om.DF1R1E1a)[*](querquenni E2. Quar- querni CIL l.l. cfr. Ptol. II 6,46) citra fastidium nominentur .[*](MCap. VI 633. cfr. Dim. 22.— (6) Mela III 14.) Longitudo citerioris[*](citerioris FdRav. -ri r(?)D) Hispaniae est ad finem Castulonis a Pyrenaeo DCVII p. et ora paulo amplius, latitudo a Tarracone [*](ab [Tarr.] FRS) ad litus Oiarsonis[*](oiarsonis F1. otars- a1. olars- rv. Oeassonis M Pt 116,10(p. 148b)CCCVII, e radicibus Pyrenaei, ubi cuneatur angustiis inter duo maria; paulatim deinde se pandens, qua contingit ulteriorem Hispaniam, tantundem et amplius latitudini[*](latitudinē FdTREa1) adicit. [*]((8. 9) cfr. Mela II 86.) metallis plumbi, ferri, aeris, argenti, auri tota ferme Hispania scatet, citerior et specularis lapidis[*](specularibus lapidibus va.S), Baetica et minio. sunt[*](sed (pro sunt) o) et marmorum lapicidinae [*](lapi- cinae F1a. -pidicinae R(?)va.L. -nis o). universae Hispaniae Vespasianus Imperator Augustus iactatum[*](iactatus R(?)a3va.J. cfr. U 52. Nipperd. opusc. p. 433) procellis rei publicae Latium[*](latii ius d (?)va. S) tribuit[*](qui fuitA). Pyrenaei montes Hispanias Galliasque disterminant promunturiis in duo diversa maria proiectis.