Naturalis Historia

Diximus ut in media linia designaretur [*](327) umbilicus. per hunc medium transversa currat alia. haec erit ab exortu aequinoctiali ad occasum aequinoctialem, et limes, qui ita secabit agrum, decumanus vocabitur. ducantur deinde aliae duae liniae in decussis[*](decussis D2in ras. v. decus his F. decusis r. -sses B.) obliquae, ita ut ab[*](ab DFHD. a dv.om.E.) septentrionis dextra[*](dextra ac laeua d.) laevaque ad austri dextram ac laevam descendant[*](descendat E.). omnes[*](omnes Ev. omne D2. omni D1FdH. et omnino F2.) per eundem currant umbilicum , omnes inter se pares sint, omnium intervalla paria. quae ratio semel in quoque agro ineunda erit vel, si saepius libeat uti, e[*](uti e dEC. uite DH. uitae F1del.F2.) ligno facienda, regulis paribus in tympanum exiguum, sed circinatum adactis. ratione, qua doceo occurrendum ingeniis quoque[*](quoquo E.) inperitorum esse[*](esse ego. est ll. v. dist. ego.),[*](cfr. Seneca quaest. nat. V 16, 3.) meridiem excuti[*](excuti ll v. an exigi?) placet, quoniam semper idem est, sol autem cotidie ex alio caeli momento[*](momento prius quam F2.) quam pridie oritur, ne quis forte ad exortum capiendam[*](capiendum DFH.) putet liniam.

Ita caeli exacta parte quod fuerit liniae[*](liniae caput v. linea caput E. linae capud D2. lineae et apud d. lina et apud r.) caput septentrioni [*](septentrionem F2dE.) proximum a parte exortiva, solstitialem habebit exortum , hoc est longissimi diei, ventumque aquilonem, borean Graecis dictum.[*](cfr. Plin. XVII 10. 23. 85.) in hunc ponito arbores vitesque. sed hoc flante ne arato, frugem ne serito, semen ne iacito. praestringit animam[*](animam ego. enim ll. v. cfr. XVI 93. XVII 153.14. XXXI 3. an vim?) atque praegelat[*](praegelat dTHD. praecellat DF. praecellit Ev J. percellit C.) hic radicibus[*](radicibus ll.J. -ices v.) arborum , quas positurus adferes. praedoctus[*](praedoctus G. -dictos E. -dictus r. -dictum D cum U 379. praemonitus v.) esto: alia robustis

prosunt, alia infantibus.[*](cfr. Plin. 11 120. Seneca quaest. nat. V 16, 4. Aristot. meteor. II 6. Plin. II 124)—(Nec sum oblitus in hac parte ventum Graecis poni, quem caecian[*](caecian v. calcian DF2dH. caltian F1E.) vocant. sed idem Aristoteles, vir inmensae subtilitatis, qui id[*](qui id v. quid DFH. quid. quod E.) ipsum fecit , rationem convexitatis mundi reddit[*](reddidit dT.) , qua contrarius aquilo Africo flat).—nec tamen eum toto anno in praedictis timeto[*](timet Ev.a.D.) agricola. mollitur sidere[*](siderea E. (mollit sidera v.a.H.)) aestate media mutatque [*](dist.ego. et etesias v.) nomen—etesias vocatur—; ergo cum frigidum senties, caveto, ad quaecumque[*](ad quaecumque ego. ad quecumque (quemc- H. atque c- F) DFTH. at quic- E. ac quac- dv. atque cum D.) aquilo praedicetur[*](praedicetur ego. -icitur ll.v.): tanto perniciosior septentrione[*](septentrione ego. -trio ll.v.) est.[*](cfr. Plin. XVII 23. VIII 189. Col. VII 3, 12. Aristot. gen. an. IV 2 p. 767a, 12. hist. an. VI 19.) in hunc Asiae, Graeciae,Hispaniae, maritimae Italiae, Campaniae, Apuliae[*](apuleiae dE.) arbusta vineaeque spectent. qui mares concipi voles, in hunc pascito, ut sic ineuntem ineat. ex adverso aquilonis ab occasu brumali Africus flabit[*](flabit dHBas. flauit DF1E. flat F2. om.v.), quem Graeci liba vocant. in hunc ad coitum[*](ad coitum d. a coitu rv. cfr. Aristot.ὀχευόμενα.) cum se pecus circumegerit, feminas conceptas esse scito.

[*](cfr. Plin. § 33. II 119. 123. 126. Seneca 1. 1. § 4. Cato 6, 2. cfr. Plin. XV 21. XVI 93. XVII.91. 57. XV 12.) <2> Tertia a septentrione linia, quam per latitudinem umbrae duximus[*](duximus dHE2v. dix- r.) et[*](et om.DF.) decumanam vocavimus, exortum habebit aequinoctialem ventumque subsolanum, Graecis aphelioten [*](aphelioten HT. ape- d(?)v. ephe- r.) dictum. in hunc salubribus locis villae vineaeque spectent[*](dist.ego.an pluuius, tepidus tamen?). ipse leniter pluvius tamen est, siccior favonius, ex adverso eius ab aequinoctiali occasu, zephyrus Graecis nominatus. in hunc spectare oliveta Cato iussit. hic ver inchoat aperitque terras tenui frigore saluber, hic vites putandi frugesque curandi, arbores serendi, poma inserendi

, oleas tractandi ius dabit adflatuque nutricium exercebit .[*](cfr. Plin. II 119. 126. XXI 80. Col. IX 5, 1. Seneca 1.1. § 4. 5. Th. de sign. 2, 11.) quarta a septentrione linia, eadem austro ab exortiva parte proxima, brumalem habebit exortum ventumque volturnum, eurum[*](eurum v. eorum DGF1HE.eoum dT. a F2.) Graecis dictum, sicciorem et ipsum tepidioremque[*](tepidiorem quia in E.). in hunc apiaria[*](apiaria D2dv. appa- FE. apa- r.) et vineae Italiae Galliarumque spectare debent[*](debent F2dv. debeat H. -eant r.). ex adverso volturni flabit[*](flabit dEv. flauit DF1H. flauiti G. flat F2.) corus, ab occasu solstitiali et occasu lateris[*](occasu lateris dTE. occasu latere r. occidentali latere v.an occasuro latere? cfr.II 92 in occasura parte caeli.) septentrionis, Graecis dictus argestes, ex frigidissimis et ipse, sicut omnes qui a septentrionis parte spirant.[*](Th. 1.1. 2, 5. de ventis 58.) hic et grandines infert, cavendus et ipse non secus ac septentrio. volturnus si a serena caeli parte coeperit flare, non durabit[*](durabit GF2dv. -auit r.) in noctem[*](nocte DGF.), at[*](ad D1GF1H.) subsolanus[*](subsolanus D2dG. -num H. subisolanos D1GF1. ubi solanus F2. ubi subsolanus Ev.) in maiorem partem noctis extenditur[*](extenditur dv. -dit r.). quisquis erit ventus, si fervidus sentietur, pluribus diebus permanebit . aquilonem praenuntiat terra siccescens[*](siccescens v. siccre- ll.) repente, austrum umescens[*](umescens /// (hu- dv) DdS. iime- G. mume- H. /// mescens F1. inmiscens F2E.) rore[*](rore DdHG. sorore GF. in rore Ev.) occulto[*](occulto ll.v.an nocturno?).

[*](Verg. Geo. I 318.)[*](Diog. Laert. IX 7, 7.) Etenim[*](Et iam T.) praedicta ventorum ratione[*](rationem H.), ne[*](ne F2v. om. r.) saepius eadem dicantur, transire convenit ad reliqua tempestatum praesagia, quoniam et hoc placuisse Vergilio magno opere video, siquidem in[*](in Tv. om. r.) ipsa messe saepe concurrere proelia ventorum damnosa imperitis refert. tradunt eundem Democritum metente fratre eius Damaso ardentissimo aestu orasse, ut reliquae segeti parceret raperetque desecta sub tectum, paucis mox horis saevo imbre[*](saeuo imbre v. seua imbre dE. seu cimbrae DGF. seu humore H.) vaticinatione

adprobata. quin immo et harundinem[*](harundinem dEv. -ine (aru- H) DGFH.) non nisi inpendente pluvia[*](pluuia dHEv. -ias r.) seri iubent et fruges insecuturo imbre. quamobrem et haec breviter attingemus[*](attingemus Bas. -gimus DGFdHS. -igimus E.), scrutati[*](scrutati dv. -tim DGFE. seruatim H.) maxime[*](an maxime ad usum vitae pertinentia? cfr.XXIX 2. XIX 2.) pertinentia, primumque a sole capiemus praesagia.

[*](schol. Germ. p. 215, 15—p. 216, 14. Th. de sign. 4, 1. Verg. Geo. I 446 sqq. 458. 441. 454. Th. de sign. 1, 10. 11. 2, 2. 1, 13. 2, 1. 1, 13. 1, 11. 3, 1.) Purus oriens atque non fervens serenum diem nuntiat , at[*](at HEmv. ad r.) hibernam[*](hibernam Gv. -num DFdTEm. -nus schol. Germ. hiuernum H.) pallidus grandinem[*](grandines dT.an hibernum (sc. diem) pallidus grandine?). si et occidit pridie serenus[*](uncos ego posui.) [et oritur], tanto certior fides serenitatis. concavus oriens pluvias praedicit; idem ventos[*](uentos autem E1.), cum ante exorientem [*](ante oriuntur E1.) eum nubes rubescunt; quod si et nigrae rubentibus intervenerint, et pluvias; cum occidentis aut orientis [*](aut orientis ll.v. aut occidentis m.) radii videntur coire[*](uidentur coire ll.mschol. Germ. S. rubent, coire v. locus adhuc mendosus.), pluvias. si circa occidentem rubesc ent[*](rubescent ego. -scunt ll.mschol. Germ. v.) nubes, serenitatem et[*](et om.Emschol.Germ. etiam F2.) futuri diei spondent. si in exortu spargentur[*](spargantur dT. -guntur m.) partim ad austrum, partim ad aquilonem , pura circa eum serenitas sit licet, pluviam tamen ventosque[*](uentosam m.at cfr.Theophr.) significabunt; si in ortu aut in occasu contracti cernentur[*](cernuntur dTschol.Germ.) radii, imbrem. si in occasu[*](occasum d.) eius pluet aut radii nubem in se trahent, asperam in proximum diem tempestatem significabunt. cum oriente radii non inlustres eminebunt, quamvis circumdatae nubes non sint, pluviam portendent[*](portendunt dT.). si ante exortum nubes globabuntur, hiemem asperam denuntiabunt; si ab ortu repellentur et ad occasum abibunt[*](abibunt GF2dmv. habebunt r.), serenitatem. si nubes solem circumcludent[*](circumcludent HEv. -udunt DGFm. -userint dT.),

quanto minus luminis relinquent[*](relinquunt dTm.), tanto turbidior tempestas erit; si vero etiam duplex orbis fuerit, eo[*](eo F1dEv. ea r.) atrocior. [*](schol. Germ. p. 216, 14–22. Th. de sign. 1, 10. 2, 6. 4, 2. 1, 11. 2, 6.)quod si in exortu aut in occasu fiet[*](fiat dT.), ita ut[*](ita ut D2F2dHmv. ut aut r.) rubescant nubes, maxima[*](maxima F2dHmv. -mae F1. -me r.) ostendetur tempestas. si non ambibunt[*](abibunt Ev.a.G.), sed incumbent, a quocumque vento fuerint, eum portendent ; si a meridie, et imbrem. si oriens cingetur[*](cingitur dTv. a. Verc.) orbe, ex qua parte is se ruperit[*](se ruperit D2Hschol. Germ. S. eruperit F2. se roperit D1GF1. se operit dE. se aperit v.), expectetur ventus. si totus defluxerit aequaliter, serenitatem dabit. si in exortu longe radios per nubes porriget[*](porrigat dT.) et medius erit inanis[*](medius inanis fuerit dT.) , pluviam significabit[*](significauit E. -cat m.); si ante ortum radii se ostendent[*](ostendent FHmv. -dunt r school. Germ.), aquam et ventum; si circa occidentem candidus circulus erit, noctis lenem[*](leuem Hv. lenen F1. linet E.) tempestatem; si nebula, vehementiorem; si candente sole, ventum; si ater[*](fi ater DGdHmv. fiat F1. fiat E. fi autem F2.) circulus fuerit, ex qua regione is ruperit se[*](ruperit se dHmv. ruperisi DGF1. ruperit E. eruperit F2.), ventum magnum.

[*](schol. Germ. p. 217, 1—p. 218, 4. Verg. Geo. I 432. 430. 428. (cfr. Plin. II 128). Th. de sign. 4, 2. 2, 2. (Verg. Geo. I 395). Th. de sign. 1, 8. 2, 6. 1, 8.) Proxima sint iure lunae praesagia. quartam eam maxime observat Aegyptus. si splendens exorta puro nitore fulsit, serenitatem; si rubicunda, ventos; si nigra, pluvias[*](dist. ego coll. Theophr. de sign. 3, 1. 2, 2:μέχρι διχομηνίας.) portendere creditur in XV[*](in xv DGFHm. usque in quinta decima schol. Germ. in quinta dE(?)v.). cornua eius obtusa pluviam, erecta et infesta ventos semper significant, quarta tamen maxime. cornu superius[*](superius ego coll. Theophr. de sign. 2, 2; infra § 349 et II 58. eius ll.v.) acuminatum septentrionale m[*](acuminatum septentrionalem ego. septentrionale acuminatum ll. v.) atque rigidum illum praesagit ventum, inferius

austrum, utraque[*](utrimque F2. utrumque D.)erecta[*](erecta ego. recta dEmschol.Germ. v. rectam DGF1H. rectum F2D.) noctem ventosam[*](noctem uentosam ll.v. an in octauam uentos? cfr. Theophr. de sign. 1, 8.). si quartam orbis rutilus cinget, et[*](cinget et dTS. cingebat e DGF1H. -ebat E. -ebit et F2m. -ebit schol. Germ. cinget v. -git G.) ventos et imbres praemonebit. apud Varronem ita est: Si quarto die luna erit directa, magnam tempestatem in mari praesagiet[*](praesagit et E.), nisi si[*](nisi si F2d.schol. Germ. v. nisi sit D1GF1HE. et nisi D2. nisi m.) coronam circa se habebit et eam sinceram, quoniam illo modo non ante plenam lunam hiematurum ostendit. si plenilunio per dimidium pura erit, dies serenos significabit; si rutila, ventos; nigrescens imbres. si caligo orbisve[*](caligo orbisue ego. caligo orbis ll.v. aliquo orbis schol. Germ. aliquo orbe m.) nubium[*](nubium ego. nubem ll.mschol. Germ. v. aliquo orbe nubes vel caligo aliquo orbe lunam coni. Oehmichen. cfr. Theophr. l. l. 2, 6.) incluserit , ventos, qua[*](quo dschol. Germ.) se ruperit; si gemini orbes[*](orbe F2. orbem H.) cinxerint, maiorem tempestatem, et magis[*](magis om.dT. maiorem m.), si tres erunt aut nigri, interrupti atque distracti. nascens luna si cornu superiore obatrato[*](obatratto schol. Germ. abatrato m. obrecto F2. adtrato D2. obatro v.a.Brot.) surget, pluvias decrescens dabit; si inferiore, ante plenilunium ; si in media nigritia illa fuerit, imbrem in plenilunio. si plena circa se habebit orbem, ex qua parte is maxime splendebit, ex ea ventum ostendet; si in ortu cornua crassiora fuerint, horridam tempestatem. si ante quartam non apparuerit vento favonio flante, hiemalis toto mense erit. si XVI vehementius flammea apparuerit, asperas tempestates praesagiet. sunt et ipsius lunae VIII[*](VII dT.) articuli, quotiens in angulos solis incidat[*](inciderit d. -dit v.a.S. accidit schol.Germ.), plerisque inter[*](intra m.) eos tantum observantibus praesagia eius, hoc est III, VII, XI, XV, XVII, XXIII, XXVII et interlunium.

