Naturalis Historia

[*]((v. 7) Catull. 1, 3. 4. — (v. 11) idem 12, 17.)Libros Naturalis Historiae, novicium Camenis Quiritium tuorum opus, natos[*](natus aMurb. -tum p v a.S) apud me proxima fetura licentiore epistula narrare constitui tibi, iucundissime Imperator ; sit enim haec tui praefatio, verissima, dum maxim i[*](maximi B (D). -me dTeaqlJ2. -mo pkv(H)) consenescit in patre. namque tu solebas nugas[*](nugas D cum Hauptio (Herm. Ip. 128). meas Ge Catullo. om.ea. putare rv(S)) esse aliquid[*](aliquid esse dT) meas[*](meas om.G) putare[*](putare D cum Hauptio. putare(-re eea)nugas eaG. nugas rv(S)), ut obiter[*](obiter kB(D). obicere (-rē a) ll.v(H)) emolliam[*](emolliam G cum Rhen.(D). molliam (-ia in a) ll.B. moliar pkiv(H)) Catullum conterraneum meum (agnoscis et hoc castrense verbum): ille enim, ut scis, permutatis prioribus syllabis[*](syllabis (sill-aqk) ll.v(D). sittis l. saetabis Hcum Alicato) duriusculum se fecit quam[*](quem p. quoniam kH) volebat existimari a Veraniolis[*](uernaculis d3epklzva. Verc.) suis[*](suis Verc. tuis ll.v) et Fabullis.[*](fabullis Verc. famulis ll.v) simul ut hac mea petulantia fiat quod proxime non fieri questus es in alia procaci epistula nostra, ut in[*](in (pro ut) k) quaedam acta exeat[*](exeat cod. Prag. G cum Rhen. (J). exeant .ll.(H) -am Ven.) sciantque omnes quam ex aequo tecum

vivat imperium. triumphalis et censorius tu sexiesque[*](sextumque v a. (Rhen.) G) consul ac tribuniciae potestatis particeps et, quod his nobilius fecisti, dum illud patri pariter et equestri ordini praestas, praefectus praetorii eius omniaque haec rei publicae [*](p??? (pro publicae) EaMurb.) es[*](es ego. es et Rhen. est et EaMurb. et rv): nobis quidem qualis[*](qualis pkv. -li Ea Murb. -le dTq) in castrensi contubernio, nec[*](nec apkiv. ne r) quicquam in te mutavit fortunae amplitude, nisi[*](nisi G. in his (iis v) nisi G. in his (iis v) nisi ll.v. cunctis nisi D) ut prodesse[*](prodesset Eak) tantundem[*](tantum idem D) posses[*](posses pklv. -sset ll)et[*](et v(G)D. ut ll. Ven. (H)) velles. itaque cum[*](quom k) ceteris in veneratione[*](uenerationem dq(?) Ven.) tui pateant omnia alia[*](alia ego. illa ll.v-ntis r. -tibus k.om. p), nobis ad colendum te familiarius audacia sola superest: hanc igitur tibi imputabis et in nostra culpa tibi ignosces. perfricui faciem nec tamen profeci, quoniam alia via occurris ingens et longius etiam summoves ingenii[*](ingenii d2Iv.) fascibus. fulgurare[*](fulgurare Müller emend. I p. 3. -gorari pk. -ati deal. -gurati T. -rat qv) in nullo[*](ullo ES) umquam verius dicta vis[*](uis deqv. bis r) eloquentiae, tribunicia[*](tribunicia potestas D cum Mommseno (Herm. Ip. 128).-ciae -tatis ll.v) potestas facundiae[*](facundia va.S). quanto tu ore patris laudes tonas! quanto fratris amas[*](amas ll.v. famas D. mendum nondum sublatum)! quantus in poetica es! o magna fecunditas animi! quem ad modum fratrem quoque imitareris excogitasti .

