Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

[*](Th. H. I 6, 6. VII 2, 7. (8). I 6, 6. 7.) Hortensiis omnibus fere singulae radices, ut raphano, betae, apio, malvae, amplissima autem lapatho, ut[*](dist. P.) quae descendat ad tria cubita—silvestri minor[*](minores tumidae v. a. H.) —, et umida effossa quoque diu vivit. quibusdam tamen capillatae , ut apio, malvae, quibusdam surculosae, ut ocimo, aliis carnosae, ut betae, ut[*](ut DFdS. aut Ev. om.G.an vel (et)? cfr. XVII 121.) magis etiamnum croco; aliquis ex cortice et came constant, ut raphano, rapis; quorundam geniculatae sunt, ut graminis.[*](Th. H. VII 2, 7. I 6, 9. 11.) quae rectam non habent radicem, statim plurimis[*](pluribus f.) nituntur capillamentis, ut

atriplex et blitum[*](blitum D2v. bittum G. bitum r.). scilla autem et bulbi et cepae[*](caepe GdEDal. cepe v.) et alium non nisi in rectum radicantur[*](radicantur Ev. reducantur DF. -cuntur r.). sponte nascentium quaedam numerosiora sunt[*](sunt om.G.) radice quam folio, ut spalax[*](spalax S e Theophr. galax d. calax rv. aspalax B.), perdic ium[*](perdicium B. -dictum D. -diotum rv.), crocum.[*](Th. H. VII 3, 1. 9, 2. (Plin. XXI 100). 3, 1. I 9, 4. 10, 8.) florent confertim[*](confertim Bodaeus e Theophr. cum fraxino ll. v. a. H. an cuncta protinus? cfr. XVI 94.) serpullum, habrotonum, napi, raphani, menta, ruta, et cetera quidem, cum coepere , deflorescunt, ocimum autem particulatim et ab imo incipit, qua de causa diutissime floret. hoc et in heliotropio herba evenit. flos aliis candidus, aliis luteus, aliis purpureus. folia cadunt a cacuminibus origano, inulae et aliquando rutae iniuria laesae. maxime concava sunt cepae, getio[*](getio v. (cfr. U 402). getyo DFd. gethyo EC. gethon S. grecie G.).

[*](cfr. II 16. Iuvenal. XV 9. Th. H. VII 4, 7. Col X 123. Lucil. ap. Non. p. 200 M. 2. Th. H. VII 4, 11. V 1, 6. (I 5, 2. 6, 7. C. I 4, 1).) Alium cepasque inter deos in iureiurando habet Aegyptus. cepae genera apud Graecos Sarda, Samothracia, Alsidena[*](alsydena DF. Cnidia coni. B. e Theophr.), setania, schista[*](schista B. scista DGFd. scirta E.), Ascalonia, ab oppido Iudaeae nominata. omnibus etiam[*](etiam ll. v. fortasse autem. an omnibus etiam - Cnidiis transponenda sint post cartilagine?) odor lacrimosus et praecipue Cypriis, minime Cnidiis. omnibus corpus totum pingui tunicarum[*](pingui tunicarum U 403. pingui- tudinis earum ll. v. a. D. paene tunicarum P.) cartilagine.[*](Th. H. VII 4, 7. 8. 9.) e cunctis setania minima, excepta Tusculana, sed dulcis. schista autem et Ascalonia condiuntur [*](con- duntur dEv. a. G.). schistam hieme cum coma sua relincunt, vere folia detrahunt, et alia subnascuntur iisdem divisuris, unde et nomen. hoc exemplo reliquis quoque generibus detrahi iubent, ut in capita crescant potius quam in semen[*](semen SB. semet D1GFdE. semine D2. -ina C. semet ipsa v. semen. Et D.).

Ascaloniarum propria natura. etenim velut steriles sunt[*](sterilescunt dT.) ab radice, et ob id semine seri illas, non deponi iussere Graeci, praeterea serius circa ver, at[*](at ego. a DF. aut SD. om. rv. (εί͂θ᾽ ὅταν βλαστήσῃTheophr.). an ac?) cum germinent, transferri, ita crassescere et properare cum[*](properare cum ego. . cum (tunc v. tum S) properare ll. v.) praeteriti temporis pensitatione. festinandum autem in iis est, quoniam maturae[*](maturae Gv. -ra rS.) celeriter putrescunt. si deponantur, caulem emittunt [*](emittunt C. mittunt ll. H. amittunt v.) et semen ipsaeque evanescunt. est et colorum differentia ; in Isso[*](in isso TH. amisso (-sse F1) ll. Abisso S. Samo v.) enim et Sardibus candidissimae proveniunt. sunt in honore et Creticae, de quibus dubitant, an[*](an D2dv. in r.) eaedem[*](eaedem Fv. eadem r.) sint[*](sunt E.) quae Ascaloniae, quoniam satis capita crassescunt, depositis caulis[*](caules GEB.) et semen[*](se- mina EB.). distant sapore tantum dulci. [*](Diosc. II 180.)apud nos duo prima genera: unum condimentariae, quam illi getion[*](getion v. getin FE. getyn r. gethyon C.), nostri pallacanam[*](pallachanam DF.) vocant, seritur mensibus Martio, Aprili, Maio, alterum capitatae, quae ab aequinoctio autumni vel a favonio. genera eius austeritatis ordine: Africana, Gallica[*](gallicana G.), Tusculana, Ascalonia[*](Ascalonia om. v. a. H.), Amiternina, optima autem quae rotundissima. item rufa acrior quam candida[*](quam candida—), et sicca[*](et sicca DFD. sicca rv.) quam viridis, et cruda[*](cruda om.F1.) quam cocta sicut[*](sicut ego coll. Diosc. II 180. sicca ll. v. sicca quam condita del. D.) quam condita.[*](Pallad. III 24, 3. Geop. XII 31, 4. (cfr. infra § 115).) seritur Amiternina frigidis et umidis locis, et sola alii[*](ali DGFdS. alio E. allii v.) modo capite, reliquae semine proximaque[*](proxima- que v. -ma quae ll. Dal.) aestate nullum semen emittunt, sed caput tantum, quod increscit[*](increscit coni. Dal. inar- ll. v.). sequenti autem[*](autem om.d.) anno permutata ratione semen gignitur, caput ipsum corrumpitur. ergo omnibus annis separatim semen cepae[*](cepa ego. cepae ll. G. cepe v.) causa seritur, separatim cepa seminis. servantur

autem optimein paleis.[*](Th. H. VII 4, 10. Col. XI 3, 56. 57. (Pallad. III 24, 2). 58.) getium[*](getium v. gentium DGFd. genium E. gethyum C.) paene sine capite est, cervicis[*](ceruices D1F.) tantum longae et ideo totum in fronde, saepiusque resecatur[*](resecatur dv. -antur r.), ut porrum. ideo et illud serunt, non deponunt. cetero cepas ter fosso[*](fosso solo v. a. S.) seri iubent extirpatis radicibus herbarum, in iugera denas libras, intermisceri satureiam, quoniam melius proveniat, runcari praeterea et sariri[*](sariri D2dv. sacra F1. sacri r.), si non saepius, quater. Ascaloniam mense Februario serunt nostri. semen ceparum nigrescere incipiens[*](incipiens dv. incipiens autem DGF. autem inc- E.), antequam inarescat[*](inarescat D coll. Colum. inarce- S. marcescant ll. S. -cat v.), metunt.

[*](Col. XI 3, 32. 30. (Pallad. III 24, 11.12). 31. (Th. C. I 4, 5). Geop. XII 29, 2.) Et de porro in hac[*](hac dG. hanc DFEv. hanno G.) cognatione[*](cognatione dG. -nem rv.) dici conveniat[*](conueniant DF.), praesertim cum sectivo auctoritatem nuper[*](nuber DF.) fecerit[*](fecerit dS. fecit Q. tegerit D1GFE. ytgarit D2. dederit v.) princeps Nero vocis gratia ex oleo statis[*](estatis dEv. a. G.) mensum omnium[*](omnibus Gdv. a. G.) diebus nihilque aliud ac ne pane[*](pane om.D1. panem coni. S. D.) quidem vescendo. seritur semine ab aequinoctio autumno, si[*](si del. G. locum recte dist. v. a. G.) sectivum facere libuit, densius. in eadem area secatur, donec deficiat, stercoraturque[*](stercoraturque v. -atur. Qui ll.) semper, si nutriatur[*](nutriatur (an nutrietur?) ego. -itur ll. v.) in capita, antequam secetur. cum increvit, in aliam[*](alam (pro aream) E.) aream transfertur, summis foliis leviter recisis ante medullam et capitibus retractis tunicisve extremis. antiqui silice vel testa[*](testa Salm. tecta ll. tegula v. a. S.) subiecta capita dilatabant—hoc item in bulbis —, nunc sarculo leviter convelluntur radices,ut delumbatae alant neque distrahant. [*](Col. XI 3, 32. Geop. XII 29, 1. 2. Col. X 139. Martial. XIII 19. Th. H. VI 2, 5.)insigne[*](in signo DF.) quod, cum fimo laetoque solo gaudeat, rigua odit.