[*](schol. Germ. p. 218, 6–9. Th. de sign. 2, 12. 1, 13. (Plin. II 100). 3, 7. 10.) Tertio loco[*](loci DG. locis F1.) stellarum observationem esse oportet. discurrere hae videntur interdum, ventique protinus sequuntur , in quorum[*](quarum Ev.a.H.) parte ita[*](ista F2.) praesagiere[*](praesagiuere dC.). caelum cum aequaliter totum erit splendidum articulis temporum, quos proposuimus, autumnum serenum praestabit[*](praestabit (pre- F2) et F2D. praestabitur (pre- GF1) DGF1. -abit ac S. praesagiabitur (-gab- d) rm. -gibunt et C.) et frigidum.[*](222) si ver et aestas non sine refrigerio[*](sine refrigerio dTHm (γκ) D. sine frigore m(αβ). sint regio r. sine rigore J. sine riguo v.) aliquo transierint[*](transierunt TE1.), autumnum serenum ac densum[*](tersum (pro densum) J cum Hoffio coll. Festo p. 363 B, 2 (ed. Müll.).) minusque ventosum facient. autumni serenitas ventosam hiemem facit.[*](schol. Germ. p. 218, 9–19. 219, 13. 14. Verg. Geo. I 365. Aratus diosem. 194. Th. de sign. 2, 12. 1, 23. 3, 6. 4, 2. 1, 22. Verg. Geo. 1380. Aratus diosem. 208.) cum repente stellarum fulgor obscuratur et id[*](et id G. ut id ll.mS. om. schol. Germ. uti v.) neque nubilo nec caligine [*](neque caligine dv.a.S.), pluvia aut[*](pluuia aut G. fluuiant D1GF1dHschol. Germ. fluuians E. fluitans v. fiant D2. fiat S. fiet, pluuia aut J. accidat F2m.litteris similius sit eue-niat.) graves denuntiantur tempestates. si volitare plures stellae videbuntur, quo ferentur albescentes, ventos ex is partibus nuntiabunt [aut[*](aut ll.mG. at v. una J. uncos ego posui.)]. si coruscabunt[*](coruscabunt ego. cura stabunt ll.m. circa purae stabunt v. cursitabunt G.), certos, si id in pluribus partibus fiet, inconstantes ventos et undique[*](et undique D2J. et untiti H1. et unditi m. et cun-diti H2. efunditi (eff- F1) GF1. effundit (efu- D1) D1ES. -dent v. effundi F2. effundi signat dT.). si stellarum[*](stellarum dv. stellam r. -las schol.Germ.) errantium aliquam[*](aliquam F2dHv. -quae E. -que r. -quas schol.Germ.) orbis[*](orbis ll.m (γ) schol. Germ. D. orbes v. morbus m(αβ).) incluserit [*](incluserit dTmschol.Germ. -rint rv.), imbrem[*](imbris ES. -res v.). sunt in signo cancri duae stellae parvae aselli appellatae, exiguum inter illas spatium obtinente nubecula, quam praesepia appellant. haec cum caelo sereno

apparere desiit[*](desiit D2dHm(γ)D. -init m(κ). desierit F2Ev. desesit r. desernit schol. Germ.), atrox hiems sequitur. si vero[*](si uero ego (scriptum si ū). sin D2S. si in D1GFHEmschol. Germ. si dv.) alteram earum, aquiloniam, caligo abstulit, auster saevit; si austrinam, aquilo. arcus cum sunt duplices, pluvias nuntiant , a pluviis serenitatem non perinde certam; circulus[*](circulus F2dTHmJ. -lis r. -li v.) nubis[*](nouis E. noui v.a.S.) circa sidera aliqua pluviam.

[*](schol. Germ. p. 219, 14–22. 23. 24. Th. de sign. 2, 7. 21. 1, 21.) Cum aestate vehementius tonuit quam fulsit, ventos ex ea parte denuntiat, contra si minus tonuit, imbrem. cum sereno caelo fulgetrae[*](fulgetrae Dm(γ) H. -getre GFm(αβ). -gere H. -gora dschol. Germ. -gura T. fulget pluuiae Ev.) erunt et tonitrua[*](tonitru D1G.), hiemabit[*](hiemabit D2D. abhiem- D1GdTHH. et hiem- v. abhiemauit Em. abhimanit schol. Germ.), atrocissime autem, cum ex omnibus quattuor partibus caeli fulgurabit[*](fulgurauit dS. -gorauit m.); cum ab aquilone tantum, in posterum diem aquam portendet; cum a septentrione, ventum eum. cum ab austro vel coro aut favonio nocte serena fulgurabit[*](fulgurabit F2D. -gurauit dS.-gorauit mschol. Germ. -gur ant DGF1. -gurant E. -gura H.-gurauerit v.) , ventum et imbrem ex isdem regionibus demonstrabit. tonitrua matutina ventum significant, imbrem meridiana.

Nubes cum sereno in caelum ferentur[*](ferentur m.cfr. § 345. feruntur ll.v.), ex[*](ex F2THmS. ea DGF1. a dv.) quacumque parte id fiet, venti expectentur. si eodem loco globabuntur adpropinquanteque[*](adpropinquanteque F2TD. -antique DGF1m(γ). -antisque E. -antibus m(β). -ati quae H.-atibus m(α). -ante dv. -antesque S.) sole[*](sole F2dTv. solo Hm. soli r S.) discutientur et hoc ab aquilone fiet[*](fiat dv.a.S.), ventos; si ab austro, imbres portendent. sole occidente si ex utraque parte eius caelum petent[*](petant dT. patet Ev.a.G.), tempestatem significabunt. vehementius atrae ab oriente in noctem aquam minantur, ab occidente in posterum diem.[*](schol. Germ. p. 219, 24. 25. Th. de sign. 1, 13. 3, 6. 4, 2. 3, 8. 6. Verg. Geo. 1 397. Aratus diosem. 206.) si nubes ut vellera lanae spargentur[*](spargantur dT.) multae ab oriente, aquam

in triduum praesagient. cum in cacuminibus montium nubes consident, hiemabit. si cacumina pura fient[*](fiant T.) , disserenabit [*](dies serenabitur dT.). nube gravida candicante, quod vocant tempestatem albam, grando imminebit. caelo quamvis sereno nubecula quamvis[*](quamuis F2Ev. quamuis a rm.) parva flatum procellosum dabit.

[*](Verg. Geo. I 401. Aratus diosem. 256. cfr. Th. de sign. 4, 2. Aristot. meteor. I 9. Th. de sign. 2, 9. 3, 5. Verg. Geo. I 392. Aratus dioesm. 244.) Nebulae montibus descendentes aut caelo cadentes vel in vallibus sidentes[*](sedentes Ev.a.H.) serenitatem promittent[*](promittunt dv.a.S.).

Ab his terreni ignes proxime significant. pallidi namque murmurantesque tempestatum nuntii sentiuntur, pluviae[*](et pluuiae F2.) etiam[*](etiam dv. iam rmS.), si in[*](si in m. in ll. v.) lucernis fungi, si flexuose volitet flamma.[*](Th. de sign. 1, 14. 3, 5. 1, 19. 3, 5.) ventum nuntiant[*](nuntiant ego. et ll.mv. Oehmichen coni. nuntiant (pro uentum) et lumina.) lumina, cum ex sese flammas elidunt aut vix accenduntur; item cum in aëno[*](aeno F2HmD. aeone D. eone GF1dT. eo Ev. aeneo J. coll. XXIX 35.) pendente[*](pendentes v.a.S.) scintillae coacervantur, vel cum tollentibus ollas carbo adhaerescit , aut cum contectus[*](contectus HC. -entus rmv.) ignis e se[*](e se v. e si H. est rm.) favillam discutit scintillamve emittit, vel cum cinis in foco concrescit et cum carbo vehementer perlucet.

[*](schol. Germ. p. 220, 1–4. Th. de sign. 2, 4. 3, 3. Verg. Geo. I 356.) Est et aquarum significatio: mare si tranquillum in portu cursitabit[*](cursitabit D2F2mPS. cursu (-sus H. a cursu v) stabit rv. cursu stabat schol. Germ.) murmurabitve[*](murmurabitue F2m(γ)S. -abit ut H. -auit ut DF1. -auitue m(αβ). -ant ut G. -auerit ut dT. -abit E1. -auit E2. et murmurabat schol. Germ.) intra se, ventum praedic et[*](praedicet ego. cfr. § 357. -cit ll.mv.); si id[*](si id DGFdTHm. si idem ES. si identidem et v.) hieme[*](hieme F2mS. hie G. hiemem rv.), et imbrem; litora ripaeque si resonabunt [*](si resonabunt F2dHEv. reson- D2m(γ). straeson- D1F1. extreson- G. son- m(αβ).) tranquillo[*](tranquillo F2mG. -illos r. -illa v.), asperam tempestatem, item maris ipsius

tranquillo[*](tranquillo HG. -illos DGF1. -illus rmv.) sonitus spumaeve dispersae aut aquae bullantes. pulmones[*](pulmonesue F2m.) marini in pelago plurium[*](plurium dHB. -imum DGF1Emv. -imorum F2.) dierum hiemem portendunt . saepe et silentio intumescit inflatumque[*](inflatumque m. -tur F2. fiatumque DGF1dJ. -tuque HEv.) altius solito[*](soliti m.) iam intra se esse ventos fatetur.

[*](Verg. Geo. I 357. 368. Aratus diosem. 189. Th. de sign. 2, 12.) Et quidam[*](et quaedam F2. equidem v.a.S.) et montium sonitus nemorumque mugitus praedicunt et sine[*](et est sine F2.) aura, quae sentiatur, folia ludentia , lanugo populi aut spinae volitans aquisque plumae[*](plumis H. -ma Ev.a.D.) innatantes [*](innatans Ev.a.D.), atque etiam in campanis[*](campanis (oamp- H) DGFdTHmD. -panus E. campis v. an compactis (sc. lignis)? cfr. Theophr. de sign. 2, 5.) venturam tempestatem praecedens suus fragor. caeli quidem murmur non dubiam significationem habet.

[*](Th. de sign. 1, 19. 3, 3. 1, 15. Verg. Geo. I 398.) Praesagiunt et animalia[*](animalia D2dHmv. -alia a D1GF1. -alia ac F2E.): delphini tranquillo mari lascivientes flatum, ex qua venient[*](ueniant d. -iunt Ev.a.D.) parte, item spargentes aquam, iidem[*](iidem J. idem DGFHmD. item dv. id est E.del. G.) turbato tranquillitatem[*](tranquillitate E.). lolligo volitans, conchae adhaerescentes, echini adfigentes sese aut harena saburrantes tempestatis signa sunt. ranae quoque ultra solitum[*](solitum dHmv. sonitum r.) vocales et fulicae matutino clangore[*](clangore significant tempestatem m(αβ).),[*](Cic. de divin. I 8, 14. Aratus diosem. 181. Verg. Geo. I 361. Th. de sign. 3, 3. 4, 3. 1, 16. Arat. 1. 1. 267. Verg. Geo. I 403. Arat. 1. 1. 231.) item mergi anatesque pinnas rostro purgantes ventum, ceteraeque aquaticae aves concursantes, grues in mediterranea festinantes, mergi, gaviae[*](gauiae P. cauiae DGF2THEm. -ia d. -icae F1. del.v.a.S.) maria aut stagna fugientes[*](fugientes tempestatem m(αβ).). grues silentio per sublime volantes serenitatem, sicut[*](sicut DGdTH. sicFm. sic Ev. sic et D.) noctua in imbre

garrula—at[*](at Hv. ant DGdTEm(γ). aūt F. ā m(αβ).) sereno tempestatem—, corvique singultu quodam latrantes seque concutientes, si continuabunt, serenum [*](serenum m(αβ). (diem add. Oehmichen). uentos d(?)v.om.ll.m(γ).an pluuiam? cfr. Theophr. de sign. 1,16.)diem; si vero carptim vocem resorbebunt, ventosum imbrem.[*](Th. de sign. 3, 2. 12. 1, 15. 3, 2. Arat. 1. 1. 212. Verg. Geo. I 377. (364).) graculi sero a pabulo[*](pabulo D2F2dTmD. pauulo H. fabulo D1F1. pabulis Ev.) recedentes hiemem, et albae aves cum congregabuntur et cum terrestres volucres contra aquam clangores dabunt perfundentque[*](perfundentque ego. -dentesque ll.mS. -dentes v. an potius uolucres currentes contra aquam? cfr. Verg. Georg. I 386.) sese, sed maxime cornix, hirundo tam iuxta aquam volitans, ut pinna[*](pinnis T.) saepe percutiat, quaeque in arboribus habitant, fugitantes in nidos suos[*](nidos suos vet.Dal.D. nidus suos m(αβ). nidis (idis H) suis ll.m(γ)v.lacunam indict. J.), et anseres continuo clangore intempestivi , ardea in mediis harenis tristis.

[*](Verg. Geo. I 375. Arat. 1. 1. 222. Cic. de divin. I 9, 15. Verg. Geo. 1 400. Th. de sign. 1, 15. 3, 9. 1, 22. Verg. Geo. I 379. Arat. 1.1. 229. Th. de sign. 3, 5.) Nec mirum aquaticas aut in totum volucres praesagia aëris sentire: pecora exultantia et indecora lascivia[*](lasciua E.) ludentia easdem significationes habent, et boves caelum olfactantes seque lambentes contra pilum[*](contra pluuiam EB.), turpesque porci alienos sibi manipulos faeni lacerantes, et apes operantes[*](et apes operantes ego.om.ll.mv.) segniter vel[*](segniter uel ego. -iterue (-uae F2 ) et F2dEm (γ). secniterue et H. signiterue (-uae F1) r. segniterque et v.) contra industriam suam absconditae[*](apes conditae J. apes abscon-ditae S.) , vel[*](uel om.ES.) formicae concursantes aut ova progerentes, item vermes terreni erumpentes.

Trifolium quoque inhorrescere et folia contra tempestatem subrigere certum est. nec non et in cibis[*](cibis D2F2dTHmS. ciuis E. cuius r. conuiuiis v.) mensisque nostris vasa, quibus esculentum additur, sudorem repositoriis[*](reposituris E.) relinquentia diras tempestates praenuntiant .

