Naturalis Historia

Oleam[*](oliuam M) Theophrastus e celeberrimis Graecorum auctoribus urbis Romae anno circiter CCCCXL negavit nisi intra XXXX passuum ab mari[*](a mari va.S) nasci, Fenestella vero[*](que del.D2va. S. quae D1F) omnino non fuisse in Italia Hispaniaque aut[*](aut MD2dTS.om. r. atque v) Africa Tarquinio Prisco regnante, ab annis populi Romani CLXXIII[*](CLXXIII MdTBrot. CLXXXIII rv), quae nunc pervenit trans Alpis quoque et in Gallias Hispaniasque medias.[*]((15) cfr. Pl. XVIII 16. Cic. de off. II 58.) urbis quidem anno[*](anno om.M) DV Appio[*](apio FEa) Claudio Caeci nepote L[*](I (pro L) Fda). Iunio cos. olei librae duodenae[*](duodenae MEadv. due dene D1FG. duae denis D2D)denis[*](denis ego. om. ll. v. cfr. luc. p. 132. n. luc. p. 64 n. 24) assibus veniere, et mox anno DCLXXX M. Seius[*](seiu f Ea. sergius z. Seruius va. G) L. F[*](I. f. F. if Ea. T. F. va. G) . aedilis[*](edilis (-li Ea) corilis FEa) curulis olei denas libras singulis assibus praestitit populo Romano per totum annum.[*]((4) Col V 8, 2. 5.) minus ea miretur qui sciat post annos[*](consulatu va.JI) XXII Cn. Pompeio[*](pompeio MdzJ. -pei rS. -peii v) III[*](III (Pighius) H. ter M. IIII rv) cos. oleum[*](eleum M) provinciis Italiam misisse. Hesiodus[*](hesiodos M) quoque, in primis culturam[*](culturam MD. -tum rv) agrorum

[*](Verg. GII 86. Cato 6, 1. Varro I 24, 1. (LL V 108). Col. V 8, 3. Isid. XVII 7, 63. 64. 66. — Verg. G II 420 sq.) Genera earum tria dixit Vergilius, orchites[*](orcites M. -chades D2. cfr. § 20. 21) et radios et[*](ue ll. G. aut v) posias[*](posias ll.v(S). pausias D2Verc. cfr. § 13), nec desiderare rastros aut falces[*](flaces F1. falices Ea. falcem va. H) ullamve curam. sine dubio et in iis[*](is MFd. his EaS) solum maxime caelumque refert[*](referi F1. -rri F2Ea). verum tamen et tondentur, cum et vites, atque[*](utque FE. utiq; a) etiam interradi gaudent. [*]((10) Th. C VI 8, 3. Col. XII 52,1. 2. (54, 1). Pallad. XII 4, 1. — (15) cfr. Col. XII 52, 10.) consequens earum vindemia est arsque vel maior olei[*](olei MDGdTH(J). oleo Fea. -eo quam v. -eum quam C(S)) musta temperandi. ex eadem quippe oliva differunt suci. primum omnium cruda[*](fcruda F1. e cruda L)dat[*](dat Müller em. III p. 3. om. ll.v) atque[*](quae (pro atque) Müller ib.) nondum inchoatae maturitatis[*](habet (pro hoc) D); hoc sapore praestantissimum. quin et ex[*](an ex ea?) eo prima unda preli lautissima[*](lautissima MJ. laudat- rv) ac deinde per deminutiones[*](diminutiones ava.S), sive in sportis[*](in sportis — siue MD2S. om. rv) prematur sive, ut nuper inventum est, exilibus regulis pede incluso. [*](Col. XI 2, 83. XII 52, 9. Geop. IX 17, 1. — (19) Athen. II 56a. Th. C II 8,2. VI 8,4.) quanto maturior baca, tanto pinguior sucus minusque gratus. optima autem aetas ad decerpendum inter copiam bonitatemque incipiente baca nigrescere[*](bani crescere FEa), cum[*](cum (qum D1) II.J. quam D2S. nostri v) vocant druppas, Graeci vero drypetidas[*](drypetidas S. petiadas M. drypeditas (try- a) r. -etas v). cetero distat[*](distat tum ego. -tat u M. -tant an r. -tat an v. -tat utrum Mone. cfr. n. luc. p. 49)

