Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

aquilonis situm ventorumque reliquorum diximus secundo volumine [*](2,119 18,321 sqq.) dicemusque proximo plura caelestia. interim manifestum videtur salubritatis argumentum, quoniam in meridiem etiam spectantium semper ante decidunt[*](decidunt v. -dant ll. G.) folia. similis et in maritimis causa. quibusdam locis adflatus maris noxii, in plurimis iidem alunt[*](alunt J. aiunt ll. utiles v. a. S.). quibusdam satis e longinquo aspicere maria iucundum, propius admoveri salis[*](satis dEHack.) halitum inutile. similis et fluminum stagnorumque ratio. nebulis adurunt aut aestuantia refrigerant. opacitate atque etiam rigore gaudent quae diximus. quare experimentis optime [*](16,74) creditur.

[*](Colum. III 11, 6. Verg. G. II 217. Colum. III 11, 10. 7.) A caelo proximum est terrae dixisse rationem, haud faciliore tractatu, quippe non eadem arboribus convenit et frugibus plerumque, nec pulla, qualem habet Campania, ubique optima vitibus, aut quae tenues exhalat nebulas, nec rubrica[*](lubrica GdTEv. a. B.) multis laudata. cretam in Albensium Pompeianorum[*](pompeianorumque Ev. a. Bas.) agro et argillam cunctis ad vineas generibus anteponunt, quamquam praepingues[*](praepingues DGv. -guis rS. -gue est D.), quod excipitur in eo genere. invicem sabulum album in Ticiniensi[*](Tici- nensi v. a. J.) multisque in locis nigrum itemque rubrum, etiam pingui terrae permixtum, infecundum est.[*](Verg. G. II 207. 184. 185 (219).) argumenta quoque

iudicantium saepe fallunt. non utique laetum solum est, in quo procerae[*](procerae dv. -ras r.) arbores nitent, praeterquam illis arboribus . quid enim abiete procerius[*](abiete procerius dv. ab iste proceries r.)? at[*](at Dv. aut r Verc.) quae vixisse possit[*](an possint (sc. sata)?) alia in loco eodem? nec luxuriosa pabula pinguis soli semper indicium habent. nam quid laudatius Germaniae pabulis? at[*](at ego. et DGES. et tamen d(?)v.) statim subest harena tenuissimo caespitum corio.[*](Verg. G. 184 (251). 248–250 (Colum. II 2, 18). 227 sqq. (Colum. II 2, 19) [Pallad. I 5, 3]. 220. 254. 186. 187. Hyginus apud Colum. III 11, 8.) nec semper aquosa est terra, cui proceritas herbarum , non, Hercules, magis quam pinguis, adhaerens digitis, quod in argillis arguitur. scrobes quidem regesta in eos nulla conplet, ut densa atque rara ad hunc modum deprehendi possit, ferroque omnis rubiginem obducit. nec gravis aut levior iusto deprehenditur pondere. quod enim pondus terrae iustum intellegi potest? neque fluminibus adgesta semper laudabilis, quando senescant[*](senescunt Scum Gesnero.) sata quaedam aqua[*](aqua v. aquae ll. an aquae sede, neque?). sed neque illa, quae laudatur, diu praeterquam salici[*](salici v. -cis ll.) utilis sentitur. inter argumenta stipulae crassitudo est, tanta alioqui in Leborino Campaniae nobili campo, ut ligni vice utantur. sed id[*](is E. idem v. a. D.) solum ubicumque arduum opere, difficili cultu, bonis suis acrius paene, quam vitiis posset, adfligit agricolam.[*](Colum. III 11, 7. 9 [Pallad. II 13, 6]. (cfr. Varro r. r. I 9, 2. Vitruv. II 6, 6). Colum. arb. 3, 6 [Pallad. II 13, 3]. (cfr. Vitruv. II 7, 2). Verg. G. II 189.) et carbunculus, quae terra[*](terrae D2.) ita vocatur[*](ita uocatur (-antur DGE) ll. v. an damnatur vel inpro- batur?), emendari intenta cura[*](intenta cura ego. (an inuicem arte? cfr. § 58). uidemacra D1G. idemacra D2. uite macra dEG. macra D. quidem cura Müller emend. III 16. marga U.) videtur[*](utetur E. pu- tatur v. a. S.). nam tofus naturae[*](naturae ego (cfr. XXXVI 144). satur ac dTJ. satura ac r. scaber natura v. scaber ac S. natura D.) friabilis[*](fricabilis E.) expetitur quoque ab auctoribus. Vergilius et