Siderum[*](siderum quidem P.) quoque tempestatumque ratio vel imperitis facili atque indubitato[*](indubitata DF.an facilis atque indubitata?) modo demonstrata[*](monstrata Gv.a.S.) est, vereque intellegentibus non minus conferunt rura deprehendendo caelo quam sideralis[*](siderali E. -abilis G.) scientia agro colendo. proximam [*](proxima GdE.) multi hortorum curam fecere; nobis non protinus transire ad ista tempestivum videtur, miramurque aliquos[*](aliquos D2dS. quos r. quosdam v.) scientiae gratiam[*](gratia v.a.S.) eruditionisve[*](eruditionisuae G. -onis suae v.a.S.) gloriam ex his petentes tam multa praeterisse, nulla mentione habita tot rerum sponte curave provenientium, praesertim cum plerisque earum pretio usuque vitae maior etiam quam frugibus perhibeatur[*](perhibeatur v. -betur ll.) auctoritas. atque, ut a confessis ordiamur utilitatibus quaeque non solum terras omnes, verum etiam maria replevere, seritur ac dici neque inter fruges neque inter hortensia potest linum, sed in qua non occurrit[*](occurrit d. -ret r Bas. -rere v.) vitae parte? quodve miraculum maius, herbam esse quae admoveat Aegyptum Italiae in tantum, ut Galerius a freto Siciliae Alexandriam septimo die pervenerit, Balbillus[*](Balbillus Lipsius ad Tac. ann. 12, 22. babillus ll.Qv.a.C.) sexto, ambo praefecti, aestate vero post xv annos[*](post xv annos D. p'. xva GF. p. xva D1. post xv E. proxima D2dv.) Valerius Marianus [*](Marinus coni. U chrest. 230 coll. Tac. hist. 2, 71.) ex praetoriis senatoribus a Puteolis nono[*](nono v. nona ll.) die lenissumo flatu? herbam[*](herbam v. -bas ll.) esse quae Gadis ab[*](ab D2dQD. ad r G.del.v.) Herculis columnis [*](columnas Ev.a.D.) septimo die Ostiam adferat et citeriorem Hispaniam

quarto, provinciam Narbonensem tertio, Africam altero, quod etiam mollissimo flatu contigit C. Flavio[*](flauio D2dTH. fiatito r. Flacco v.) legato Vibi Crispi procos.? audax vita, scelerum[*](et scelerum dT.) plena! aliquid seri, ut ventos procellasque[*](procellasque D2Sv. -asue dJ. -as ut D1GF. -as ES.) capiat[*](recipiat Ev.a.D.), et parum esse[*](esse dEv. esse et r.) fluctibus solis vehi, iam vero nec vela satis esse maiora navigiis[*](nauigiis d2v. -gii r.), sed, quamvis[*](quamuis ll. v. cum uix P. quamuis uix J. quom uix D. ego malim quamquam uix. sed uix parum apte collo-catum sit; fortasse nihil mutandum. de verbo sufficiendi cfr. XVIII 139. 184. 200. XXIV 147.) amplitudini antemnarum singulae arbores sufficiant , super eas tamen addi velorum[*](uelorum U chrest. 230 transposuit post amplitudini (v. 6).) alia vela, praeterque in proris et alia in puppibus pandi, ac tot modis provocari mortem, denique tam parvo[*](an e tam paruo? cfr. XVII 72.) semine nasci quod orbem terrarum ultro citro[*](citro DQS. citroque rv.) portet, tam gracili avena, tam non[*](tamen non E.) alte a tellure tolli[*](tolli ll. v. sublata QS.), neque[*](nexu Q. nexum S.) id viribus suis necti, sed fractum [*](fractum D2dTQH. praetium D1F. pretium r. passum v.) tunsumque et in mollitiem lanae coactum iniuria[*](iniuria naturae v.a.H.), ac summa[*](ad summa U chrest. 231.) audacia[*](audacia D2. -cia et D1GFdES (cum signo lac.). -cia eo SH. -cia quo v. -ciae U l. l.) pervehi mare[*](peruehi mare ego. peruenire ll. v.) nulla exsecratio sufficit contra inventorem[*](iumentorum E.) (dictum suo loco nobis[*](a nobis dEv.)), cui satis[*](7,206) non fuit hominem in terra mori, nisi periret et insepultus . ac[*](ac ego. at ll.v.) nos priore libro imbres et flatus cavendos frugum[*](18,326 sqq.) causa victusque praemonebamus[*](praemonuimus dT.): ecce seritur hominis [*](an nectitur?) manu, metitur eiusdem hominis ingenio, quod ventos in mari optet[*](aptet d1. oportet G.). propterea[*](praeterea dEv.) , ut sciamus favisse Poenas, nihil gignitur[*](feri ego. fieri DGFd. id fieri Ev.) facilius; ut sentiamus nolente seri natura, urit agrum deteriorelnque etiam terrain facit.

[*](Col. II 10, 17. cfr. Plin. XVIII 296.) <1> Seritur sabulosis maxime unoque sulco, nec magis festinat aliud. vere satum aestate vellitur[*](an euellitur? cfr. § 16. 27. XVIII 296.), et hanc quoque terrae iniuriam facit. ignoscat tamen aliquis Aegypto serenti, ut Arabiae Indiaeque merces inportet. itane et Galliae censentur hoc reditu? montesque mari oppositos esse non est satis et a latere[*](a latere D2dv. aliatere D1GF1. alia terrae (-re F2) r.) oceani obstare ipsum, quod vocant inane?[*](cfr. Verg. Aen. VIII 727.) Cadurci, Caleti, Ruteni, Bituriges ultimique[*](ultimi quoque G.) hominum existimati Morini[*](morini D2v. mur- D1GFE. mar- d.), immo vero Galliae universae vela texunt, iam quidem et transrhenani hostes, nec pulchriorem aliam vestem eorum feminae novere . qua admonitione succurrit quod M. Varro tradit, in Serranorum[*](seranorum EH.) familia gentilicium esse feminas lintea[*](linea Ev.a.S.) veste non uti. in Germania autem defossae[*](defossae SD. -ssa DGFd. -ssi Ev.) atque sub terra id opus agunt. similiter etiam in Italiae[*](italiae QSD. -lia ll. v.) regione[*](regione EQH. ratione rv.) Aliana[*](Aliana Turn. adv. 10, 20. H. aeliana Q. aliena D1GFdTE. aliae nam D2. aliam a S. alia G. alia nam v.) inter Padum[*](panum DF1.) Ticinumque amnes, ubi[*](subi GdE.) a[*](ac F2) Saetabi[*](Saetabi Brot. setabi D1GFG. cetabi E. setabia D2. sed ab his d. petabo S.) tertia[*](tertia GdG. -io DF(?)D. terna E. (subiacent abiterna v.a.G).) in Europa lino palma; secundam[*](secundam DG. -da v. secanda r.) enim in vicino Alianis[*](an enim uicina Alianis?) capessunt Retovina[*](retouina Qv. -olina D2. cretouina r.) et in Aemilia via Faventina[*](fabentina E.). candore Alianis[*](aclianis F.) semper crudis Faventina[*](auentina E.) praeferuntur; Retovinis[*](retoninis D1Fv. -olinis D2. cretouinis GdE. retiis uinis Q.) tenuitas summa densitasque, candor qui[*](candor qui S. candorque D2. -oreque D1F. -oraeque r. -or aeque ut v.) Faventinis, sed lanugo nulla, quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet. nervositas filo aequalior paene quam araneis[*](araneis DGdB. coraneis F. coronae his E. maris Q.) tinnitusque , cum dente libeat experiri. ideo duplex quam

ceteris pretium.[*](cfr. Grat. cyneget. 35.) <2> Et ab his[*](et ab his FdTJ. et ab D. et ad G. et Ev. sed in Q.) Hispania citerior[*](citeriore D2. -orem S.) habet splendorem[*](splendorem D2dQv. -ore r.) lini praecipuum[*](praecipuum v. -uam ll. -ua QD.) torrentis, in quo politur, natura , qui adluit[*](adluit Qv. adlatuit (all- d) ll.) Tarraconem. et tenuitas mira ibi primum carbasis repertis. non[*](non DGFdTG. nam Ev.) dudum ex eadem Hispania Zoelicum venit in Italiam plagis utilissimum; civitas ea Gall aeciae[*](Gallaeciae Brot. galliciae DT. -itiae r. Callaeciae Bas. gallaciae v.) et oceano propinqua. est sua gloria et Cumano in Campania ad[*](ad D2dEv. aut r.) piscium et alitum capturas[*](capturam Ev.). eadem et plagis materia—neque enim minores cunctis animalibus insidias quam[*](quam dEv. quas r.) nobismet ipsis lino tendimus —, sed Cumanae plagae concidunt[*](concludunt coni.H.) apro saetas et vel[*](apro saetas et uel ego. apros aetas (etas dT. et aetas E) ceu e D1GFdTE. apros setas (saetas D) ceu D2SD. apros saetas ceu per S. apros et Tuscae uel J. apros et hae (hi H) cassesue (uel H) v.) ferri aciem[*](acie D.) vincunt , vidimusque iam tantae tenuitatis, ut anulum hominis cum epidromis transirent uno portante multitudinem, qua[*](qua v. que ll.) saltus cingerentur. nec id maxime mirum, singula[*](ante singula habent se in G, sed in r, sed v.del. ego.) earum stamina centeno quinquageno filo constare, sicut paulo ante Iulio Lupo[*](anFuluio Lupo? cfr. Willranns ex. inscr. Lat.nr. 2198.), qui in praefectura Aegypti obiit.[*](cfr. Herodot. III 47.) mirentur hoc ignorantes in Aegypti quondam regis, quem[*](quem GdEv. quae r.) Amasim vocant, thorace in Rhodiorum insula Lindi[*](Lindi P. tendi ll. (est lindos in rhodo insula Q). ostendi v.a.S.) in[*](in om.DF.) templo Minervae CCCLXV filis singula fila constare, quod se expertum [*](se expertum D2s. se (per se E.om.dT) exemplum r.) nuperrime[*](nuperrime J. nuper (noper D1. ne per F1) romae ll. v. (se nuperrime expertum QS).) prodidit Mucianus ter cos. parvasque iam reliquias eius superesse hac experientium[*](an hoc experientium?) iniuria. Italia et Paelignis[*](Paelignis D. pel- ll.v.) etiamnum[*](etiam D2.) linis[*](lini E. lineis Q.) honorem habet, sed fullonum tantum in usu. nullum est candidius lanaeve similius, sicut[*](sicut ll.v. sed Q.) in culcitis praecipuam gloriam Cadurci[*](cadurcei Q.) obtinent . Galliarum hoc et tomenta[*](tomenta D2EQB. torm- rv.) pariter inventum. Italiae quidem mos etiam nunc durat in appellatione stramenti.

[*](cfr. XII 39. Herodot. II 37.) <3> Aegyptio lino minimum firmitatis, plurimum lucri. quattuor ibi genera: Taniticum[*](taniticum D2G. taneticum Q. tainicum D1G. tainitium F. taenitium E. inichium d. tanicum v.), Pelusiacum[*](ad pelusiacum D1GFE. ac pel- dv.a.S.), Buticum, Tentyriticum regionum nominibus, in quibus nascuntur. superior pars Aegypti in Arabiam vergens gignit fruticem, quem aliqui gossypion vocant, plures xylon[*](xylon D2v. exylon D1. xilon d. filon r.) et ideo lina inde facta xylina[*](xylina dv. xylena r.). parvus est similemque[*](similemque— 11 defert D2v (sed defert fructum v).om.r.) barbatae nucis fructum defert, cuius ex interiore bombyce lanugo netur. nec ulla sunt[*](ulla sunt D2dv. nulla sunt D1GE. nullas F.) cum candore molliora[*](molliora Salm. -ore ll. meliora S. mollitiaue v.a.S.) pexiorave[*](pexioraue D2SS. pix fora r. prae-ferenda v.). vestes inde sacerdotibus Aegypti gratissimae. quartum genus et[*](et QS.om.ll.v.) othoninum [*](othoninum D2S. -neinum Q. -minum d. ut hominum D1GF. ut homines E. orthominum vel orchomenium v.) appellant. fit e palustri velut harundine, dumtaxat panicula eius. Asia e genista facit lina ad retia praecipue[*](praecipuae Q. -pua GEv.a.S.) in[*](denis EH. decem GdS. decim Q.) piscando durantia, frutice madefacto x diebus, Aethiopes Indique e malis, Arabes e curcurbitis[*](e cucurbitis QS. cuc-ll.v.) in arboribus, ut diximus, genitis[*](genitis Bas. gentis Q. genistis ll.v. de genistis SB.).

[*](12,38)

Apud nos maturitas eius duobus argumentis intellegitur , intumescente semine aut colore flavescente. tum evolsum et in fasciculos manuales colligatum siccatur in sole pendens conversis superne radicibus uno die, mox v aliis contrariis in se[*](in sed E. inter se uersis v.a.S.) fascium[*](fascium dTv. facium DGF1. facitium E. faciunt F2.) cacuminibus, ut semen in

medium cadat. inter medicamina huic vis, et in quodam[*](et in quodam DGFv. etiam quod r.) rustico[*](cibus etiam d.) ac praedulci Italiae transpadanae cibo, sed iam pridem[*](dist.ego.) sacrorum tantum, gratia. deinde post[*](deinde post v. post deinde ll.D.) messem triticiam[*](triti- ciam SD. -ceam dv. -ci aut r.) virgae ipsae merguntur in aquam solibus tepefactam [*](tepefactam Dv. -ta F. -tum r.), pondere aliquo depressae; nulli enim levitas maior. maceratas indicio est[*](indicio est D2dv. indie id est F1. indie idem r.) membrana laxatior, iterumque inversae , ut prius, sole siccantur, mox arefactae in saxo tunduntur[*](tondontur G2dE.) stuppario[*](stuppario D2v. stipp- D1Gd. stip- r. stup- C.) malleo. quod proximum cortici fuit, stuppa appellatur, deterioris lini, lucernarum fere luminibus aptior; et ipsa tamen pectitur ferreis aculeis[*](aculeis ego. aenis DGFE. enis dT. ahenis v. hamis anon.ap.B. crenis P. taeniis coni.J.), donec omnis membrana decorticetur, *corticesque[*](cortices—) decussi clibanis [*](que ego. quoque ll.v.) et furnis[*](funis E.) praebent usum*[*](usum huc transposui; in ll. v. leguntur post decorum est (14). aliter J.). medullae numerosior distinctio[*](destinatio E.) candore, mollitia. linumque nere et viris decorum [*](dist.ego.). est* ars depectendi digerendique: iustum e quinquagenis fascium libris quinas denas carminari. iterum deinde in filo politur[*](ponitur G.), inlisum crebro silici[*](in silice Ev.a.J.) ex aqua, textumque [*](testumque D1d. testuque F. tectumque v.a.G.) rursus tunditur clavis, semper iniuria melius.

Inventum iam est etiam quod ignibus non absumeretur . vivum id vocant, ardentesque in focis conviviorum ex eo vidimus mappas sordibus exustis[*](exutis G.) splendescentes [*](splendescente G. -discunt Q.) igni magis quam[*](magis quam aliae aqua Q.) possent aquis. regum inde funebres tunicae corporis favillam ab reliquo separant cinere. nascitur in desertis adustisque[*](adustisque indie (-iae D) locis QD.) sole Indiae, ubi non cadunt imbres, inter diras[*](deros d. diras seras Q.) serpentes, adsuescitque vivere ardendo, rarum inventu, difficile textu[*](textu GdEv. -to D2. exto r. tectum Q.) propter brevitatem[*](breuitate Q. utitatem F. utiatem D1.).

rufus de cetero colos splendescit igni.[*](cfr. Varro de 1.1. V 131. (Pausan. VI 26, 6).) cum inventum est, aequat pretia excellentium margaritarum. vocatur autem a[*](asbestinon S. -num C. ac uectinon Q. abestinum D2. auest- r. asuest- v.) Graecis ἀσβέστινον ex argumento naturae[*](naturae suae D2SD.). Anaxilaus auctor est linteo[*](linteolo (del. eo) D2.) eo circumdatam arborem surdis ictibus[*](ictibus v. act- ll. ictus Q.) et qui non exaudiantur caedi. ergo huic lino principatus in toto orbe. proximus byssino, mulierum maxime deliciis circa Elim in Achaia[*](elimine achaia d. limen achaia E.) genito; quaternis denariis scripula eius permutata quondam ut auri reperio.[*](cfr. XX 207. Th. H. IX 12, 4.) linteorum lanugo, e velis[*](uelis QC. uillis ll.v.) navium maritimarum maxime, in magno usu medicinae est, et cinis spodii[*](spodii QB. spondi (-dii v) dv. pondi r.) vim habet. est et inter papavera genus quoddam, quo candorem lintea praecipuum trahunt.

[*](cfr. VI 96.) Temptatum est tingui linum quoque, ut[*](ut FQS. et rv.) vestium[*](uestium Ev. -itum Q. -igium D1GFd. uecium D2.) insaniam[*](infamiam Q.) acciperet[*](acciperet QS. -pere ll.v.), in Alexandri Magni primum classibus Indo amne navigantis, cum duces eius ac praefecti certamine [*](in certamine Ev.a.D.) quodam variassent insignia[*](insignia dv. et ins- rD.) navium, stupueruntque litora flatu versicoloria[*](uersicolori has S.) pellente[*](pellente D2dTSS. spellente D1GF. spendente E. implente B. expan- dente U chrest. 231. (pellente D iunxit cum sqq.).) vela[*](uela ego. uelo ll.v (cum sqq. iunctum).). purpureo ad Actium cum M. Antonio[*](Antonio v. -ium ll.Q.) Cleopatra venit eodemque fugit[*](fugit DGQD. effugit rv.). hoc fuit imperatoriae navis insigne.