et tamen proprietate quaedam[*](quaedam DFS. quadam rv.) soli constant[*](constat v. a. G.): laudatissimum[*](laudatis- simum ego. -mus in ll. v. semper Plinius porrum neutro genere dixit: cfr. § 107. 118. 183. XX 44. (49). XIII 132.) Aegypto, mox Ostiae atque Ariciae. sectivi duo genera: herbaceum[*](hic eruaceum E.) folio, incisuris eius evidentibus, quo utuntur medicamentarii, alterum genus flavidioris[*](flauidioris coni. Dal. faui- DGFd. fuaui- Ev. fauioris S. fuauioris C. pallidioris Salm. H.αὐχμῶδες σφόδραTheophr. an aridioris?) folii rotundiorisque , levioribus[*](leuioribus Tfv. leni- r.) incisuris. fama est Melam equestris ordinis, reum ex procuratione a Tiberio principe accersitum, in summa desperatione suco porri ad trium denariorum argenteorum pondus hausto confestim expirasse sine cruciatu . ampliorem[*](am- pliorem ll. v. an at minorem? cfr. XX 8. 131. 184.) modum negant noxium esse.

Alium ad multa ruris praecipue medicamenta prodesse creditur. tenuissimis et quae spernantur[*](sper- nantur D2SS. om.F1. sperantur r. separantur v.) universum [*](in uniuersum v.) velatur membranis, mox pluribus coagmentatur nucleis, et his separatim vestitis, asperi saporis; quo plures nuclei fuere, hoc est asperius. taedium huic quoque halitu, ut[*](ut Ev. om. r.) cepis, nullum tamen coctis[*](an cocti? de variatione structurae cfr. Müller de stilo Plin. p. 59, 6.).[*](Th. H. VII 4, 11. Col. XI 3, 20. (Diosc. II 181). 21. (Pallad. XII 6, 1. 2). 22. (Geop. XII 30, 9). 23.) generum differentia in tempore—praecox maturescit LX diebus—, tum[*](tum v. tamen ll.S.an tum et?) in magnitudine. ulpicum quoque in hoc genere Graeci[*](graeco DF.) appellavere alium Cyprium, alii ἀντισκόροδον,[*](antiscorodon C. -rdon ll.v. antiσκοδρονQ.) praecipue Africae celebratum[*](celebratur Q.) inter pulmentaria ruris, grandius alio. tritum[*](tritu DF. trito d v. a. C.) in oleo et aceto mirum quantum increscit[*](increscit QS. cfr. XXVIII 64. -cat GdEv. -cas r.) spuma. quidam ulpicum et alium in piano seri vetant, castellatimque grumulis inponi distantibus inter se pedes ternos. inter grana digiti IIII[*](III S om.ll. G. quattuor digiti v et Vincent. Bellov.) interesse debent, simul atque tria folia

eruperunt[*](eruperunt EH. -rint rv.), sariri. grandescunt, quo saepius sariuntur. maturescentium caules depressi in terrain obruuntur; ita cavetur, ne in frondem luxurient. in frigidis utilius[*](utilius D2dv. om. r.) vere seri quam autumno. cetero ut odore careant, omnia haec iubentur seri, cum luna sub terra sit, colligi, cum in coitu. sine his Menander e Graecis auctor est alium edentibus, si radicem[*](radictum G.) betae in pruna tostam[*](tostum G.) superederint, odorem extingui. sunt qui et alium et ulpicum inter Compitalia ac Saturnalia seri aptissime putent. alium et semine provenit, sed tarde. primo enim anno porri crassitudinem capite efficit, sequenti dividitur, tertio consummatur , pulchriusque tale existimant quidam. in semen exire non[*](non om.G.) debet, sed intorqueri caulis satus gratia, ut caput validius fiat.[*](Pallad. XII 6, 2. cfr. Plin. XX 43. XIX 106.) quod si diutius alium cepamque inveterare libeat, aqua salsa tepida capita unguenda sunt; ita diuturniora fient melioraque usui et in satu sterilia. alii contenti sunt primo[*](primos DF.) super prunas[*](an prunam? singular enim numero Plinius ceteris huius modi locis constanter usus est: § 113. XX 54. XXIX 45. XXX 44. XXXII 78. XXXIII 60. XXXIV 104. XXXV 175. aliter est dictum XIII 39. cfr. etiam Celsus IV 10. V 27, 5.) suspendisse abundeque ita profici arbitrantur, ne germinent, quod facere alium cepamque extra terram quoque certum est et cauliculo acto[*](aucto S.) evanescere. aliqui et alium palea[*](an in palea? cfr. § 106. XXV 148. 149. XXIX 92. XXX 115. 121. aliter § 74. 128.) servari[*](seruare FE.) optime putant. alium est et in arvis sponte nascens—alum vocant —, quod adversus improbitatem alitum depascentium semina coctum, ne renasci possit, abicitur, statimque quae devoravere aves stupentes[*](stupentes dv. -te r.) manu capiuntur et, si paulum commorere[*](commorere DGFS. -ouere rTfH. -orauere v.), sopitae. est et silvestre, quod[*](quod DFdEv. et quod GfS.) ursinum vocant, odore simili[*](odore simili coni. Dal. J. odor est mili DGFE. odore mili (milii dT) dTSS. -re. molli v.), capite praetenui, foliis grandibus.

[*](Th. H. VII 1, 3. (C. IV 3, 1).) In horto satorum celerrime nascuntur ocimum , blitum, napus, eruca. tertio enim die erumpunt, anetum quarto, lactuca[*](lactuca v. lapt- Q. lactucaque (quae D)DF2S. latuca- que F1. lactacaque r.) quinto, raphanus sexto, cucumis[*](cucumis dQS. -mis his r. -mis et v.), cucurbita[*](cucurbita DS. -tas Q. -tae GdEv. -te F.fortasse e Theophr. scribendum est: raphanus X, sexto cucumis, cucurbita et sep- timo—prior cucumis—.) septimo—prior cucumis —, nasturtium, sinapi[*](sinapis d. quam sinapi Q. ac sinapi v. a. S.) quinto, beta aestate sexto, hieme decimo, atriplex octavo, cepae[*](caepae Q. caepe GdEDal. cepe v.) XVIIII aut XX, gethyum[*](ge- thyum C. getym DGd. getim r. getium v.) X aut duodecimo, contumacius coriandrum, cunila quidem et origanum post XXX diem, omnium autem difficillime apium. XL enim die cum celerrime, L[*](L B e Theophr. om. ll.QD. an potius L emergit?) maiore ex parte emergit.[*](Th. H. VII 1, 6. (3, 4. Pallad. V 3, 2). 7.) aliquid et seminum aetas confert, quoniam recentia[*](recentia QS. -tiora Ev. -tius r.) maturius gignunt in porro, gethyo, cucumi, cucurbita, ex vetere[*](ueteri d.) autem celerius proveniunt apium, beta, cardamum, cunila, origanum, coriandrum . mirum in betae semine: non enim totum[*](totū C e Theophr. tota ll.Qv.) eodem anno gignit[*](gignitur dTv. a. G. -nunt G.), sed aliquid sequenti[*](sequenti d. -te rQv. cfr. & Sect. 114.), aliquid et[*](et QS. in d.inFras. om. rv.) tertio; itaque ex copia seminis modice nascitur. quaedam anno tantum suo pariunt, quaedam saepius, sicut apium, porrum, gethyum[*](getium Qv. a. C.); haec enim semel sata pluribus annis restibili fertilitate proveniunt.

