Naturalis Historia

vitium generosarum pergulas[*](pergulas Ddv. per singulas E.) quinquatribus [*](quinque (quique D) tribus DE.) putandas et, quarum servare uvas libeat, decrescente luna tradunt; quae vero interlunio sint[*](si sint E.) putatae, nullis animalium obnoxias esse. alia ratione plena luna noctu tondendas, cum sit ea in leone, scorpione, sagittario , tauro, atque in totum serendas[*](serendas v. -dasque ll.) plena aut[*](aut v. ut ll.) crescente utique[*](uti- que v. utque D. utquę dE.) censent. sufficiunt in Italia cultores deni[*](an duodeni? cfr. Colun. III 3, 8. Geop. II 46.) in centena iugera vinearum.

[*](Th. H. IV 14, 1. (C. V 8, 3).—H. IV 14, 2. C. V 9, 1. 7. 11, 3.) <1> Et abunde satu cultuque arborum tractato, quoniam de palmis et[*](et DS. ac rv.) cytiso in peregrinis arboribus adfatim diximus, ne quid desit, indicanda reliqua natura[*](13,26 et 130 sqq.)est[*](est Brot. sit ll.) magno opere pertinens ad omnia ea. infestantur namque et arbores morbis. quid enim genitum caret his malis? et[*](an set?) silvestrium quidem perniciosos negant esse vexarique tantum grandine in germinatione aut flore, aduri

quoque fervore aut flatu frigidiore[*](frigidiore B. fragiliore ll. v.) , praepostero die, nam[*](nam ego. quam ll. v. quo- niam G. quamquam S.) suo frigora[*](frigore E2.) etiam prosunt, ut diximus. quid ergo? non et vites algore intereunt? hoc quidem est, quo deprehendatur soli[*](soli dv. oli r.) vitium, quoniam non evenit nisi in frigido. itaque per hiemes caeli rigorem probamus, non soli. nec infirmissimae arbores gelu[*](gelu dv. gulae D. gelis E.) periclitantur, sed maximae, vexatisque ita cacumina prima inarescunt, quoniam praestrictus[*](praestrictus fv (gelu add. v. a. S). -ctas ll.) non potuit eo pervenire umor.

<2> Arborum quidam communes morbi, quidam privati generum. communis vermiculatio et[*](et D2D. est rv.) sideratio ac dolor membrorum, unde partium debilitas[*](debilitas DG. debita r. adhibita v.), societate nominum quoque cum hominis miseriis[*](miseriis dv. -ris rD.). trunca dicimus certe corpora et oculos germinum exustos ac multa simili sorte. itaque laborant et fame et cruditate, quae fiunt umoris quantitate, aliqua[*](aliqua ego. -quae ll. v.) vero et obesitate, ut omnia, quae resinam ferunt, nimia pinguitudine in taedam mutantur et, cum radices quoque pinguescere coepere, intereunt, ut animalia nimio adipe, aliquando[*](aliquando D2C. quanto r. quando v.) et pestilentia per genera, sicut inter homines nunc servitia, nunc plebes urbana vel rustica.

[*](Th. H. IV 14, 2. 5. C. V 9, 4. 10, 5. Pallad. II 15, 3. IV 10, 20.) <3> Vermiculantur magis minusve quaedam, omnes tamen fere, idque aves cavi[*](cani E.) corticis sono experiuntur. iam quidem et hoc in luxuria esse coepit, praegrandesque roborum delicatiore sunt[*](delicatiore sunt Bas. -res ut (uti Ev)ll.) in cibo—cosses vocant—atque etiam farina saginati hi[*](an hi delendum?) quoque altiles fiunt. maxime autem arborum hoc sentient piri, mali, fici, minus quae amarae sunt et odoratae. eorum, qui in ficis existunt, alii nascuntur ex ipsis, alios[*](alios dv. alius r.) parit qui vocatur cerastes,

omnes tamen in cerasten figurantur sonumque edunt parvoli stridoris. et sorbus arbor infestatur vermiculis rufis ac pilosis atque ita emoritur; mespila quoque in senecta obnoxia[*](obnixa d.) ei[*](ei v. ein DGd. in E.) morbo est.

[*]((Colum. III 2, 4).) <4> Sideratio tota e caelo constat. quapropter et grando in his causis intellegi debet et carbunculatio et quod pruinarum iniuria evenit. haec enim verno tepore[*](tepore G. tempore ll. v.) invitatis et erumpere audentibus satis mollibus insidens adurit lactescentes germinum oculos, quod in flore carbunculum vocant. pruinae perniciosior natura, quoniam lapsa persidit[*](persidit D2D. -det rv.) gelatque ac ne aura quidem ulla depellitur, quia non fit nisi inmoto aëre et sereno. proprium tamen siderationis est sub ortu canis siccitatum[*](siccitatum D2v. -atium S. sittacum G. sit citatium r.) vapor, cum insita[*](insitae dv. a. S.) ac novellae arbores moriuntur, praecipue ficus et vitis.

[*](Th. (C. V 9, 1). H. IV 14, 2. 3. Cato 6, 2. Th. H. IV 14, 3. 4. 5. C. V 9, 12.) Olea praeter vermiculationem, quam aeque ac ficus sentit, clavum etiam patitur, sive fungum placet dici vel patellam. haec est solis exustio. nocere tradit Cato et museum rubrum. nocet plerumque vitibus atque oleis et nimia fertilitas. scabies communis omnium est. inpetigo et, quae adgnasci[*](agnasci DG. agnosci E.) solent, cocleae peculiaria ficorum vitia, nec ubique. sunt enim quaedam aegritudines et locorum.