quae felicem[*](filicem v. a. S.) ferat non inprobat vitibus. salsaeque terrae multa melius creduntur, tutiora[*](tumora DG.)a[*](a Bas. om. ll. v.) vitiis innascentium animalium . nec colles opere nudantur, si quis perite fodiat[*](perite fodiat v. periteff- D1GE. perit'eff- d. per id eff- D2.), nec campi omnes minus solis atque perflatus, quam opus sit, accipiunt, et quasdam pruinis ac nebulis pasci diximus [*](14,23) vites. omnium rerum sunt quaedam in alto secreta et suo cuique corde pervidenda.[*](Th. C. V 14, 2. 3. 5. III 20, 5.) quid quod mutantur saepe iudicata quoque et diu comperta[*](comperta G. -pressa dTE. conpressa G. -raessa D. com- prehensa v.)? in Thessalia circa Larisam emisso lacu frigidior facta ea regio est, oleaeque desierunt, quae prius fuerant, item vites aduri, quod non antea[*](lacunam cognovit P coll. Theophr., explevit U 304 his: coeperunt, contra calorem augeri.),.... Aenos sensit admoto Hebro, et circa Philippos cultura siccata regio mutavit caeli habitum. at in Syracusano agro advena cultor elapidato solo perdidit fruges luto[*](luto del. P. gelu U 305, sed ap. Theophr. lectio est incerta.), done regessit lapides. in Syria levem tenui sulco inprimunt vomerem, quia subest saxum exurens aestate semina.[*](Th. C. III 23, 4. H. VIII 2, 9.) iam in quibusdam locis similes[*](similes dv. -lis rS.) aestus inmodici et frigorum effectus. est fertilis Thracia[*](an frugum Thracia?) frugum rigore, aestibus Africa et Aegyptus. in Chalcia[*](chalcia dC. chal- chia Gv. calchia r.) Rhodiorum insula locus quidam est in tantum fecundus, ut suo tempore satum demetant hordeum sublatumque protinus serant[*](ferant dv. ferant r.) et cum aliis frugibus metant. glareosum oleis solum aptissimum in Venafrano[*](uenafrano dv. uenef- r.), pinguissimum in Baetica. Pucina[*](pucina DB. punica r.) vina in saxo cocuntur, Caecubae vites in Pomtinis paludibus madent. tanta est argumentorum ac soli varietas ac differentia .[*](Varro r. r. I 7, 10.) Caesar Vopiscus, cum causam apud censores ageret, campos Rosiae[*](rosiae DGEVerc. roseae d(?)G. Rosciae v.) dixit Italiae sumen[*](sumens E.) esse, in quibus

perticas pridie relictas gramen operiret, sed non nisi ad pabulum probantur. non tamen indociles natura nos esse voluit, et vitia confessa fecit etiam ubi bona certa non fecerat. quamobrem primum crimina dicemus[*](dicemus dTU 305. -cimus rS. -camus v.).

[*]((cfr. Varro r. r. I 9, 7. Colum. III 11, 6. 9. [Pallad. I 5, 2. 34, 3.] Verg. G. II 255).)Terram amaram [probaverim[*](uncos ego posui. probauerim ll. D. an probaturis? -averint coni. S. siue macram si quis probare uelit v. a. J.)] demonstrant[*](demonstrantes J.) eius[*](eius ego. eas ll. H. eam v. sata J.) atrae degeneresque[*](degenerisque J.) herbae, frigidam autem retorride nata, item uliginosam tristia, rubricam oculi[*](oculi v. -lis ll. S.) argillamque, operi difficillimas[*](difficillima v. a. G. -mam D.) quaeque[*](quae- quae D.) rastros aut vomeres ingentibus glaebis onerent[*](onerent dG. -ret rv.), quamquam non quod operi, hoc et fructui adversum ; item e contrario cineraceam[*](cinericeam ES. sed cfr. XXVII 44.) et sabulum album. nam sterilis denso[*](denso D. -sa ll.v.) callo facile deprehenditur vel uno ictu cuspidis.[*](Cato 5, 6.) Cato breviter atque ex suo more vitia determinat : Terram cariosam[*](cariofam D2v. -otam d. -ota E. carior iam D1.) cave[*](cave ne ares P e Catone.), neve plaustro[*](plo- strum et pecus Cato.) neve pecore[*](pecores Dd.) inpellas. quid putamus hac appellatione ab eo tantopere[*](tanto opere ab eo dES.) reformidari, ut paene vestigiis quoque interdicat? redigamus ad ligni cariem, et inveniemus illa, quae in tantum abominatur[*](abominatur v. abominantur (abho- D) ll.), vitia aridae, fistulosae, scabrae, canescentis[*](canescentis v. canentientis (-tes DE) ll. canentis J.), exesae[*](exesae v. ex se ll.), pumicosae.[*](Colum. II 1, 2.) plus dixit una significatione quam possit ulla copia sermonis enarrari. est enim interpretatione vitiorum quaedam non aetate (quae nulla in ea intellegi potest), sed natura sua anus[*](an anilis?) terra, et ideo infecunda ad omnia atque inbecilla.[*](Cato 1, 3. 151, 2.) idem agrum optimum iudicat ab radice[*](ab radice D2dTD. -cem D1. ad radicem Ev. sub radice P e Catone.) montium planitie in meridiem excurrente,