[*](Th. H. VII 3, 2. (I 11, 3).) Semina plurimis rotunda, aliquis[*](aliquibus dv. a. S.) oblonga, paucis foliacia et lata, ut atriplici, quibusdam angusta et canaliculata [*](caniculata Q.), ut cumino. differunt[*](cumino. Differunt dv. cum odii (comodii E) ferunt r.) et colore[*](colori DF.) nigro, candidiore[*](can- didiore DFdS.cfr. Pliniana p. 40 not. -orae r. candidoque v. -doue D.), item duritia surculacea. in folliculo sunt raphanis[*](raphano dv. a. D.), sinapi,

rapo. nudum semen est[*](est U 404 e Theophr. et fi DGF. et fit E.om.d. apii v. a. D.) coriandri, aneti, feniculi, cumini, cortice obductum bliti, betae, atriplicis, ocimi, at[*](at dv. ac r.) lactucis in lanugine.[*](Th. H. VII 3, 3. (IX 8, 8. Col. XI 3, 34. 33. X 319). 4. 5. (Geop. XII 29, 5. Pallad. III 24, 12. V 3, 2).) nihil ocimo fecundius. cum maledictis ac probris[*](et probris dQS.) serendum praecipiunt[*](serere praecipiunt (-pium Q)QS.), ut[*](ut om.GdEv. a. G.) laetius proveniat[*](proueniet v. a. G.); sato pavitur terra. et cuminum[*](et cuminum G. ad cacuminum (caum- G) ll. ut cum- J. adacta cuminum et v. om.QS. festuca. cuminum Müller emend. III 33.) qui serunt[*](qui serunt om.QS.), precantur[*](precantibus QS.) ne exeat. quae[*](quae Gdv. quō E. qm??? r.) in cortice sunt, difficillime inarescunt[*](marescunt D. marcesc- E. mature- scunt v. a. B.) maximeque ocimum, et ideo[*](ideo D2S. id forsiciam (forcic- F1)D1FE. id fossitiam d. ad forsitiam G. gith (vel gyt) v.) siccantur omnia ac sunt[*](funt ll. v. an fiunt?γίνεταιTheophr.) fecunda. utique meliora nascuntur acervatim sato semine quam sparso. ita certe porrum et apium[*](apium Bodaeus e Theophr. alium DF. allium r v. a. S.) serunt in laciniis colligatum, apium etiam paxillo caverna facta ac fimo ingesto[*](ingesta DF.).[*](Th. H. VII 2, 1. 2. 4. 5. (cfr. Plin. XVIII 127).) nascuntur autem omnia aut semine aut avolsione, quaedam[*](quaedam et semine dTJ.) semine et surculo, ut ruta, origanum, ocimum—praecidunt enim et hoc, cum pervenit ad palmum altitudinis —, quaedam et semine et radice, ut cepa, alium, bulbi et si quorum radices[*](radices P. -cem ll. v. a. S.)anniferorum[*](anniferorum. B. minimi (-me E1 ) ferorum forumm v) ll. v. seminiferorum J. an uelut anniferorum?) relinquuntur[*](relinquuntur P. -quunt (-qunt DF) Vt ll. -quunt v. a. S.). eorum vero, quae a radice nascuntur, radix diuturna et fruticosa est, ut bulbi, gethyi, scillae. fruticant[*](fruticant dv. fructicant F. fructi- ficant r.) alia et non capitata[*](capitata P. capita ll. -ite v. a. S.), ut apium et beta. caule reciso fere quidem omnia regerminant exceptis quae non scabrum caulem habent, et in usum vero ocimum, raphanus, lactuca; hanc etiam suaviorem putant a regerminatione. raphanus utique iucundior

detractis foliis, antequam decaulescat. hoc et in rapis. nam et eadem dereptis[*](dereptis dv. a. Brot.) foliis cooperta terra crescunt durantque in aestatem[*](aestatem dS. -ate rv.).

[*](Th. H. VII 4, 1. Pallad. IV 9, 14. cfr. Plin. XI 44.) Singula genera sunt ocimo, lapatho, blito, nasturtio [*](an post aneto (vel post erucae) intercidit rutae? cfr. Theophr.), erucae, atriplici, coriandro, aneto. haec enim ubique eadem sunt, neque aliud[*](aliud GdEv. alunt r.) alio melius usquam[*](usquam dv. usque D1GFE. quam D2.). rutam furtivam tantum provenire fertilius putant, sicut apes furtivas pessime. nascuntur autem etiam non sata mentastrum[*](ante mentastrum eQ (mente autem et mentastrum) J in- seruit menta.), nepete[*](nepeta v. a. S.), intubum, puleium. contra plura genera sunt eorum, quae diximus dicemusque, et in primis apio.[*](Th. H. VII 6, 3. (Pallad. V 3, 2). 4. VII 4, 6.)

id enim, quod sponte in umidis nascitur, helioselinum vocatur, uno folio nec hirsutum, rursus in siccis hipposelinum, pluribus foliis, simile helioselino. tertium est oreoselinum, cicutae foliis, radice tenui, semine aneti, minutiore tantum. et sativi[*](satiui dG. -iua r. (est autem) satiuis v.) autem differentiae[*](differentia Ev. a. G.) in folio denso, crispo aut rariore et leviore[*](latiore (pro leuiore) coni. Brot. e Theophr.), item caule tenuiore aut crassiore, et caulis aliorum candidus est, aliorum purpureus, aliorum varius.

[*](Th. H. VII 4, 5. (Martial. X 48, 9. III 47, 8). Col. XI 3, 26. X 190–193.) Lactucae Graeci tria fecere genera: unum lati caulis, adeo ut ostiola[*](urtiola E. urceola v. a. B.) olitoria ex iis factitari prodiderint — folium his paulo maius herbaceo et angustissimum, ut[*](ut dv. et r.) alibi consumpto incremento —, alterum rotundi caulis, tertium sessile, quod Laconicum[*](laconium d. -ion v. a. C.) vocant. alii colore[*](colore G. -ris ll. v.) et tempore[*](tempore G. -ris dv. -ri r.) satus genera discrevere; esse enim nigras, quarum semen mense Ianuario seratur, albas, quarum Martio, rubentes, quarum Aprili, et omnium earum plantas post

binos menses differri.[*](Col. XI 3, 26. X 182–188. Th. H. VII 11, 4. Geop. XII 1. Diosc. II 165. 164. Celsus II 32. Geop. XII 13, 2. Pal- lad. II 14, 4. Varro de 1. 1. V 104.) diligentiores plura genera faciunt: purpureas, crispas, Cappadocias[*](cappadocias dTS. -otias E. -ocicas rD. -ocas v.), Graecas, longioris[*](an le- uioris (pro longioris)? cfr. Colum.) has folii caulisque lati, praeterea longi et angusti, intubis similis [*](similes GEv. a. G.). pessimum autem genus cum exprobratione amaritudinis [*](picrida Fv. -idia rS. -icia Q.) appellavere πικρίδα. est etiamnum alia distinctio albae[*](albae Salm. alba Q. atrae ll.v.), quae μηκωνὶς[*](miconis E.μεωνιςQ.) vocatur a copia lactis soporiferi[*](soporifere d. -era Q. sa- porifere DF.), quamquam omnes somnum[*](somnium GdEv. a. Verc.) parere creduntur[*](credantur Qv. a. G. S.). apud antiquos Italiae hoc solum genus earum fuit, et ideo lactucis[*](lactucae v. a. J. -cae iis lactis S.) nomen a lacte[*](a lacte D2QSJ. aiecte (-tae d)D1GFd. adiectae ET. adeptae v. (nomine) dic- tae S.).[*](Geop. XI 13, 2. Hippocrat. de diaeta II p. 686. Celsus II 27. Col. X 180. Gargil. p. 144, 11.) purpuream maximae radicis[*](radicis dEv. -cibus r. -ces Q.) Caecilianam vocant, rotundam[*](astytida Bodaeus. H. astilida (art- E) ll.αακτυλιεQ. astylida B.) vero ac minima radice, latis foliis ἀστυτίδα quidamque εὐνουχεῖον[*](eunucheon (cumu- E) GdE.εφυνουχειονQ. eunuchion B.), quoniam haec maxime refragetur[*](refragere- tur G. refrigerande (-dae S)QS.) veneri. est[*](ueneri est QS.) quidem natura omnibus refrigeratrix et ideo aestate gratia[*](grata d. -tae v.a.S. grecia E.). stomacho fastidium auferunt cibique adpetentiam faciunt.[*](sanguinem: Gargil. ibid. (cfr. Plin. XX 64). Diosc. II 165.) divus[*](diucius D2.) certe Augustus[*](certe Augu- stus v. certe hac Q. certe D2. certus r.) lactuca conser15 vatus in aegritudine fertur prudentia Musae[*](Musae om.Q.) medici, cum[*](cum DGFEv. indicium dT.) prioris[*](priores DFdv. a. H.) C. Aemili[*](C. Ae- mili C. Fr. Hermnann. cameli DFdTQ. -lii rH. cauerent G. eam ob v.) religio[*](religione GD. -onem v. a. G.) nimia eam negaret[*](nimia eam negaret H. nimiae (minime GdTE) omne caret ll. nimia ei abnegaret. Or Q. nimia eum necaret J. nunc omni caret G. minime com- manducarent v. nimia ei abnegaretur D.), in tantum recepta commendatione, ut servari etiam in alienos menses

eas oxymeli[*](oxymelite (om. tum) v.a.S.) tum repertum sit. sanguinem quoque augere creduntur. est etiamnum quae vocatur caprina lactuca , de qua dicemus[*](dicimus GE.) inter medicas, et ecce[*](et ecce GFdTv. ecce Lugd. et eae D1. et heae D2. et haec D.) cum[*](20,58) maxime coepit inrepere sativis admodum probata quae Cilicia vocatur, folio Cappadociae[*](cappadociae GfEv. -cice dT. -cicae DFD. -cae G.), ni crispum latiusque esset.