[*](Valer. Max. II 4, 6.) Postea[*](an postea (h. e. post Alexandri tem-pora) cum antecedd. iungendum? po.[pulo] R.[omano] ea coni.S.) in theatris tantum[*](tantum ll.v. tincta Becker. spectanti S. -tum U chrest. l. l. stanti Strack. extenta D.malim tenta. (an tecti uice vel etiam?)) umbram fecere, quod primus omnium invenit Q. Catulus, cum Capitolium dedicaret . carbasina deinde vela primus in theatro duxisse

traditur Lentulus Spinther Apollinaribus[*](apollinaribus D2v. acoll- (iacoll- d) r.) ludis. mox Caesar dictator totum forum Romanum intexit viamque sacram ab domo sua et clivum usque in Capitolium[*](ad cliuum usque Capitolinum B.), quod munere[*](munere B. -ri ll.) ipso gladiatorio mirabilius visum tradunt.[*](Cato (Jordan p. 110).) deinde et sine ludis Marcellus Octavia Augusti sorore genitus in aedilitate sua, avunculi[*](auunculo d(?)v.) XI consulatu[*](consulatu ego. cos. ll.D. consule v.cfr.VIII 20. 22.), a[*](a DFTSD. a. d. r H. del. v. ad U chrest,l.l.) kal. Aug. velis forum inumbravit, ut salubrius litigantes consisterent[*](consistere DF.), quantum mutati[*](mu- tati a ego. -ti E. -tis rv.)a moribus Catonis censorii, qui sternendum quoque forum muricibus censuerat! vela nuper et[*](et om.Ev.a.S.) colore caeli, stellata, per rudentes iere[*](iere dTH. fere S. feret D2. terrae rv. terra G. stetere S. fortasse texere caueam (pro terrae etiam).) etiam in amphitheatris principis Neronis. rubent[*](rubente G (cum terra iunctum).) in cavis aedium et muscum ab[*](ab S. ac dv. ad r. a G.) sole[*](solem dEv.a.G.) defendunt . cetero mansit candori[*](candori dv. -ore r.) pertinax gratia.[*](Homerus B 529. 830. 135. Varro 'XXV humanarum' ap. Gellium XVII 3, 4.) honor ei iam[*](ei iam ego. etiam ll. v. cfr. §32. XVII 119.) et Troiano bello. cur enim non et[*](et ll.v. ei S. e J. ex D.) proeliis intersit ut naufragiis? thoracibus[*](thoracibus D2Qv. -caeis F. -ceis r.) lineis paucos tamen pugnasse testis est Homerus. hinc fuisse et navium armamenta apud eundem interpretantur eruditiores, quoniam, cum σπαρτὰ dixit, significaverit[*](significauit Q.) sata.

Sparti quidem usus multa post saecula coeptus est, nec ante Poenorum arma, quae primum Hispaniae intulerunt. herba et haec, sponte[*](et sponte Gd.) nascens et quae non queat seri, iuncusque proprie aridi soli, uni terrae data[*](data ego. dato ll.v.) vitio. namque id malum telluris est, nec aliud ibi seri aut nasci potest. in Africa exiguum et inutile gignitur. Carthaginiensis Hispaniae citerioris portio, nec haec tota, sed quatenus parit, montes quoque sparto operit. hinc

strata rusticis eorum, hinc ignes facesque, hinc calceamina et pastorum vestes. animalibus noxium praeterquam cacuminum teneritate. ad reliquos usus laboriose evellitur[*](euellitur Ev. uell- r.) ocreatis[*](ocreatis dv. hoc reatus DGF. ocrea E.) cruribus manuque textis[*](manuque textis Salm. manu textisque ll.H. mani- busque tectis v.) manicis convoluta[*](conuoluta Salm. -tum ll.v.a.D.), osseis iligneisve[*](iligneisue DFEH. -nisue G. lignisue d. -neisue v.) conamentis, nunc iam in hiemem[*](interpretatur H: 'pariter hieme ut aestate'. sed non persuadet. magis arrideat in hiemem usque. an iam hieme in iuuenta?) iuxta[*](iuxta ll.H. uix v.), facillime tamen ab idibus Mais in Iunias. hoc maturitatis tempus.

Volsum fascibus in acervo alligatum[*](alligatum ego. cfr. XII 45. animatum ll.G. adunatum v. cumulatum Turn.D.) biduo, tertio resolutum spargitur in sole siccaturque et rursus in fascibus redit sub tecta. postea maceratur, aqua marina optime , sed et[*](se et GEv. se et D1F. sed r.) dulci, si marina desit, siccatumque sole iterum rigatur. si repente urgueat[*](urgeat dv. -guat E. arguat G.) desiderium, perfusum[*](perfusum v. peruefusum D1GFdE. feruef- D2) calida in[*](an patitur? (cfr. XVIII 91).) solio[*](folio Sabellicus. folio ll. v. a. C.) ac siccatum stans conpendium operae fatetur. hoc[*](hoc ll.v. an hinc?) autem tunditur, ut fiat utile, praecipue in aquis marique invictum. in sicco praeferunt e cannabi funes, set[*](sed S. et ll.v. at G.) spartum alitur etiam demersum, veluti natalium sitim pensans[*](sitim pensans G. -sas G. -sa d. (sit impensa v). sit inpensas r.). est quidem eius natura interpolis, rursusque quam libeat[*](quamlibet dQ.) vetustum novo miscetur. verumtamen complectatur animo qui volet miraculum aestimare, quanto sit in usu omnibus terris navium armamentis, machinis aedificationum aliisque desideriis vitae. ad hos omnes usus quae sufficiant, minus XXX passuum in latitudinem a litore[*](a litore dQv. altiore r.) Carthaginis Novae minusque c???[*](c EQH. om. rv.) in longitudinem esse reperientur . longius vehi impendia prohibent.

[*](cfr. Th. H. IV 12, 2. 15, 1.) lunco Graecos ad funes usos nomini credamus,

quo herbam eam appellant, postea palmarum foliis philuraque manifestum est. inde translatum[*](translatum est G.) a Poenis sparti[*](sparti dv. parti DGF2. parci F1. partis E.) usum[*](usum est G.) perquam simile veri est.

[*](Th. H. VII 13, 8.) Theophrastus auctor est esse[*](esse—) bulbi genus circa ripas amnium nascens, cuius inter summum corticem eamque partem, qua vescuntur[*](uescuntur om.E.), esse laneam naturam, ex qua inpilia[*](mapilia d. mapalia Tv.a.H.) vestesque quaedam conficiantur[*](conficiantur dQG. -ciant rH. -ciebantur v.). sed neque regionem, in qua id fiat, nec quicquam diligentius praeterquam eriophoron id appellari in exemplaribus, quae equidem invenerim, tradit, neque omnino ullam mentionem habet sparti[*](sparti D2dBas. spar D1FE. is per G.del.H. spartum v.) cuncta magna cura persecutus cccxc[*](CCCCXL H. CCCCXL ll.(-XC v). CCCLQ.) annis ante nos, ut iam et alio loco diximus, quo apparet[*](appa- ret Qv. appellaret ll.) post[*](15,1) id temporis spatium in usum[*](usum Ev. usu rQ.) venisse[*](uehisse G.) spartum[*](spatium om.QS.).

Et quoniam a miraculis rerum coepimus, sequemur eorum ordinem, in quibus vel maximum est aliquid nasci ac[*](ac dQS. aut rv.) vivere sine ulla radice. tubera haec[*](haec om.QS.) vocantur undique terra circumdata nullisque[*](nullis QS.) fibris nixa[*](nexa QD2S.) aut saltem capillamentis, nec utique extuberante loco, in quo gignuntur , aut rimas[*](rima GE.) sentiente[*](sentiente D2dTSJ. sentgente D1GF. ingente E. agente v.). neque ipsa terrae cohaerent, cortice etiam includuntur, ut plane nec terram[*](terram GdEv. -ra D. -rae F.) esse possimus [*](possis Q.) dicere neque aliud[*](nec aliud E.) quam terrae[*](terra E.) callum[*](incallum Q.).[*](Athenaeus II 62a.) siccis haec fere et sabulosis locis frutectosisque nascuntur. excedunt saepe magnitudinem mali cotonei, etiam librali pondere. duo eorum genera: harenosa dentibus inimica, in[*](inimica in DFdS. -cam G. -ca et Ev.) altero[*](altero DFdS. -ra rv.) sincera. distinguntur et colore, rufo nigroque et intus

candido, laudatissima Africae. crescant[*](crescunt D2v.a.G.) anne[*](anne (amne d) uitium DGFdTv. annuentium E.) vitium id terrae—neque enim aliud[*](aliud Tv. mali ut DGF. mali et E.) intellegi[*](in- telligi dTv. -llege DG. -llegere FE.) potest—ea protinus globetur[*](globentur T.) magnitudine, qua futurum[*](futura d.) est, et vivat[*](uiuat dT. -atne v. uiuant rS. -antne G.) necue, non[*](necne non ego nov. luc. p. 51. n. 19. ac ne non DGFdS. ac non E. anne non TD. annon haud v.) facile arbitror intellegi posse. putrescendi enim ratio 35 communis est[*](est iis d2v. an iis est?) cumr ligno. Lartio Licinio[*](licino Q.) praetorio viro iura[*](uia dura in spaniā pergenti Q.) reddenti in Hispania Carthagine[*](Karthagini QS.) paucis his annis scimus accidisse mordenti tuber, ut deprehensus[*](deprehensos E.) intus denarius[*](denarius dv. -rios Q. -ris DGF1. -riis F2E.) primos dentes inflecteret[*](reflecteret dT.), quo manifestum erit terrae naturam in se globari[*](globerari Q.). quod certum[*](quod certum ex iis G. certe ex his Q.) est, ex his erunt[*](erunt TQSH. serunt r. del. v.), quae nascantur et seri non possint[*](possunt Q.).

[*](Theophr. ap. Athenaeum II 62a b c. 61e f. Col. VI 17, 7. cfr. Apicius VII 258.)

Simile est et quod in Cyrenaica provincia vocant misy[*](mysi Q1. musi Q2.), praecipuum suavitate odoris ac saporis, sed carnosius, et quod in Threcia[*](threcia DFJ. -cea d. trecia G. thracia Ev.) iton[*](iton—Graecia (grecia Q) QH. om. rv.) et quod in Graecia geranion[*](geranion (ce- d) dQB. ceranio E. ceraranio DF. -nium S. caeraramo G. ceraunium v.a.H. -ion D.).

De tuberibus haec traduntur peculiariter: cum fuerint imbres autumnales ac[*](ac ll.v. aut Q.) tonitrua crebra, tune nasci et maxime[*](maxime ego. maximume ll. -ime e v.) tonitribus, nec ultra annum durare, tenerrima autem verno esse. quibusdam locis accepta[*](accepta tantum riguis P. acceptam (-ta d) turriguis D1GFdE. acceptam- tis (-tantis D) riguis D2D. accepta riguis G. -ptantur riguis et v. an accepta tamen irriguis? cfr. Theophr. (οὐ μὴν ἀλλά).)tantum riguis feruntur[*](seruntur v. a. G.), sicut Mytilenis negant nasci nisi exundatione

fluminum invecto semine ab Tiaris. est autem is[*](is C. his ll.v.) locus, in quo plurima nascuntur. Asiae nobilissima circa Lampsacum et Alopeconnesum, Graeciae vero circa Elim[*](Elim S. Elin v e Theophr. olim DGFd. olimpum E.).

Sunt et in fungorum genere Graecis dicti pezicae[*](πέζιεςTheophr.), qui sine radice ant pediculo nascuntur.

Ab his proximum dicetur auctoritate clarissimum laserpicium[*](laserpitium GdEv.a. S.), quod Graeci silphion[*](silphion v. -phyum Q. siripi F1. siriphi (syr- G) ll.) vocant, in Cyrenaica provincia repertum, cuius sucus[*](sucus DFdT. -cum rQv.) laser vocatur[*](uocatur dTQ. -cant rv.), magnificum in usu[*](usu v. usum ll. an usu uitae vel usu medico alimentisque?) medicamentisque et ad pondus argentei denarii repensum[*](re- pensum S. -su Q. pensum ll.v.). multis iam annis in ea terra non invenitur, quoniam publicani, qui pascua conducunt, maius ita lucrum sentientes depopulantur pecorum pabulo. unus omnino caulis nostra memoria repertus Neroni principi missus est. si quando incidit pecus in spem nascentis, hoc deprehenditur signo: ove, cum comederit[*](comedit Q.), dormiente[*](dormit Q.) protinus , capra sternuente[*](sternutante Ev. a. G. sternuit Q.) crebrius[*](crebrius QS. om. ll. v.).[*](Diosc. III 84 init.) diuque iam non aliud ad nos invehitur laser, quam quod in Perside aut Media et Armenia nascitur large, sed[*](large sed (set D2d) D2dQG. largeret D1GF. laser et E. laser v.) multo infra Cyrenaicum, id quoque adulteratum cummi aut sacopenio[*](sacopemo DF.om.Q.) aut faba fracta; quo minus omittendum videtur C. Valerio M. Herennio cos. Cyrenis advecta Romam publice laserpicii pondo XXX[*](XXXQ.), Caesarem vero dictatorem initio belli civilis inter aurum argentumque protulisse ex aerario laserpicii pondo MD[*](MD H. ??? D D2dT. ??? D Q. CXID D1F. CXI rv.).

[*](Th. H. III 1, 6. C. I 5, 1. H. VI 3, 3.)Id apud auctores Graeciae[*](graeci e DF.)certissimos[*](cer- tissimos ego. cfr. XXII 151. (an peritissimos? cfr. XI 149). uentissimos DF. euident- GEv. uetust- dTD. diligent- CFW Müller p. 19.) invenimus natum[*](notum E.)

imbre piceo repente madefacta tellure circa[*](circa dv. (Theophr. περί. cfr. §46). erga rS.) Hesperidum hortos Syrtimque maiorem septem annis ante oppidum Cyrenarum, quod conditum est urbis nostrae anno CXLIII[*](CXLIIII d.), vim autem illam per IIIIstadium[*](stadia d.) Africae valuisse.[*](Th. H. VI 3, 1. 2. (IX 1, 7). 4. 5. 6.) in ea laserpicium gigni solitum, rem feram ac contumacem et, si coleretur, in deserta fugientem, radice multa crassaque, caule ferulaceo ac[*](ac dS. aut rSH. haud v.) simili crassitudine. huius folia maspetum vocabant, apio maxime similia. semen erat foliaceum, folium ipsum vere[*](uere D2dTC. uero rH. uerno S.) deciduum. vesci pecora solita primoque purgari, mox pinguescere, care mirabilem in modum iucunda. post folia amissa caule ipso et homines vescebantur *modis omnibus*[*](modis omnibus ego et huc transposui coll. Theophr. in ll. infra post purgante pro modis legitur: um- his D1GF2. umhos F1. uiciis D2. uitiis dD. uitia his ES. a uitiis v. utili his J.) decocto, elixo[*](elixo assoque ego coll. Theophr. assoque elixo ll. J. assoque et elixo S. asso elixoque v.) assoque, eorum quoque corpora XL primis diebus purgante*. sucus duobus modis capiebatur[*](capie- bant G.), e radice atque caule, et haec duo erant nomina, rhizias[*](rhizias v. apizias Q. arinzias d. rimzias r.) atque caulias, vilior illo[*](ille Qv.a.H.) ac putrescens . radici cortex niger. ad mercis[*](hac merces Q. et ad mercis v.a.H. fortasse interierunt aliqua post cortex niger et puncto distinguendum est post adulteria. cfr. Schneider ad Theophr. H. VI 3, 2.) adulteria sucum ipsum in[*](in uas Q.om.G.) vasa coiectum admixto furfure subinde concutiendo ad maturitatem perducebant, ni ita fecissent, putrescentem . argumentum erat maturitatis[*](maturitatis D2dv. -tate E. -tatem r.) colos siccitasque sudore finito. alii tradunt laserpicii radicem fuisse maiorem cubitali, tuberque[*](tuberque Ev. tubertique DFd. rutrique G.an tuber utique?) in ea supra terram. hoc inciso profluere solitum sucum ceu lactis, supernato[*](suprenato d. superen- H.) caule, quem magydarim[*](magidarim E. -rem G.) vocarunt. folia aurei coloris pro semine fuisse, cadentia a canis ortu austro flante. ex his laserpicium nasci solitum, annuo spatio et radice et caule consummantibus[*](consummantibus C. -umentibus ll.v.) sese. hi[*](his d. hoc v.a.S.) et circumfodi solitum prodidere, nec purgari pecora, sed aegra sanari aut protinus mori, quod in paucis accidere[*](accidisse dT.). Persico silphio prior opinio congruit.