qui est totius[*](totius v. potius ll.) Italiae situs, terram vero teneram, quae vocetur pulla. erit igitur haec optima et operi et satis[*](satis P. satia DE. sata dT.). intellegere modo libeat dictam[*](dictam Ev. -ta r.) mira significatione teneram , et quidquid optari debet, in eo vocabulo invenietur. illa temperatae ubertatis,[*](Hom. ς 541. 547.) illa mollis facilisque culturae, nec madida nec sitiens. illa post vomerem nitescens, qualem fons ingeniorum Homerus in armis a deo[*](a deo B. ab eo ll. v.) caelatam dixit addiditque miraculum nigrescentis[*](nigre- scentis B. incresc- ll. v.), quamvis fieret ex auro. illa quam recentem exquirunt inprobae alites vomerem comitantes corvique aratoris vestigia ipsa rodentes[*](rodentis DD.). reddatur hoc in loco luxuriae quoque sententia et aliqua[*](et aliqua ll. v. Italica S parum apte coll. § 93. an et alioqui (cfr. XIII 21) vel ex obliquo (i. e. inproprie)?) in propositum certe.[*](Cic. de or. III 25, 99.) Cicero, lux doctrinarum altera, Meliora, inquit, unguenta sunt quae terram, quam quae crocum sapiunt. hoc enim maluit dixisse quam redolent. ita est profecto, illa erit optima quae unguenta sapiet.[*](Th. C. VI 17, 6. 7.) quod si admonendi sumus, qualis sit terrae odor ille qui quaeritur, contingit saepe etiam quiescente ea sub occasum solis, in quo loco arcus caelestes[*](caelestis DEv. a. S.) deiecere[*](deucere E. deiecerit v. a. S.) capita sua, et cum a siccitate continua immaduit imbre. tune emittit ilium suum halitum divinum ex[*](ex v. et ll.) sole[*](sole dv. solem r.) conceptum, cui conparari suavitas nulla possit. is esse e[*](e ego (cfr. XXXIII 98). om. ll. S. odor in v.) commota debebit repertusque neminem fallet[*](fallet dv. -lat r.), ac de terra odor optime iudicabit. talis fere est in novalibus caesa vetere silva, quae consensu laudatur.[*](Colum. I praef. 1. 2. II 1, 2.) et in frugibus quidem ferendis eadem terra utilior intellegitur, quotiens intermissa cultura quievit, quod in vineis non fit[*](fit E.), eoque est diligentius eligenda, ne vera existat opinio eorum, qui

iam Italiae terram existimavere lassam.[*](Th. C. III 20, 3.) operis quidem facilitas[*](facilitas ego. facultas ll.v. cfr. XVIII 110.) in aliis generibus constat et caelo, nec potest arari post imbres aliqua[*](ali- quo E.), ubertatis vitio lentescens. contra in Byzacio[*](byzantio dv. a. G.) Africae illum centena quinquagena fruge fertilem campum nullis, cum[*](cum dv. eum r.) siccum[*](siccum ll. J. -us v.) est, arabilem[*](arabile E.) tauris, post imbres vili asello et a parte altera iugi anu[*](iugi anu v. iungi anum ll. U 306 et a parte altera iungi anum post scindi transponi vult.) vomerem trahente[*](trahente v. -tem ll.) vidimus scindi. terram[*](terra E.) enim terra[*](terrae DE.) emendandi [*](emendari dv. a. S. sed cfr. Nipperd. ad Tac. ann. XIII 26 extr.), ut aliqui praecipiunt, super tenuem pingui iniecta[*](intecta DE.) aut gracili bibulaque super umidam ac praepinguem, dementi s[*](dementis coni. J. cfr. II 85. -tia ll. v.) operae est. quid potest sperare qui colit talem?