[*](Col. XI 3, 27. cfr. XII 9.) Neque ex eodem genere possint[*](pos- sint DFdE. -sit G. possunt Qv.) dici neque ex alio intubi, hiemis hi[*](hi (ii S) patientiores ego. pat- GH (cum P). inpat- rv. -ior Q.cfr. § 126 init. C F W Müller p. 15. 16.) patientiores virusque praeferentes, sed[*](dist. U 406.) caule non minus grati. seruntur ab aequinoctio[*](ab aequinoctio D2SD. om. rv.) verno, plantae eorum ultimo vere transferuntur. est et erraticum intubum, quod in Aegypto[*](aegyptio G.) cichorium vocant, de quo plura alias.

[*](20, 73 21,88)

Inventum omnes thyrsos vel folia lactucarum prorogare urceis conditos et recentes in patinis coquere.[*](Col. XI 3, 27. Pallad. II 14, 1.) seruntur lactucae anno toto laetis et irriguis[*](irriguis dv. cfr. Pallad. II 14, 1. riguis r G.) stercoratisque, binis mensibus inter semen plantamque et maturitatem. legitimum tamen a bruma semen iacere[*](semen iacere D2dEv. semen tacere D1F. sementare G.), plantam favonio transferre aut semen favonio, plantam aequinoctio verno. albae maxime hiemem tolerant.[*](Th. H. VII 5, 1. 1, 8. (Verg. Geo. IV 120). Col. XI 3, 25. Pallad. II 14, 1. 2.) umore omnia hortensia gaudent[*](dist. v. a. Dal. cfr. Theophr. VII 5, 1.) et stercore, praecipue lactucae et magis intubi. seri etiam radices inlitas fimo interest et repleri ablaqueatas [*](abla- queatas v. -ta ll. G. cfr. Wölfflini Arch. f. lat. Lexicogr. IV 309.) humo[*](an fimo (pro humo)? cfr. XVII 259. 263. Pallad. II 14, 1.). quidam et aliter amplitudinem augent, recisis , cum ad semipedem excreverint[*](excreuerunt ES.), fimoque suillo recent inlitis. candorem vero putant contingere his dumtaxat[*](candorem—dumtaxat om.G.),

quae sint seminis albi, si harena de litore a primo incremento congeratur[*](congregatur G.) in medias atque increscentia folia contra ipsa[*](ipsa ego. -sum d. -so r. -sas v.) religentur.

[*](Th. H. VII 4, 4. 5. (Diosc. II 149. Celsus II 22. III 24). Pallad. VII 4.) Beta hortensiorum levissima est. eius quoque a[*](a om.DF.) colore duo genera Graeci faciunt, nigrum et candidius[*](candidium Q.), quod praeferunt—parcissimi seminis—appellantque Siculum , candoris sane discrimine praeferentes et[*](et ll. G. ut v.) lactucam[*](lactucam GdTEv. H. -cas D2. -cae G. lactuca lactuca D1F.). nostri betae genera vernum et autumnale faciunt a temporibus [*](dist. ego.) satus[*](satus H. satuus DFD. satiuis v. satuque dT.). quamquam et lunio seritur[*](seratur dv. a. G.); transfertur[*](transferuntur v.) autumno[*](autumno ego. autem in ll. v.) planta.[*](Pallad. III 24, 10. Diosc. II 149. Celsus II 18. 30. IV 9. cfr. Diphil. ap. Athenaeum IX 11 p. 371b.) hae quoque et oblini fimo radices suas locumque similiter madidum amant. usus his et cum lenti[*](lenti ego. lentis ll. -tibus S. -te v.) ac faba idemque qui oleris, et praecipuus, ut lenitas excitetur acrimonia sinapis. medici nocentiorem[*](nocentiorem EG. innoc- rv.) quam olus[*](quamquam olus DF.) esse[*](dist. C.) iudicavere, quamobrem adpositas non nemini[*](nemini DFdB. memini rv. a. B. Dal.) degustare etiam religio est, ut validis potius in cibo sint. [*](Col. XI 3, 27. Pallad. II 14,2. Geop. XII 15, 1.)gemina iis natura, et oleris et capite ipso exilientis bulbi, species summa in latitudine. ea contingit, ut in lactucis, cum coeperint colorem trahere inposito levi pondere. neque alii hortensiorum latitudo maior; in binos pedes aliquando se pandunt[*](expandunt dT.), multum et soli natura conferente[*](con- ferente D2Fdv. -erent D1. -errent r.), siquidem [*](siquidem D2Fd TD. est (est hae GE) quidem r. hae quidem G. eis et v.) in Circeiensi agro amplissimae proveniunt.[*](Col. XI 3, 17. 42. Diosc. II 149. (Martial. III 47, 9. Athenaeus. l.l. et III 91 p. 120c).) sunt qui betas punico[*](punica ES.) malo florente optine seri existiment,

transferri[*](quinque ll. v.) autem, cum v foliorum esse coeperint. mira differentia, si vera est, candidis alvum[*](aluum (-uom S) elici TS. aluo (saluo E) melici r. aiunt aluo medici Q. solui aluos modice v.) elici, nigris inhiberi , et cum brassica[*](bra- sicarum Q.) corrumpatur in dolio vini[*](uini DGFdQv. cum E.) sapor[*](sapore F2E.), eodem[*](eo- dem DGF1dQSD. cfr. U. 408. odorem F2ES. -re v. malim eūdem, hac praesertim verborum collocatione.) betae foliis[*](foliis EQv. folio rS.) demersis[*](demerso S.) restitui.

[*](Cato 157, 1. 2. (Athenaeus IX 9 p. 369f). cfr. Th. H. VII 4, 4 et Plin. XIX 80.) <1> Olus caulesque, quibus nune principatus hortorum, apud Graecos in honore fuisse[*](fuisset et non DF.) non reperio, sed Cato brassicae miras canit laudes, quas in medendi[*](20, 78 sqq.) loco[*](an in medi- cinae loco? cfr. § 169.) reddemus. genera eius facit: extentis[*](facit tria: unam extentis v. a. J.) foliis, caule magno, alteram crispo folio, quam apiacam[*](apiacam S. app- DGFd. apianam Ev. apiacon Cato.) vocant, tertiam minutis caulibus, lenem, teneram minimeque probat.[*](Pallad. III 24, 5. Col. XI 3, 14. 23. (42). 24. (Pallad. X 13, 1). Col. X 129. Pallad. VII 4.) brassica toto anno seritur, quoniam et toto secatur, utilissime tamen[*](quinque ll. v. VI Colum.) ab aequinoctio autumni, transferturque, cum v foliorum est. cymam[*](cymam DFD. -ma rQBrot. -mas v.) a prima satione[*](satione vet. Dal. stat- E. secat- T. sectat- r. sec- tione Qv. a. D.) praestat proximo vere. hic est quidam ipsorum caulium delicatior teneriorque cauliculus , Apici luxuriae et per eum Druso Caesari fastiditus , non sine castigatione Tiberi patris. post cymam ex eadem brassica contingunt aestivi autumnalesque cauliculi, mox hiberni, iterumque cymae, nullo aeque genere multifero , donec fertilitate sua consumatur[*](consummatur GFQ.). altera[*](altera—) satio ab aequinoctio verno est, cuius planta extremo vere plantatur , ne prius[*](prius D2S. plus S.) cyma quam caule pariat[*](pariat D2SS. om. rv.). tertia circa solstitium , ex qua, si umidior locus sit[*](sit ego. est ll. v.), aestate, si siccior[*](si siccior DG. siccior rv.),

autumno plantatur[*](plantator G.). umor fimumque si defuere, maior saporis gratia est; si abundavere, laetior fertilitas. fimun asininum maxime convenit.

