Naturalis Historia

[*](Cato 45.) Quae custodienda in olearum cura Cato iudicaverit, ipsius verbis optime praecipiemus: Taleas oleagineas, quas in scrobe saturus eris, tripedaneas facito[*](decidito Cato.), diligenterque tractato, ne liber laboret , cum dolabis aut secabis. quas in seminario saturus eris, pedales facito. eas sic inserito: locus bipalio subactus sit beneque[*](siet beneque terra tenera siet bene- que, glittus siet Cato.) gluttus[*](guttus E1.). cum taleam demittes[*](demittes fCato H. -tis Dv. dimittes E. -tis d.), pede taleam opprimito. si parum descendet[*](descendet f Cato S. -dat rv.), malleo aut mateola adigito[*](adigito dCato v. adicito r.), cavetoque, ne librum scindas, cum adiges[*](adiges Cato H. adices ll.). palo prius locum ne feceris, quo taleam demittas[*](demittas Cato v. -tat ll.); ita[*](si ita seueris uti stet talea, melius Cato.) melius vivet. taleae[*](taleae dCato H. talea et rv.)[*](sese Cato.) ubi trimae sunt[*](sint dv.), tum denique maturae[*](maturae Cato curae ll. v.) sunt, ubi[*](ubi dCato v. obi r.) liber se vertet.[*](Cato 61, 2) si in scrobibus aut in sulcis seres[*](seres DdfCato H. seras Ev.), ternas taleas ponito easque divaricato. supra terrain ne plus quattuor digitos traverses[*](trauersos (transuersos v) emineant v e Cat. D. trauerso semine aut ll.) emineant, vel oculos[*](oculo seruato P.) serito.—Diligenter eximere[*](eximere semina et per tempus radices Cato.) oleam oportet et radices quam [*](an quam plurima? cfr. § 86 et Cato 28, 1.)plurimas cum terra ferre, ubi radices bene operueris, calcare bene, ne[*](ne aqua noceat Cato.) quid noceat. si quis quaeret[*](quaeret DCato. -rat dE2. -rit E1.), quod tempus oleae serendae sit[*](siet Cato.), agro sicco per sementem, agro laeto per ver.[*](Cato 44. 5, 8. 61, 1.) <1> Olivetum diebus xv ante aequinoctium vernum incipito putare. ex eo die dies XL[*](XLV Cato.) recte putabis. id hoc modo putato: qua locus recte ferax erit, quae arida erunt et si quid

ventus[*](1 uentus Cato v. uetus ll.) interfregerit, inde[*](inde ll. H. om. codd. Cat. Verc. in v.) ea omnia eximito. qua locus ferax non erit, id plus concidito aratoque[*](artatoque S cum Pontedera antique. p. 56.) bene enodatoque[*](eno- dato Cato.) stirpisque leves facito.—Circum oleas autumnitate [*](autumno v. a. H.)ablaqueato et stercus addito .—Qui oletum[*](oliuetum dEv. a. D.) saepissime et altissime miscebit [*](me miscebit is tenuissi om. codd. Cat.), is tenuissimas radices exarabit. si male arabit,[*](si male arabit S e Cat. om. ll. v.) radices susum abibunt, crassiores fient[*](fient Cato v. fiunt ll.) et eo[*](eo om.TCato.) in radices vires oleae abibunt.

[*](Mago ap. Colum. arb. 17, 1. (Plin. XVII 11).) <2> Quae genera olearum et[*](et TS. ut DE. uel dv.) in quo genere terrae iuberet[*](iuberet S. -re et DE. ui- uere et dv.) seri[*](seri debeant v. a. S.) quoque spectare oliveta, diximus in ratione [*](15,20 sqq.) olei. Mago in colle et siccis et argilla[*](argilla v. -la et E. -lam et r.) inter autumnum et brumam seri iussit, in crasso aut umido aut subriguo[*](subriguo solo P. -iguoso T. -icosu D. -icoso d. -igu E. -iguo v. a. S.) solo a messe ad brumam. quod praecepisse eum Africae intellegitur[*](uero Dd.). Italia quidem[*](quidem v. -dam ll.) nunc vere maxime serit[*](serit v. seri ll.). sed[*](sed et si dT.) si et autumno libeat, post aequinoctium XL diebus ad vergiliarum occasum III[*](IIII H coll. XVII 11. XVIII 287. 288. XIIII ll. v.) soli dies sunt, quibus seri noceat. Africae[*](inserere v. a. S.) peculiare,[*](Pallad. V 2, 2. 3. (Colum. V 9, 16). Th. C I 6, 10.) quod in oleastro[*](olea- stro eas Müller emend. III 20. -stro est ll. v. -stro S. -stros D.) eas inserit quadam[*](quidem in v. a. S.) aeternitate, cum senescant, proxima adoptione[*](adoptione v. -oni ll. H.) virga emissa atque ita alia arbore ex eadem iuvenescente[*](uiuescente dTP.) iterumque et quotiens opus sit, ut aevis eadem oliveta constent[*](consenescunt v. a. S.). inseritur autem oleaster calamo et inoculatione.

[*](Colum. V 8, 7. arb. 17, 3. (Varro I 16, 6). Pallad. XI 8, 2. Colum. XI 2, 40. 41. V 9, 12. 15.) <3> Olea, ubi quercus effossa est[*](est ego. sit ll. v.), male ponitur, quoniam

vermes, qui raucae vocantur, in radice quercus nascuntur et transeunt. non infumare[*](infumare dTBrot. cfr. § 143. XIX 73. intu- ll. inhu- v.) taleas aut siccare prius, quam serantur, utilius conpertum. vetus olivetum ab aequinoctio verno intra vergiliarum exortum interradi alternis annis melius inventum, item museum radi[*](radi ego coll. Colum. et Pallad. radici DTE. circumdare radici d(?)v.), circumfodi autem omnibus annis a solstitio II cubitorum scrobe pedali altitudine, stercorari tertio anno.

[*](Colum. V 9, 13. Pallad. XI 8, 2. 3. (II 15, 6. III 25, 1).)<4> Mago idem amygdalas ab occasu arcturi ad brumain seri iubet, pira non eodem tempore omnia, quoniam [*](dist. D.)neque[*](non aeque v. a. D.) floreant eodem[*](eodem D. eadem ll. v.), oblonga aut rotunda ab occasu vergiliarum ad brumam, reliqua genera media hieme ab occasu sagittae, subsolanum aut septentrionis spectantia, laurum[*](laurum ad occasum D.) ab occasu aquilae ad occasum sagittae. conexa enim de tempore serendi inserendique[*](inserendique ratio Müller emend. III 21. que (quae Dv) ratio ll. v. aeque ratio Verc. quaestio D. cfr. § 19. 140.) ratio est.[*](Th. C. III 2, 6. 3, 3.) vere et autumno id magna ex parte fieri decrevere. est et alia hora circa canis ortus, paucioribus nota, quoniam non omnibus locis pariter utilis intellegitur, sed haud omittenda nobis non tractus alicuius rationem[*](ratione E.), verum naturae totius indagantibus.[*](Th. C. III 3, 4. 3.) in Cyrenaica regione sub etesiarum flatu conserunt, nec non et in Graecia, oleam maxime in Laconia . Coos[*](Coos J. cuius ll. Cos C. Co v.) insula et vites tune serit, ceteri apud Graecos inoculare et inserere non dubitant, sed arbores non serunt. plurimumque in eo locorum[*](eo locorum dv. oleo quorum E. oleo colarum D1. ocularum D2.) natura pollet; namque in Aegypto omni serunt mense et ubicumque imbres [*](dist. J.)aestivi sunt[*](non sunt H.), ut in India et[*](at J.) Aethiopia, necessario post[*](post aestum coni. J. an postea h. e. vel post hos?) haec autumno seruntur arbores.[*](Th. C. III 2, 6.) <5> ergo tria tempora eadem