[*](extr.: Th. C. III 20, 3. 4.) Alia est ratio, quam Britanniae[*](bri- tanniae dTJ. -nia Ev. brittannia D.) et Galliae[*](gallia Ev. a. J.) invenere , alendi eam ipsa[*](ipsa dv. ipsae DES (indicata lacuna). ipsa. est U 307.), genusque, quod[*](quod genus v.a.S. genus quod U.an quod delendum?) vocant margam. spissior ubertas in ea intellegitur et quidam[*](quidem E.) terrae adipes ac velut glandia in corporibus, ibi densante se pinguitudinis nucleo.

non omisere et hoc Graeci—quid enim intemptatum illis?—leucargillon[*](leucargillon G. -ilion dE. leugargilion D.) vocant candidam argillam, qua in Megarico agro utuntur, sed tantum in umida frigidaque terra. illam[*](illas Ddv. a. H.) Gallias Britanniasque locupletantem [*](locupletantes v. a. H.) cum cura dici convenit.

Duo genera fuerant, plura nuper exerceri coepta proficientibus ingeniis. est enim alba, rufa[*](rufa v. rofa ll.), columbina, argillacea , tofacea, harenacea. natura duplex, aspera aut pinguis; experimenta utriusque in manu. usus aeque[*](manu usus aeque D. manus usaeque Dd. manus usu quae E. manus ususque v.) geminus, ut fruges tantum alant aut eaedem et pabulum. fruges alit

tofacea albaque[*](albaque dEBrot. alba quae Dv.), si[*](si DdBrot. sit ED. si sit v.) inter fontes reperta est, ad infinitum fertilis,[*](dist. Brot.) verum aspera[*](aspero D.) tractatu[*](tractatu v. tractuus D. tractu rD.); si[*](si S. et si v. om. ll.) nimia iniecta est, exurit solum. proxima est rufa, quae vocatur acaunumarga[*](acaunumarga TfEH. -nomarga r.), intermixto lapide terrae minutae, harenosae. lapis contunditur in ipso campo, primisque annis stipula difficulter caeditur propter lapides; inpendio tamen minima[*](minima DED. -mo v. nimia dT.) levitate dimidio minoris,[*](dist.Müller emend. III 17.) quam ceterae, invehitur. inspergitur rara; sale eam[*](eam dv. ea r.) misceri putant. utrumque hoc genus semel iniectum in L annos valet et frugum et pabuli ubertate.

Quae pingues esse sentiuntur, ex his praecipua alba. plura eius genera: mordacissimum quod supra diximus . alterum genus albae creta[*](cretae dEv. a. J.) argentaria[*](argumentaria DdT.) est. petitur[*](43) ex alto, in centenos pedes actis plerumque puteis, ore angusto[*](angusto ego. (an angustiore?) -tur D1. -tatur r Brot. -tatis v. -tis vet. Dal.), intus, ut in metallis, spatiante vena. hac maxime Britannia utitur. durat[*](durat C. -ant ll. v.) annis LXXX, neque est exemplum ullius, qui bis[*](qui bis v. quibus ll.) in vita hanc[*](hanc v. hunc ll.) eidem iniecerit. tertium genus candidae glisomargam vocant. est autem creta fullonia mixta pingui terra, pabuli quam frugum fertilior, ita ut messe sublata ante sementem alteram laetissimum secetur. dum fruges[*](fruges ego. in fruge est ll. v. in frugem exit Müller emend. III 17.), nullum aliud gramen emittit. durat XXX annis. densior iusto Signini modo strangulat solum. columbinam Galliae[*](gallia Ev. a. H.) suo nomine eglecopalam[*](glecopalam d.) appellant[*](appellat v. a. H.). glaebis excitatur lapidum modo, sole et gelatione ita solvitur, ut tenuissimas bratteas faciat. haec ex aequo fertilis. harenacea utuntur, si alia non sit; in uliginosis vero[*](uero DdG. uerti E.), et si alia sit. Ubios[*](ubi hos Ev. a. G.) gentium solos novimus, qui fertilissimum agrum colentes quacumque terra infra pedes tres effossa et pedali crassitudine iniecta[*](intecta DE.) laetificent. sed ea non diutius