[*](cfr. Pallad. III 24, 7.)<2> Est haec quoque res inter opera ganeae, quapropter non pigebit verbosius persequi. praecipuus fit caulis sapore ac magnitudine, primum omnium si in repastinato seras, dein si terram fugientes cauliculos sequare[*](sequaris dT. quare G. seces v. a. S.) terra[*](e terra d. a terraque v. a. S.)adtollentesque[*](adtollentesque CFW Mül- ler p. 19. toll- DGFdS. dolentesque E. attollentes v.) se proceritate luxuriosa exaggerando aliam accumules[*](ac- cumules D2(GE?)v. attu- r.) ita, ne plus quam cacumen emineat. Tritanum [*](trizianum DFS.) hoc genus vocatur bis conputabili inpendio taedioque .[*](Col. X 130. 139. 136. 139. 137. 138. Gargil. p. 169, 13–21.) <3> Cetera genera complura sunt: Cumanum sessile [*](sessili EC. at cfr. § 125. XV 56. XXXVII 22. Martial. III 47, 8.) folio, capite patulum; Aricinum altitudine non[*](non om.G.) excelsius [*](excelsus G.), folio numerosius quam[*](quam v. qm??? dS. quō GF. quoniam T. quo DES.) tenerius[*](tenerius ego. tenuius ll.v. cfr. § 173.); hoc utilissimum[*](inutilissimum dT.) existimatur, quia sub omnibus paene foliis fruticat cauliculis peculiaribus. Pompeianum procerius, caule ab radice tenui, intra[*](infra dT.) folia crassescit; rariora haec angustioraque, sed[*](sed (sede F) teneritas D2Fdv. sedeteritas r.) teneritas in dote est.[*](est D. si ll. G. fit v. ei J.) frigora[*](frigora d2v. figura d1. -ram r.) non tolerat, quibus etiam aluntur Bruttiani[*](britiani G. britanni dT.) praegrandes foliis, caule tenues, sapore acuti. Sabellico usque in admirationem crispa sunt folia, quorum crassitudo caulem ipsum extenuet, sed dulcissimi perhibentur ex omnibus. nuper subiere Lacuturnenses[*](Lacuturnenses U 410. -urreses DGF. -urres r v.a. D.) ex convalle[*](arina d.) Aricina[*](post Aricina in ll. v. a. D. legitur glossema: ubi quondam (quodam DF) fuit lacus turrisque quae (quae om.d) remanet. del. U 410.), capite praegrandes, folio innumeri, alii in orbem conlecti[*](conlecti ego. corre- ll. S. porre- v.), alii in latitudinem torosi; nec plus

ullis capitis post Tritianum[*](Tritianum C. trizi- DGFdS. triozi- E. trici- v.), cui pedale aliquando conspicitur , et[*](et om.d.) cyma nullis serior.[*](Athenaeus IX 9 p. 369c.) cuicumque autem[*](autem om.G.) generi pruinae plurimum suavitatis[*](an suauitati? cfr. § 182.) conferunt, at[*](at ego. et Ev. nec rS. sed coni. J. sectio D. an sectili vel sectis?) nisi obliquo vulnere defendatur medulla, plurimum nocent[*](nocent C. nocet ll. v. D. ad rem cfr. XVII 192.). semini destinati non secantur. est etiam[*](etiam Ev. iam rS.) sua gratia numquam plantae habitum[*](habitu v. a. G.)[*](almiridia DGF. adm- E.) excedentibus[*](excedentibus coni. S. excellent- ll. v. a. J.); ἁλμυρίδια vocant, quoniam nisi in maritumis non proveniunt[*](an proueniant?). aiunt[*](aiunt D2QSD. om. rv.) navigatione quoque longinqua virides adservari, si[*](adseruari si D1dTSS. -ari is G. -arin F1. -arint F2. -ari D2E. -asse Q. -antur v. (uiridibus) -atis C.) statim desecti[*](defecti G. directi E.) ita, ne humum adtingant, in cados olei quam proxime siccatos opturatosque condantur[*](conduntur GEBas.) omni spiritu excluso.[*](Col. XI 3, 23. Pallad. III 24, 6. Geop. XII 17, 1. (cfr. Th. H. II 4, 2). Martial. XIII 17. Apicius III 61.) sunt qui plantam in transferendo alga subdita pediculo nitrive[*](ni- triue D2dTS. nitruue r. nitroue (trito) v.) triti quod tribus digitis capiatur celeriorem ad mafuritatem fieri putent. sunt qui semen trifolii[*](semestri folii d.) nitrumque simul tritum adspergant foliis. nitrum in coquendo etiam viriditatem custodit, ut et[*](ut et ego. aut ll. v. ut in coni. Dal.) Apiciana coctura, oleo ac sale, priusquam coquantur, maceratis.[*](cfr. Pallad. II 14, 4. III 24, 12.—Diosc. II 142. (Col. XII 7, 1).) est inter herbas genus inserendi[*](inserendi Gv. -dis r.) praecisis germinibus caulis[*](caulis v. et caulis ll. S.) et in[*](et in dEv. in DS. et r.) medullam semine ex aliis addito. hoc et in cucumere silvestri. nec non olus[*](solus DF2. solius F1.) quoque silvestre est, triumpho[*](triumpho QS. trium foliorum ll. v.) divi Iuli carminibus praecipue iocisque militaribus celebratum; alternis quippe versibus exprobravere lapsana se vixisse aput Dyrrachium, praemiorum

parsimoniam cavillantes. est autem id cyma silvestris .

[*](Cato 6, 3.) Omnium in[*](in D2TSS. om. rv.) hortis rerum[*](hortis rerum ll.SS. hortensiorum v.) lautissima cura asparagis. de origine eorum e[*](e ego. om. ll. in v.) silvestribus corrudis[*](corrudis ego. curis ll. v.) abunde dictum[*](16, 173) et quomodo eas[*](eos v.) iuberet Cato in harundinetis[*](harundinetis v. -neis DF. arundineis r.) seri. est et aliud genus incultius asparago, mitius corruda, passim etiam in montibus nascens, refertis superioris Germaniae campis, non inficeto Ti. Caesaris dicto, herbam ibi quandam nasci simillimam asparago.[*](Col. XI 3, 43.) nam quod in Neside[*](eside DFd.) Campaniae insula sponte nascitur, longe optimum existimatur . hortensium[*](hortensiorum G.) seritur spongeis. est enim plurimae radicis altissimeque germinat. viret thyrso primum emicante , qui caulem[*](caulem v. caudem ll.) educens tempore ipso[*](ipso quo v. a. G.) fastigatur[*](fastigatur ego. -tus est ll. v. -tus G.) in toros striatos[*](striatos ego. -tus DFD. -tur rG. stringitur v.). potest et semine seri.

[*](Cato 161, 1. 2. (6, 4). 2. 3. 4.)Nihil diligentius comprehendit Cato, novissimumque libri est, ut appareat rem[*](rem ego. om. ll. v.) repentem[*](repentinam v.a.S. recentem D.) ac[*](ac DFdT.v. ag GE. hanc D.) noviciam[*](notitiam D. -iciam D2. nouiciam uiro curam v. a.D.) fuisse. locum subigi iubet umidum aut crassum, -semipedali undique intervallo seri, ne calcetur, praeterea ad lineam grana bina aut terna paxillo[*](au- tem rega paxillo G.) demitti[*](demitti dTEP. dim- r v.a.H.)—videlicet semine tum tantum serebantur —, id fieri secundum aequinoctium vernum , stercore satiari, crebro purgari, caveri ne cum herbis [*](herbal d Cato.) evellatur asparagus; primo anno stramento ab hieme protegi, vere aperiri, sariri, runcari, tertio incendi verno. quo maturius incensus est, hoc melius provenit[*](prouenire G.). itaque harundinetis maxime convenit, quae festinant incendi. sariri iubet[*](iubet id est d.) idem non antequam asparagus natus fuerit, ne

in sariendo radices vexentur. ex eo velli asparagum ab radice, nam si defringatur, stirpescere et intermori; velli, donec[*](dist. ego.) in semen eat—id autem maturescere ad ver[*](ad uer ll. v. ad autumnum Cato. an conici possit id autumno maturescere ac decerpi—, incendique?) —, incendique ac rursus, cum apparuerit asparagus, sariri ac stercorari, ac post annos VIII, cum iam vetus sit, digeri subacto[*](subacto solo v. a. S.) stercoratoque, tum spongeis seri singulorum pedum intervallo. quin et ovillo fimo nominatim uti, quoniam aliud herbas creet[*](herbas ereet DF. -basceret v. a. H. -besceret S.).[*](Col. XI 3, 43. Pallad.IV 9, 11. Martial. XIII 21.) nec quicquam postea temptatum utilius apparuit, nisi quod circa id. Feb. defosso semine acervati m[*](aceruatim H cum Dal. -atis ll. v.) parvulis scrobibus serunt, plurimum maceratum[*](macerato in Müller emend. 11135.) fimo. biennio[*](biennio Müller l. l. om ll. v. magis congruat cum Palladio serunt, per biennium ma- cerant fimo, dein.) dein nexis inter se radicibus spongeas factas post aequinoctium autumni disponunt pedalibus[*](pedalibus v. et (de DF) pedalibus ll.) intervallis, fertilitate in denos annos durante.[*](Diosc. II 151. Geop. XII 18, 2. cfr. Plin. XX 110.) nullum gratius his solum quam[*](dist. ego.) Ravennatium hortorum indicavimus. corrudam[*](et corrudam G.)[*](19, 54) —hunc enim intellego silvestrem asparagum, quem Graeci ὄρμινον[*](ὄρμινονS. orminum ll. v.μινονQ. hormenum H.ὅρμινονD cum U 410.) aut μυάκανθον[*](myacanthon v. -antum ll.δγακνθονQ.) vocant aliisque[*](aliisque DdSD. aliisoue F. aliisue rv.) nominibus—invenio nasci et arietis cornibus tunsis atque defossis.