<5> Verum ut[*](ut E2v. at DGE1. ad d.) homini nervorum cruciatus, sic et arbori , ac duobus aeque modis. aut enim in pedes, hoc est radices, inrumpit[*](erumpit dv. a. H.) vis morbi, aut in articulos, hoc est cacuminum digitos, qui longissime a toto corpore exeunt. nigrescunt[*](nigrescunt coni. Dal. e Theophr. in- arescunt (-cent E) ll. v.) ergo, et sunt apud Graecos sua nomina utrique [*](an utrobique? fortasse huc transponenda sint nigrescunt ergo et [utrobique primo e. q. s.].) vitio. undique primo dolor, mox et macies earum partium fragilis, postremo tabes morsque[*](morbusque Ev. a. H.), non intrante suco

aut non perveniente, maximeque id fici sentiunt. caprificus omnibus immunis est, quae adhuc diximus. scabies gignitur roribus lentis post vergilias; nam si largiores[*](largiores S e coni. Dal. rariores ll.v. annon rariores?) fuere, perfundunt[*](perfundunt v. -duntne ll. J. an perfundunt benigne?) arborem, non scalpunt scabie, et grossi[*](et grossi H. eteros si (siue d1)ll. caeterum si v. an at grossi?) cadunt [*](malo P.); sive[*](siue ll. v. si uel H. an sin et vel si uero?) imbres nimii fuere, alio modo ficus laborat, radicibus madidis.

[*](Th. H. IV 14, 6. (C. V 9, 13). 14, 7. 8. 9. (C. V 10, 3). 14, 10. (C. V 10, 1).) <6> Vitibus praeter vermiculationem et siderationem morbus peculiaris articulatio tribus de causis: una vi[*](ui v. uti ll.) tempestatium [*](tempestiuum E1.) germinibus ablatis, altera, ut notavit Theophrastus , in supinum excisis[*](recisis dT.), tertia culturae imperitia laesis. omnes[*](omnis DGED.) enim[*](enim om.ES.) earum iniuriae in articulis sentiuntur. siderationis genus est et his[*](et his DGD. in his dEv. uuis CFW Müller p. 25.) deflorescentibus roratio, aut cum acini[*](cum acini dv. conacini r.), priusquam crescant, decocuntur in callum. aegrotant et cum alsere, laesis uredine attonsarum oculis. et calore hoc evenit intempestivo, quoniam omnia modo constant certoque temperamento. fiunt et culpa colentium vitia[*](colentium uitia ego. uitium (-tia G) colentia ll. uinito- rum (uites H. uitia J) colentium v.) , cum praestringuntur, ut dictum est[*](est om.DGED.) , aut circumfos-[*](209) sor iniurioso ictu verberavit vel etiam subarator inprudens luxavit radices corpusve desquamavit. est et quaedam contusio falcis hebetioris. quibus omnibus causis difficilius tolerant frigora aut aestus, quoniam in ulcus[*](ulcis DG.) penetrat iniuria omnis a foris. infirmissima vero malus, maximeque quae[*](maximeque quae dE1v. -me quaeque (quaque D1)D. -meque quaeque (quaque G)E2G. -me quaequae D.) dulcis est. quibusdam debilitas sterilitatem , non[*](non E1T.) necem, adfert, ut si quis pino cacumen auferat vel palmae. sterilescunt enim nec moriuntur. aegrotant

aliquando et poma ipsa per se sine arbore, si necessariis temporibus imbres aut tepores[*](tepores v. temporis ll.) vel adflatus defuere[*](defluere D1GE.) aut contra abundavere. decidunt enim aut deteriora fiunt. pessimum est inter omnia, cum deflorescentem vitem et oleam percussit imber, quoniam simul defluit fructus.

<7> Sunt ex eadem causa nascentes et urucae[*](uerucae E. erucae dv. a. S.) , dirum[*](dirum DGdv. dicitur E.) animal, eroduntque frondem, aliae florem quoque[*](quoque oli- uarum U 330 coll. Theophr. oliuarum quoque ll. v.) , olivarum , ut in Mileto, ac depastam arborem turpi facie relinquunt . nascitur hoc malum tepore[*](tem- pore dEv. a. G.) umido et lento. fit aliud ex eodem, si sol acrior insecutus inussit ipsum vitium ideoque mutavit. est etiamnum peculiare olivis et vitibus—araneum vocant—, cum veluti telae involvunt fructum et absumunt[*](adsumunt D1GE.). adurunt[*](adurunt v. et adu- ll.) et flatus quidam eas maxime, sed et alios fructus. nam vermiculationem et poma ipsa per[*](uncos ego posui coll. Theophr.) se quibusdam [annis] sentiunt, mala, pira, mespila, punica . in oliva ancipiti eventu, quando sub cute innati[*](sub cute innati (nati H)ego. cfr. § 29. XXII 163. subeunti nati ll. subeunt nati v.) fructum adimunt, augent, si in ipso nucleo fuere[*](fuere D2v. facere r.) erodentes eum[*](eum v. cum ll.). gigni illos prohibent pluviae, quae fiunt post arcturum[*](are- tur rume ędem E.). eaedem si austrinae fuere, generant druppis[*](druppis S. droppis ll. drupis v.) quoque, quae maturescentes tum sunt praecipue caducae. id riguis magis evenit, etiam si non cecidere, fastidiendis.[*](Th. H. IV 14, 10. 11. (C. V 12, 4). 14, 12.13. (C. V 12, 10). IV 15, 1. 16, 5. (C. V 15, 6). (C. II 18, 3).) sunt et culicum genera aliquis[*](ali- quibus dv.a.S.) molesta[*](molesta dv. mode- r.) , ut glandibus, fico; qui videntur ex umore nasci, tum[*](tunc dv.a.S. ad gustum U 331.) dulci[*](dulci dv. -cis r.) subdito corticibus. et aegrotatio quidem fere. in his est.