Vetustas oleo taedium adfert, non item ut vino, plurimumque aetatis annuo[*](anno Mzva.G) est, provida, si libeat intellegere, natura, quippe temulentiae nascentibus vinis uti necesse non est, quin immo invitat ad servandum blanda inveterati[*](inter- ueterati FEa) caries: oleo[*](///eo E2) noluit parci fecitque[*](fecitque ueterati ea Ea. -ratica z. -ratum ea va.G) ea necessitate promiscuum et vulgo. [*]((10) Varro I 2, 6. Strabo V 238. Hor. od. II 6, 16; sat. II 4, 69. 8, 45. Martial. XIII 101. — (11) Cato 6, 2. Col. V 8, 3. 4. Isid. XVII 7, 65. — (14) Strabo V 238. III 144 med. Martial. XII 63, 2. Paus. X 22, 19. Lucian. navig. 23. cfr. Col V 8, 5. Pl. XVII 31. 93.) principatum in hoc quoque bono obtinuit Italia e[*](e om.Eava.J) toto orbe, maxime agro Venafrano[*](uenafrano Mv. ue (om.Ea) afrano r) eiusque parte quae Licinianum [*](licino anū F1. luciniarū Ea) fundit oleum, unde et Liciniae[*](lucinię a) gloria praecipua olivae. unguenta hanc palmam dedere accommodate[*](accomodatu. . odorē Ea) ipsis odore, dedit et palatum delicatiore[*](delicatiorem E1z) sententia; de cetero bacas Liciniae nulla avis adpetit. relicum certamen inter Histriae[*](historiae F) terram et Baeticae[*](beticae F2Ea. -iae F1) par[*](par est Mv. parē a. -rem (-trem F1) r) est. cetero[*](cetero fere MJ. -ro (-rum Ea) fert r. om. v) fere vicina bonitas provinciis excepto Africae frugifero solo: Cereri[*](cereri MG. -ris E. ceteris azv. -ri DFG) id[*](id to- tum ego. totum MJ. totum id rv(D)) totum natura concessit, oleum ac vinum non[*](non ll.v(G). del. B. (tantum non coni. S. cfr. § 17 et XIV 14. 120. XVII 20)) invidit tantum satisque gloriae in messibus fecit. reliqua erroris plena[*](plena erroris dJ. erro M), quem in nulla parte vitae[*](uitae om.M) numerosiorem esse docebimus[*](edomus M. docuimus J coll. V 3 sq.).

[*]((20. 514, 1) Varro I 64. Diosc. I 140. Isid. XVII 7, 69.)[*]((4) Th. C I 19, 3. 5. (VI 8, 1. 5). — (14) Th. ib. 4. - Cato 65. Col. 1 6, 18.) Oliva constat[*](oliua constat MJ. -uae (-ue DF1G) constant (-trant F) rv) nucleo, oleo, came, amurca. sanies

[*](cfr. Varro I 24, 1. 2. Col. V 8, 3. 4. 6.) Primae[*](primae ego n. luc. p. 21. (cfr. has v. 9). prima ll. G. -mum v) ergo ab autumno colliguntur[*](colligitur v) vitio operae[*](operae G. -re ll. v), non naturae[*](na- tura Eava.G), posia[*](posia (a in ras.) cui d2v(S). possia cui DIFG. posse ac ui Ea. pausia cui D2Verc. (passim)) cui plurimum carnis, mox orchites cui olei, post radius[*](radius G. -ios v. -ias (et ad marg. regiae) D2. regias r). has enim ocissime occupatas[*](occupatos F1. -pat estas (aestas v) Eava. G(S)), quia sunt tenerrimae, amurca cogit decidere. differuntur[*](differentur D1FG) vero etiam in Martium mensem callosae, contra umorem pugnaces ob idque minimae[*](minime FEa), Licinia, Cominia[*](cuminia DFG), Contia, Sergia, quam Sabini regiam vocant, non ante favonii adflatum nigrescentes[*](nigrescentes v. -tis ll.D), hoc est a. d. VI id. Feb.[*]((18) Cato 64. (Col. XII 52, 18. 19).) tunc arbitrantur eas maturescere, et quoniam probatissimum ex iis[*](his ll.D) fiat oleum, accedere etiam ratio pravitati videtur feruntque frigore austeritatem[*](austeritatem MD. sterili- r. cfr. luc. p. 102) fieri, sicut copiam maturitate[*](maturitate v. -atem ll), cum sit illa bonitas non temporis, sed generis tarde putrescentiun in amurcam. similis error collectam servandi in tabulatis nec prius quam sudet premendi , cum omni mora[*](hora Eava.G) oleum decrescat, amurca augeatur. itaque vulgo non amplius senas libras singulis modiis exprimi dicunt. amurcae mensuram nemo agit, quanto ea copiosior reperiatur in eodem genere diebus adiectis.[*](Th. C VI 8, 5. 3. (H II 2, 12).)[*]((4) Th. C VI 8, 7.) omnino invictus[*](inuictus MJ. in uictu (uita v) rv) error et[*](et ll.D. est v) publicus tumore[*](tumor M) olivae crescere oleum

[*](Diosc. I 30. cfr. Pl. XXIII 80–82. — (6) Pl. XXVIII 50. (Varro I 55, 4). — (8) Dion. Hal. VI 13 p. med. — (9) Paul. Festi 192, 4. (cfr. Verg. G III 21. Pl. infra 125). — (10) Paus. I 27, 2. V 15, 3. Lucian. Anachars. 9. Geop. IX 1,4.)