[*](eadem del. P.) germinationis, ver et canis arcturique ortus. neque enim animalium tantum est ad coitus aviditas, sed multo maior[*](maior est dv. -iore r.) est terrae[*](terrae ac dv. ac terrae r.) ac satorum omnium libido, qua tempestive uti plurimum interest conceptus, peculiare utique in insitis , cum sit mutua cupiditas utrimque[*](utrimque dv. -rique rS. cfr. VIII 163. 187.) coeundi.[*](Th. C. III 3, 1. 2, 7. Varro I 39, 2. Colum. XI 2, 96. Pallad. II 15, 12. Th. C. III 3, 4.) qui ver probant, ab aequinoctio statim admittunt, praedicantes germina parturire, ideo faciles corticum esse conplexus. qui praeferunt autumnum, ab arcturi ortu, quoniam statim radicem quandam capiant et ad ver parata veniant atque non protinus germinatio auferat vires. quaedam tamen statutum tempus anni habent ubique, ut cerasi et amygdalae circa brumam serendi vel inserendi. de pluribus locorum situs optime iudicabit[*](iudicabit dv. -cauit r.). frigida enim et aquosa verno conseri oportet, sicca et calida autumno.[*](Colum. V 10, 20. 17. (Varro I 25, 2). 19. 20. 14. arb. 25, 1. 24. 25, 1. 22, 3. 29, 1.) <6> communis quidem Italiae ratio tempora ad hunc modum distribuit: moro[*](Mora Dv. a. G.) ab idibus Februariis in aequinoctium, piro[*](piro dG. pira rv.) autumnum, ita ut brumam XV ne minus diebus antecedant, malis aestivis et cotoneis, item sorbis, prunis, post mediam hiemem in idus Februarias, siliquae Graecae et persicis ante brumam per autumnum, nucibus iuglandi et pineae et abellanae et Graecae atque castaneae a[*](ad v. et ll.) kal. Martiis ad idus easdem, salici[*](salici Tv. -icis r.) et genistae circa Martias kal. hanc in siccis semine, illam[*](illam dv. illa r.) in umidis virga seri diximus.

[*](16,74. 77)

[*](Colum. V 11, 13. arb. 26, 2.) <7> Est etiamnum[*](etiamnunc Ev. H. etiam G.) nova inserendi ratio, ne quid sciens quidem praeteream, quod usquam invenerim[*](inuenerim dv. -rit r.), Columellae excogitata, ut adfirmat[*](adfirmet E.) ipse, qua[*](qua v. quo DdT. que E.) vel diversae insociabilesque [*](inso- ciabilisque DED.) arborum naturae copulentur, ut fici[*](fici dv. faci D. fagi E.) atque

oleae. iuxta hanc seri ficum iubet non ampliore[*](ampliorum E.) intervallo , quam ut contingi large possit ramo oleae quam maxime sequaci atque oboedituro, eumque omni interim tempore edomari meditatione curvandi.[*](Colum. V 11, 14. 15. arb. 26, 3. IV 29, 13. (Varro I 40, 6).) postea fico adepta vires, quod evenire trimae aut utique quinquenni, detruncata superficie ipsum[*](ipsum quoque coni. S. ipsumque ll. G.)quoque deputatum et, ut dictum est,[*](115) adraso cacumine defigi in[*](in crure—fugiat transponi post cur- vandi voluit P.) crure[*](cruce Ev. a. C.) fici, custoditum vinculis, ne curvatura fugiat[*](an refugiat?). ita quodam propaginum insitorumque temperamento triennio communem[*](communem (sc. ramum) ego. -une DED. -uni dv. -uniter (del. inter) Huet ap. Brot.) inter duas matres coalescere, quarto anno abscisum totum adoptantis esse, nondum vulgata ratione aut mihi certe satis conperta.

[*](extr.: (Colum. V 9, 13).) Cetero eadem illa de calidis frigidisque et umidis aut siccis supra dicta ratio et scrobes fodere monstravit.[*](135) in aquosis enim neque amplos neque altos facere expediet , aliter in aestuoso[*](aestuoso TBas. aestiuoso r v.D.) et sicco, ut quam maxime accipiant aquam contineantque. haec et veteres arbores colendi ratio est. ferventibus enim locis adcumulant aestate radices operiuntque, ne solis ardor exurat.[*](Colum. V 5, 6.) aliubi ablaqueant[*](ablaqueant v. alla- d. adlaqueant (-ntur E)r.) perflatusque [*](perflatusque dv. -atum usque r. -atuusque D.) admittunt. iidem[*](idem DD. id est E.) hieme cumulis a gelu vindidicant . contra illi hieme aperiunt umoremque sitientibus quaerunt. ubicumque circumfodiendi [arbores[*](arbo- ris DD. uncos posui, quia radices dicendum erat propter vv. in summa tellure oberrant; si radices ante ratio intercidisset, arborum radices scribendum esset.)] ratio [in circuitum[*](circuitum DTE. -itu dv. uncos posui cum Dal.; glossema est ad vv. in orbem.)] pedes in orbem ternos, neque id in pratis, quoniam [*](quoniam DD. qm??? d. quando Ev.) amore solis umorisque in summa tellure oberrant.

Et de arboribus quidem fructus gratia serendis[*](serendis inserendisque Tv. -di inserendique r.) inserendisque in universum sint[*](sint D1dv. sunt r.) dicta haec:[*](Colum. IV 30, 3. 4. 5.)

restat earum ratio, quae propter alias seruntur ac vineas maxime, caeduo ligno.

Principatum in his optinent salices, quas serunt[*](quas serunt Müller emend. III 22. qua- rum ll. quarum satio fit v. lac. indicavit D.) loco madido, tamen refosso[*](refosso v. -ssos ll.) pedes II et semipedem, talea sesquipedali vel pertica, quae utilior, quo plenior.[*](Colum. IV 30, 6. 31, 2.) intervallo esse debent pedes seni[*](seni dBas. semi r.). trimae pedibus binis a terra putatione coercentur, ut se in latitudinem fundant ac sine scalis tondeantur. salix enim fecundior, quo terrae propior . has quoque omnibus annis confodi[*](confodi D2dv. -fidi D1. -figi E.) iubent mense Aprili.[*](Colum. IV 30, 7. Atticus ap. Colum. IV 30, 2.) haec est viminalium cultura. perticalis et virga et talea seritur, fossura eadem. perticas ex ea caedi iustum est quarto fere anno. et hae[*](eae dv. a. S.) autem senescentium locum[*](locum om.dv. a. S.) propagine[*](propagine D2dv. om. r. S.) sarciunt[*](sarciunt D2D. sarciunt locum dv. praesarciunt D1ES. praesarciunt locum f.Brot. resarciunt locum H.) praecisa[*](prae- cisa ego. (cfr. § 211. Colum. IV 31, 3). pertica EJ. pertica ac D. pertica immersa ac dv.) post annum[*](annum recisa d2(?)v. a. J.). salicis viminalis iugera singula sufficient xxv vineae iugeribus. eiusdem rei causa populus alba seritur bipedaneo pastinato, talea sesquipedali, biduo siccata, palmipedi intervallo, terra superiniecta II cubitorum crassitudine.

[*](Colum. IV 32, 1. 2. 4. 5. arb. 29, 1. Pallad. III 23, 1. Geop. V 53, 1. (Cato 6, 3). Geop. V 53, 5.) Harundo etiamnum[*](etiam D2D.) dilutiore quam hae solo gaudet . seritur bulbo radicis[*](radici E.), quod alii oculum vocant, dodrantali scrobe, intervallo II pedum[*](duum ll. v.) et semipedis, reficiturque ex sese vetere[*](utere D1E.) harundineto exstirpato, quod utilius repertum quam castrare, sicut antea. namque inter se radices

serpunt mutuoque discursu[*](discursu dTv. decursu rD.) necantur. tempus conserendi , priusquam oculi harundinum intumescant, ante kal. Martias. crescit ad brumam usque desinitque, cum durescere incipit. hoc signum tempestivam habet caesuram . et hanc autem, quotiens et vineam, fodiendam putant . seritur et traversa, non alte terra[*](alte terra dC. altera r Verc.) condita, erumpuntque e singulis oculis totidem plantae.[*](Colum. arb. 29, 2. Geop. V 53, 2.) seritur et deplantata pedali sulco, binis obrutis gemmis, ut tertius nodus terram attingat, prono cacumine, ne rores concipiat . caeditur decrescente luna. vineis anno siccata[*](fumo siccata Schneider ad Colum. IV 32, 1 ex Geop. V 53, 6.) utilior quam viridis.