<8> Quaedam temporum causae aut locorum non proprie dicantur morbi, quoniam protinus necant, sicut tabes

cum invasit[*](inuaserit dTv. a. G.) arborem aut uredo vel flatus alicuius regionis proprius, ut est in Apulia atabulus, in Euboea Olympias. hic enim si flavit[*](flauerit dTv. a. G.) circa brumam, frigore exurit arefaciens[*](ita arefa- ciens U 331 e Theophr.), ut nullis[*](nullus DG.) postea solibus recreari possint. hoc genere convalles et adposita fluminibus laborant, praecipueque vitis, olea, ficus. quod cum[*](eum DG.)evenit[*](eue- nit CFW Müller p. 18. uenit ll. H. euenerit v.) , detegitur statim in germinatione , in oliva tardius. sed in omnibus signum est revivescendi , si[*](si D2v. om. r.) folia amisere. alioqui quas putes praevaluisse moriuntur. nonnumquam inarescunt folia eademque revivescunt. alia[*](aliae dv. a. D.) in terris[*](in terris H. inter ll. in v.) septentrionalibus, ut Ponto, Thracia[*](Thracia U 332 e Theophr. fragia DE. frygia G. phrygia dv.) , frigore aut gelu laborant, si post brumam continuavere XL diebus. et ibi[*](et ibi G. tibi D1GE. ibi rv.) autem et in reliquis partibus, si protinus editis fructibus gelatio[*](gelatio dv. uelatiu DG. -tium E.) magna consecuta est, etiam paucis diebus necat.

<9> Quae iniuria hominum constant[*](constant D2v. -at r.) , secundum[*](lac. ego indi- cavi. secundum DG. secum dum E1. secum dTE2S. secundas v. alias H. secundum vim D. secandi CFW Müller p. 18. (an potius secundum causas ita se habent?).).. habent causas. pix, oleum, adeps inimica praecipue novellis. cortice in orbem[*](orbe GdEv.a. C.) detracto necantur, excepto subere, quod sic etiam iuvatur; crassescens enim praestringit et strangulat . nec andrachle[*](andrachle S. -cle DGd. -chne v. adracle E. -chne B.) offenditur, si non simul incidatur et corpus. alioqui et cerasus et tilia et vitis corticem mittunt [*](an amittunt?) , sed non vitalem nec proximum corpori, verum eum, qui subnascente alio expellitur.[*](Th. H. IV 15, 2. 3. 2. 3. 4. 16, 1. (C V 17, 3. 6). Varro r. r. I 2, 19. Th. C. V 17, 5. II 15, 1. 2. (Pallad. II 15, 9). Th. H. IV 16, 1. 5. C. V 15, 4. H. IV 16, 6. (Plin. XVI 243. XIX 87. XX 84). Th. C. II 18, 4. (Geop. XII 17, 18). Verg. Geo. II 299. Th. H. IV 15, 1.) quarundam natura rimosus cortex, ut platanis. tiliae renascitur paulo minus quam totus. ergo his, quarum cicatricem trahit, medentur luto fimoque[*](fimoque (quae D2)D2dv. fito- que (quae D1)D1G. fiditoque E.), et aliquando prosunt, si non vehementior frigorum aut calorum[*](calorum uis dv. -ru iis D1G. -ruus E. -ris uis D2D. cfr. XVIII 175. XX 158.) vis secuta est. quaedam tardius ita moriuntur

, ut robora et quercus[*](quercuus DGD.). refert et tempus anni. abieti enim et pino si quis detraxerit sole taurum vel geminos transeunte, cum germinant, statim moriuntur; eandem iniuriam hieme passae diutius tolerant. similiter ilex et robur quercusque[*](quercusque U 333. -quae DGE. et quercus. Quae (Quod v. a. H.) dv.). si angusta decorticatio fuit, nihil nocetur[*](nocet ut D2D. no- cet v. a. G.) supra dictis; infirmioribus quidem et in solo gracili[*](gracilius D2.)[*](234) vel ab una tantum parte detractus interemit. similem et decacuminatio rationem habet piceae, cedri, cupressihaec [*](haec GdE.cfr. § 5. XVI 195. hae Dv.) enim detracto cacumine aut ignibus adusto intereunt —, similem et depastio animalium. oleam quidem etiam, si lambat capra[*](capras DG.) , sterilescere auctor est Varro, ut diximus. quaedam hac[*](haec DG.) iniuria moriuntur, aliqua deteriora [*](8,204 15,34) tantum fiunt, ut amygdalae—ex dulcibus enim transfigurantur in amaras—, aliqua vero etiam utiliora, ut apud Chios pirus, quam phocida[*](phocida dv. phochida r.) appellant. nam detruncatio diximus quibus prodesset. intereunt pleraque[*](13,36,17,201) et fissa stirpe, exceptis vite, malo[*](exceptis uite malo dv. exrectis uitem alio (ex alio E) r.) , fico, punicis[*](punicis D2D. -ces r. -ca v.) , quaedam vel ab ulcere tantum. pinus[*](pinus Bodaeus (cfr. Schneider ad Theophr. h. pl. IV 16, 1). ficus ll. v. a. D.) hanc iniuriam spernit et omnia, quae resinam gignunt. radicibus amputatis mori minime mirum est; pleraeque etiam[*](etiam ego. tamen ll. v.) non omnibus, sed maximis aut, quae sunt inter illas vitales, abscisis[*](abscissis DGdv. a. S.) moriuntur .