annis x prodest. Aedui et Pictones calce uberrimos fecere agros, quae sane et oleis vitibusque[*](et uitibus dv. a. S.) utilissima reperitur. omnis autem marga arato inicienda[*](aratro initienda E.) est. ut medicamentum rapiatur,[*](dist. D.) et fimi[*](fimum D2D.) desiderat quantulumcumque[*](quantulumcumque D. -lumquae ll. aliquantu- lum, quae (quaeque J) v.), primo plus aspera et quae in herbas non effunditur; alioquin novitate quaecumque fuerit solum laedet, ne sic quidem primo anno fertilis. interest et quali solo quaeratur. sicca enim umido melior, arido pinguis. temperato[*](temperato B. -te E. -tae dG. -poratae D.) alterutra, creta vel columbina, convenit.

[*](Th. H. II 7, 5 (Colum. XI 2, 60).) Transpadanis cineris usus adeo placet, ut anteponant fimo iumentorumque, quod[*](quod quia (pro que quod) d(?) v. a. D.) levissimum est[*](est dv. esse r.), ob id exurant[*](exurunt v. a. S. exarant J.). utroque tamen pariter non utuntur in eodem arvo, nec in arbustis cinere nec quasdam ad fruges, ut dicemus[*](dicimus D1E. diximus v. a. S.). sunt qui pulvere quoque uvas ali iudicent pubescentesque pulverent et vitium arborumque radicibus adspergant. quod certum est, Narbonensi[*](narboniensi E. -sis d.) provinciae et vindemias circius[*](circius D coll. § 21 et II 121. cercius D. certius rv.) sic coquit[*](sic coquit D. sicco quid D. sicco quod E. sic (certius) coqui dTv (add. eo).), plusque[*](plus quia D. quia plus v. a. S.) pulvis ibi quam sol confert.

[*](Hom. ω 225, Varro r. r. I 38, 2.) Fimi plures differentiae, ipsa res antiqua. iam apud Homerum regius senex agrum ita laetificans suis manibus reperitur. Augeas rex in Graecia excogitasse traditur , divulgasse vero Hercules in Italia, quae[*](quae om.E.) regi suo Stercuto Fauni filio ob hoc inventum inmortalitatem tribuit . M. Var r o principatum dat turdorum fimo ex aviariis, quod etiam pabulo boum suumque magnificat neque alio cibo celerius pinguescere adseverat. de nostris moribus bene sperare est, si tanta apud maiores fuere aviaria, ut

ex his agri stercorarentur.[*](Colum. II 14, 1. Chartodras ap. Th. H. II 7, 4. Th. C. III 9, 3. 17, 5.) primum[*](primum P e Colum. proximum ll. v.) Columella e[*](e DD. om. rv. ex P.) columbariis , mox gallinariis facit, natantium alitum damnato. ceteri auctores consensu humanas dapes ad hoc in primis advocant. alii ex his praeferunt potus hominum in coriariorum[*](coriariorum C. (cfr. § 258). coriorum ll. v.) officinis pilo madefacto, alii per sese aqua iterum largiusque etiam, quam[*](iam ibi d(?) v. a. D.) cum bibitur, admixta. quippe plus ibi mali[*](mali dH. male rv.) domandum[*](domandum dv. -dus D2E. -mundus D1.) est, cum ad virus illud vini homo accesserit. haec sunt certamina, invicemque[*](inuicemque ll. S. quibus inuicem v.) ad tellurem quoque alendam aluntur[*](aluntur ego. utuntur ll. v.) homines[*](homine U 312.).[*](Colum. II 14, 4. Varro r. r. I 38, 3.) proxime spurcitias suum laudant, Columella solus[*](solus v. solum ll.) damnat. alii cuiuscumque quadripedis ex cytiso[*](exciti. so E. exitiosum v.a.G.), aliqui columbaria praeferunt. proximum deinde caprarum est, ab hoc ovium, dein boum, novissimum [*](nouissi- mum dG. -us rv.) iumentorum.