[*](Th. H. VI 3, 7. (cfr. Diosc. III 84 extr.) Diosc. 1. 1. med.) Alterum genus eius est, quod magydaris[*](mygdaris GdE.) vocatur, tenerius[*](cyro asiriā Q.) et minus vehemens, sine suco[*](suco GdEQv. sucoque rSD.), quod circa Syriam nascitur, non proveniens in Cyrenaica regione. gignitur et in Parnaso monte copiosum[*](copiosum dTQSS. -oso r. -osius v.), quibusdam laserpicium[*](quod laserpicium uocant QS.). vocantibus per quae omnia adulteratur rei saluberrimae utilissimaeque auctoritas. probatio[*](probatio dVerc. sed prob- Q. pratio DF. precio G. ratio Ev.) sinceri prima in colore modice rufo et, cum frangatur[*](con- frangatur G. cum frangitur v.a.S.), intus candido[*](intus candido (-ito Q) QS. candido intus (indus D) ll.v.) , mox tralucente gutta quaeque[*](quaeque QS. aquequae (-que G) DGF. aque d. aquae v. aqua EG. aquae quam S. quae aqua J.) saliva[*](saliuaquae D1F. -uaque GdEv.a.S.J.) celerrime[*](celerrime (-erime Q)SQS. celererrime D2. om.rv.) liquescat[*](liquescit Ev.a.S.). usus in multis medicaminibus.

[*](Diosc. III 150.) Sunt etiamnum duo genera non nisi sordido nota volgo, cum quaestu multum polleant, in primis rubia, tinguendis lanis et coriis necessaria. laudatissima Italica et maxime suburbana, et omnes paene provinciae scatent ea. sponte provenit seriturque, similitudine erviliae, verum[*](uerum GdEv. uermi r.) spinosis[*](spinosis DFd. -sus rv. -sa D.)foliis[*](foliis ego. om. ll. v.) et caule[*](et caule ll.D. ei caulis v.). geniculatus hic est quinis circa articulos in orbe foliis. semen eius rubrum, postremo nigrum, radix[*](rubrum, postremo nigrum, radix ego coll. Diosc. om. ll. v. lacunam indic. S. nigrum, radix U 389.) rubra[*](rubra U l.l. rubia ll.v. rubrum B. (rubrum est. rubia J).) est. quos[*](quas G. quod EC. quot v.) in medicina usushabeat dicemus suo loco.

[*](24,94)

[*](Col. XI 2, 35. Diosc. II 192. Th. I. VI 8, 3. IX 12, 5.) At quae vocatur radicula lavandis demum lanis sucum habet, mirum quantum conferens candori mollitiaeque . nascitur sativa ubique, sed sponte praecipua[*](praecipue U 390.) in Asia Syriaque, saxosis et asperis locis, trans Euphraten tamen laudatissima, caule ferulaceo, tenui et ipso, cibis indigenarum expetito et unguentis[*](unguentis E(?)H. -ti r. tingenti B.), quicquid sit cum quo decoquatur, folio oleae. struthion[*](struthion B. strutin ll.) Graeci vocant. floret aestate, grata aspectu, verum sine odore, spinosae[*](spinosae J. -osa et GdEv. -osae et r D.) caule lanuginis[*](lanuginoso v.a.S.). semen ei nullum, radix magna, quae conciditur ad quer dictum est usum.

[*]((cfr. Th. H. VI 7, 3). Diodor. II 10. Curtius V 1, 35. (Herodot. I 185).) <1> Ab his superest reverti ad hortorum curam et suapte natura memorandam et quoniam antiquitas nihil prius mirata est, quam Hesperidum hortos ac regum Adonidis et Alcinoi itemque pensiles, sive illos Semiramis sive Assyriae rex Syrus[*](rex Syrus J. (cfr. Diodor. II 10. Curt. V 1, 35). rex cyrus ll.v. reagin syriis Q. regina Nitocris U 391. [Semiramis Assyriae] regina siue alius rex Syrus coni. S.) fecit, de quorum opere alio volumine dicemus.[*](Valer. Max. VII 4, 2. (cfr. Plin. § 169). Varro I 1, 6.) Romani quidem reges ipsi coluere ; quippe etiam Superbus[*](Superbus Tarquinius v.a.S.) nuntium ilium saevum atque sanguinarium filio remisit[*](exorto remisit Q.) ex horto. in XII tabulis legum nostrarum nusquam nominatur villa, semper in significatione ea hortus, in horti[*](in hortiuo d. et pro horto Q.) vero heredium; quam ob rem comitata est et religio quaedam, hortoque et foro[*](foco fH. fores v.) tantum contra invidentium effascinationes dicari videmus in remedio saturica[*](satyrica G. saturnica v.) signa, quamquam hortos tutelae Veneris adsignante Plauto. iam quidem hortorum nomine in ipsa urbe delicias agros villasque possident.[*](Varro de 1. 1. V 146.) primus hoc instituit

Athenis Epicurus otii[*](otii GFdG. hortorum Ev.) magister; usque ad eum moris non fuerat in oppidis habitari[*](habitare d. -beri v.a.G.) rura.

Romae quidem per se hortus ager pauperis erat. [*](cfr. X 74. 132.)<2> ex horto plebei macellum, quanto innocentiore victu! mergi enim, credo, in profunda satius[*](satius esse d.) est et ostrearum genera naufragio exquiri, aves ultra Phasim[*](phasim FJ. -sin T. -si Gd. -sidem Ev.) amnem peti ne[*](ne D. et ne P. e F. et rv.) fabuloso quidem terrore tutas, immo sic pretiosiores, alias in Numidiam atque[*](Numidiam atque G. -dia aquae (aqua ea d1) d. -dia que (quae F) r. -dia Sv.) Aethiopiae[*](Aethiopiae ll.G. -piaque Sv.) sepulchra[*](sepulcbra (-crha F) ll.G. in sepulchris aucupari Sv.), aut pugnare[*](pugnare GG. depugnare dT. pugnari F1v. purgari r.) cum feris[*](feris dTv. foris r.) mandique capientem[*](cupientem Ev.a.G.) quod mandat[*](mandit E.) alius. at, Hercules, quam vilia haec, quam parata voluptati[*](uoluptati dv. uolunt- r.) satietatique [*](societati- que G.), nisi eadem, quae ubique, indignatio occurreret! ferendum sane fuerit exquisita nasci poma, alia sapore, alia magnitudine, alia monstro pauperibus interdicta, inveterari vina saccisque castrari, nec cuiquam adeo longam esse vitam, ut non ante se genita potet, e frugibus quoque quondam[*](quondam f. quendam ll.S. quoddam v.) alicam[*](alicam ego. cfr. XVIII 109. 112. XXII 128. alitum GEf. halitum dS. alimentun v.) sibi excogitasse luxuriam ac[*](ac om.d.) medulla[*](medulla dJ. -am GF2Ev. medallam F1.) tantum earum superque pistrinarum operibus et[*](et Gdv. ex r.) caelaturis vivere, alio pane procerum, alio volgi, tot generibus usque ad infimam plebem descendente[*](descendente v. -tem GF2dE. descentem F1.) annonona[*](annona Budaeus de asse p. 288. anima ll.v.a.C.).[*](cfr. § 151. Martial. XIII 21.) etiamne in herbis discrimen inventum esse[*](esse ego. est ll.v.), opesque[*](opesque dC. opusque r. olusque v.) differentiam facere[*](facere Ev. fecere rC.) in cibo etiam uno asse venali? in his quoque aliqua[*](aliqua quoque Gd.) sibi nasci tribus negant, caule in tantum saginato[*](saginato dC. signato rv.), ut pauperis

mensa non capiat. silvestres fecerat natura corrudas[*](corrudas GC. orr- F. horr- E. horridas d. -dos v.), ut passim quisque demeteret. ecce altiles spectantur asparagi, et Ravenna ternos[*](ternis Ev.a.G.) libris rependit. heu prodigia ventris! mirum esset non licere pecori carduis vesci[*](carduis uesci cumdTgeminari voluit P.): non licet plebei! aquae[*](aquae GFEv. iam d.) quoque separantur, et ipsa naturae elementa vi[*](ui GEv. in FdT.) pecuniae discreta[*](discreta Ev. -tum F. decretum rTf.) sunt. hi nives, illi[*](hic... illic dT.) glaciem potant[*](potant dv. potent GF2. ponent r.) poenasque montium in voluptatem gulae vertunt. servatur rigor[*](rigor ego. ligora Fd. ligura G. ligur E. algor v. liquor U 392 D.) aestibus, excogitaturque ut alienis mensibus nix algeat. decocunt alii aquas, mox et illas hiemant. nihil utique homini sic, quomodo rerum naturae, placet. etiamne herba aliqua diviti[*](diuiti S. -tia ll. -tiis v.) tantum pascitur[*](pa- scitur ll.v. nascitur C. an pascetur?)? nemo Sacros Aventinosque [*](dist. Müller emend. III 32.) montes et iratae plebis secessus circumspexerit? macelluum[*](macellum ego. mox enim ll.H. mons enim v. mors Verc. mos enim P. lex enim Strack.) certe[*](cerce F. census U 393 D.) aequabit[*](aequauit F.) quos pecunia[*](pecunias F.) separaverit. itaque, Hercules, nullumn macelli vectigali[*](uectigali ego. -gal ll.v. an nullum quam macelli uectigal?) maius[*](maius dv. malus GF. -lum E.) fuit Romae clamore plebis incusantis[*](incausantis GF.) apud omnes principes, done re- is missum[*](messis G.) est portorium mercis huius, conpertumque non aliter quaestuosius censum haberi aut tutius ac minore fortunae[*](fortunae dv. fortitudine r.) iure: cum[*](quam cum S.dist.ego.) credatur pensio ea pauperrumis[*](pauperrumis ego. pau- perum is (his J)ll.v. pauperum iis quibus (quis U 393) Strack.), in solo sponsor est et sub[*](et his sub S.) die[*](dio G.) reditus superficiesque caelo quocumque gaudens.

[*](Cato 156, 1. (cfr. § 136. § 139).)<3> Hortorum Cato praedicat caules. hinc primum agricolae[*](an agricolas?) aestimabant[*](aestima- bantur v.a.S.) prisci et sic statim faciebant iudicium

, nequam esse in[*](esse in dC. essint GF. essent E. esset in v.) domo matrem familias—etenim haec cura feminae dicebatur —, ubi indiligens[*](indili- gens dC. indulgens rS. intelligens v.) esset hortus [*](extra hortus SD.), quippe e carnario aut macello vivendum esse[*](esse v. et ll. esse sed H. ei S. an at?). nec caules[*](caules v. cautes ll.), ut nunc maxime, probabant, damnantes pulmentaria quae egerent alio pulmentario: id erat oleo parcere, nam gari[*](gari FdEBudaeus. ganari G. carnis Sv. a. G. carnari S.) desideria etiam in exprobratione erant.[*](Cato 156, 1.) horti maxime placebant quae[*](quae Strack. quia (qua F1) ll. v. a. J. locum nondum sanatum puto.) non egerent igni parcerentque ligno, expedita res et parata semper, unde et acetaria appellantur, facilia concoqui nec oneratura[*](nec oneratura Verc. -uro v. ne cone (quo ne d) natura GFd. ne cum e natura E.) sensus[*](sensus ego. cfr. XVIII 118. XX 65. 85. 237. 240. sensu ll. sensum v.) cibo et quae minime accenderent[*](accenderens F1. -derent aut (ad v) Ev. a. G.) desiderium panis[*](panis ll. v. a. D. ueneris P. del. U 394. an potus?). pars eorum ad condimenta pertinens fatetur domi versuram fieri solitam atque non Indicum piper quaesitum quaeque trans maria[*](transmarina dT.) petimus. [*](Diodor. XII 4. Verg. Geo. IV 6.)iam[*](iam quoque dTv. a. G.) in fenestris suis plebs urbana imagine[*](imagine ego. in imag- ll. v.) hortorum cotidiana oculis rura praebebant, antequam[*](ante- quam v. antiquam GF. -qua E. -qui. Iam d.) praefigi prospectus omnes coegit multitudinis innumerae saeva latrocinatio . quamobrem sit aliquis et his honos, neve auctoritatem rebus vilitas adimat, cumn praesertim etiam cognomina procerum inde nata videamus[*](uideamus v. -emus ll.) Lactucinosque in Valeria familia[*](familia GFdQv. prouincia E.) non puduisse appellari, et contingat aliqua gratia operae curaeque nostrae Vergilio quoque confesso, quam sit difficile verborum honorem[*](humorem GF.) tam parvis perhibere[*](prohibere G.).

[*](Col. XI 3, 8. (X 23–26). 11. 10. 13. (X 45).) Hortos villae[*](uilla E.) iungendos non est dubium riguosque maxime habendos, si contingat, praefluo[*](praefluo dTH. praefluua GF. -fluuia E. perfluo S. profluo v.) amne[*](amne Tv. amne ne d. ne r.), si

minus, e puteo rota[*](puteo rota H cum Turn. adv. 10, 20. putecruta d. pute (-tae F) crita r. puteo pertica v.) organisve pneumaticis vel tollenonum[*](tollenonum coni. Palmarius. tollennonum (-ouum d) Fd. tollendonum E. -do non v. a. C. tollentem nonum G. tollonibus S.) haustu[*](haustu Sv. hastu GFd. -tum E.) rigatos[*](rigatos FdS. -tus G. -to E. rigandos C. -do v.). solum proscindendum a favonio in autumnum praeparantibus[*](praeparandum est v. a. S.) post[*](Et post F.) XIIII dies iterandumque ante brumam. VIII[*](VIII et III(v. 5) ego. octo et tres ll.v. scribendum erat octonis et ternos.) iugerum operis palari[*](pa- rari SD. at cfr. Col. X 45.) iustum est, fimum III pedes alte cum terra misceri, areis[*](an areas?) distingui easque resupinis pulvinorum toris, ambiri singulas tramitum sulcis, qua detur accessus homini scatebrisque decursus.

In hortis nascentium alia bulbo commendantur, alia capite, alia caule, alia folio, alia utroque, alia semine, alia cartilagine, alia carne aut[*](carne aut ego. carnea ll. carne alia J. (alia semine, alia cortice, alia cute, alia (aut) cartilagine, alia carne, alia tunicis carnosis v).) utroque, alia cortice aut cute et cartilagine, alia tunicis carnosis.