[*](Pallad. XII 15, 2. Colum. IV 33, 1. Pallad. XII 7, 19. Geop. X 63, 1.) Castanea pedamentis omnibus praefertur facilitate tractatus, perdurandi pervicacia; regerminatione caedua vel salice laetior. quaerit solum facile nec tamen harenosum , maximeque sabulum umidum aut carbunculum vel tofi etiam farinam, quamlibet opaco septentrionalique et praefrigido situ, vel etiam declivi. recusat eadem glaream[*](glaream P e Palladio H. galleam DE. galeam dT. Gallicam B.), rubricam, cretam omnemque terrae fecunditatem.[*](Pallad. XII 7, 21. 17. Column. IV 33, 2. 3. 4. 1. Geop. X 63, 3. Colum. IV 30, 2.) seri nuce diximus, sed nisi ex[*](nisi ex v. nifi et DE. ni fiet d.) maximis non provenit, nec nisi quinis[*](59) acervatim satis. refringi[*](refringi DdfT.cfr. Colum. IV 33, 1. perfr- Ev.) solum debet subea[*](sub ea D. supra ll. v.) ex Novembri mense in Februarium, quo solutae sponte cadunt ex arbore atque subnascuntur. intervalla sint pedalia, undique sulco dodrantali. ex hoc seminario transferuntur in aliud bipedali intervallo post[*](post D. plus ll. v.) biennium[*](biennio dv.). sunt et propagines [*](an serunt et propagine... faciliore? sequentia Schnei- der ad Colum. IV 33, 3 vitiata putavit.), nulli quidem faciliores. nudata enim radice tota in sulco prosternitur; tur ex cacumine supra terram relicto renascitur et alia ab radice. sed tralata nescit hospitari

pavetque[*](dist. Schneider l. l.) novitatem[*](nouitatem D2dv. -tas tam r.) biennio fere; postea prosilit. ideo nucibus potius quam viveradicibus[*](uiueradicibus J. uiuir- G. nice ra- ll.) plantaria caedua implentur . cultura non alia quam supra dictis, fodiendo[*](fodiendis dv. a. S.) supputandisque[*](supplantandisque E.) per biennium sequens. de cetero ipsa se colit umbra stolones[*](stolones v. -one ll.) supervacuos enecante. caeditur intra septimum annum. sufficiunt pedamenta iugeri vicenis[*](uice- nis D2S. uicem sui r. unius uicenis v.) vinearum iugeribus, quando etiam bifida ex[*](ex Schneider l. l. ea ll. v. a. S.) stirpe fiunt, durantque ultra alteram silvae suae caesuram.

Aesculus similiter provenit, caesura triennio[*](biennio Colum.) serior[*](serior C. senior ll. v. H. an caesurae biennio senior?), minus morosa nasci in quacumque terra seritur vere balano, sed non nisi aesculi, scrobe dodrantali, intervallis II pedum . saritur[*](saritur J cum Dal. seritur ll. v.) leviter quater anno. hoc pedamentum minime putrescit caesumque[*](caesumque H cum Dal. laes- ll. v.) maxime fruticat.

Praeter haec, quae diximus, sunt caedua[*](quae dixi- mus sunt caedua ego. sunt caedua quae diximus ll. v.) fraxinus, laurus , persica, corulus, malus, sed tardius nascuntur terramque defixa vix tolerant, non modo umorem. sabucus contra firmissima ad palum taleis seritur, ut populus. nam de [*](16, 139 sqq.) cupresso satis diximus.

<1> Et praedictis velut armamentis vinearum restat ipsarum natura praecipua[*](an praecipuaque vel ac praecipua?) tradenda cura. vitium surculis et quarundam arborum, quibus fungosior intus natura, geniculati scaporum nodi intersaepiunt medullam . ferulae[*](fistulae coni. Dal. probante Schneidero ad Colum. IV 29, 8.) ipsae breves, et ad summa[*](summam d.) breviores[*](breuio- ris DD.) articuli [*](articuli d. -lis rv.) utrimque[*](utrimque ego. utique ll. v.) sua[*](sua ego. si in D1. dua E. duo d. his in D2D. his S. duobus v.) internodia includunt.[*](Colum. III 10, 2. IV 20, 2.) medulla, sive ilia vitalis anima est, ante se tendit longitudinem inplens[*](inplens ego. inpellens ll. v.),

quamdiu nodi pervia patent[*](patent U 323. patet ll. v. a. D.) fistula. cum vero concreti ademere[*](adimere E.) transitum, repercussa erumpit ab ima sui parte iuxta priorem nodum alternis laterum semper inguinibus, ut dictum est in harundine ac ferula, quorum dexterum[*](dexterum v. -ro ll.)[*](16,163 13, 122) ab imo intellegitur articulo, laevum in proximo, atque ita per vices. hoc vocatur in vite gemma, cum ibi caespitem fecit; ante vero quam faciat[*](facit dTEv. a. G.), in concavo oculus[*](oculos D2Ev. a. C.) et in cacumine ipso germen. sic palmites, nepotes, uvae, folia, pampini gignuntur, mirumque firmiora esse in dextera parte genita.

[*]((ib. IV 16, 3).) <2> Hos ergo in surculis nodos, cum seruntur, medios [*](medio D.) secare oportet ita, ne profluat medulla. et in fico quidem dodrantales, paxillis[*](paxillis coni.J. paxilli D2v. tax- dTE. ta.x.illi D1.) solo patefacto, seruntur sic, ut descendant quae proxima arbori fuerint, II oculi extra terram emineant. oculi autem in arborum surculis proprie vocantur, unde germinantur[*](germinant dv. -nent Brot.).[*](extr.: Plin. XVI 118. Colum. arb. 3, 1. 3.) hac de causa et in plantariis aliquando eodem anno ferunt, quo[*](quo D2D. aquos D1d aquas E. quos v.) fuere[*](fluere E.) laturi fructus in arbore, cum tempestive sati praegnates inchoatos conceptus aliubi pariunt[*](pariant coni. S.). ita satas ficos tertio anno transferre facile[*](facile est dT.). hoc pro senescendi celeritate adtributum huic arbori, ut citissime proveniat.

[*](Iulius Atticus et Celsus ap. Colum. III 17, 3. III 6, 3. (17, 2. 19, 2). III 10, 5. 7 (15. 16. 17. 21). III 17. 3. (18, 2). 10, 21. 19, 1. (arb. 3, 4). 19, 2. (15, 3. arb. 3, 3).) <3> Vitium numerosior satus est. primum omnium nihil seritur ex his nisi inutile et deputatum in sarmenta. opputatur autem quidquid proximo tulit fructum. solebat capitulatus utrimque e duro surculus seri, eoque argumento malleolus vocatur etiamnunc. postea avelli cum sua calce coeptus est, ut in fico, neque est aliud vivacius. tertium genus adiectum etiamnum expeditius sine calce,

quod sagittae vocantur, cum intorti panguntur, iidem[*](iidem G. id enim ll. v.) cum recisi nec intorti, trigemmes. plures autem ex eodem surculo hoc modo fiunt. serere e pampinariis sterile[*](e pampinariis sagittas ste- rile v. a. G.) est, nec nisi fecundo[*](fecunda d. -das v. a. G. an e fecunda (sc. vite)? cfr. Column. III 10, 17.) oportet. quae raros habet nodos, infecunda iudicatur; densitas gemmarum fertilitatis indicium est. quidam seri vetant nisi eos qui floruerint surculos. sagittas serere.minus utile, quoniam in transferendo facile rumpitur quod intortum fuit. seruntur pedali, non breviores , longitudine, quinque sexve nodorum[*](nodorum D2v. donorum r.). pauciores tribus gemmis in hac mensura esse non poterunt. inseri eodem die, quo deputentur, utilissimum; si multo postea necesse sit serere custoditos[*](custodito sicuti d.), uti praecepimus, caveri[*](cauere dT.) utique,[*](114) ne extra terram positi sole inarescant, vento aut frigore hebetentur. qui diutius in sicco fuerint, priusquam serantur, in aqua pluribus diebus revirescant.