Poterant videri dicta omnia, quae in pretio sunt, ni restaret res maximi quaestus non sine pudore dicenda[*](dicenda Gdv. decidenda r.). certum est quippe carduos apud Carthaginem Magnam Cordubamque praecipue sestertium[*](sestertium GdEH. -tia rv.) sena milia e parvis[*](et paruis E. ut parcius G. ex iis aruis C.) reddere areis[*](areis Salm. eis ll. del. v.a.H.), quoniam portenta quoque terrarum in ganeam vertimus serimusque[*](seri- musque D2SD. que GFE. quae D1. om.dv.) etiam ea, quae refugiunt cunctae[*](cunctae D2D. conctae (-te d)dS. contiae D1F. consciae Gv. om.E.) quadripedes

.[*](Col. XI 3, 28. Pallad. IV 9, 1. Gargil. p. 150, 4–6.) carduos ergo duobus modis[*](modis serunt v. a. D.), autumno planta et semine ante nonas Martias, plantaeque ex eo disponuntur[*](deponuntur G.) ante id. Novemb. aut in[*](in Ev. ut r.) locis frigidis circa favonium. stercorantur etiam, si dis placet[*](displicet D2D.), laetiusque proveniunt. condiuntur [*](condiuntur DQC. -duntur rv.) quoque[*](quoque ll. S. que v. om.Q.) aceto melle diluto addita laseris radice et cumino[*](cumino ego e Gargilio. cumina Q. -ni ll. v.), ne quis dies sine carduo sit.

[*](Col. XI 3, 14. 34. 29. Pallad. V 3, 4. II 14, 5. Col. X 373. 108. Diosc. II 169. Celsus IV 28. Gargil. p. 147, 7–10. Varro ap. Non. p. 12 M. 19. Geop. XII 27, 2.) Cetera in transcursu dici possunt. ocimum Parilibus[*](Parilibus v. paribus ll.) optime seri ferunt, quidam et autumno iubentque, cum in[*](in om. v.a.D.) hiemem[*](hie- mem DD. -men F. -me rv.) seratur, aceto semen[*](semen dv. semenque (quae F)r.) perfundi[*](perfunditur E.). eruca quoque et[*](et D2v. om. r.) nasturtium[*](masturtium Gd.) vel aestate vel hieme facillime nascuntur . eruca praecipue frigorum contemptrix diversae est quam lactuca naturae concitatrixque[*](contextrix G.) veneris. idcirco iungitur illi fere in cibis, ut[*](ut om.G.) nimio frigori par fervor inmixtus temperamentum aequet. nasturtium nomen accepit a narium[*](nasium E. nardo d.) tormento, et inde vigoris significatio proverbio usurpavit id vocabulum veluti torporem excitantis[*](excitantis dv. -atis DGF. excratis E.). in Arabia mirae amplitudinis dicitur gigni.

[*](Col. XI 3, 16. 38. Th. H. VII 5, 1. C. III 17, 1. V 6, 10. Pallad. IV 9, 13. Geop. XII 25, 1. (Non. p. 341 M. 26). Th. C. V 6, 10. Diosc. III 45. Pallad. IV 9, 14.) Ruta quoque seritur favonio et ab aequinoctio autumni. odit hiemem et umorem ac fimum, apricis gaudet ac siccis[*](ac siccis FdD. a siccis G. et siccis EQv.) terraque quam maxime lateraria, cinere vult nutriri . hic et semini miscetur, ut careat urucis[*](erucis GEv. a. S.). auctoritas

ei[*](ei QD. et DFdE. et et G. ei et S. etiam v.) peculiaris apud antiquos fiit[*](ei fuit v. a. S.). invenio mulsum[*](mulfum QS. multum Fd. muftum rv.) rutatum populo datum a Cornelio Cethego, in consulatu collega Quinti Flaminini[*](flamminini D. flāmmi d. flamini EQv. a. G. verba collega Quinti Flaminini spuria putavit U 411. fortasse collega delendum sit.), comitiis peractis. amicitia ei[*](ei dS. et r. e Q. est ei et v.) cum fico tanta, ut[*](tanta ut ego. cfr. Plinian. p. 33 not. (praeterea CFW Müller p. 19). tantum ll. S. in tantum ut v.) nusquam laetior proveniat[*](proueniat v. -nit ll. S.) quam sub hac arbore. seritur et[*](et om.dS.) surculo,[*](Th. C. I 4, 2. H. VII 2, 1. (cfr. Plin. XIX 120). Col. XI 3, 38.) melius in perforatam fabam indito, quae suco nutrit conprehendendo surculum. serit[*](serit S. seri GFE. seritur dv.) et se[*](a se v.) ipsa[*](ipsam E.), namque incurvato cacumine alicuius rami cum attigit terram, statim radicatur. eadem et ocimo natura, nisi quod difficilius arescit[*](arescit ll.TS. cfr. § 120. crescit v. at cfr. § 117. probavit U 412, verbis Theophr. VII 2, 1 parum accurate inspectis.) semen. ruta[*](se- men. ruta ego. sed durata ll. v.sed ruta D cum U 412. sed delata (rectius dilata) P e Colum., aliena tamen verba eadem —arescit ab hoc loco esse ratus.) runcatur non sine difficultate , pruritivis[*](pruritiuis H. -tus d. prorituus (prorat- F1) r. prouenientibus v. pruritu nascentibus U 412. an pruritu futuris (cfr. § 189 extr.) vel pruritus secutu- ris?) ulceribus, ni munitis manibus id fiat oleove defensis. condiuntur[*](condiuntur SD. cfr. XX 136. conduntur ll. G. con- ciduntur v.) autem et eius folia servanturque fasciculis.

[*](Col. XI 3, 33. 34. Pallad. V 3, 2. Geop. XII 23, 2. Th. C. V 6, 7. H. II 4, 3. (cfr. Plin. XIX 124).) Ab aequinoctio verno seritur apium semine paulum in pila[*](pila v. pilato ll.) pulsato. crispius sic putant fieri aut si satum calcetur cylindro pedibusve. proprium ei, quod[*](quod GFEv. quidem d.) colorem mutat. honos[*](onus G.) in Achaia coronare victores sacri certaminis Nemeae.

[*](Col. XI 3, 37. Pallad. III 24, 9. (Varro de l. l. V 103).) Eodem tempore seritur menta planta vel, si nondum germinet[*](germinet G. -nat rv.), spongea[*](spongea om.GF.). non minus[*](non minus coni. H. minus ll. v. a. S. nimis P. an mire (falso scriptum min)?) haec umido gaudet.

aestate viret, hieme flavescit. genus[*](genus v. hoc genus ll.) eius silvestre mentastrum ; ex hoc[*](ex hoc ll. S. est, et hoc v.) propagatur[*](propagantur E.) ut[*](ut om.d.) vitis vel si inversi rami serantur. mentae nomen suavitas odoris[*](odoris om.Q.) apud Graecos mutavit [*](putauit Q.), cum alioqui[*](alioquin dv. a. G. alio G. ante Q.) mintha[*](qui mintha —) vocaretur, unde veteres nostri nomen[*](nomen de om.G.) declinaverunt[*](declinauerunt Qv. -erant FdEH. clinauerant G.); nunc autem coepit dici ἡδύοσμον.[*](nunc—ἡδύοσμονQS. om. ll. v.) grata tomento[*](grata tomento ego. grato mento (-toi F)FE. grato r Brot. grato menta v. cfr. Blümnneri technol. I p. 205.) mensas odore percurrit in rusticis dapibus. semel sata diutina aetate durat. congruit puleio, cuius natura in carnariis reflorescens saepius dicta est.[*](2, 108 18, 227) haec quoque servantur simili genere, mentam dico puleiumque et nepetam[*](neptam d. nepitam v. a. H.). condimentorum tamen[*](tam F. iam dD. tantum Müller emend. III 37.) omnium, quae[*](omniū quae U 413. omnia quae ll. omniumque v. omnium C. omniaque Müller l. l. omnia D.)[*](lacunam in- dicavit U 413, supplens medentur. malim amica sunt.) fastidiis..., cuminum amicissimum.[*](Th. C. II 12, 2. Pallad. III 24, 14. IV 9, 17. Diosc. III 62. (61). cfr. Plin. XX 159. 163.) nascitur[*](nasci- tur om.F.) in summa tellure vix haerens et[*](et in sublime om.F.) in sublime tendens in putribus et calidis maxime locis, medio serendum vere. alterum eius genus silvestre, quod[*](quod om.G.) rusticum vocant, alii Thebaicum , si tritum ex aqua potetur, in dolore stomachi prodest.[*](prodest v. om. ll. J.) in Carpetania nostri orbis[*](nostri orbis dEv. nigorbis F2. -bi G. gorbis F1.) maxime laudatur, alioqui Aethiopico Africoque palma est; quidam in hoc[*](in hoc (sc. genere) ego. hoc ll. S. huic v.) Aegyptium [*](aegyptio TS. sed cfr. XX 163.) praeferunt.