<10> Necant[*](necant DdG. necat rv.) invicem inter sese umbra vel densitate atque alimenti rapina. necat et hedera vinciens—nec viscum

prodest—et cytisus[*](dist. ego. an potius et cytisus necat, necatur? cfr. Theophr.) , necatur eo[*](necatur H. nec aureo (auro C) ll. v.) , quod halimon vocant Graeci. quorundam natura non necat quidem, sed laedit Odorum[*](odorum D. cfr. Theophr. -rem ll. -re v.) aut suci mixtura, ut raphanus et laurus vitem. olfactatrix enim intellegitur et tingui[*](extingui dT. tangi v. a. Brot.) odore mirum in modum , ideo, cum iuxta sit, averti et recedere saporemque inimicum fugere. hinc sumpsit Androcydes medicinam contra ebrietates, raphanum[*](raphanum (rhapa- DG) ll. v. -nus ut H. -nus D.) manducari[*](manducari ego. mandatur DGEH. mandi dv.) praecipiens. odit et caulem et olus omne, odit et corylum, ni procul absint , tristis atque aegra. nitrum quidem et alumen, marina aqua calida et fabae putamina vel ervi ultima venena sunt.

[*](Th. H. II 3, 3.) Inter vitia arborum est et prodigiis locus. invenimus ficos[*](ficos J coll. Theophr. † † eos G. enim eos r. enim v.) sub[*](sub ll. J. sine v.) foliis natas, vitem et malum punicam[*](punicam dG. -cum r.) stirpe fructum tulisse, non palmite[*](palmitem DG.) aut ramis, vitem uvas sine foliis, oleas quoque amisisse folia bacis haerentibus. sunt et[*](sunt et v. sunt ll. S.) miracula fortuita. nam et oliva in totum ambusta[*](combusta dT.) revixit et in[*](et in dEv. etiai D1G. etiam in D2.) Boeotia derosae locustis fici[*](fici D2S. ficisi D1E. ficusi G. cytisi dT. ficus v. fetus U 335 coil. Theophr.) regerminavere[*](iterum germinauere v. a. S.). [*](Th. H. II 2, 4. 3, 2. C. V 7, 2. H. II 2, 10. 3, 1. 2.)mutantur arbores et colore[*](colo- res DG.) fiuntque ex nigris candidae, non semper prodigio, sed eae[*](prodigio sed eae dD. -osae deae (de ea D2. eae E)r. -osae et v. -ose eae H.) maxime, quae ex semine nascuntur. et populus alba in nigram transit. quidam et sorbum, si in calidiora loca venerit, sterilescere putant. prodigio autem fiunt ex dulcibus acerba[*](acerba dv. -rua r.) poma aut dulcia ex acerbis, e caprifico fici aut contra, gravi ostento, cum in deteriora mutantur, ex olea in oleastrum, ex candida

uva et fico in nigras aut, ut Laudiceae[*](Laudiceae T.cfr. VIII 190. XII 133. Usener ann. phi- lol. 1865 p. 228. -datiae D1G. laodiceae dv. -ciae D2D. leodi- tiae E.) Xerxis adventu, platano in oleam mutata[*](mutata dv. -atam r.). qualibus ostentis Aristandri apud Graecos volumen scatet, ne in[*](in v. om. ll.) infinitum abeamus, apud nos vero C. Epidii[*](C. Epi- dii dv. cepidi D1GE. lepidi D2.) commentarii[*](commentarii dv. comentariis (comm- D)r.) , in quibus arbores locutae quoque reperiuntur. subsedit in Cumano arbor gravi ostento paulo ante Pompei Magni bella civilia paucis ramis eminentibus; inventum Sibyllinis libris internicionem hominum fore, tantoque[*](tantoque eam dv. tamquam E. tantoque rD.) eam maiorem, quanto propius[*](propius dv. proprius r.) ab urbe [postea] facta[*](uncos ego posui. postea facta ll. v. posita factum J. hostia litatum D. an ostenta (vel por- tenta) facta essent?) esset.[*](Valer. Max. I 6, 12 extr.) sunt prodigia et cum alienis locis enascuntur, ut in capitibus statuarum vel aris, et cum in arboribus ipsis alienae. ficus in lauro nata est Cyzici ante obsidionem. simili modo Trallibus palma[*](palmae D. -me G.) in basi Caesaris dictatoris circa bella civilia eius. nec non et Romae in Capitolio in ara lovis[*](ara iouis D2 (coni. H)D. capita (-te v) bis rv. capite Iouis Brot. Cum vet. Dal.) bello Persei enata palma victoriam triumphosque portendit. hac tempestatibus prostrata eodem loco ficus enata est M. Messalae C. Cassii censorum lustro, a quo tempore pudicitiam[*](pudicitia E.) subversam [*](subuersam dv. -sa E. -sum r.) Piso gravis auctor prodidit. super omnia, quae umquam audita sunt, erit prodigium in nostro aevo Neronis principis ruina factum in agro Marrucino, Vetti[*](uecti ES. Vectii v.) Marcelli e primis equestris ordinis oliveto universo viam publicam transgresso arvisque inde e contrario in locum oliveti profectis.