Sed haec quis possit[*](posset pk) intrepidus aestimare subiturus ingenii tui iudicium, praesertim lacessitum? neque enim similis est condicio publicantium et nominatim tibi dicantium . tum possem dicere: 'Quid ista legis, Imperator? humili vulgo scripta sunt, agricolarum, opificum turbae, denique studiorum otiosis. quid te iudicem facis? cum[*](cum v. quom (q?) D. quam dTea. quia pkl) hanc[*](hunc dTa cum dicerem E2 epkl) operam condicerem, non eras[*](non eras v. noenias 1. noemas qk.1 neonias T. neomas d. nenias e. nenias Ea. uen- pk) in hoc albo[*](aluo Ea). Maiorem

te sciebam, quam ut descensurum huc putarem.'[*](Cic. de or. II 6, 25. de fin. I 3, 7.) praeterea est quaedam publica etiam eruditorum reiectio. utitur illa et M. Tullius extra omnem ingenii aleam[*](ingenii aleam v. -nitaliam ll) positus et, quod miremur, per advocatum defenditur: nec doctissimis[*](haec doctissimum va. H). Manium[*](nam Gaium L Müller Lucil. sat.p. 78) Persium haec legere nolo, Iunium Congium[*](Laelium v a. H congium (codd. B)D. cfr. Herm. XXXII p. 332. -gum ll. H. decimum v e Cic. de orat. II 6, 25) volo. quod si hoc Lucilius, qui primus condidit stili nasum[*](nasum v. nasum quasi abusionem et uituperationem. primus enim satyricum carmen scripsit in quo utique uituperatio unius cuiusque continetur. Nasum autem dixit quod uituperationis signum uel maxime declarandum ll), dicendum sibi putavit, Cicero[*](si cicero E3va.D) mutuandum, praesertim cum de re publica scriberet[*](re prescriberet (-rē a) Ta.cfr. p. 2,4), quanto nos causatius[*](excu- satius T (cfr. XXXVII 200)) ab aliquo iudice defendimur[*](defendimur pklBer. mus ll.H diffidimus v(G))? sed haec[*](haec & (?) E. haece coni. O Rossbach) ego mihi nunc patrocinia ademi nuncupatione, quoniam plurimum refert, sortiatur[*](hunc (pro an) Eea) aliquis iudicem an eligat, multumque apparatus interest 'apud invitatum hospitem et oblatum. cum apud Catonem, ilium[*](illud dea) ambitus hostem et repulsis tamquam honoribus inemptis[*](inēptis (anon.ap.Rhen.)J. ineptis ll.v(H). indeptis (B)G) gaudentem, flagrantibus comitiis pecunias deponerent[*](deponere Ea. -one d) candidati, hoc se facere, quod tum[*](quod tum om.va.S cum T.an tum testimonium? de dictione cfr VII 109. 111. 112. 114.116. 127) pro[*](pro ll.v. populo Romano coni. D Herm.l.l.) innocentia ex[*](ex ego. &E.om.rS. quod in v) rebus humanis summum esset[*](esset lv. esse ll), profitebantur. inde illa nobilis M. Ciceronis suspiratio: O te felicem, M. Porci, a quo rem inprobam petere nemo audet[*](audebat p)! cum tribunos appellaret L. Scipio Asiaticus, inter quos erat Gracchus, hoc adtestabatur vel[*](uel pklv(H). se uel ll.G) inimico iudici se probari[*](se prob- pkBer.(H). ad (ab dTq) se probari ll. se approbari C.-re v. se [posse] prob- I) posse. adeo summum quisque causae suae iudicem facit quemcumque, cum[*](cum om.lzva. H(D)) eligit[*](elegit d2E1apMurb. G).[*]((v. 7) cfr. XII 83.) unde[*](inde apk) provocatio appellatur. te quidem in excelsissimo generis humani fastigio positum, summa eloquentia, summa eruditione praeditum, religiose adiri etiam a salutantibus scio, et ideo[*](ideo (adeo p) ll. D. ideo subit H. ideo immensa praeter ceteras subit v) curant[*](curant ego. -ra ut ll.v. -raui pkl), quae tibi dicantur[*](dicentur p) ut[*](ut ego. tū ll. cum pklv. con[digna] Ber. te G. tui D. de dictione cfr. Müller de stilo p. 17. 18) digna sint. verum dis[*](uerum dis TqzS. -rundis d1Eea.-rendis p. -recundis kla2admarg. uerum et dis d2v) lacte rustici multaeque gentes[*](gentis EeaS. -tes supplicant v a.J) et mola litant[*](litant O Rossbach. tantum ll.v. om.T) salsa[*](salsa litant pkd3v) qui[*](qui ll.v. quia coni. J) non habent tura[*](habent tura dTv. -ntur Eea. -nt pkl), nec ulli fuit vitio deos colere quoquo modo posset.