[*](Verg. Geo. IV 121. Th. H. I 10, 10.) Aliorum fructus in terra est, aliorum et[*](et om.d.) extra, aliorum non nisi extra. quaedam iacent crescuntque, ut cucurbitae[*](cucuruita Q. -bita D.) et cucumis; eadem pendent, quamquam graviora multo etiam iis, quae in arboribus gignuntur. sed cucumis cartilagine et carne[*](et carne—) constat, cucurbita cortice et cartilagine[*](cartilacine QS. om. ll. v.); cortex huic uni maturitate transit in lignum. [*](Th. H. I 3, 2. 9, 2. (cfr. Plin. XIII 123).)terra conduntur raphani napique[*](napicique Gd.) et rapa, atque alio modo inulae, siser, pastinacae. quaedam vocabimus ferulacea, ut anetum, malvas. namque tradunt auctores [in Arabia[*](uncos ego posui coll.Theophr. in arabia fictum videtur ex mabia (=== malua).)] malvas septimo mense arborescere baculorumque[*](baculorum quoque S. -orum v. a. H.) usum [*](dist. S.)praebere[*](praebentes S cumQ.).[*](cfr. XIX 173. 174.) exemplo[*](extemplo B.) est arbor malvae[*](est arbor maluae (-ue Q) QS. sed arbore malua ll. sed et arbor est malua B.) in Mauretania Lixi

oppidi aestuario, ubi Hesperidum horti fuisse produntur, CC[*](ccQ. c & is d.) passibus ab oceano iuxta delubrum Herculis antiquius Gaditano, ut ferunt. ipsa altitudinis pedum XX, crassitudinis quam circumplecti[*](circumplectione mo Q. -ionem GF.) nemo possit. in simili genere habebitur[*](habenda est Q.) et cannabis. nec non et carnosa aliqua appellabimus [*](appellauimus GF.), ut spongeas in umore pratorum enascentes[*](nascen- tes G.). fungorum enim[*](enim ll.v. aut Q.) callum in ligni arborumque natura diximus[*](16,31) et alio genere tuberum paulo ante.

[*](33 sqq.)

[*](Col. XI 3, 52. (Geop. XII 19, 3). 51. Pallad. IV 9, 7. Geop. XII 20, 3. Th. H. VII 1, 6. 3, 5. C. III 9, 4. II 14, 3.)

Cartilaginum[*](cartilaginei v.a.S.) generis extraque terrain est cucumis , mira voluptate Tiberio principi expetitus. nullo quippe non die contigit ei, pensiles eorum hortos promoventibus in solem rotis olitoribus[*](oli- toris G. -riis S.) rursusque hibernis diebus intra specularium munimenta revocantibus. quin[*](qui nec E. quin dH.) et lacte mulso[*](lacte aut mulsa Schneider ad Pallad. p. 386.) semine eorum biduo macerato apud antiquos Graeciae auctores scriptum est seri oportere, ut dulciores fiant.[*](Th. H. VII 3, 5. Pallad. IV 9, 9. 8. Geop. XII 19, 5. 7. Th. C. V 6, 7.) crescunt qua coguntur forma. in Italia virides et quam minimi, in provinciis quam maximi et cerini[*](citrini v.a.H.) aut nigri[*](dist.Salm.) placent. copiosissimi Africae, grandissimi Moesiae[*](moesiae dSv. moaestae GF. modeste E.). cum[*](cum FEG. ubi cum GdSalm. Ast cum Sv.) magnitudine[*](magnitudinem dQ.an ubi communem (vel suam vel modicam) magnitudinem?) excessere, pepones vocantur. vivunt hausti in stomacho in posterum diem nec perfici queunt in cibis[*](dist.G.), non insalubres tamen plurimum. natura[*](naturae T. natant v.a.G. plurimum—quoque om.Q.locum nondum sanatum puto; an plurimorum naturae (cfr. XX 109) vel puncto ante posito plurimum umore iuuantur (cfr. Col. XI 3, 48)?) oleum odere mire[*](dist. S.) nec minus aquas diligunt, desecti quoque. ad eas modice distantes adrepunt, contra oleum refugiunt aut, si[*](at si F1. ac si QS.)

quid obstet vel si pendeant[*](uel si penedeant E. uel si pendeat G. uersi pandantur H ex coni. Dal.), curvantur[*](curuantur (curb- Q) Qv. curuanturque ll.) intorquenturque[*](intorquenturque QS. om.ll.v.). id vel una nocte deprehenditur[*](deprehendas QS.), si vas cum aqua subiciatur , a[*](a om.QS.) quattuor digitorum intervallo descendentibus ante posterum diem, at si oleum eodem modo sit, in hamos curvatis. iidem in fistulam[*](fistulam QS. -la ll.v.) flore demisso[*](demisso QG. dim- ll.v.) mira longitudine crescunt. ecce cum[*](cum ll.v. quam QD. sed cfr. §128.) maxime nova forma eorum in Campania provenit[*](probent Q.) mali cotonei effigie. forte primo natum ita audio unum, mox semine ex illo genus factum, melopeponas vocant. non pendent hi, sed humi rotundantur[*](rotundan- tur F(?)v. rotond- d. rutund- Q. rutumd- G. rutum tantum E.), colore aureo[*](colore aureo QD. om. ll. v.). mirum in his praeter figuram coloremque et odorem , quod maturitatem adepti, quamquam non pendentes, statim a pediculo recedunt.[*](Col. XI 3, 53. Pallad. IV 9, 9. 8. Th. H. VII 4, 6.) Columella suum tradit commentum , ut toto anno contingant, fruticem rubi quam vastissimum in apricum locum transferre et recidere duum digitorum relicta stirpe circa vernum aequinoctium. ita in medulla rubi semine cucumeris insito terra minuta fimoque circumaggeratas resistere frigori radices. cucumerum Graeci tria genera fecere, Laconicum, Scytalicum, Boeotium; ex his tantum Laconicum aqua gaudere. sunt qui herba, nomine quae vocatur culix[*](herba quae uocatur culix nomine v. a. D.), trita[*](tritam d. adtrita QD.) semen eorum maceratum[*](macerari iubent Q.) seri iubeant, ut sine semine nascantur.

[*](Col. XI 3, 48. 49. 53. Pallad. IV 9, 7. 16.) Similis et cucurbitis natura, dumtaxat in nascendo. aeque hiemem odere, amant rigua ac fimum. seruntur ambo semine in terra sesquipedali fossura, inter aequinoctium vernum et solstitium, Parilibus tamen aptissime; aliqui[*](dist.ego.) malunt ex[*](ex nonis d.) kal. Mart. cucurbitas et nonis, cucumis[*](cucumeres v.a.S.) et per Quinquatrus serere. simili modo reptantibus flagellis

scandentis[*](scandentis DGFS. -dentes rv. scandent is (= iis) Müller emend. III 33. an scandunt et?) parietum[*](parietum B. per artetum d. per artecum D1GFE. (-esum v.a.B.). per partecum D2. per astecum S. per parietum S.) aspera in tectum usque natura sublimitatis avida. vires sine adminiculo standi non sunt, velocitas pernix, levi umbra camaras ac pergulas[*](pergulas D2Ev. -la r.) operiens[*](ape- riens G. operientes v.a.G. an operiente?). [*](Th. H. VII 3, 5. C. V 6, 4. (7). H.VII 3, 1.)inde haec prima[*](prima D2V. rima r.) duo genera, camararium et plebeium, quod[*](quod D2v. q, D1. quo r. quoniam coni.J.) humi crescit[*](crescit ego. cfr. § 61. creuit D2. credi r. creditur v. conditur S. repit C.); in priore mire tenui pediculo libratur pondus immobile aurae. cucurbita quoque omni modo fastigatur[*](fastigiatur DFC. sed cfr. § 146. XVII 106. XVIII 52. 172. XXI 14. XXIV 178. XXXVI 92. II 89. IX 113. XIII 71.), vaginis maxime vitilibus[*](uitilibus D2Fv. uti- r.), coniecta[*](coniecta GdEv. -tas D1F. contexta D2D.) in eas postquam defloruit, crescitque qua cogitur forma, plerumque [et[*](uncos ego posui.)] draconis intorti figura. libertate vero pensili concessa iam visa est VIIII[*](VII f.) pedum longitudinis. particulatim cucumis floret, sibi ipse superflorescens, et sicciores locos patitur , candida lanugine obductus magisque, dum crescit.

[*](Col. XI 3, 49. X 385 sqq. (Apicius III 76).)Cucurbitarum numerosior usus. et primus[*](primis d.) caulis in cibo[*](at corticis in totum coni. Dal. locum nondum sanatum puto.), atque ex eo in totum natura diversa. nuper in balnearum usum venere urceorum[*](urceolorum QD.) vice, iam pridem vero etiam cadorum ad vina condenda. cortex viridi tener, deraditur nihilominus in cibis[*](cibi D1.). cibus[*](cibus del.D2D. cibos Ev.a.G.) saluber[*](salubres Ev. a. G.) ac lenis[*](lenis DGFdG. lenes EH. leuis TS. leues v.) pluribus modis, ex his tamen[*](ex his (iis S) tamen D2dTSS. existim??? D1F. existimatur G. -mant v. sed sexis Q.), qui perfici humano ventre non[*](neq; ant Q.) queant, sed non intumescant.[*](Col. XI 3, 50. X 382 sqq. Pallad. IV 9, 16.) semina, quae proxima collo[*](an proxima a collo?) fuerunt, proceras pariunt, item ab imis, sed non

comparandas supra dictis; quae in medio, rotundas[*](rotundas D2Qv. rotondas d. rumtundas D1GF. rumpun- das E.); quae in lateribus, crassas brevioresque. siccantur in umbra et, cum libeat serere, in aqua macerantur.[*](Pallad. IV 9, 16.) cibis quo Iongiores [*](crassiores d.) tenuioresque, eo[*](eo v. et ll.S. ex f.lacunam indic. J. an eo et?) gratiores, et ob id salubriores quae pendendo crevere, minimumque seminis tales habent, duritia eius in cibis gratiam terminante. eas, quae semini serventur, ante hiemem praecidi non est mos, postea fumo siccantur condendis[*](condiendis D (puncto ante posito).) hortensiorum seminibus,[*](cfr. Nicander ap. Athenaeum IX 14 p. 372 e. Geop. XII 19, 15.17.) rusticae supellectili . inventa est ratio, qua cibis quoque servarentur[*](serua- retur DF.) — eodemque modo cucumis—usque ad alios paene proventus ; et id quidem muria[*](in muria C.) fit. sed et scrobe[*](scrobeofacto D2. sacrobeofaco d.) opaco in loco harena substrato fenoque sicco operto[*](operto ego. -tis ll.S. -tos v.) ac deinde terra virides servari tradunt. sunt et silvestres in utroque genere et omnibus fere hortensiis. sed et his medica tantum natura est, quam ob rem differentur in sua[*](20, 3 et 13) volumina.

[*](Th. H. VII 4, 3. cfr. Plin. XVIII 129. Pallad. XIII 5, 3. Col. II 10, 23. Pallad. VIII 2, 2.)[*](Th. H. VII 4, 2. cfr. Athenaeus II 48 p. 56 f.) Reliqua cartilaginum naturae terra occultantur omnia. in quibus de rapis abunde dixisse poteramus[*](18, 126 sqq.) videri[*](Graeci (pro medici) P. cfr. XVIII 129.), nisi medici masculini sexus facerent in his rotunda, latiora vero et concava feminini, praestantiora suavitate et ad condiendum[*](condiendum D2Qv. -dendum r.) faciliora; saepius[*](saepius DFTQS. quae saepius rv. spissius P.cfr.XVIII 129 et Theophr.) sata transeunt in marem[*](quattuor coni.P et Dal.). iidem naporum quinque genera fecere, Corinthium, Cleonaeum, Liothasium, Boeotium et quod[*](quod et coni. Dal. et quod—dixerunt deleri voluit P.) per se viride dixerunt. ex his in amplitudinem adolescit Corinthium, nuda fere radice. solum enim hoc genus superne tendit,

non, ut cetera, in terram[*](in terra F. in tram d. inter a G.). Liothasium quidam Thracium[*](thracitum Fd. trac- G. threitum E. Threcium J.) appellant, frigorum patientissimum. ab eo[*](ab eo v. ab DF. at dD. a r.) Boeotium dulce est, rotunditate etiam brevi notabile, neque, ut Cleonaeum, praelongum. in totum quidem quorum levia[*](leuia D2D. laeuia SP. teuia D1. teui F. tenuia rH. (-iora v).) folia, ipsi quoque dulciores; quorum scabra et angulosa et horrida, amariores.[*](Col. X 419 sqq. Martial. XIII 20. cfr. Plin. XVIII 130. 131.) est praeterea genus silvestre, cuius folia sunt erucae similia. palma Romae Amiterninis datur, dein[*](datur dein dEv. om. r.) Nursinis [*](nursinis dC. (nursiis v). arsis E. Marsiis S.om. r. Marsicis D.), tertia nostratibus. cetera de satu eorum in rapis dicta sunt.

[*](18, 129)

[*](Th. H. I 6, 7. 2, 7. Diosc. II 137.) <1> Cortice et cartilagine constant raphani, multisque eorum cortex crassior etiam quam quibusdam arborum . amaritudo plurima illis est[*](illis est ego. illic et DFd. illis est et EH. hic et G. illi est et v.) pro crassitudine corticis —cetera quoque aliquando lignosa—et vis mira colligendi spiritum laxandique ructum.[*](cfr. XV 30. Diosc. I 45.) ob id cibus inliberalis , utique si proxilme olus mandatur; si vero ipse cum olivis druppis[*](druppis QS. druptis GE. drupstis D2F. drupstris D1. drustis d. drupis B.), rarior ructus fit[*](fit DFS.) minusque faetidus. Aegypto mire celebratur olei propter fertilitatem[*](fertilitatem D2Tv. -tate F. feritate D1. -tatem r.), quod e[*](de dv. a. G.) semine eius faciunt. hoc maxime cupiunt serere, si liceat, quoniam et quaestus plus quam e frumento et minus tributi est nullumque ibi[*](ibi DdTSD. om. rv.) copiosius oleum.[*](Th. H. VII 4, 4.) <2> Genera raphani Graeci fecere tria foliorum differentia: crispi atque levis et tertium silvestre. atque huic levia quidem, sed[*](quidem folia sed D2v. a. G. D.) breviora ac rotunda copiosaque ac fruticosa, sapor autem asper et medicamenti instar ad eliciendas alvos. et in prioribus tamen differentia semine[*](a semine est H. seminis est v.), quoniam aliqua peius,

aliqua admodum exiguum ferunt. haec vitia non cadunt nisi in crispa folia.[*](Col. XI 3, 16. 59.) <3> Nostri alia fecere genera: Algidense a loco, longum atque tralucidum, alterum rapi figura, quod vocant Syriacum, suavissimum fere ac tenerrimum hiemisque patiens praecipue. verum tamen[*](praecipue. uerum tamen ego. praecipuum tamen ll.v.) e[*](e ego. est ll. est quod e v. ex D.) Syria non pridem advectum apparet, quoniam apud auctores non reperitur; id autem tota hieme durat.[*](cfr. XX 22. Th. H. IX 15, 5. Diosc. II 138. Pallad. XI 11, 4. (Col. VI 17, 8. IX 4, 5. XII 9, 3). Th. H. VII 6, 2.) etiamnum unum silvestre Graeci cerain[*](cerain U 398 e Theophr. ceram dT. cherain r. cherian (-am v) Sv. agrion C e Diosc.) vocant, Pontici armon, alii leucen, nostri armoraciam[*](harmonaciam d. harman- G.) , fronde copiosius quam corpore. in omnibus autem probandis maxime spectantur caules, inmitium enim rotundiores crassioresque ac[*](crassioresque sunt ac D2SD.) longis canalibus; folia[*](an crispiora (vel hirsutiora)? cfr. Theophr.) ipsa tristiora et angulis horrida.