[*](Th. H. II 7, 1.) Nunc expositis arborum morbis consentaneum est dicere et remedia. ex his quaedam sunt communia omnium, quaedam propria quarundam. communia

ablaqueatio, adcumulatio, adflari radices aut cooperiri, rigu us[*](riguus J coll. § 250. -uas ll. (om.d1). -ua D. -uis v.) dato potu vel ablato, fimum[*](fimi v. a. J.) suco defectis[*](defectis ego. ref- ll. v.), putatio[*](putatione v. a. J.) levandis[*](leuandis ego. leuatis ll. v.) onere, item suco emisso quaedam veluti detractio sanguinis, circumrasio corticis, vitium extenuatio et domitura [*](domitura dv. -inatura E. -inarum r.) palmitum[*](palmitum om.DGf.) , gemmarum[*](geminarum E.om.DGf. gemmas v. a. H.) , si frigus retorridas hirtasque fecerit, repumicatio et quaedam politura.[*](Th. H. II 7, 1. (C. V 15, 3. III 11, 4). C. III 18 2. (Pallad. II 15, 9). Th. H. II 7, 2) arborum his aliae magis, aliae minus gaudent, veluti cupressus et aquas[*](aquas D1. cfr. XVI 76. aqua D2G. aquam rv.) aspernatur et fimum et circumfossuram amputationemque et omnia remedia odit, quin etiam necatur riguis, vitis et punicae praecipue aluntur. ficus arbor ipsa riguis alitur, pomum vero eius marcescit[*](marcescit Bas. -scet DGE. marescit d. inar- v.). amygdalae, si colantur fossione , florem amittunt. nec insitas circumfodere oportet, priusquam validae ferre coeperint poma. plurimae autem amputari sibi volunt onerosa ac supervacua, sicut nos ungues et capillum. reciduntur veteres totae ac[*](ac dv. om. r.) rursus a stolone aliquo[*](aliquae d.) resurgunt, sed non omnes nec nisi quarum naturam pati diximus.

[*](16, 123. 130, 17. 241)

[*](Colum. II 8, 3. XI 2, 82. Th. C. V 15, 3.) Rigua aestivis vaporibus utilia, hieme inimica, autumno varie[*](uarie TD. -iae DGd. -ia Ev.) et e natura soli, quippe cum vindemiator[*](uindemitor DGf.) Hispaniarum stagnante solo uvas demetat. cetero[*](ceterum v. a. G.) maiore in parte orbis etiam pluvias autumni aquas[*](aut omnia aquas d. aut omnia qua (omni aqua v) Ev. a. G.) derivare[*](deriuare D2D. cfr. Colum. eriuare TBrot. -ari G. erieuare d. eriaeuare D1G. se- ria uere E. seri et arari v. a. G.) convenit . circa canis ortum rigua maxime prosunt ac ne tum quidem nimia, quoniam inebriatis radicibus nocent. et aetas modum temperat, novellae enim minus sitiunt.

desiderant autem maxime rigari quae adsuevere, contra siccis locis genita non expetunt umorem nisi necessarium.

[*](Ovid. Trist. IV 10, 3.) Asperiora vina rigari utique cupiunt in Sulmonense Italiae agro, pago Fabiano, ubi et arva rigant. mirumque , herbae aqua ilia necantur, fruges aluntur, et riguus [*](riguis v. a. G. frigus D2.) pro sarculo est. in eodem agro bruma—tanto magis, si nives[*](si niues D2v. sinuessa r.) iaceant[*](iaceant D2dG. taceant (-cent E1)r. scateant v.) geletve—, ne frigus vites adurat, circumfundunt riguis, quod ibi tepidare vocant[*](uo- cant v. uocem DGd. uoce E.), memorabili natura in amne solis, eodem aestate[*](solis eodem aestate J. so- lis edem aestate d. soli sede maiestate r. solo sed idem aestate G.) vix tolerandi rigoris.

Carbunculi[*](carbunculi dv, -lum r.) ac robiginum remedia demonstrabimus [*](demonstra- bimus D2dv. -animus r.) volumine proximo. interim est et scariphatio[*](scariphatio S. -acio DG. -ifica- tio G. chariphacio E. castratio dTind. libri.)[*](18,279 sqq.) quaedam in remediis, cum macie[*](macie dv. acie r.) corticis ex aegritudine adstringente se iustoque plus vitalia arborum conprimente exacutam[*](exacutam U 335. exactam ll. v. cfr. § 192. 265.) falcis aciem utraque[*](utramque D1GE.) manu inprimentes perpetuis incisuris diducunt[*](diducunt P. ded- ll. v.) ac veluti cutem laxant. salutare id fuisse argumento sunt dilatatae cicatrices et internato corpore [*](dist. U 335.)expletae[*](expletae dv. -eto r.) ,[*]((Pallad. III 25, 4). Th. H. II 7, 7 (C. II 14, 1). Geop. X 59. Pallad. II 15, 11. Colum. V 6, 17.) magnaque ex parte similis hominum medicina et arborum est, quando earum quoque terebrantur ossa. amygdalae ex amaris dulces fiunt, si circumfosso stipite et ab ima parte circumforato defluens pituita abstergeatur . et ulmis detrahitur sucus inutilis, supra terram foratis usque ad medullam, in senecta[*](senecta v. -tam ll.) aut cum alimento nimio abundare sentiuntur.[*](Th. H. II 7, 6. (Pallad. III 10, 3). Colum. V 10, 17. Pallad. It 15, 3.) idem[*](idem Ddv. id est E.) et ficorum turgido