[*]((v. 10 sqq.) cfr. Mela I, 1.)Meae quidem temeritati accessit hoc quoque, quod levioris operae hos tibi dedicavi libellos. nam nec[*](cum (pro nec) dT) ingenii sunt capaces[*](capa- cis d), quod alioqui in[*](alioqui in CFW Müller p. 21. cfr. XIV 50. -quin dpklv.-qui r D) nobis perquam mediocre erat, neque admittunt excessus aut orationes sermonesve aut[*](aut v. apud ll) casus[*](causas pklz) mirabiles vel eventus varios, iucunda[*](non alia iucunda va. S ac egoklzva. G. et p) dictu aut legentibus blanda sterili[*](sterilis D (adseqq.referens)) materia: rerum natura, hoc est vita, narratur, et haec[*](ut hec dEea) sordidissima sui parte ac[*](ac ego. a..E. aut ekl. ut daqv.om.pz) plurimarum rerum aut[*](ac (pro priore aut) pki) rusticis vocabulis aut externis, immo barbaris etiam[*](etiam dTaMurb. G. om.rv. dist. ego), cum honoris praefatione ponendis. praeterea iter est[*](iter est Bas. interest ll.v) non trita auctoribus via nec qua[*](qua v. qua re ll) peregrinari animus expetat[*](ex- petat Bas. -tet p. -ectet (-ecter a)ll.v). nemo apud nos qui idem[*](qui idem (Rhen.) G. quidem ll quidem qui v) temptaverit, nemo apud Graecos qui unus omnia ea tractaverit. magna pars

studiorum amoenitates quaerimus; quae vero tractata[*](tractata q(?)kv. -cta??? e. -cta r) ab aliis[*](ab illis p) dicuntur[*](dicun- tur om.E1l) inmensae subtilitatis, obscuris rerum[*](rerum in deaqD. librorum in coni. D Herm. ll.) tenebris premuntur. Ante[*](ante (an???) ego. an ll. iam v. erant O Rossbach) omnia attingenda quae Graeci τῇ ἐγκυκλίου παιδείᾳ[*](ἐγκυκλίουM Hertz. encyclio daBer. eneydio 1. eido p. idio v. encyclo r B. cfr. Se- neca ep. 88,23) vocant, et tamen ignota aut incerta ingeniis facta; alia vero ita multis[*](ut multis e1. ita multis ita a) prodita, ut in fastidium sint[*](sint kilv.om.r) adducta[*](ducta l. adducantur dTq). res ardua vetustis novitatem dare, novis auctoritatem, obsoletis nitorem, obscuris lucem, fastiditis gratiam, dubiis fidem, onnibus vero naturam et naturae[*](et naturam d1T) sua[*](sua J cum Durando. suam d1T. suae rv) omnia[*](omnia v. -ibus ll. uim pklz. omnianīs d3 -ia. Nobis (Rhen.)S). itaque[*](utique D(errore)) etiam non assecutis[*](assuetis d1. assecuti (abs- a)ea) voluisse[*](soluisse eapl) abunde pulchrum atque magnificum est.