[*](Col. XI 3, 36. Diosc. III 71. Th. H. VII 6, 3. IX 1, 3. 4. II 2, 1. C. I 4, 6.) Sed praecipue olusatrum[*](holus astrum E.) mirae naturae est. hipposelinum Graeci vocant, alii zmyrnium[*](zmyrnium FTS. zmir- d. zmur- Q. zmirnum G. smyrnium EB. -neum C.). e lacrima caulis[*](caulis QG. cautis ll. caudicis v.)

sui nascitur. seritur et radice. sucum eius qui colligunt, murrae saporem habere dicunt, auctorque est Theophrastus murra sata natum.[*](Col. XI 3, 36. 54. 55. (Th. H. I 3, 6. Geop. II 39, 9. Diosc. II 204). Pallad. X 13, 2. Th. H. VI 5, 2.) hipposelinum veteres praeceper unt[*](praeceperunt ego. -rant ll. v.) in locis incultis, lapidosis iuxta maceriam seri[*](seri om.F.)—nun et repastinato seritur et[*](et post Strack.) a favonio post aequinoctium autumnum —, quippe cum capparis quoque seratur sic,[*](sic ego. om. ll. v.) siccis maxime[*](rupisse E.), area ideo fossainclusa[*](ideo fossa inclufa ego e Colum. in defossum (-ssu v. a. Brot.) cauta (cauata v.) ll. v.) ripisque undique circumstructis lapide; alias evagatur[*](alias euagatur dv. alia seuatur GF. alia ser- uatur E.) per agros et cogit solum sterilescere. floret aestate, viret usque ad vergiliarum occasum, sabulosis familiarissimum. vitia eius, quod trans maria nascitur, diximus inter peregrinos frutices[*](frutices om.G.).

[*](13,127)

[*](cfr. Col. XII 51, 2. Diosc. III 59.) Peregrinum[*](peregrinum om.G.) et careum gentis suae nomine[*](no- men GE.) appellatum , culinis[*](in culinis Q.) principale[*](principalem dE.). in quacumque terra seri vult ratione eadem, qua olusatrum, laudatissimum tamen in Caria, proximum Phrygia.

[*](Diosc. III 51. (29). Col. IX 4, 2. 6. XI 3, 39. 40. X 233. Scribon. Larg. comp. 124. Col. XI 3, 57. Pallad. III 24, 2.) Ligusticum[*](ligusticum Qv. -tri cum ll.) silvestre est in Liguriae suae montibus ; seritur etiam[*](etiam GdTJ. om. rv. nec minus iam Q. iam S.) ubique. suavius sativum, sed sine viribus. panacem aliqui vocant. Crateuas apud Graecos cunilam bubulam eo nomine appellat, ceteri[*](ceteris d.) vero[*](uero QD. fere ll. v.) conyzam, id[*](conyza mides QF.) est cunilaginem, thymbram vero quae sit cunila[*](cunila v. cunicula ll. colnila Q.). haec aput nos habet vocabulum et aliud, satureia[*](satureia dQv. saturea F1. satu regia F2G. -ragia E.) dicta in condimentario [*](dist.ego.) genere. seritur menseFebruario. origano aemulo[*](aemulo GdE. -lu F1. -la F2Qv. cfr. Fels p.107.) nusquam utrumque additur, quippe similis effectus. sed cunilae Aegyptium origanum[*](origano d.) tantum praefertur.

[*](Col. XI 3, 16. 41. XII 8, 3. (X 124). Diosc. II 166. 205.) Peregrinum fruit et lepidium[*](lepidium B. -dum dE. lapidum r.). seritur a favonio, dein, cum[*](cum om.G.) fruticavit[*](fruticauit FG. -uerit v. fructificauit GE. -uerit d.), iuxta terrain praeciditur, tunc[*](tunc —) runcatur [*](dist. ego coll. Colum.) stercoraturque. per biennium[*](biennium om.G.) hoc postea, iisdem fruticibus, utuntur, si non saevitia hiemis ingruat[*](ingruat SD. ingrauat ll. v.), quando inpatientissimum est frigorum. exit et in cubitalem altitudinem , foliis lauri[*](lauri TS. lauribus ll. -inis v.), sed mollius[*](mollibus v. a. S.). usus eius non sine lacte.

[*](Col. VI 34, 1. Pallad. X 13, 3. Diosc. III 83. 84. 85. Pallad. X 13, 1. II 14, 5. (Geop. XII 10).)Git[*](git S coll. § 168 et ind. l. XX. gyt Q. gip GdE. gyp F. gith (vel gyt) v.) pistrinis[*](pistrinis Qv. -inus ll.), anesum[*](anesum QS. annesum GFE. -sium d. anisum v.) et anetum[*](anetum Q(F)v. anethum rC. cfr. XIII 123.) culinis et medicis nascuntur; sacopenium[*](sacopemum FQ.), quo laser adulteratur[*](quo laser adultera- tur QS. om. ll. v. cfr. § 40.), et ipsum in hortis quidem, sed medicinae[*](medicina FE.) tantum.

Sunt[*](dist. ego.) quaedam comitantia aliorum satus[*](satus ego. satus (satuus F) ut ll. v.); papaver namque cum brassica seritur ac porcillaca[*](porcillaca S coll. XIII 120. portilaca ll. portulaca v.), et eruca cum lactuca.[*](Diosc. IV 65. Col. X 314. Verg. Geo. I 212.) papaveris sativi[*](satiua G.) tria genera: candidum, cuius semen tostum in secunda mensa cum melle apud antiquos dabatur; hoc et panis rustici crustae inspergitur, adfuso ovo inhaerens, ubi inferiorem crustam apium gitque cereali [*](ceri- ali Fv. a. C.) sapore condiunt. alterum genus est papaveris nigrum, cuius scapo inciso[*](an capite inciso? cfr. not. ad XX 198.) lacteus sucus excipitur.[*](Th. H. IX 12, 4. Diosc. IV 64. Liv. I 54, 6. Val. Max. VII 4, 2.) tertium genus rhoean[*](rhoean S cum Salm. -am B. rhyan GFEv. thyran d.) vocant Graeci, id[*](id ll. v. aut delendum aut idem (vel et) seribendum videtur.) nostri erraticum; sponte quidem, sed in arvis cum hordeo maxime nascitur, erucae simile, cubitali altitudine, flore rufo et protinus deciduo, unde

et nomen a Graecis accepit. de reliquis generibus papaveris sponte nascentis dicemus in medicinae loco.[*](20, 198) fuisse autem in honore apud Romanos semper indicio est Tarquinius Superbus, qui legatis a filio missis decutiendo papavera in horto altissima sanguinarium illud responsum hac facti ambage[*](an tacita ambage? cfr. Liv.) reddidit.

[*](Th. H. VII 1, 2. Pallad. III 24, 9. X 13, 3. Col. XI 3, 42. Celsus 11 33. Col. XI 3, 29. Pallad. XI 11, 2.) Rursus alio comitatu aequinoctio autumni[*](autumnali S. (-alis Q).) seruntur [*](seritur d.) coriandrum, anetum, atriplex, malva, lapathum[*](malua lapathum C. malua (maluae dv. mallie F) lapati FdEv. millie lapathi G. balafathyum Q.), caerefolium [*](caerefolium G. cerefol- Qv. a. B. caerepollum ll.), quod paederota Graeci vocant, et acerrimum sapore igneique[*](igneique v.a.B. igneque dE. ignique rQ. ignei Ven.) effectus ac saluberrimum corpori sinapi, nulla cultura, melius tamen planta tralata[*](translata T. relata Ev. a.G. om.Q.). quin e diverso vix est sato semel eo liberare locum, quoniam semen cadens[*](cadens dEv. can- dens GF. candidum Q.) protinus viret.[*](Col. XI 3, 29. Diosc. II 183. 185. Athenaeus IX 2 p. 367 a.) usus eius etiam pro pulmentario in patellis decocto, citra[*](contra d.) intellectum acrimoniae. cocuntur et folia, sicut reliquorum olerum. sunt autem trium generum: unum gracile, alterum simile rapi foliis, tertium erucae. semen optimum Aegyptium. Athenienses napy appellaverunt , alii thlaspi[*](thlaspi coni. H coll. XXVII 140 et Hesych. s. v.θλασπίς. thapsi ll. v. a. D.), alii saurion.