Oleo natura tepefacere corpus et contra algores munire, eidem fervores capitis refrigerare. usum eius ad luxuriam[*](adiunxerim uerteres M) vertere Graeci, vitiorum omnium genitores, in gymnasiis publicando: notum est magistratus honoris eius octogenis sestertiis strigmenta olei vendidisse. oleae honorem Romana maiestas magnum perhibuit[*](praebuit E(?) va.S) turmas equitum idibus Iuliis ea[*](ea ego. ex ea (er M) ll.v) coronando, item minoribus triumphis ovantes. Athenae quoque victores olea coronant, Graecia[*](graecia MJ. -ci rS. -ci uero v) oleastro Olympiae.

[*](Cato 6, 1. 2. (Varro I 24, 1. 2).) Nunc dicentur Catonis placita de olivis. in calido[*](concalido M. caldo Cato) et pingui solo radium maiorem, Sallentinam[*](sallentinam MJ. sale- rv), orchitem[*](orcitem MFCato. cfr. § 4), posiam[*](pusiam F. poseam Cato), Sergianam[*](sergianam MCato v. segreg- r), Cominianam[*](cominianam Mv (J). comm- FE2a. comminiam E1. Comi- S. Colminianam Cato. -miniam Varro), albiceram[*](albiteram M. -icerem Cato) seri iubet adicit15 que[*](dist. ego) singulari prudentia: quam earum in iis[*](in iis MCato B(J). in his D2. infimis D1v. in finis (-nes Ea) r. in fini- timis G. in fingulis d2T(P)S) locis optimam esse dicent[*](dicent Cato. -cens M, -cunt Ea. -cant rv), in frigido autem et macro Liciniam. pingui enim[*]((om. enim) autem E. -tem et a) aut ferventi vitiari[*](uitiari eius MD2d2in ras. v(J). -iari eris F2G. -iari///is D1. -i/////ris F1. -iaberis Ea. -iari S) eius oleum arboremque ipsa[*](ipsa M. -am rv. cfr. n. luc. p. 52) fertilitate[*](fertilitatē F) consumi, musco[*](musco MD2v. -co eo D1(?). mus eo r) praeterea et[*](et ll.v(D). om. Bas.) rubore[*](rubore MD. rob- rv. rubro B e Cat.) infestari. [*]((1) Cato 7, 4. — (3) ib. 65, 1. 2. — (6) ib. 64, 2.)spectare oliveta in favonium loco exposito solibus censet,

condi olivas optime orchites[*](orcites M. archithes F) et posias, vel virides in muria vel fractas[*](factas M. frictas J) in lentisco[*](len- tesco F. -tisca M). oleum quam[*](diua F. diu Eazva.G) acerbissima[*](aceruissima F. -mum Ea(va.B)) oliva optimum fieri. cetero quam primum e terra colligendam[*](colligenda MEaz), si inquinata sit, lavandam[*](lauanda Eaz); siccari triduo satis esse. si gelent frigora, quarto die premendam[*](premenda Eaz); 5 hanc[*](has Ea) et sale[*](salem M) aspergi. oleum in tabulato minui[*](minuit M) deteriusque fieri, item in amurca et[*](et om.Ea) fracibus[*](fragibus (-ilius a) FEa. fla- va.B) — hae sunt carnes et inde faeces —; [*](Cato 64, 2. 67, 1. 66. 65, 2. 66 init. 67, 1. — (12) ib. 66 extr. 67, 2.) quare saepius die[*](in die dTS) capulandum[*](decapulandum va.(P)H), praeterea concha[*](concha Müller em. III p. 5 e Cat. concham M. -as rv. in conchas G) et[*](et in Md. et rv) in plumbeas cortinas[*](scor- tinas M); aere vitiari. ferventibus[*](ferentibus M) omnia ea fieri clausisque torcularibus et quam minime ventilatis[*](uentilatos FEa), ideo nec[*](dist. Müller em. III p. 4) ligna ibi caedi oportere — qua de causa[*](causas M) e nucleis ipsarum ignis aptissimus —; ex[*](& (pro ex) FEa. et e va.S) cortinis in labra fundendum, ut[*](una M) fraces[*](fraces MB e Cat. feces r. faec- v) et amurca linquantur[*](linquantur MD. liq- r. -uentur v). ob id[*](solide ob id EasS. (cfr. v. 16)) crebrius vasa mutanda [*](mundanda va.(P)H), fiscinas spongia[*](spongeat F) tergendas[*](tergenda FEa), ut quam maxime pura sinceritas constet. [*]((15. 16) cfr. Col. XII 52, 21. Geop.IX 17, 5. — (18) cfr. Varro I 24, 3.) postea inventum ut lavarentur utique ferventi aqua, protinus prelo[*](prelo aH. praelo Mv. -los F. proelo E) subicerentur solidae — ita enim amurca exprimitur[*](& pręmitur F) —, mox trapetis fractae premerentur [*](premuntur Ea)[*](dist. (P)H) iterum. premi plus quam centenos modios non probant : factus[*](factuus M. fractus D2. fruct- va.B. item infra) vocatur[*](uocantur F1); quod vero post molam[*](prę molam F) primum expressum

[*]((6. 7) Pl. XXIII 77. Diosc. I 31. 139. — (8) Pl. XXIV 133.)