[*](Col. XI 3, 47. 62. Pallad. IX 5, 1. 2. Col. XI 3, 47. 18. Th. H. VII 1, 2.)<4> Seri vult raphanus terra soluta, umida. fimum odit palea contentus. frigore adeo gaudet, ut in Germania infantium puerorum magnitudinem aequet. seritur post id. Feb., ut vernus sit, iterumque circa Vulcanalia, quae satio melior. multi et Martio et Aprili serunt et Septembri. incipiente incremento confert alterna folia circumobruere, ipsos vero adcumulare, nam qui extra terram emersit, durus fit atque fungosus.[*](Th. C. V 6, 2. II 15, 6. Pallad. IX 5, 3. (Plin. XXXI 115). Th. C. II 5, 3. 16, 8. VI 10, 8. Pallad. IX 5, 2.) Aristomachus detrahi folia per hiemem iubet et, ne lacunae stagnent, accumulari; ita in aestatem[*](aestate dv. a. G. an recte?ἐν τῷ θέρειTheophr. C. V 6, 2.) grandescere. quidam prodidere, si palo adacto caverna palea insternatur sex digitorum altitudine, deinde in semen fimumque et terra congeratur, ad magnitudinem scrobis crescere. praecipue tamen salsis aluntur; itaque etiam talibus aquis rigantur[*](rigantur D2QD. frig- D1GFd. irrig- E(?)v.) et in Aegypto nitro

sparguntur, ubi sunt suavitate praecipui.[*](Celsus I 3. Diosc. 11137. Geop. XII 22, 5. 8.) in totum quoque salsugine amaritudo eorum eximitur, fiuntque coctis similes. namque et cocti dulcescunt et in naporum vicem transeunt. crudos medici suadent ad colligenda acria viscerum cum[*](dandos cum E (?) v. a. S.) sale ieiunis esse[*](ieiunis esse (= edere) ll. (v). iaiunos (ieiu- S) esse QS. dandos esse D.), atque ita vomitionibus praeparant meatum.[*](Gargil. p. 133, 8–13.) tradunt et praecordiis necessarium hunc sucum, quando φθειρίασιν[*](γteipiacin QS. pthiriasim d. hithiriasim (-sin S) D1GFS. ithiriasim (-sin E) D2E. phthisin v.) cordi intus inhaerentem non[*](expelli Q.) alio potuisse depelli conpertum sit in Aegypto, regibus corpora mortuorum ad scrutandos morbos insecantibus. atque, ut est Graeca vanitas, fertur in templo Apollinis Delphis adeo ceteris cibis praelatus raphanus, ut ex auro dicaretur[*](dicaretur dv. dedica- retur S. -catus Q. duceretur r.) , beta ex argento, rapum e[*](e ll v. ex QS.) plumbo.[*](Cic. Cato M. 16, 56. de re publ. III 28, 40. Val. Max. IV 3, 5. Geop. XII 22, 9. Th. H. IV 16, 6. C. II 18, 4. (Plin. XVII 239). Pallad. IX 5, 3.) scires non ibi genitum M'[*](M'. v. M??? Qd. M r. del.D2.). Curium[*](corium D1Fd. augurium D2.) imperatorem[*](impera- toris D2.), quem hospitum[*](hospitum dT. -itium D1GF. -tio Ev. ab hostium D2SD. Samnitium G.) legatis[*](rapa QS.) aurum repudiaturo adferentibus rapum torrentem in foco inventum annales nostri prodidere. scripsit et Moschion Graecus unum de raphano volumen. utilissimi in cibis hiberno tempore existimantur, iidemque dentibus semper inimici, quoniam adterant; ebora certe poliunt. odium is cum vite maximum, refugitque iuxta satos[*](satos GEv. ratos D1Fd. satas Q. satus D2.).

[*](Celsus II 31. Col. IX 4, 5. VI 17, 8. Pallad. III 24, 9. Col. XI 3, 35.) Lignosiora sunt reliqua in cartilaginum genere a nobis posita, mirumque omnibus[*](etiam omnibus uehementibus G.) vehementiam saporis[*](saporis Dv. -ori r.) esse[*](inesse v. a.S.). ex his pastinacae unum genus agreste[*](agreste Ddv. -tis rS.) sponte provenit[*](prouenit ll. D. prouenit staphylinos Graece dicitur v (e colum. IX 4, 5. cfr. Plin. XX 30).),

alterum Graeciae[*](graeciae dTSD. graece r. del. v.) seritur radice vel semine vere primo vel autumno, ut Hygino placet, Februario, Augusto, Septembri, Octobri, solo quam altissime refosso.[*](Th. H. IX 15, 5. 8. 20, 2.) annicula utilis esse incipit, bima utilior, gratior autumno patinisque maxime, et sic quoque virus intractabile illi est. hibiscum a pastinaca gracilitate distat, damnatum in cibis, sed medicinae utile. est et quartum genus in eadem similitudine pastinacae , quam nostri Gallicam vocant, Graeci vero daucon[*](daucon B. dau- cum DGF. claucon (gl- v) Ev. claucum d. idaucum Q.), cuius genera etiam quattuor fecere, inter medicamenta dicendum.

[*](25, 110)

[*](Col. XI 3, 35. 18.) Siser et ipsum Tiberius princeps nobilitavit flagitans omnibus annis e[*](e fH. ex QS. ae DF. a rv.) Germania. Gelduba appellatur castellum Rheno inpositum, ubi generositas praecipua, ex quo apparet frigidis locis convenire. inest longitudine nervus, qui decoctis extrahitur, amaritudinis tamen magna parte relicta, quae mulso[*](q; in mulso G.) in cibis temperata etiam in gratiam vertitur. nervus idem et pastinacae maiori, dumtaxat anniculae. siseris satus mensibus Februario, Martio, Aprili[*](Martio Aprili v. aprili martio ll.), Augusto, Septembri, Octobri.

Brevior his est[*](est om.DF.) et torosior amariorque inula per se stomacho inimicissima, eadem dulcibus mixtis saluberrima . pluribus modis austeritate victa gratiam invenit. namque et in pollinem tunditur arida liquidoque dulci temperatur, et decocta posca aut adservata vel macerata pluribus modis et tune mixta defruto aut subacta melle uvisve passis aut pinguibus caryotis[*](caryotis C. careo- dE. cario- v. cereo- DF. cerectis G.).[*](Col. XI 3, 35. Pallad. III 24, 13.) alio rursus modo cotoneis malis vel sorbis aut prunis, aliquando pipere aut thymo variata defectus praecipue stomachi excitat, inlustrata maxime Iuliae Augustae cotidiano cibo. supervacuum eius semen, quoniam oculis ex radice excisis, ut harundo,

seritur[*](autem seritur et v. a. H.), et haec autem et siser et pastinaca utroque tempore , vere et[*](et om.G.) autumno, magnis seminum intervallis, inula ne[*](nullaue v. a. H.) minus quam ternorum[*](quam ternorum GEv. quat- r.) pedum, quoniam spatiose fruticat . siser[*](siser D1FdD. siser autem Gv. si seras D2E.) transferre melius.

[*](Cato 8, 2. Celsus IV 16. Diosc. II 202. (cfr. Plin. XX 97). Th. H. VII 12, 1.) Proxima hinc[*](hic Gd. his v. a. S.) est bulborum natura, quos Cato in primis serendos praecipit[*](praecipit DFv. -cepit rG.) celebrans Megaricos. verum nobilissima est scilla, quamquam medicamini nata exacuendoque aceto. nec[*](nec uis D2dv. nec ui GF2. ne cui D1. in cui F1. in haec ui E.) ulli amplitudo maior, sicuti[*](sicuti D2F2GdD. sicut rv.) nec vis asperior. duo genera medicae[*](medice G. -cinae d. -ca C.), masculae[*](masculae ego. -le Q. -lum ll. Brot. -lus v.) albis foliis, feminae [*](femine Q. -ina GEv. a. D.) nigris. set[*](set ego. et ll. v.) tertium genus est[*](est om.QS.) cibis gratum, Epimenidu[*](epimendu E. eppymoenito Q. epi- menidium v. a. S.) vocatur, angustius[*](angustiis Q.) folio ac minus asperum[*](asperum Q. -ro ll. v.).[*](Th. H. VII (3, 4.) 13, 4. 2, 2. 12, 2.) seminis plurimum omnibus; celerius tamen proveniunt satae bulbis circa latera natis et, ut crescant, folia, quae sunt his ampla, deflexa circa obruuntur; ita sucum omnem in se trahunt capita. sponte nascuntur copiosissimae[*](copiosissimae ego. -ime ll. v. cfr. XXII 62.) in Baliaribus Ebusoque insulis ac per Hispanias. unum de eis volumen condidit Pythagoras philosophus, colligens medicas vires, quas proximo reddemus libro.[*](Th. H. VII 13, 8. Ovid. rem. am. 797. Diosc. II 200. (Athenaeus II 65 p. 64 b). Th. H. VII 13, 9. 13, 5. (VI 8, 1. Plin. XXI 64).) reliqua genera [*](20, 102 sqq.) bulborum differunt colore, magnitudine, suavitate, quippe cum quidam crudi mandantur, ut in Cherroneso Taurica. post hos in Africa nati maxime laudantur, mox Apuli. genera Graeci haec fecere: bolbinen[*](bolbinen G. bolui- FS. bului- D. bulbi- rv.) , setanion, opitiona, cyica[*](opitiona, cyica J (leucoion add. S). opythion acocisiam S. pytion cocoygiā G. pytyon (pythion d) acocoygiam (-an D2E) r. pythion, acrocorion v.),

aegilopa[*](aegilopa C. -pas S. aegilipas (eg- d. aegyl- G) DGFd. -pa S. aegy////lippa E.) , sisyrinchion[*](sisyrinchion C. (isor- v). sisorychion ll.). in hoc mirum imas eius radices crescere hieme, verno autem, cum apparuerit viola, minui ac[*](mini ac v. -nuthac D1GF. -nuta d. -nus ut hac E. -nui et D2G. (an minui has, contra ipfum deinde?).) contrahi, tunc deinde bulbum pinguescere.[*](Th. H. VII 12, 2. I 6, 6. (VII 13, 2). Diosc. II 195. 197.) est inter genera et quod in Aegypto aron vocant, scillae proximum amplitudine, foliis lapathi, caule recto duum cubitorum, baculi crassitudine, radice mollioris naturae, quae estur[*](estur fS. esetur D1F. edetur E. editur D2S. satur G. seritur d. eda- tur v.) et cruda.[*](Th. C. VI 10, 7.) effodiuntur bulbi ante ver aut deteriores illico fiunt[*](fiunt D2dQG. fidunt D1GF. findunt E. fiunt, si finduntur v.). signum maturitatis est[*](est om.E(?) v. a. D. cfr. XVIII 250. an sunt?) folia inarescentia ab imo, vetustioresque[*](uetustiores GdEv. a. D. an uiridioresque?) improbant[*](inprobantur QS.), item longos[*](longe Q. -gi S.) ac[*](ac D2QSS. et GEv. e r.) parvos[*](parui QS. -uis d.); contra rubicundis rotundioribusque laus et grandissimis. amaritudo plerisque in vertice est, media eorum dulcia. bulbos non nasci nisi e semine priores tradiderunt, sed in[*](sed in TQS. sed in in d. sed et in rv. sed et G.) Praenestinis [*](an scillae modo? cfr. § 94 init. (106).) campis sponte nascuntur[*](nascuntur om.G.) ac sine modo etiam in Remorum arvis.

[*](Th. H. I 6, 6. VII 2, 7. (8). I 6, 6. 7.) Hortensiis omnibus fere singulae radices, ut raphano, betae, apio, malvae, amplissima autem lapatho, ut[*](dist. P.) quae descendat ad tria cubita—silvestri minor[*](minores tumidae v. a. H.) —, et umida effossa quoque diu vivit. quibusdam tamen capillatae , ut apio, malvae, quibusdam surculosae, ut ocimo, aliis carnosae, ut betae, ut[*](ut DFdS. aut Ev. om.G.an vel (et)? cfr. XVII 121.) magis etiamnum croco; aliquis ex cortice et came constant, ut raphano, rapis; quorundam geniculatae sunt, ut graminis.[*](Th. H. VII 2, 7. I 6, 9. 11.) quae rectam non habent radicem, statim plurimis[*](pluribus f.) nituntur capillamentis, ut

atriplex et blitum[*](blitum D2v. bittum G. bitum r.). scilla autem et bulbi et cepae[*](caepe GdEDal. cepe v.) et alium non nisi in rectum radicantur[*](radicantur Ev. reducantur DF. -cuntur r.). sponte nascentium quaedam numerosiora sunt[*](sunt om.G.) radice quam folio, ut spalax[*](spalax S e Theophr. galax d. calax rv. aspalax B.), perdic ium[*](perdicium B. -dictum D. -diotum rv.), crocum.[*](Th. H. VII 3, 1. 9, 2. (Plin. XXI 100). 3, 1. I 9, 4. 10, 8.) florent confertim[*](confertim Bodaeus e Theophr. cum fraxino ll. v. a. H. an cuncta protinus? cfr. XVI 94.) serpullum, habrotonum, napi, raphani, menta, ruta, et cetera quidem, cum coepere , deflorescunt, ocimum autem particulatim et ab imo incipit, qua de causa diutissime floret. hoc et in heliotropio herba evenit. flos aliis candidus, aliis luteus, aliis purpureus. folia cadunt a cacuminibus origano, inulae et aliquando rutae iniuria laesae. maxime concava sunt cepae, getio[*](getio v. (cfr. U 402). getyo DFd. gethyo EC. gethon S. grecie G.).

[*](cfr. II 16. Iuvenal. XV 9. Th. H. VII 4, 7. Col X 123. Lucil. ap. Non. p. 200 M. 2. Th. H. VII 4, 11. V 1, 6. (I 5, 2. 6, 7. C. I 4, 1).) Alium cepasque inter deos in iureiurando habet Aegyptus. cepae genera apud Graecos Sarda, Samothracia, Alsidena[*](alsydena DF. Cnidia coni. B. e Theophr.), setania, schista[*](schista B. scista DGFd. scirta E.), Ascalonia, ab oppido Iudaeae nominata. omnibus etiam[*](etiam ll. v. fortasse autem. an omnibus etiam - Cnidiis transponenda sint post cartilagine?) odor lacrimosus et praecipue Cypriis, minime Cnidiis. omnibus corpus totum pingui tunicarum[*](pingui tunicarum U 403. pingui- tudinis earum ll. v. a. D. paene tunicarum P.) cartilagine.[*](Th. H. VII 4, 7. 8. 9.) e cunctis setania minima, excepta Tusculana, sed dulcis. schista autem et Ascalonia condiuntur [*](con- duntur dEv. a. G.). schistam hieme cum coma sua relincunt, vere folia detrahunt, et alia subnascuntur iisdem divisuris, unde et nomen. hoc exemplo reliquis quoque generibus detrahi iubent, ut in capita crescant potius quam in semen[*](semen SB. semet D1GFdE. semine D2. -ina C. semet ipsa v. semen. Et D.).