cortice incisuris in oblicum levibus emittitur. ita fit, ne decidant fructus. pomiferis, quae germinant nec ferunt fructum, fissa[*](fcissa dT.) radice inditur lapis fertilesque fiunt, hoc idem in amygdalis e robore cuneo adacto, in piris sorbisque e taeda ac cinere et terra[*](et terra dv. e terra r.) cooperto.[*](Colum. V 10, 10. Pallad. IV 10, 31. 30.) etiam radices circumcidisse prodest vitium luxuriantium ficorumque et circumcisis cinerem addidisse. fici serotinae fiunt, si primae grossi[*](primae grossi dv. prima (-ae D1) aegrossi r.) , cum fabae magnitudinem excessere[*](excesserint d.), detrahantur . subnascuntur enim quae serius maturescunt. eaedem [*](eaedem dv. eadem r.), cum[*](cum v. cfr. Colum. om. ll.) frondere incipiunt, si cacumina rami cuiusque detrahantur, firmiores fertilioresque fiunt, nam caprificatio maturat.

[*](Th. H. II 8, 2. 3. Colum. V 10, 9. 10. arb. 20, 3. Pallad. IV 10, 29.) In ea culices nasci e grossis manifestum[*](manifestum est dv. a. S.), quoniam , cum evolavere, non inveniuntur intus grana, quae in eos versa apparet. exeundi tanta est aviditas, ut plerique aut pede relicto aut pinnae parte erumpant. est et aliud genus culicum, quos vocant, centrinas, fucis apium similes ignavia malitiaque cum pernicie verorum et utilium ; interemunt enim illos atque ipsi commoriuntur[*](commoriuntur fS. mor- ll. v. an inmoriuntur?ἐναποθνήσκουσινTheophr.). vexant et tineae semina ficorum, contra quas[*](quas dv. quos r.) remedium in eodem[*](eodem dG. eadem rv.) scrobe defodere taleam[*](taleam P e Colum. ita- liam ll. -licam v. a. H.) lentisci inversa parte, quae fuerit a cacumine. uberrimas autem ficus rubrica[*](rubrica DdB. lub- rv.) amurca diluta et cum fimo infusa radicibus frondere incipientium[*](frondere incipientium v. -de (-dere d) recipientium ll.) facit. caprificorum laudantur maxime nigrae et in petrosis , quoniam frumenta plurima habeant. caprificatio ipsa post imbrem.

[*]((Colum. IV 10, 3. arb. 10, 1. 2. Pallad. XII 4, 1. 2).) In primis autem cavendum, ne ex remediis vitia

fiant, quod evenit nimia aut intempestiva medicina. interlucatio arboribus prodest, sed omnium annorum trucidatio inutilissima. vitis tantum tonsuram annuam quaerit, alternam vero myrtus, punicae, oleae, quia celeriter fruticescunt. ceterae rarius tondeantur[*](tondeantur ego. cfr. Colum. -entur ll. v.), nulla autumn, ac ne radantur[*](radantur D2D. radiantur (-icantur d)r. raduntur v.) quidem nisi vere. putatione[*](putatio ne D.) plaga ad[*](pla- gae ad v. plaga sit D.) vitalia[*](lac. ego indicavi. intercidisse videntur fiat, cavendum; vitalia.)... sunt omnia, quaecumque non supervacua.

[*]((Th. C. III 9, 3. 5).) Similis fimi ratio[*](fimi ratio G. firmatio ll. sterco- ratio v.). gaudent eo, sed cavendum, ne in fervore solis admoveatur, ne inmaturum[*](immaturius dTv.a.G. inmutarum E.), ne validius quam opus sit. urit vineas suillum nisi quinquennio interposito , praeterquam si riguis diluatur, et e coriariorum sordibus nisi admixta aqua, item largius[*](lar- gius. iustum v. largiosius tum ll.). iustum existimant in denos pedes quadratos III modios. id quidem soli natura decernet.

[*](Colum. V 10, 15. 16. 10. II 10, 1. Pallad. IV 10, 3. 4. 30. XI 12, 1. III 25, 5. IX 2. III 25, 16. VII 5, 1. VIII 3, 1.) Columbino ac suillo plagis quoque arborum medentur . si mala punica acida nascantur, ablaqueatis radicibus fimum suillum addi iubent[*](addi iubent (-bend D2) D2D. adiubend D1. -bent G. adiuuent dE2. aduenit E1. adhi- bent v.). eo anno vinolenta, proximo dulcia futura. alii urina hominis aqua mixta riganda censent quater[*](quaternis dT.) anno, singulis amphoris, aut cacumina spargi vino lasere[*](lasare DGEJ.) diluto; si findantur in arbore, pediculum intorqueri ; ficis utique amurcam adfundi, ceteris arboribus aegris faecem vini[*](uini dv. uine DG. uinea E.), aut lupinum circum radices earum seri. aqua quoque lupini decocti circumfusa pomis prodest. fici, cum Volcanalibus tonuit, cadunt. remedium est, ut ante stipula hordeacea areae stringantur. cerasos praecoces

facit cogitque maturescere calx[*](calx D2E2v. ca.(ea d)Lx Gd. calix r.) admota radicibus. et haec autem, ut[*](ut ego. an et? om. ll. V. cfr. Pallad.) omnia poma, intervelli melius est, ut quae relicta sint grandescant.