[*](Colum. III 5, 3. (13, 8. IV 1, 3). 13, 9. 10. (II 4, 3. III 15, 5. Pallad. III 9, 14). Colum. arb. 3, 4. 5. 9, 1. 2. 3. (Pallad. III 29, 1). Th. C. V 5, 1. (III 14, 6). Geop. IV 7.)<4> Solum apricum et quam amplissimum[*](quam aptissimum Schneider ad Colum. III 5, 3. 13, 8. an quam mollissimum? cfr. Colum. III 13, 7.) in seminario sive in vinea bidente pastinari debet, ternos pedes bipalio alto, marra reici quaternum pedum fermento[*](ferramento C.) , ita ut[*](ut in v. ut ll. S.)in pedes binos fossa procedat, fossum purgari et extendi , ne crudum relinquatur, verum exigi[*](et exigi v.a.G.) mensura. male pastinatum deprendunt scamna inaequalia. metienda est et ea pars, quae interiacet, pulvini. surculi seruntur et in scrobe et in sulco longiore[*](longiore, super v. -iore se su- per E. -iores aesuper D. -iores haec (hac T) super dT. -io- res. desuper D.); super quam[*](quam ll. J. quos v.) tenerrima ingeritur terra, sed in gracili solo frustra nisi substrate[*](substrato dEv. -ata D(?)J.) pinguiore[*](lacunam indicavi cum J, qui explevit gemmas non pauciores coll. § 204. nec minus v.) corio[*](pinguiore corio D2. -iores rv. -iore. corio D.)...... quam[*](quam ll. v. gemmas D.) duas integi oportet et proximam

[*](dist. D.) attingi, terram eodem paxillo deprimi et[*](et eodem v. a. H. an autem?) spissari, interesse in plantario sesquipedes inter bina semina in[*](semina in dv. semina r.) latitudinem, in longitudinem semisses; ita satos malleolos XXIIII mense recidere ad imum articulum, nisi[*](nisi deleri voluit J. an si vel sic, ut?) ipsi parcatur . oculorum inde materia emicat, cum qua XXXVI mense viveradix[*](ut ue radix D1. ut uera radix D2.) transfertur.

<5> Est et luxuriosa ratio vites serendi, ut quattuor malleoli vehementi vinculo colligentur ima[*](ima D2D. in rv.) parte [luxuriosa[*](luxuriosae E. -ose d.uncos posui cum Salm. exerc. p. 413bD.)] atque ita vel[*](prius uel om.E.) per ossa bubuli cruris vel per colla fictilia traiecti obruantur binis eminentibus gemmis. uniscunt[*](uniscunt D2D. unesc- D1. umesc- rv. cfr. Colum. arb. 9, 2.) hoc modo recisisque palmitem emittunt. postea fistula fracta radix libere capit vires, uvaque fert omnium corporum suorum acinos. in alio genere invento[*](inuento ego. -tu ll. v. cfr. XXIII 41.) novicio finditur[*](fun- ditur E.) malleolus, medullaque erasa[*](erasa dv. crassa r.) in se colligantur ipsi caules[*](caules v. candales ll.) ita, ut gemmis parcatur omni modo. tum malleolus [*](malleolo Ev. a. G.) in terra fimo[*](fino G. fixo ll. v.) mixta seritur et, cum spargere caules coepit, deciditur foditurque saepius. talis uvae acinos nihil intus ligni habituros Columella promittit, cum vivere semina ipsa perquam mirun sit medulla adempta.

Nasci surculis etiam, quibus non sit articulatio, arbores non omittendum videtur. namque buxi tenuissimis quinis senisve[*](senisue v. senisque TE. semisque r.) colligatis depacti proveniunt. quondam in observatione erat, ut defringerentur ex inputata buxo, aliter vivere non crediti. detraxere hoc[*](haec Ev. a. G.) experimenta.

[*](Colum. V 4, 1. 2. arb. 4, 1. Pallad. III 11. 14. (Colum. IV 12, 2). Colum. IV 17, 8. arb. 4, 2.) <6> Seminarii curam[*](cura E.) sequitur vinearum ratio. quinque

generum hae: sparsis per terram palmitibus aut per se vite subrecta vel cum amminiculo[*](amminiculo v. anniculo ll.) sine iugo aut pedatae simplici iugo aut conpluviatae quadriplici. quae pedatae [*](pedatae ratio J. pe- data erat (erit ES) ll. S. pedatae ratio erit v. pedatae erit Strack.) ratio, eadem intellegetur[*](intellegitur Ev. a. J.) eius quoque, in qua sine amminiculo vitis per se stabit. id enim non fit nisi pedamenti inopia. simplici iugo constat porrecto ordine quem canterium[*](canterium dv. canthe- r.) appellant. melior ea vino, quoniam[*](quoniam DTS. quō E. qm d. quando v.) sibi ipsa non obumbrat adsiduoque sole coquitur et adflatum magis sentit, celerius rorem dimittit, pampinationi quoque et occationi omnique operi facilior. super cetera deflorescit utilius.[*](Colum. IV 17, 1. 19, 2. Varro r. r. I 8, 2. Colum. arb. 4, 2. 3. V 4, 2. (Pallad. II 10, 1. 2). Colum. III 16, 1. 13, 2. IV 4, 2.) iugum fit pertica aut harundine aut crine funiculove , ut in Hispania Brundisique[*](brundisio- que Ev.a. H.). conpluviata copiosior vino est, dicta a cavis aedium conpluviis. dividitur in quaternas partes totidem iugis. huius serendi ratio dicetur , eadem valitura in omni genere, in hoc vero numerosior tantum[*](tantum. III uero ego cum S. -tum uero ll. tribus uero P. tantum. His uero tribus v.). <7> III vero seritur modis: optime in pastinato , proxime in sulco, novissime in scrobe.

De pastinatione dictum est; sulco latitudo palae satis est, scrobibus ternorum pedum in quamque partem. [*](159) altitudo in quocumque genere tripedalis, ideo nec vitis minor transferri debet, exstatura etiamnum[*](etiamnunc E.) duabus gemmis .[*](Pallad. III 9, 14. Colum. arb. 4, 4. 5. 3. 10, 4. III 13, 8. Pallad. II 13, 7. III 11.) emolliri terram minutis in scrobe imo sulcis[*](sulcis v. sulcisue D2d. salcisue D1. sulcisque E.) fimoque misceri necessarium. clivosa altiores scrobes poscunt, praeterea pulvinatis a devexitate labris. qui ex his longiores fient, ut vites binas accipiant e diverso, alvei[*](aluei D2G. alei D1E. alae dTJ. cfr. Cato 43,1. Colum. IV 4,2.) vocabuntur . esse vitis radicem in medio scrobe oportet, sed

ipsam innixam solido in orientem aequinoctialem spectare, adminicula prima e calamo accipere;[*]((Colum. IV 20, 5. III 20, 4). Pallad. III 9, 11. 9. 8. Colum. III 14, 3. 1. (Plin. XVII 135. Th. C. III 3, 4. 11. 5). Column. III 19, 3. Cato 40, 1.) vineas limitari decumano XVIII pedum latitudinis ad contrarios vehiculorum transitus, aliisque traversis limitibus denum pedum distingui per media iugera aut, si maior modus sit, totidem pedum cardine, quot[*](quot dv. quod r.) decumano, limitari, semper vero quintanis [*](quinquanis E.) semitari[*](seminari G.), hoc est ut[*](ut dBas. in rv.) quinto quoque palo singulae iugo paginae includantur; <8> solo spisso non nisi repastinato nec nisi viveradicem seri, tenero et soluto vel malleolum[*](an soluto et malleolum?) sulco vel scrobe. in colles sulcos agere traversos melius quam pastinare, ut defluvia transtris[*](tran- stris D2S. tales E. tilis D1. tiles dT. palis v.) eorum contineantur; aquoso caelo vel sicco[*](sicca E.) solo malleolos[*](malleolos dv. -lus r.) serere[*](serere om. d.) autumno, nisi si tractus ratio mutabit[*](mutabit D. -auit ll. G. -auerit v. cfr. § 135. 184.). siccus enim et calidus autumno poscet[*](poscit d. poscit seri v. a.S.), umidus frigidusque etiam veris exitu. in arido solo viveradix quoque frustra seritur, male et in siccis malleolus, nisi post imbrem, at in riguis vel frondens vitis et usque ad solstitium recte, ut in Hispania . quiescere ventos[*](uentos dC. ueritos r.) sationis die utilissimum. plerique austros optant, Cato abdicat.