Ascaloniarum propria natura. etenim velut steriles sunt[*](sterilescunt dT.) ab radice, et ob id semine seri illas, non deponi iussere Graeci, praeterea serius circa ver, at[*](at ego. a DF. aut SD. om. rv. (εί͂θ᾽ ὅταν βλαστήσῃTheophr.). an ac?) cum germinent, transferri, ita crassescere et properare cum[*](properare cum ego. . cum (tunc v. tum S) properare ll. v.) praeteriti temporis pensitatione. festinandum autem in iis est, quoniam maturae[*](maturae Gv. -ra rS.) celeriter putrescunt. si deponantur, caulem emittunt [*](emittunt C. mittunt ll. H. amittunt v.) et semen ipsaeque evanescunt. est et colorum differentia ; in Isso[*](in isso TH. amisso (-sse F1) ll. Abisso S. Samo v.) enim et Sardibus candidissimae proveniunt. sunt in honore et Creticae, de quibus dubitant, an[*](an D2dv. in r.) eaedem[*](eaedem Fv. eadem r.) sint[*](sunt E.) quae Ascaloniae, quoniam satis capita crassescunt, depositis caulis[*](caules GEB.) et semen[*](se- mina EB.). distant sapore tantum dulci. [*](Diosc. II 180.)apud nos duo prima genera: unum condimentariae, quam illi getion[*](getion v. getin FE. getyn r. gethyon C.), nostri pallacanam[*](pallachanam DF.) vocant, seritur mensibus Martio, Aprili, Maio, alterum capitatae, quae ab aequinoctio autumni vel a favonio. genera eius austeritatis ordine: Africana, Gallica[*](gallicana G.), Tusculana, Ascalonia[*](Ascalonia om. v. a. H.), Amiternina, optima autem quae rotundissima. item rufa acrior quam candida[*](quam candida—), et sicca[*](et sicca DFD. sicca rv.) quam viridis, et cruda[*](cruda om.F1.) quam cocta sicut[*](sicut ego coll. Diosc. II 180. sicca ll. v. sicca quam condita del. D.) quam condita.[*](Pallad. III 24, 3. Geop. XII 31, 4. (cfr. infra § 115).) seritur Amiternina frigidis et umidis locis, et sola alii[*](ali DGFdS. alio E. allii v.) modo capite, reliquae semine proximaque[*](proxima- que v. -ma quae ll. Dal.) aestate nullum semen emittunt, sed caput tantum, quod increscit[*](increscit coni. Dal. inar- ll. v.). sequenti autem[*](autem om.d.) anno permutata ratione semen gignitur, caput ipsum corrumpitur. ergo omnibus annis separatim semen cepae[*](cepa ego. cepae ll. G. cepe v.) causa seritur, separatim cepa seminis. servantur autem optimein paleis.[*](Th. H. VII 4, 10. Col. XI 3, 56. 57. (Pallad. III 24, 2). 58.) getium[*](getium v. gentium DGFd. genium E. gethyum C.) paene sine capite est, cervicis[*](ceruices D1F.) tantum longae et ideo totum in fronde, saepiusque resecatur[*](resecatur dv. -antur r.), ut porrum. ideo et illud serunt, non deponunt. cetero cepas ter fosso[*](fosso solo v. a. S.) seri iubent extirpatis radicibus herbarum, in iugera denas libras, intermisceri satureiam, quoniam melius proveniat, runcari praeterea et sariri[*](sariri D2dv. sacra F1. sacri r.), si non saepius, quater. Ascaloniam mense Februario serunt nostri. semen ceparum nigrescere incipiens[*](incipiens dv. incipiens autem DGF. autem inc- E.), antequam inarescat[*](inarescat D coll. Colum. inarce- S. marcescant ll. S. -cat v.), metunt.

[*](Col. XI 3, 32. 30. (Pallad. III 24, 11.12). 31. (Th. C. I 4, 5). Geop. XII 29, 2.) Et de porro in hac[*](hac dG. hanc DFEv. hanno G.) cognatione[*](cognatione dG. -nem rv.) dici conveniat[*](conueniant DF.), praesertim cum sectivo auctoritatem nuper[*](nuber DF.) fecerit[*](fecerit dS. fecit Q. tegerit D1GFE. ytgarit D2. dederit v.) princeps Nero vocis gratia ex oleo statis[*](estatis dEv. a. G.) mensum omnium[*](omnibus Gdv. a. G.) diebus nihilque aliud ac ne pane[*](pane om.D1. panem coni. S. D.) quidem vescendo. seritur semine ab aequinoctio autumno, si[*](si del. G. locum recte dist. v. a. G.) sectivum facere libuit, densius. in eadem area secatur, donec deficiat, stercoraturque[*](stercoraturque v. -atur. Qui ll.) semper, si nutriatur[*](nutriatur (an nutrietur?) ego. -itur ll. v.) in capita, antequam secetur. cum increvit, in aliam[*](alam (pro aream) E.) aream transfertur, summis foliis leviter recisis ante medullam et capitibus retractis tunicisve extremis. antiqui silice vel testa[*](testa Salm. tecta ll. tegula v. a. S.) subiecta capita dilatabant—hoc item in bulbis —, nunc sarculo leviter convelluntur radices,ut delumbatae alant neque distrahant. [*](Col. XI 3, 32. Geop. XII 29, 1. 2. Col. X 139. Martial. XIII 19. Th. H. VI 2, 5.)insigne[*](in signo DF.) quod, cum fimo laetoque solo gaudeat, rigua odit.

et tamen proprietate quaedam[*](quaedam DFS. quadam rv.) soli constant[*](constat v. a. G.): laudatissimum[*](laudatis- simum ego. -mus in ll. v. semper Plinius porrum neutro genere dixit: cfr. § 107. 118. 183. XX 44. (49). XIII 132.) Aegypto, mox Ostiae atque Ariciae. sectivi duo genera: herbaceum[*](hic eruaceum E.) folio, incisuris eius evidentibus, quo utuntur medicamentarii, alterum genus flavidioris[*](flauidioris coni. Dal. faui- DGFd. fuaui- Ev. fauioris S. fuauioris C. pallidioris Salm. H.αὐχμῶδες σφόδραTheophr. an aridioris?) folii rotundiorisque , levioribus[*](leuioribus Tfv. leni- r.) incisuris. fama est Melam equestris ordinis, reum ex procuratione a Tiberio principe accersitum, in summa desperatione suco porri ad trium denariorum argenteorum pondus hausto confestim expirasse sine cruciatu . ampliorem[*](am- pliorem ll. v. an at minorem? cfr. XX 8. 131. 184.) modum negant noxium esse.

Alium ad multa ruris praecipue medicamenta prodesse creditur. tenuissimis et quae spernantur[*](sper- nantur D2SS. om.F1. sperantur r. separantur v.) universum [*](in uniuersum v.) velatur membranis, mox pluribus coagmentatur nucleis, et his separatim vestitis, asperi saporis; quo plures nuclei fuere, hoc est asperius. taedium huic quoque halitu, ut[*](ut Ev. om. r.) cepis, nullum tamen coctis[*](an cocti? de variatione structurae cfr. Müller de stilo Plin. p. 59, 6.).[*](Th. H. VII 4, 11. Col. XI 3, 20. (Diosc. II 181). 21. (Pallad. XII 6, 1. 2). 22. (Geop. XII 30, 9). 23.) generum differentia in tempore—praecox maturescit LX diebus—, tum[*](tum v. tamen ll.S.an tum et?) in magnitudine. ulpicum quoque in hoc genere Graeci[*](graeco DF.) appellavere alium Cyprium, alii ἀντισκόροδον,[*](antiscorodon C. -rdon ll.v. antiσκοδρονQ.) praecipue Africae celebratum[*](celebratur Q.) inter pulmentaria ruris, grandius alio. tritum[*](tritu DF. trito d v. a. C.) in oleo et aceto mirum quantum increscit[*](increscit QS. cfr. XXVIII 64. -cat GdEv. -cas r.) spuma. quidam ulpicum et alium in piano seri vetant, castellatimque grumulis inponi distantibus inter se pedes ternos. inter grana digiti IIII[*](III S om.ll. G. quattuor digiti v et Vincent. Bellov.) interesse debent, simul atque tria folia

eruperunt[*](eruperunt EH. -rint rv.), sariri. grandescunt, quo saepius sariuntur. maturescentium caules depressi in terrain obruuntur; ita cavetur, ne in frondem luxurient. in frigidis utilius[*](utilius D2dv. om. r.) vere seri quam autumno. cetero ut odore careant, omnia haec iubentur seri, cum luna sub terra sit, colligi, cum in coitu. sine his Menander e Graecis auctor est alium edentibus, si radicem[*](radictum G.) betae in pruna tostam[*](tostum G.) superederint, odorem extingui. sunt qui et alium et ulpicum inter Compitalia ac Saturnalia seri aptissime putent. alium et semine provenit, sed tarde. primo enim anno porri crassitudinem capite efficit, sequenti dividitur, tertio consummatur , pulchriusque tale existimant quidam. in semen exire non[*](non om.G.) debet, sed intorqueri caulis satus gratia, ut caput validius fiat.[*](Pallad. XII 6, 2. cfr. Plin. XX 43. XIX 106.) quod si diutius alium cepamque inveterare libeat, aqua salsa tepida capita unguenda sunt; ita diuturniora fient melioraque usui et in satu sterilia. alii contenti sunt primo[*](primos DF.) super prunas[*](an prunam? singular enim numero Plinius ceteris huius modi locis constanter usus est: § 113. XX 54. XXIX 45. XXX 44. XXXII 78. XXXIII 60. XXXIV 104. XXXV 175. aliter est dictum XIII 39. cfr. etiam Celsus IV 10. V 27, 5.) suspendisse abundeque ita profici arbitrantur, ne germinent, quod facere alium cepamque extra terram quoque certum est et cauliculo acto[*](aucto S.) evanescere. aliqui et alium palea[*](an in palea? cfr. § 106. XXV 148. 149. XXIX 92. XXX 115. 121. aliter § 74. 128.) servari[*](seruare FE.) optime putant. alium est et in arvis sponte nascens—alum vocant —, quod adversus improbitatem alitum depascentium semina coctum, ne renasci possit, abicitur, statimque quae devoravere aves stupentes[*](stupentes dv. -te r.) manu capiuntur et, si paulum commorere[*](commorere DGFS. -ouere rTfH. -orauere v.), sopitae. est et silvestre, quod[*](quod DFdEv. et quod GfS.) ursinum vocant, odore simili[*](odore simili coni. Dal. J. odor est mili DGFE. odore mili (milii dT) dTSS. -re. molli v.), capite praetenui, foliis grandibus.

[*](Th. H. VII 1, 3. (C. IV 3, 1).) In horto satorum celerrime nascuntur ocimum , blitum, napus, eruca. tertio enim die erumpunt, anetum quarto, lactuca[*](lactuca v. lapt- Q. lactucaque (quae D)DF2S. latuca- que F1. lactacaque r.) quinto, raphanus sexto, cucumis[*](cucumis dQS. -mis his r. -mis et v.), cucurbita[*](cucurbita DS. -tas Q. -tae GdEv. -te F.fortasse e Theophr. scribendum est: raphanus X, sexto cucumis, cucurbita et sep- timo—prior cucumis—.) septimo—prior cucumis —, nasturtium, sinapi[*](sinapis d. quam sinapi Q. ac sinapi v. a. S.) quinto, beta aestate sexto, hieme decimo, atriplex octavo, cepae[*](caepae Q. caepe GdEDal. cepe v.) XVIIII aut XX, gethyum[*](ge- thyum C. getym DGd. getim r. getium v.) X aut duodecimo, contumacius coriandrum, cunila quidem et origanum post XXX diem, omnium autem difficillime apium. XL enim die cum celerrime, L[*](L B e Theophr. om. ll.QD. an potius L emergit?) maiore ex parte emergit.[*](Th. H. VII 1, 6. (3, 4. Pallad. V 3, 2). 7.) aliquid et seminum aetas confert, quoniam recentia[*](recentia QS. -tiora Ev. -tius r.) maturius gignunt in porro, gethyo, cucumi, cucurbita, ex vetere[*](ueteri d.) autem celerius proveniunt apium, beta, cardamum, cunila, origanum, coriandrum . mirum in betae semine: non enim totum[*](totū C e Theophr. tota ll.Qv.) eodem anno gignit[*](gignitur dTv. a. G. -nunt G.), sed aliquid sequenti[*](sequenti d. -te rQv. cfr. & Sect. 114.), aliquid et[*](et QS. in d.inFras. om. rv.) tertio; itaque ex copia seminis modice nascitur. quaedam anno tantum suo pariunt, quaedam saepius, sicut apium, porrum, gethyum[*](getium Qv. a. C.); haec enim semel sata pluribus annis restibili fertilitate proveniunt.

[*](Th. H. VII 3, 2. (I 11, 3).) Semina plurimis rotunda, aliquis[*](aliquibus dv. a. S.) oblonga, paucis foliacia et lata, ut atriplici, quibusdam angusta et canaliculata [*](caniculata Q.), ut cumino. differunt[*](cumino. Differunt dv. cum odii (comodii E) ferunt r.) et colore[*](colori DF.) nigro, candidiore[*](can- didiore DFdS.cfr. Pliniana p. 40 not. -orae r. candidoque v. -doue D.), item duritia surculacea. in folliculo sunt raphanis[*](raphano dv. a. D.), sinapi,

rapo. nudum semen est[*](est U 404 e Theophr. et fi DGF. et fit E.om.d. apii v. a. D.) coriandri, aneti, feniculi, cumini, cortice obductum bliti, betae, atriplicis, ocimi, at[*](at dv. ac r.) lactucis in lanugine.[*](Th. H. VII 3, 3. (IX 8, 8. Col. XI 3, 34. 33. X 319). 4. 5. (Geop. XII 29, 5. Pallad. III 24, 12. V 3, 2).) nihil ocimo fecundius. cum maledictis ac probris[*](et probris dQS.) serendum praecipiunt[*](serere praecipiunt (-pium Q)QS.), ut[*](ut om.GdEv. a. G.) laetius proveniat[*](proueniet v. a. G.); sato pavitur terra. et cuminum[*](et cuminum G. ad cacuminum (caum- G) ll. ut cum- J. adacta cuminum et v. om.QS. festuca. cuminum Müller emend. III 33.) qui serunt[*](qui serunt om.QS.), precantur[*](precantibus QS.) ne exeat. quae[*](quae Gdv. quō E. qm??? r.) in cortice sunt, difficillime inarescunt[*](marescunt D. marcesc- E. mature- scunt v. a. B.) maximeque ocimum, et ideo[*](ideo D2S. id forsiciam (forcic- F1)D1FE. id fossitiam d. ad forsitiam G. gith (vel gyt) v.) siccantur omnia ac sunt[*](funt ll. v. an fiunt?γίνεταιTheophr.) fecunda. utique meliora nascuntur acervatim sato semine quam sparso. ita certe porrum et apium[*](apium Bodaeus e Theophr. alium DF. allium r v. a. S.) serunt in laciniis colligatum, apium etiam paxillo caverna facta ac fimo ingesto[*](ingesta DF.).[*](Th. H. VII 2, 1. 2. 4. 5. (cfr. Plin. XVIII 127).) nascuntur autem omnia aut semine aut avolsione, quaedam[*](quaedam et semine dTJ.) semine et surculo, ut ruta, origanum, ocimum—praecidunt enim et hoc, cum pervenit ad palmum altitudinis —, quaedam et semine et radice, ut cepa, alium, bulbi et si quorum radices[*](radices P. -cem ll. v. a. S.)anniferorum[*](anniferorum. B. minimi (-me E1 ) ferorum forumm v) ll. v. seminiferorum J. an uelut anniferorum?) relinquuntur[*](relinquuntur P. -quunt (-qunt DF) Vt ll. -quunt v. a. S.). eorum vero, quae a radice nascuntur, radix diuturna et fruticosa est, ut bulbi, gethyi, scillae. fruticant[*](fruticant dv. fructicant F. fructi- ficant r.) alia et non capitata[*](capitata P. capita ll. -ite v. a. S.), ut apium et beta. caule reciso fere quidem omnia regerminant exceptis quae non scabrum caulem habent, et in usum vero ocimum, raphanus, lactuca; hanc etiam suaviorem putant a regerminatione. raphanus utique iucundior detractis foliis, antequam decaulescat. hoc et in rapis. nam et eadem dereptis[*](dereptis dv. a. Brot.) foliis cooperta terra crescunt durantque in aestatem[*](aestatem dS. -ate rv.).

[*](Th. H. VII 4, 1. Pallad. IV 9, 14. cfr. Plin. XI 44.) Singula genera sunt ocimo, lapatho, blito, nasturtio [*](an post aneto (vel post erucae) intercidit rutae? cfr. Theophr.), erucae, atriplici, coriandro, aneto. haec enim ubique eadem sunt, neque aliud[*](aliud GdEv. alunt r.) alio melius usquam[*](usquam dv. usque D1GFE. quam D2.). rutam furtivam tantum provenire fertilius putant, sicut apes furtivas pessime. nascuntur autem etiam non sata mentastrum[*](ante mentastrum eQ (mente autem et mentastrum) J in- seruit menta.), nepete[*](nepeta v. a. S.), intubum, puleium. contra plura genera sunt eorum, quae diximus dicemusque, et in primis apio.[*](Th. H. VII 6, 3. (Pallad. V 3, 2). 4. VII 4, 6.)