[*](Th. H. VI 7, 2. II 1, 3. C. I 4, 2. (Diosc. III 40. II 155. Geop. XII 35, 3). Th. H. VI 7, 5.) Serpyllo et sisymbrio montes plerique scatent, sicut Threciae[*](threciae SD. -cia Fd. thracia rv. in Thracia C.). itaque[*](itaque ego. utaque T. -quę Fd. utiqua G. utique EH. ubi aquae C.) deferunt ex his avulsos ramos seruntque , item Sicyone ex suis montibus et Athenis ex Hymetto. simili modo et[*](et dEv. om. r.) sisymbrium serunt. laetissimum nascitur in puteorum parietibus et circa piscinas ac stagna.

[*](Th. H. VI 2, 7. Col. II 10, 21. Pallad. III 5.) Reliqua sunt ferulacei generis, ceu feniculum anguibus, ut diximus, gratissimum, ad condienda plurima,[*](8, 99) cum inaruit, eique[*](cum inaruerit eique dv. a. G. cuminoque Q.an post inaruit intercidit utile?) perquam similis thapsia, de qua diximus inter externos frutices; deinde utilissima funibus[*](13,121) cannabis. seritur a favonio; quo densior est, eo tenerior [*](tenerior FEv. tenior G. tenuior dTH.cfr. § 140.). semen eius, cum est maturum, ab aequinoctio autumni destringitur[*](destringitur FTS. distr- r Bas. defr- v.) et sole aut vento aut fumo siccatur. ipsa cannabis vellitur post vindemiam ac lucubrationibus decorticata purgatur.[*](Grat. cyneg. 46.) optima Alabandica, plagarum praecipue usibus. tria eius ibi genera: inprobatur cortici proximum aut medullae; laudatissima[*](laudatissimum v. a. S.) est e medio quae mesa[*](mesa om.G.) vocatur[*](dist. v. a. Dal.). secunda Mylasea[*](secundam lasea GF.). quod ad proceritatem quidem attinet, Rosea agri Sabini arborum altitudinem aequat.[*](Col. XII 7, 4.) ferulae duo genera in peregrinis fruticibus diximus.[*](13, 123) semen eius in Italia cibus est; conditur quippe duratque in urceis vel anni spatio. duo ex ea[*](ex ea ego. ea ll. v. eius G. (genera sc. cibi. an olera?). verba duo - racemi spuria putavit U 416.) genera, caules et racemi. corymbian hanc vocant corymbosque quos condiunt.

[*](Th. C. V 7, 2. 1. H. II 4, 1. Pallad. V 3, 4. III 24, 7. Varro I 40, 2. Th. H. VIII 8, 5. C. V 15, 5. H. VIII 10, 1. VII 5. 4. Col. XI 3, 50.) Morbos hortensia quoque sentiunt sicut reliqua terra[*](terrae v. a. S. an deleandum est?) sata. namque et ocimum senectute degenerat[*](senectute de- generat J. senec degenerat (degerat F1) iuti (lute E) ll. se- necta degenerat G. se necat degeneratque rite v.) in serpyllum, et[*](et v. est et GFd. et—zmintham om.E.) sisymbrium in zmintham[*](zonnintam G. mentam Brot. calamintham v.), et ex semine brassicae vetere[*](uetere U 417 e Varr. ueteris ll. v. a. D.) rapa fiunt, atque invicem. et necatur cuminum αἱμοδώρῳ,[*](αἱμοδώρῳD. ab haemodoro S e Theophr. ab imo dorso ll. B. ab uno dorso Tv. a limodoro H.) nisi repurgetur; est autem unicaule,

radice bulbo simili, non nisi in[*](nisi in d2v. susi in d1. sun F1. sunt r.) gracili solo nascens. alius privatim cumini morbus scabies. et ocimum sub canis ortu pallescit. omnia vero accessu mulieris menstrualis flavescunt.[*](Th. H. VII 5, 4. Col. X 321. XI 3, 60. Geop. XII 7. Col. X 324. Pallad. I 35, 13.) bestiolarum quoque genera innascuntur, napis pulices, raphano urucae[*](uricae E. erucae d1v.a.S.) et vermiculi, item lactucis et oleri, utrisque[*](utriusque E. utrique QD.) hoc amplius limaces et cocleae, porro vero privata[*](priuatim v. a. S.) animalia, quae facillime stercore[*](stercore v. est stercore ll.) iniecto[*](iniectio F. (iniecto ster- core QS.)) capiuntur condentia in id se. ferro quoque[*](ferro quoque GFdQv. ferroque EDal.) non expedire tangi rutam, cunilam [*](cuniculam dQ.), mentam, ocimum auctor est Sabinus[*](sabinius FQ.) Tiro in libro κηπουρικῶν, quem Maecenati dicavit.

[*](Col. X 322. Pallad. I 35, 8. Geop. XIII 10, 4.) Idem[*](item Ev. a.G.) contra formicas, non minimum hortorum exitium, si non sint rigui, remedium monstravit limum marinum aut cinerem obturandis[*](obturandis dEG. obdu- r. opturantis Q. -ratis v.) earum foraminibus. sed efficacissime heliotropio herba necantur. quidam et aquam diluto latere crudo inimicam his putant.[*](Th. H. VII 5, 4. Pallad. I 35, 8. 3. Geop. XII 7, 1. Col. XI 3, 61. 64. X 356. Geop. XII 7, 3. II 18, 1. Pallad. I 35, 16. (7. 3). Col. X 344. Pallad. I 35, 8 (ubi incenso pro infuso scribendum erit).) naporum medicina ervi aliquid[*](medicina erui aliquid S. -cina erutaliquid Q. -cinae riui aliquis d. -cinae sui aliquis GF. -cina est si aliquis E. -cinae sunt (-cina est G) siliquas v.) una seri, sicut olerum cicer; arcet enim[*](ima E.) urucas[*](uricas E. erucas d1v. a.S.). quo si omisso[*](misso Q. emisso T.) enatae sint[*](enatae sint dTJ. enata est in QS (del. in). anatae sint r. iam natae sint v.), remedio[*](remedio QD. -ium ll. v.) est absinthi sucus decocti inspersus vel[*](uel QS. om. ll. et v.) sedi; genus hoc herbae, quam alii[*](alii QD. om. ll. v.)ἀείζωον vocant[*](ἀείζωονS.αιζων. anzoum d. angoum r. angonen S. aizoum B. verba quam—uocant huc transposui; in ll.Qleguntur post sedi. spuria putavit U 418.), diximus. semen olerum si suco[*](18, 159)

eius madefactum seratur, olera nulli animalium obnoxia futura tradunt; in totum vero necari[*](necari QS. necat dTS. nec rv.) urucas[*](erucas d1Qv.a.S.), si palo inponantur in hortis ossa capitis ex equino genere, feminae[*](femina d1. -inina d2.) dumtaxat. adversus urucas[*](urycas E. erucas Qv.a.S.) et cancrum fluviatilem[*](flu- uiaticum QS.) in medio horto suspensum auxiliari narrant. sunt qui sanguineis virgis tangant ea, quae nolint[*](nolunt Qv.) iis[*](us F. his Qv.) obnoxia esse[*](esse om.QS.). infestant et culices riguos hortos[*](riguos ortos (hortos D)QD. hortos riguos E(?)v. riguos Gd. riguus F2. riguis F1.), praecipue si sint[*](sunt Q.) arbusculae aliquae . hi galbano accenso[*](accesso Q.) fugantur.

[*](Th. H. VII 5, 5. 6.)Nam quod ad permutationem seminum attinet, quibusdam ex his firmitas maior est, ut coriandro, betae, porro, nasturtio, sinapi, erucae, cunilae et fere acribus; infirmiora autem[*](infirmiora autem om.d.) sunt atriplici, ocimo, cucurbitae, cucumi, et[*](dist. ego. coll. Theophr.) aestiva omnia hibernis magis; minime autem durat[*](minime autem durat ego. durant minime autem ll.v.) gethyum[*](getym GF. getium v.a.C.). sed ex his, quae sunt fortissima, nullum ultra quadrimatum utile est, dumtaxat serendo, culinis[*](culinis GFEP. cuniculis d. cunilis v. a.H.) et ultra tempestiva sunt.

[*](Th. C. II 5, 3. H. VII 5, 1. 2. (C.II 6, 3).) Peculiaris medicina raphano, betae, rutae, cunilae [*](cuniculae d.) in salsis aquis, quae et alioqui[*](et aliquibus d.) plurimum suavitati[*](suauitatis d.) et fertilitati conferunt. ceteris dulcium aquarum rigua prosunt . utilissimae ex his quae frigidissimae et quae potu suavissimae. minus utiles e stagno[*](utiles e stagno dv. utile est et agno (gano E)r.) et quas elices[*](eli- ces B. ilices ll. silices v.) inducunt , quoniam herbarum semina invehunt. praecipue tamen imbres alunt, nam et bestiolae innascentes necantur.