<9> Interesse medio temperamento inter binas vites oportet pedes quinos, minimum autem laeto solo pedes quaternos, tenui plurimum octonos—Umbri et Marsi ad vicenos intermittunt arationis gratia in his, quae vocant porculeta[*](procul et a Ev. a. B.) —, pluvio et caliginoso tractu rariores poni, sicco densiores[*](densiores congruit v. a. S.).[*](Colum. III 16, 1. 2. (III 3, 12). III 3, 9. 4, 2. (Varro I 31, 2. 3). V 5, 10. 12. 13. IV 10, 2. 11, 2–4. 26, 1. 2. (Geop. XI 3, 4). IV 17, 2.) subtilitas parsimoniae conpendia invenit, cum vinea in pastinato seratur, obiter seminarium faciendi,

ut et viveradix loco suo et malleolus, qui transferatur, inter vites et ordines seratur, quae ratio in iugero circiter XVI[*](XVI E.) viveradicum donat. interest autem[*](autem om.dT.) biennium fructus , quo tardius in sato provenit quam in tralato.

Viveradix posita in vinea post annum resecatur usque ad terram, ut unus tantum emineat oculus, adminiculo iuxta adfixo et fimo addito. simili modo et secundo anno reciditur viresque concipit et[*](concipit et v. -pit d. -pit ut E. -pitur D.) intra se pascit suffecturas oneri. alias festinatione pariendi gracilis atque eiuncida[*](eiundicia E1. runcida D2.), ni cohibeatur castigatione tali, in fetum exeat tota. nihil avidius nascitur ac, nisi ad pariendum vires serventur, tota fit[*](fit dv. fit r.) fetus.

<10> Pedamenta optuma, quae diximus, aut ridicae[*](radice Ev. a. B.)e[*](e coni. Dal. om. ll. v. a. H.) robore oleaque, si non sint, pali e iunipero, cupresso, [*](147 sqq.) laburno[*](laburno B coll. XVI 76. alburno ll. v. an lauru? cfr. Colum. IV 26, 1. Geop. XI 3,4.), sabuco. reliquorum generum[*](genere d.) sudes omnibus annis reciduntur. saluberrima in iugo harundo conexa fasciculis[*](fasciculus E.) durat[*](durant d.) annis quinis. cum breviores palmites sarmento iunguntur inter se funium modo, ex hoc arcus funeta dicuntur.

[*](Colum. V 5, 13. IV 11, 1. (arb. 5, 6. IV 24, 4. 22, 4).) <11> Tertius vineae annus palmitem velocem robustumque emittit et quem faciat aetas vitem. hic in iugum insilit . aliqui[*](aliqui S. atqui dT. aqui r. quidam v.) tum excaecant eum supina falce auferendo oculos, ut longius evocent, noxia iniuria. utilior enim consuetudo pariendi[*](pariendi dv. -enti r.) satiusque pampinos adiugatae[*](adiudicatae Ev. a. Bas.) detergere usque quo placeat roborari eam. sunt qui vetant tangi[*](tangi dv. tingi r.) proximo anno, quam[*](quam dG. q.L.I. autem D. quo Ev.) tralata sit, neque ante LX mensem falce curari[*](cur- uari d.), tune autem ad III gemmas recidi.

alii et proximo quidem anno recidunt, sed ut ternos quaternosve singulis annis adiciant[*](adiciat E. -iunt d.) articulos, quarto demum perducant ad iugum. id[*](id ll. G. ideo v. an fit?) utrimque[*](utrum- que G. utriusque v.) fructu[*](fructu U 324. -tum ll. v.) tardum, praeterea retorridum et nodosum[*](nodosum reddit G.) pumilionum[*](pumilionum dG. -orium D. -orum E.) incremento. optimum autem matrem esse firmam, postea fetum audacem . nec tutum est quod cicatricosum, magno imperitiae errore;[*]((Colum. IV 10, 1, 2. 17, 5). IV 20, 5.) quidquid est tale, plagis nascitur, non e matre. totas habeat illa vires, dum roboratur, et annuos accipiet[*](accipiet ego. -pit ll. v.) tota fetus, cum permissum[*](missum D.) fuerit nasci. nihil natura portionibus parit. quae[*](quae/// E.) excreverit satis firma, protinus in iugo collocari debebit; si[*](sin dv. a. S.) etiamnum infirmior erit, sub ipso iugo hospitari recisa.[*](ib. IV 17, 5. 4 (24, 11. 14, 3). 21, 2. 1. 26, 4. V 6, 28 (IV 20, 3. 2).) viribus, non aetate, decernitur. temerarium est ante crassitudinem pollicarem viti imperare . sequente[*](sequenti dv. a. S.) anno palmites educentur[*](educentur ego. cfr. Colum. IV 10, 2. 17, 4. 27, 4. salutentur ll. v. saluentur H. seruentur Brot. attollentur S. alitentur J.) pro viribus matris singuli aut gemini. iidem et secuto, si coget infirmitas, nutriantur, tertioque demum II adiciantur. nec sunt plures quaternis umquam permittendi, breviterque non indulgendum et semper inhibenda fecunditas[*](fecundita D.) est[*](est ea est D (dist. ego). et ea est dS. in ea est Ev. ea est Bas.). ea est natura, ut parere malit[*](malit dv. mallit r.) quam vivere[*](libere vivere Müller emend. III 22.). quidquid materiae adimitur, fructui accedit. illa semina[*](semina mauult dv. semina uult r. se mauult D.) mavult quam fructum gigni, quoniam fructus caduca res est. sic perniciose luxuriat, nec ampliat se, sed egerit[*](egerit ll. v. an deperit? cfr. § 11.).

<12> Dabit consilium et soli natura. in macro, etiamsi vires habebit, recisa intra iugum moretur[*](moretur v. -ritur ll.), ut omnis fetura sub eo exeat. minimum id esse debebit intervallum, ut

attingat iugum speretque[*](speretque G. superetque (quae E) ll. v.), non teneat, adeo[*](an ideo?) non recumbat in eo nec delicate se spargat. ita[*](ita dv. ista r.) temperetur hic modus, ut crescere etiamnum[*](etiam D2v.a.Brot.) malit[*](malit dTv. mallet r.) quam parere.

<13> Palmes duas tresve gemmas habere sub iugo debet, ex quibus materia[*](ex materiis quibus materia dEv. a. Bas.) nascatur, tunc per iugum mergi[*](mergi ll. v. cfr. Colum. IV 26, 3. erigi D.) alligarique, ut sustineatur iugo, non pendeat, vinculo mox adstrictius[*](adstrictus dv. a. S.) a tertia gemma alligari, quoniam et sic coercetur impetus materiae densioresque citra pampini exultant[*](exultent E.). cacumen religari vetant. natura haec est: deiecta pars aut praeligata fructum dat, plurimumque ipsa curvatura. quod citra est, materiem emittit[*](emittit ego. mittit ll. v.), offensante, credo, spiritu et illa quam diximus medulla. quae ita emicuerit materia[*](152) fructum dabit anno sequente.[*](Colum. V 6, 29 (IV 22, 4. arb. 10, 2). IV 21, 3. 24, 3. arb. 5, 1. IV 24, 5. 17 (22, 4).) sic duo genera palmitum: quod e duro exit materiamque in proximum annum promittit , pampinarium vocatur aut[*](aut ubi v. cfr. § 197. aut uti D1dEJ. aut si D2D. at ubi C.), ubi supra cicatricem est, fructuarium; alterum ex anniculo palmite semper[*](semper- que Ev. a D.) fructuarium . relinquitur sub iugo et qui vocatur custos—hic est novellus palmes, non longior tribus gemmis—proximo anno materiam daturus, si vitis luxuria[*](luxoriose E.) se consumpserit, et alius iuxta eum, verrucae magnitudine, qui furunculus[*](ferunculus dE.) appellatur, si forte custos fallat.