[*](Varro I 13, 4. Colum. I 6, 21. Geop. II 21, 11.) Hae fuere apud priscos differentiae, simulque praecepta non invenio[*](non inuenio ll. v. ut inuenio B. non inuenta ingeniorum S. plura non inuenio J. eici vult U 313.) recenti[*](recenti ego. rettuli ll. S. re tali v.) utendi, quando et hic vetustas utilior; visumque iam est apud quosdam provincialium inveteratum[*](inueteratum ego. in tantum ll. v.), abundante geniali copia pecudum, farinae vice cribris superinici[*](iniici dT.), faetore aspectuque temporis viribus in quandam etiam gratiam mutato.—(Nuper repertum oleas gaudere maxime cinere e calcariis fornacibus[*](verba Nuper—fornacibus videntur pertinere ad § 49 (post ut dicemus).).)[*](Varro I 38, 3. Colum. II 14, 4. 5. 6 [II 15, 5. 6]. Pallad. I 33, 2.)—Varro praeceptis adicit equino, quod sit levissimum, segetes alendi, prata vero graviore et quod ex hordeo fiat multasque gignat herbas. quidam etiam bubulo[*](bubula d. bubalo E.) iumentorum

praeferunt ovillumque[*](suillumque dT.) caprino, omnibus vero asininum, quoniam lentissime mandant. e contrario usus adversus utrumque pronuntiat. inter omnes autem constat nihil esse utilius lupini segete, priusquam siliquetur[*](siliquetur v. -quet D. -queat d. -quent T. -quę E.), aratro vel bidentibus versa[*](uersa v. -sae ll.) manipulisve desectae circa radices arborum ac vitium obrutis. et ubi non sit pecus, culmo ipso vel etiam felice stercorare arbitrantur.

[*](Cato 37, 2. Cato 30.) Cato: Stercus unde facias[*](facias P e Catone. faciat ll. fiat v. a. S.), stramenta, lupinum , paleas, fabalia ac frondis[*](frondes dv. a. S.) iligneam[*](iligneam J. -nea DE. -nas v. iliginea d.) quernea m[*](querneam J. -nea DE. -na d. -nasque v.). ex segete evellito ebulum, cicutam et circum salicta herbam altam[*](altam P e Catone. actam DE. auctam v. mactam dTBrot.) ulvamque. eam substernito ovibus, bubusque[*](bubusque S e Catone. que ll. om. v.) frondem[*](frondemque v. a. S.) putidam. -Vinea[*](uitis Cato.) si macra erit[*](macra erit H e Catone. macrauerit ll. macruerit v. macra fuerit S.), sarmenta sua comburito et indidem inarato[*](sua con- cidito minute et ibidem inarato aut infodito Cato.). idemque: Ubi saturus eris[*](ubi sementim facturus eris, ibi oues delectato Cato.) frumentum, oves ibi delectato.

[*](Cato 37, 2. 1. Verg. G. I 77.) Nec non et[*](et dv. est r.) satis quibusdam ipsis pasci terram dicit:[*](dist. ego.) segetem stercorant fruges: lupinum, faba, vicia; sicut e contrario: cicer, quia vellitur et quia salsum[*](quod uellitur et quod salsum Cato.) est, hordeum, fenum Graecum, ervum, haec omnia segetem exurunt[*](exsugunt Cato.) et omnia quae velluntur. nucleos[*](nucleos dv. -eus D. -eum E.) in segetem ne indideris.—Vergilius et lino segetem exuri et avena et papavere arbitratur.

[*](Colum. I 6, 22. II 14, 7. 6. Varro r. r. I 38, 3. Cato 29. Colum. II 14, 9.) Fimeta sub diu concavo loco et qui umorem colligat , stramento[*](stramenta E.) intecta, ne in sole arescant, palo e robore

depacto fieri iubent[*](iuuent E.). ita fore ne innascantur iis serpentes. fimum inicere terrae plurimum refert favonio flante ac luna sitiente[*](silente P e Catone.). id plerique prave intellegunt a favonii ortu faciendum ac Februario mense tantum, cum id pleraque sata aliis postulent mensibus. quocumque tempore facere libeat, curandum, ut ab occasu aequinoctiali flante vento fiat lunaque decrescente ac sicca. mirum in modum augetur ubertas effectusque eius observatione tali.