[*](Colum. III 1, 9. Verg. Geo. II 238. Th. C. II 5, 3. III 17, 1. Pallad. XI 12, 2. Geop. V 39, 2. 37, 1. Colum. arb. 8, 4. 5.)

Quaedam poena emendantur aut morsu excitantur, ut[*](ut dv. et r.) palmae ac lentisci; salsis[*](salsis C. salis ll. v.) enim aquis aluntur. salis vim et cineres[*](cineres TEH. cinis rv.) , sed leniorem, habent[*](habet v. a. H.); ideo ficis adsperguntur rutaeque[*](rutaeque coni. Dal. rutaque ll. v. ruta G.) , ne[*](ne dv. nec r.) fiant vermiosae[*](uerminosae C.) neve radices putrescant . quin et vitium radicibus aquam salsam iubent adfundi , si sint lacrimosae; si vero fructus earum decidant, cinerem aceto conspergi ipsasque inlini aut sandaraca, si putrescat uva; si vero fertiles non sint[*](sint U 336. sunt ll. v.), aceto acri subacto cinere rigari atque oblini;[*](Geop. V 37, 1. (Cato 93. Colum. V 9, 16). Pallad. IV 7, 4. Th. H. IV 11, 13. Colum. IV 32, 5.) quod si fructum non maturent prius inarescentem, praecisarum ad[*](ab DG.) radices plagam fibrasque aceto acri et urina vetusta madefacere atque eo luto obruere, saepe fodere. olearum, si parum promisere fructus , nudatas radices hiberno frigori opponunt, eaque castigatione proficiunt. omnia haec annua caeli ratione constant et aliquando serius poscuntur, aliquando celerius. nec non ignis aliquis[*](aliquibus dT. -quid Ev. a. S.) prodest, ut harundini. ambusta namque densior mitiorque surgit[*](an resurgit? cfr. § 248. XVI 163.).[*](Cato 86 extr. 93. 94. 95. (Pallad. I 35, 6).) Cato et medicamenta quaedam conponit, mensurae quoque distinction, ad maiorum arborum radices amphoram, ad minorum urnam, amurcae et aquae portione[*](portionem E1v. a. D.) aequa[*](aqua DG. aequam v. a. D.), ablaqueatis prius radicibus paulatim [*](an paulum? cfr. XIX 158. XXIX 46. non alte Cato.), adfundi iubens, in olea hoc amplius stramentis ante circumpositis, item fico; huius praecipue vere[*](uere DGdTfP. uetere E. -rem v. a. H.) terrain adaggerari

radicibus; ita futurum, ut non decidant grossi maiorque fecunditas nec scabra proveniat. simili modo, ne convolvolus fiat in vinea, amurcae congios duos decoqui [*](decoqui dTfH. -oci rD. -octos v.) in crassitudinem mellis[*](mollis D1GE.), rursusque cum bituminis tertia[*](cum bituminis tertia dv. cubitum in his tertia D2. cubitu (-tum E) ministeria r.) parte et sulpuris quarta sub diu coqui[*](diu coqui G. diu qui DGE1. dio qui E2. di usque d. diuo usque v. diuo coquito Verc.), quoniam[*](quo dv. ne Verc.) exardescat [*](excandescat Verc. e Catone.) sub tecto. hoc vites circa capita ac sub bracchiis ungui; ita non fore convolvolum. quidam contenti sunt fumo huius mixturae suffire vineas secundo flatu continuo triduo.[*](Colum. V 9, 16. Pallad. IV 8, 1. Colum. arb. 15. Pallad. IV 10, 29. Colum. arb. 14. Democritus ap. Colum. XI 3, 64. X 357. Pallad. III 25, 15. I 35, 3. (Plin. XXVIII 78).) plerique non minus auxilii et alimenti arbitrantur in urina quam Cato in amurca, addita modo pari aquae[*](paria- que E. aquae pari v. a. S.) portione, quoniam per se noceat. aliqui[*](alii dEv. a. S.) volucre[*](uolucre dTH. -uere r. (-ucram Colum.) uoluocem v.) appellant animal praerodens pubescentes uvas. quod ne accidat, falces, cum sint exacutae, fibrina pelle detergent atque ita putant aut sanguine ursino[*](ursina D1GE.) linunt[*](li- nunt D. li///nunt D. linolunt G. lini uolunt ES. liniri uolunt dv.) post putationem easdem. sunt arborum pestes et formicae. has abigunt rubrica ac pice liquida perunctis caudicibus[*](caudibus GE.) , nec non et pisce suspenso iuxta in unum locum congregant aut lupino trito cum oleo radices linunt. multi et has[*](et has Ev. a. G.) et talpas[*](e talpas DG.) amurca necant, contraque urucas[*](uricas DG. erucas dv. a. S.) et, ne mala[*](ne mala ego. mala ne v. mala ll. an putrescentia?) putrescant , lacerti viridis felle tangi cacumina iubent, privatim autem contra urucasambiri arbores singulas a muliere incitati[*](incitate D2. initiante D cum Barthio ad Stat. Theb. VI 217.) mensis, nudis pedibus, recincta.[*](Cato 160. 139.) item ne quod animal pastu malefico decerpat frondem, fimo boum diluto[*](diluto dv. -tos r.) spargi folia, quotiens imber interveniat, quoniam abluatur[*](abluatur v. obl- DGE. obluitur dT. oblinatur D.) ita virus medicaminis, mira quaedam excogitante sollertia humana[*](humana v. immanat D. inma- dE. ima- G.), quippe cum averti grandines carmine credant plerique, cuius verba inserere non equidem serio ausim, quamquam a Catone proditis[*](proditis ll. S. -ita v. an-iti?) contra luxata membra[*](membra v. -bra et dT. -bret G. menbra et D2. -bret D1. -breui E.) iungenda [*](iungenda TPar. -dae D. iunguendae G. unguendae E. -da d. inungenda v. iungente ea S.) harundinum fissurae. idem arbores religiosas lucosque succidi permisit, sacrificio prius facto, cuius rationem precationemque[*](precationemque H. (depre- P). recat- DG. recreat- dT. rotat- E. notionemque v. quoque G.) eodem volumine tradidit.