[*](Colum. IV 22, 2 (Plin. XVII 206).) <14> Vitis, antequam septumum annum a surculo conpleat , evocata ad fructum[*](fluctum E.) eiuncescit[*](euanescit D2Bas.) ac moritur. nec veterem placet palmitem in longum et ad quartum usque pedamentum emitti, quod[*](ut quod D2D.) alii dracones, alii funiculos[*](funi- culos D2D. iunic- rv.) vocant, ut faciant quae masculeta appellant. cum induruit[*](induruerit dT.) vitis,

pessimum in vinea traducere.[*](Colum. arb. 10, 2 (IV 24, 11).) quinto anno et ipsi palmites intorquentur singulaeque singulis[*](e singulis v.a.S.) materiae emittuntur ac deinde[*](deinde e d2Ev.a.D.) proximis, prioresque amputantur. semper custodem relinqui melius, sed is proximus viti esse debet, nec longior quam dictum est, et, si luxuriaverint palmites,[*](181) intorqueri, ut IV materias vel II, si uniiuga[*](uniiun- gerit erit E.) erit vinea, emittat.

[*](Colum. V 5, 7. 8 (IV 24, 9).) <15> Si per se vitis ordinabitur sine pedamento, qualecumque initio adminiculum desiderabit[*](desiderabit dv. -rauit r.), dum stare condiscat[*](dist. Müller emend. III 24.) et recta surgere, cetera a primordio[*](a primordio dG. ad primordio D. -ium ES.) eadem, dividi autem putatione pollices[*](pollices DG. -cis rv.) in aequali examine undique , ne praegravet[*](praegauet D1. pre- cauet E.) fructus parte aliqua. obiter idem deprimens prohibebit in excelsum emicare[*](emitare D1. emittere E.). huic vineae trium pedum altitudo excelsior nutat, ceteris a quinto, dum ne excedat hominis longitudinem iustam. iis quoque, quae sparguntur in terra, breves[*](breues G. breui ll. -uis v.) ad limitandum[*](limitandum J. imita- Dd1E. nita-.d2. innite- v.) caveas[*](cannas H coll. Pall. III 11, 14.) circumdant, scrobibus per ambitum factis, ne vagi palmites inter se pugnent occursantes, maiorque pars terrarum ita supinam in tellure[*](tellurem DES.) vindemiam metit[*](metit v. metuit D1dE. mittit D2D.), siquidem et in Africa et in Aegypto Syriaque ac tota Asia et multis locis Europae hic mos praevalet.[*](Colum. V 5, 18 (arb. 10, 3).) ibi ergo iuxta terram conprimi debet vitis, eodem modo et tempore nutrita radice, quo in iugata vinea, ut semper pollices tantum relinquantur[*](nonne ternis?), fertili solo cum tribus gemmis, graciliore binis[*](binis P e Colum. arb. 10, 3. quinis ll. v.a.S. an gracilioreque binis?), praestatque multos esse quam longos. quae de natura soli diximus, tanto potentiora sentientur, quanto propior fuerit uva terrae.

[*](Colum. III 20, 4. arb. 3, 2. III 21, 1. 6. 5. 11. 19, 2. 3. IV 16, 4. 13, 2.) <16> Genera separari ac singulis conseri tractus[*](tractus U 325. cfr. Colum. III 21, 1. -tum (=== -tuus) DE. -tibus dv.a.D.) utilissimum —mixtura enim generum etiam in vino, non modo in musto, discors—aut, si misceantur, non alia quam pariter maturescentia iungi necessarium. iuga altiora, quo laetior ager et quo planior, item roscido, nebuloso minusque ventoso conveniunt, contra humiliora gracili et arido et aestuoso[*](arido aestuoso dv.a.S.) ventisque[*](uentis dT.) exposito. iuga ad pedamentum quam artissimo nodo vinciri oportet, vitem levi[*](leui dv. leue r. an leni?) contineri. quae genera vitium et in quali solo caeloque essent conserenda , cum enumeraremus naturas earum et vinorum,[*](14,20 sqq.) docuimus[*](docuimus DTfD. notaui- mus rv.).

[*]((Colum. arb. 12. 2). IV 27, 1. Verg. Geo. II 371. lulius Graecinus ap. Colum. IV 28, 2.) <17> De reliquo cultu vehementer ambigitur. plerique aestate tota post singulos rores confodi iubent vineam, alii vetant gemmantem; decuti enim oculos tractuque[*](tactuque v.a.G.) intrantium deteri, et ob id arcendum procul omne quidem pecus, sed maxime lanatum, quoniam facillime auferat gemmas. inimicos et pubescente uva rastros, satisque esse vineam ter anno confodi[*](confodi D2dv. confido D2. -fidi E.), ab aequinoctio verno ad vergiliarum exortum et canis ortu[*](ortu G. ortum ll. H. exortum v.) et nigrescente acino.[*](Colum. arb. 5, 3. 4. 10, 5. (IV 8, 1. Pallad. IX 5, 1). arb. 12, 1. 11, 2. IV 28, 1. Pallad. VI 2, 2.— Colum. IV 23, 1. 29, 4. 5. (24, 2). 23, 2. 3. IV 9, 1. 24, 7. arb. 10,1.3. (5, 2. IV 24, 15. 21. Pallad. III 12, 6. 6, 4). Colum. IV 9, 2. 1. 24, 16.) quidam ita determinant: veterem semel a vindemia ante brumam, cum alii ablaqueare et stercorare satis putent[*](putent v. -tant ll. Brot.), iterum ab idibus Aprilibus[*](aprilibus D2D. -lis dEv. -los D1.), antequam concipiat[*](con- cipit dE.), hoc est in VI idus Maias; dein prius quam florere incipiat et cum defloruerit et variante[*](uariante D2dv. uaria ante r.) se uva. peritiores adfirmant, si iusto saepius

fodiatur, in tantum tenerescere acinos, ut rumpantur. quae fodiantur, ante ferventes horas diei fodiendas convenit , sicuti lutum neque arare neque fodere, fossione[*](fossionem E.) pulverem excitatum contra soles nebulasque prodesse.

<18> Pampinatio verna in confesso est ab idibus Maiis, intra dies X, utique antequam florere incipiat, et eam[*](eam v. ea ll.) infra iugum debere fieri. de sequente variant sententiae. cum defloruerit, aliqui pampinandum putant, alii sub ipsa maturitate. sed de his Catonis praecepta decernent.[*](17,197) namque et putationum tradenda ratio est.

<19> Protinus hanc a vindemia, ubi caeli tepor indulget , adoriuntur. sed et in hoc[*](et in hoc Müller emend. III 24. in hoc ll. hoc v.) fieri numquam debet ratione naturae ante exortum aquilae, ut in siderum causis docebimus proximo volumine, immo vero favonio, quo- [*](18, 283) niam[*](an est?) anceps culpa sit praeproperae festinationis. si saucias recenti medicina mordeat quaedam hiemis ruminatio, certum est gemmas earum frigore hebetari plagasque findi et caeli vitio exuri oculos lacrima destillante. nam gelu fragiles fieri quis nescit[*](nesciat dv.a.S.)? operarum[*](operariorum dT.) ista conputatio est in latifundis[*](latis fundiis d.), non legitima naturae festinatio. quo maturius putantur aptis diebus, eo plus materiae[*](mate- riam d.) fundunt; quo serius, eo fructum uberiorem. quare macras prius conveniet [*](conueniat dE1H. -nit v.) putare, validas novissime, plagam omnem obliquam fieri, ut facile decidant imbres, et ad terram verti quam levissima cicatrice acie falcis exacuta[*](exacuta P. exacta ll. v. a. D.) plagaque conlevata[*](conleuata P. conuelata ll. v.a.H.), recidi autem semper inter II gemmas, ne sit vulnus oculis[*](uul- neratus oculus coni. Dal.) in recisa parte.[*](Colum. IV 24, 5.) nigram esse eam[*](eam ll. v. laesam coni. Dal. cfr. § 226. an eam noxium?) existimant et, donec ad sincera veniatur, recidendam, quoniam e vitioso materia utilis non exeat. si macra vitis idoneos palmites non

habeat, ad terram recidi eam novosque elici utilissimum, in pampinatione non hos[*](hos dv. his r. eos de his fS.) detrahere pampinos, qui cum uva sint; id enim et[*](enim et DdTD. et- enim EG. enim v.) uvas supplantat praeterquam in novella vinea. inutiles iudicantur in latere nati, non ab oculo, quippe etiam uva, quae nascatur[*](nascitur dT.) e duro, rigescente, ut nisi ferro detrahi non possit.[*](Colum. (IV 24, 18). IV 16, 3. 17, 7. 16, 2. (arb. 5, 3).) pedamentum quidam inter II vites utilius putant statui, et facilius ablaqueantur ita, meliusque est uniiugae vineae, si tamen et ipsi iugo sint vires nec flatu[*](flatu Bas. -tui ll. v.) infesta regio. in quadripertita quam proximum oneri[*](oneri dv. -rari r.) adminiculum esse debet, ne tamen inpedimentum sentiat ablaqueatio, cubito abesse non amplius, ablaqueari autem prius quam putari iubent[*](iubentur T.).

[*](Cato 33, 1. 2. 3. 4.) <20> Cato de omni cultura vitium ita praecipit: Quam altissimam vineam facito alligatoque recte, dum ne nimium constringas. hoc modo eam curato: capita vitium per sementim ablaqueato. vineam[*](per—uineam P e Cat. om. ll. v.a.S.) putatam[*](putata dEv.a.S.) circumfodito, arare incipito, ultro citroque sulcos perpetuos ducito. vites teneras quam[*](quam proximum d.) primum propagato, sicoccato[*](sic occato S e Cat. cato ll. om. v.): veteres quam minimum castrato; potius, si opus erit, deicito biennioque post praecidito. vitem novellam resecari tum erit tempus, ubi valebit. si vinea ab vite calvata[*](calua Cato.) erit, sulcos interponito ibique vivam radicem[*](uiueradicem Cato.) serito. umbram a sulcis[*](ab sulcis Cato.) removeto, crebroque fodito. in vinea vetere serito ocinum, si macra erit—quod granum capit[*](capiat Cato.) ni serito[*](ni serito D. ne ser- dCato v. inser- r.)—, et circum capita addito stercus, paleas, vinaceas, aliquid horumce[*](horum, quo rectius ualeat S e Cat.). ubi vinea frondere coeperit,

pampinato. vineas novellas alligato crebro, ne caulis[*](caules praefringantur Cato.) praefringatur, et quae iam in perticam ibit, eius pampinos teneros alligato leviter porrigitoque [*](corrigitoque Cato.), uti[*](uti S e Cat. ubi DEH. iu d. ut Brot. quae ubi v.) recte stent[*](spectent Cato.). ubi uva varia[*](uaria v e Cat. uallaria ll.) fieri coeperit,[*](Cato 41, 1. 49, 1. 2.) vites subligato[*](subligato, pampinato uuasque expellito, circum capita sarito Cato. lac. ind. J.).... <21> Vitis insitio una est per ver, altera cum[*](altera est cum Cato.) uva floret; ea optima est.—Vineam veterem si in alium locum transferre voles, dumtaxat bracchium crassam licebit. primum deputato; binas gemmas ne amplius relinquito . ex radicibus bene exfodito[*](exfodito, usque radices persequito et caueto ne Cato.) et cave, ne[*](ne dT.om. rv.) radices saucies[*](ne saucies Ev.). ita uti fuerit, ponito in scrobe aut in sulco operitoque et bene occulcato, eodemque modo vineam statuito, alligato flexatoque[*](flexatoque dfH. flox- DE2. flosx- E1. laxatoque v.), uti fuerit, crebroque fodito.—Ocinum, quod in vinea seri iubet, antiqui appellabant pabulum umbrae patiens, quod celerrime proveniat[*](proueniet Dd.).

[*](Colum. V 6, 24. (Pallad. III 13, 1).) <22> Sequitur arbusti ratio mirum in modum damnata Sasernae[*](Sasernae ego. sasserne T. -na Dd. a Serna E. a Sarsenna v. Sarsennae G.) patri[*](patri TG. patre rv.) filioque, celebrata[*](celebrata dv. -ato r.) Scrofae[*](scrofae D2v. scropae D1. sropae E. scrobe d.), vetustissimis post Catonem peritissimisque[*](peritissimisque dv. -mis r. | ac ne a v. aenea DE. eneas d.), ac ne a Scrofa quidem nisi Italiae concessa, cum tam longo iudicetur aevo nobilia vina non nisi in arbustis gigni et in his quoque laudatiora summis sicut uberiora imis. adeo excelsitate proficitur.[*]((Colum. V 6, 4. arb. 16, 1). V 6, 5. arb. 16, 3. V 7, 1. 6, 15. 7, 2. (6, 10). V 6, 17. (arb. 16, 2. V 6, 11). Pallad. III 10, 5. Colum. V 6, 18. arb. 16, 3. (V 6, 19. 21).) hac ratione et arbores eliguntur[*](eliguntur v. religuntur D. -gantur rH.).

prima omnium ulmus, excepta propter nimiam frondem Atinia. dein populus nigra, eadem de causa, minus densa folio. non spernunt plerique et fraxinum ficumque, etiam oleam, si non sit umbrosa ramis. harum satus cultusque[*](12,22 sqq.) abunde tractatus est. ante XXXVI mensem attingi[*](15,1 sqq.) falce vetantur. alterna servantur bracchia, alternis putantur[*](16,62 sqq.) annis, sexto anno maritantur. Transpadana Italia praeter supra dictas cornu, opulo[*](opulo P coll. Colum. populo ll. v. a. S.) , tilia, acere[*](acer D.), orno[*](orno Bas. ornu dE. cornu D. corno v.) , carpino , quercu arbustat agros, Venetia salice propter uliginem soli. et ulmus detruncata media in tria[*](in tria D. (in trium U 326). intra ll. inter v. in G.) ramorum[*](morum DE.) scamna digeritur, nulla fere XX[*](xv P.) pedum[*](pedibus coni. Dal.) altiore arbore. tabulata earum ab octavo pede altitudinis dilatantur in collibus siccisque agris, a duodecumo in campestribus et umidis . meridianum solem spectare palmae debent, rami a proiectu digitorum modo subrigi, tonsili[*](tonsili D2v. consilii r.) in his tenuium quoque virgultorum barba, ne obumbrent. Intervallum[*](inter- uallum v. -allo ll.) iustum arborum, si aretur solum, quadrageni pedes in terga frontemque, in latera viceni; si non aretur, hoc in omnes partes. singulis denas saepe adnutriunt vites, damnato agricola minus ternis. maritare nisi validas inimicum , enecante veloci[*](ueloci D2dv. uel loci r.) vitium incremento. serere tripedaneo scrobe necessarium distantes inter sese arboremque singulis pedibus. nihil ibi malleoli[*](mal- leolis v.) atque pastinationis[*](pastinationis ego. -oni ll. v.) , nulla fodiendi inpendia, utpote cum arbusti ratio hac[*](haec DD.) peculiari dote praestet, quod[*](quod in eodem v.) ab eodem solo ferri[*](ferri ego. feri ll. v.) fruges et vitibus prodest, superque quodvindicans se altitudo non, ut in vinea, ad arcendas animalium iniurias pariete vel saepe vel fossarum utique inpendio muniri se cogit[*](cogit DTS. -get E. -gat dv.).