Sequitur natura frugum hortorumque ac florum quaeque alia praeter arbores aut frutices benigna tellure proveniunt, vel per se tantum herbarum inmensa contemplatione , si quis aestimet varietatem, numerum, flores, odores coloresque et sucos ac[*](ac dEv. aut r.) vires earum, quas salutis aut voluptatis hominum gratia gignit. qua[*](qua in D2dv. quam D1GF. qua E.) in parte primum omnium patrocinari terrae et adesse cunctorum parenti iuvat, quamquam inter initia[*](interitia E.) operis defensae. quoniam[*](2,154 sqq.) tamen ipsa materia accedimus[*](accedimus ego. -dit intus ll. Brot. intus accedit v. in- tus accendit B. accedit interius D.) ad reputationem eiusdem parientis et noxia: nostris eam criminibus urguemus [*](urguemur DFE1. -etur E2.) nostramque culpam illi inputamus. genuit venena.

set quis[*](et quis TE. ecquis dH.) invenit illa praeter hominem[*](hominum DGF.)? cavere ac refugere alitibus ferisque satis est. atque cum arbore exacuant[*](exaquant D1GE. exagant F.) limentque[*](limenque D1GFE. ti- D2.) cornua elephanti et uri[*](uri D2EH. humore (-res dT)r. duro v. del. G.), saxo[*](saxo ll. v. ac D2.) rhinocerotes, utroque[*](utroque v. -raque ll.) apri[*](apru D1GFE.) dentium sicas[*](sicas dC. siccas DGFv. sicca E.), sciantque ad nocendum praeparare se animalia, quod tamen eorum excepto homine et[*](et ego. e DGF.om. rv.) tela sua venenis tinguit[*](tinguis D1GF. -gui E.)? nos et sagittas tinguimus[*](tinguimus dTH. ung- rv.) ac ferro ipsi nocentius aliquid damus, nos et flumina[*](filomina D1GFE.) inficimus et rerum naturae elementa, ipsumque[*](ipsum quoque quo Ev.a.D.) quo vivitur in[*](in D. in se E. ipse D1GF. ipse in D2. aerem in d(?)v.) perniciem vertimus. neque est, ut putemus ignorari ea ab animalibus ; quae[*](quae quidem quae v. a. Brot.) praepararent[*](praepa- rarent Tfv. -parente D1. -parent r. -parent enim D.) contra serpentium dimicationes, quae post proelium ad medendum excogitarent[*](ex- cogitent dT. -tarint D.), indicavimus.[*](8,88. 96 sqq.) nec ab ullo praeter hominem veneno pugnatur [*](pugnantur E. -amtur GF.) alieno. fateamur ergo culpam[*](culpam dVerc. -pa rv.) ne iis quidem, quae nascuntur, contenti; etenim quanto plura[*](quanto plura Huet. ap. Brot. quando plura ll.Tv. complura G.) eorum genera humana manu fiunt! quid? non et[*](quin et dEBrot.) homines[*](homines dv. -nis rS.) quidem[*](quidam v. a. C.) ut[*](ut ll. G. ad v. e mente J. vi D.) venena[*](an uenenata (vel -ati)?) nascuntur? atra ceu serpentium lingua vibrat tabesque animi contacta[*](contacta dTBrot. cfr.IX 183. contracta rD. -ctata S. contrectata v.) adurit culpantium omnia ac dirarum alitum modo tenebris quoque suis[*](suis D2G. uis rT.om. v.) et ipsarum noctium quieti invidentium gemitu, quae[*](quae D2dv. que D1GF. quoque E.) sola vox eorum est, ut inauspicatarum animantium vice obvii[*](obuti D2.) quoque vetent agere aut prodesse vitae. nec ullum aliud abominati spiritus praemium novere quam odisse omnia. verum et in hoc eadem[*](dist. ego.) naturae maiestas. quanto[*](tanto d(?)v. a. S.) plures bonos genuit ut fruges[*](ac fruges v. ac frugi B.)! quanto fertilior in his, quae iuvent[*](iuuant Ev. a. D. fouent dT.) alantque[*](alantque D2D. aluntque (-utque G)rv.)! quorum aestimatione et gaudio nos quoque, relictis exustioni[*](exustioni Tfv. -nis r. aestuationi B.) suae istis hominum rubis[*](urbis E. turbis v. a. Brot. cfr. XVII 96.), pergemus excolere vitam eoque constantius, quo[*](quo GEv.qmF. quoniam rT.) operae nobis maior quam famae gratia[*](graecia DG. gretia E2. grecia F2. precia F1.) expetitur . quippe sermo circa rura est agrestesque usus, sed quibus vita constet[*](constet TS. tet DGF. et E.om.dv.) honosque apud priscos maximus fuerit.