[*](Colum. V 6, 18. (Cato 133, 4. Pallad. III 10, 6. 7). (Colum. V 6, 30. 37. IV 15, 2). arb. 7, 3. 2. arb. 16, 3. IV 15, 3.) <23> In arbusto e[*](e dEBas. et Dv. ex D.) praedictis[*](praedicta v.) sola viveradicum ratio,

item propaginum, et haec gemina, ut diximus: qualorum [*](97) ex[*](ex ego. et DTES. in d(?)v.) ipso tabulato maxime probata, quoniam a pecore tutissima [*](tutissimum D.) est, altera deflexa vite vel palmite iuxta suam arborem aut circa[*](circa dEVerc. citra DTf. cura v.) proximam caelibem. quod supra terram est e matre, radi iubetur, ne[*](ne Ddv. nec E.) fruticet. in terra non pauciores IV gemmae obruuntur ad radicem capiendam, extra in capite binae relincuntur. vitis in arbusto IV pedes longo[*](longo ego. in longo ll. v.) constat [omnis[*](uncos ego posui. omnis dED. om???is D1. om???s D2. omni v. fortasse omissum erat sulco et mar- gini adscriptum oms. sulco.)] sulco, tres lato[*](alto, lato coni. H. e Colum.), alto duos cum semipede. post annum propago inciditur ad medullam, ut paulatim radicibus suis adsuescat; caulis a capite ad duas gemmas reciditur; tertio totus mergus absciditur repetiturque[*](reponiturque v. a. D.) altius in terram, ne ex reciso frondeat. tolli viveradix a vindemia protinus debet.

[*](Colum. V 6, 19.) <24> Nuper repertum draconem serere iuxta arborem; ita appellamus palmitem emeritum pluribusque induratum annis. hunc praecisum quam maxima amplitudine, tribus partibus longitudinis deraso cortice, quatenus obruatur[*](obseruatur Df.) — unde et rasilem vocant—, deprimere sulco, reliqua parte ad arborem erecta, ocissimum in vite[*](an in uite est?). si gracilis sit vitis aut terra, usitatum est quam proxime solum decidi, donec firmetur radix, sicuti neque roscidam seri neque a septentrionis flatu. vites aquilonem spectare debent ipsae[*](ipse D1. ipsi D2.), palmites autem earum meridiem.

[*](Celsus ap. Colum. V 6, 22. 23.)<25> Non est festinandum ad putationem novellae, sed primo[*](primo dv. -mos r.) in circulos materies[*](mate- riae D. -ria d.) colligenda, nec nisi validae putatio admovenda, seriore anno fere ad fructum arbusta vite quam iugata. sunt qui omnino putari vetent[*](uetent DD. -tant rv. (cfr. § 176).),

priusquam arborem longitudine aequaverit. prima falce VI pedes a terra recidatur, flagello infra relicto et nasci coacto incurvatione[*](incurbationem DE.) materiae. III ei gemmae, non amplius, deputato supersint.[*](Colum. V 6, 23. 26. 27. (IV 29, 10).) ex his omissi palmites proximo anno imis digerantur[*](digerantur D2D. (cfr. Colum. V 6, 23. 36. 7, 3. arb. 16, 4). uig- D1E. ing- dTfH. infer- v.) scamnis ac per singulos annos ad superiora scandant, relicto semper duramento in singulis tabulatis et emissario uno, qui subeat usque quo placuerit. de cetero putatione omnia[*](omnia ego e Colum. omni ll. v) flagella, quae proxime tulerint[*](tulerunt EH.) , recidantur , nova circumcisis undique capreolis spargantur in tabulatis. vernacula putatio deiectis per[*](per an- nos E1.) ramos vitium crinibus circumvestit arborem crinesque ipsos[*](ipsos dv. -so r.) uvis, Gallica in traduces porrigitur, Aemiliae viae in ridicas Atiniarum ambitu, frondem earum fugiens.

<26> Est quorundam inperitia sub ramo vitem vinculo suspendendi, suffocante iniuria. contineri debet vimine , non artari; quin immo etiam quibus salices supersunt , molliore hoc vinculo facere malunt, herbaque Siculi, quam vocant ampelodesmon, Graecia vero universa iunco, cypero, ulva. liberata quoque vinculo[*](an uinculo uolt?) per aliquot dies vagari et incondita spargi atque in terra, quam per totum annum spectaverit, recumbere; namque ut[*](ut v. om. ll.) veterina a iugo et canes a cursu volutatio iuvat, ita tum[*](iuuat ita tum dv. uiuacitatum r.) et vitium porrigi lumbos. arbor quoque ipsa gaudet adsiduo levata[*](leuato d.) onere, similis respiranti, nihilque est in opere naturae, quod non exemplo dierum noctiumque aliquas vices feriarum velit. ob id protinus a vindemia putari et lassas etiamnum[*](etiamnum dv. setiannum E. setiam///// D1. etiam D2.) fructu edito inprobatur. putatae rursus alligentur alio loco, namque orbitas vinculi sentiunt vexatione non dubia.

[*](Colum. V 7, 2. (IV 16, 4). V 6, 30. (cfr. IV 6, 4. 7, 3).)Traduces Gallicae[*](gallicae ll. v. -ica e D cum S. -ca C.) culturae[*](culturae ego. -ra ll. v.) bini utrimque e[*](utrimque e ego. -imque ll. v. an utriusque e?) lateribus, si [*](dist. ego.)par[*](par ego. pars ll. v. pes G. utraque pars D cum U 327.) quadrageno distet spatio, quaterni[*](quater- nis (om. si) E.) , si viceno, inter se obvii miscentur alliganturque una conciliati, virgultorum comitatu obiter rigorati, qua deficiant, aut, si brevitas non patiatur ipsornm, adalligato protenduntur in viduam arborem unco. traducem bimum praecidere solebant— [*](dist. U 327.)onerat[*](oneratis v. a.D.) enim vetustate—; melius donare tempus, ut rasilem [*](ut rasilem U 327. ut (in D) transilem ll. v.) faciant, si[*](si v. ni ll. Brot.) largiatur crassitudo. alias utile toros futuri draconis pasci.

<27> Unum etiamnum[*](etiam D2.) genus est medium inter hoc et propaginem, totas supplantandi in terram vites cuneisque findendi et in sulcos plures simul ex una propagandi, gracilitate [*](gracilitate dv. -tes r.) singularum firmata circumligatis hastilibus nec recisis , qui a lateribus excurrant, pampinis. Novariensis agricola , traducum turba non contentus nec copia ramorum, inpositis etiamnum patibulis palmites circumvolvit; itaque praeter[*](propter D2.) soli vitia cultura[*](curua E1.) quoque torva fiunt vina. alia culpa iuxta urbem Aricinis[*](Aricinis Sab. cfr. XIV 12. uarracinis ll. uara- v. Tarracinis vel Marrucinis coni. H.), quae alternis putantur annis, non quia id viti conducat, sed quia vilitate reditum inpendia exuperent. medium temperamentum in Carsulano[*](Carseolano C. sed cfr. III 113.) secuntur cariosasque[*](cariosas U 328.) tantum vitis partes incipientesque[*](incipientes v. a. H.) inarescere [*](dist. ego.) deputando, ceteris ad uvam relictis. detracto onere supervacuo pro nutrimento omni[*](omni dv. -nis r.) est raritas volneris; sed nisi pingui solo talis cultura degenerat in labruscam.

[*]((Colum. IV 9, 2. 1).) <28> Arbusta arari quam altissime desiderant, tametsi[*](tametsi Brot. cum P. tanta etsi ll. etsi tantum v. tamen, etsi S. etsi U 329.)

frumenti ratio non exigit. pampinari ea non est moris ; et hoc conpendium operae. deputantur cum vite pariter interlucata[*](interlucata dB. interloc- rv.) densitate ramorum, qui sint supervacui et absumant alimenta. plagas ad septentriones aut ad meridiem spectare vetuimus; melius, si neque in occasus solis. diu dolent talia quoque[*](quoque ll. v. an talia- que?) ulcera et difficile sanescunt[*](senescunt E.) algendo nimis[*](nimis B. minus ll. v.) aestuandove. non eadem ut[*](ut ego. om. ll. v.) in vite libertas[*](in uite quae in arbustis libertas v. a. D.), quoniam certa[*](certa v. creta ll.) latera, sed[*](sed DES. est dC. non est T. et v.) facilius abscondere et detorquere, quo velis, plagas. in arborum tonsura supiniore[*](supino ore coni. J.) velut calices faciendi, ne consistat umor.

[*](Colum. arb. 15.) Viti adminicula addenda, quae scandat adprehensa[*](adprehensa v. -(-praeh- D) sas ll.) , si maiora sint.