[*](Liv. fragm. 55 (Hertz).)Equidem ita sentio, peculiarem in studiis causam eorum esse, qui difficultatibus victis utilitatem iuvandi praetulerint[*](praetulerint al. -erunt rv) gratiae placendi, idque iam et in aliis operibus ipse feci et profiteor[*](profitea. E) mirari me T[*](mirari me T. TG. -ri et ll.). Livium, auctorem celeberrimum, in historiarum suarum, quas repetit ab origine urbis, quodam volumine sic orsum: iam sibi[*](iam sibi satis pv. satis iam sibi l(?)G. iam sibi ll) satis gloriae quaesitum, et potuisse se[*](potius sese dap. -us se lz) desidere[*](desinere ni va.S. -iderent a. -iderare ut d2plz), ni animus inquies[*](inquies Tv.-iesce dEeq. in quiete aplzD) pasceretur opere. profecto enim populi gentium victoris et Romani nominis gloriae, non suae, composuisse illa decuit. mains meritum esset operis amore, non animi causa, perseverasse et hoc populo Romano praestitisse, non sibi.XX rerum dignarum cura —quoniam, ut ait Domitius Piso, thesauros oportet esse, non libros—lectione[*](ex lectione lva. S) voluminum circiter II, quorum pauca

admodum studiosi attingunt propter secretum materiae, ex[*](ex omdeal) exquisitis auctoribus centum inclusimus XXXVI voluminibus, adiectis rebus plurimis, quas aut ignoraverant priores aut postea invenerat vita. nec dubitamus multa esse quae et nos praeterierint. homines enim sumus et occupati officiis subsicivisque temporibus ista curamus, id est nocturnis, ne quis vestrum[*](quid uestris (Rhen.) G) putet his[*](putetis TaMurb.(Rhen.) G) cessatum horis. dies vobis inpendimus, cum somno valetudinem computamus, vel hoc solo praemio contenti, quod, dum ista, ut ait M. Varro, musinamur[*](musitamur p. -mus dT. mussinamur 1. -itamus va.G), pluribus horis vivimus. profecto enim vita vigilia est. quibus de causis atque difficultatibus nihil auso promittere hoc ipsum tu praestas, quod ad te scribimus. haec[*](haec q(?)B(S). hoc p. nec deaMurb.lv(C)) fiducia operis, haec est[*](haec est sed dea Murb.1va.(B)S) indicatura. multa valde pretiosa ideo videntur, quia sunt[*](sint E) templis dicata.

Vos[*](uos dTqD. nos rv) quidem omnes, patrem, te fratremque, diximus opere iusto, temporum nostrorum historiam orsi a fine Aufidii[*](Aufidii (add. Bassi ePlin.ep. III 5, 6) codd. recc. v. aut fidei dq. aut fide r.om.p). ubi sit ea, quaeres. iam pridem peracta[*](pacta lv a. C. per acta (i.e. testa- mentum)D) sancitur[*](sancitur plv(Brot.).-tum D. sanctitur ea. sectatur dT. sarcitur H. seruatur coni.J) et alioqui[*](alioquin p) statutum[*](statum dea) erat heredi mandare[*](mandare heredi dT), ne quid[*](ne quid l.v. neque ll. ne p) ambitioni dedisse vita iudicaretur. proinde occupantibus locum faveo, ego vero et posteris, quos scio nobiscum decertaturos, sicut ipsi fecimus cum prioribus. argumentum huius stomachi mei habebis quod in his voluminibus auctorum nomina praetexui. est enim benignum, ut arbitror, et plenum ingenui pudoris fateri per quos profeceris[*](profeceris lv. -rit ll. feceris p), non ut plerique ex iis, quos attigi[*](attigi dB. -ici aqplv. ethici e), fecerunt[*](fecerunt qpv. ferunt ll).[*](Cic. de re publ. I 43, 66. Cic. fragm. p. 489 (Orelli). Cic. de off. III 2, 7.) scito enim conferentem[*](conferente daMurb. -te me p)

auctores me deprehendisse a iuratissimis ex[*](ex ego. et ll.v) proximis veteres transcriptos ad verbum neque nominatos[*](nominatos v. dom- ll. damna- p.), non illa Vergiliana virtute, ut certarent, non Tulliana[*](Tulliana D. tuliana a3admarg. cecil- ll. Ciceroniana v) simplicitate, qui de re publica Platonis se comitem profitetur, in consolatione filiae Crantorem, inquit, sequor, item Panaetium de officiis, quae volumina ediscenda[*](ediscenda (Rhen.)S. eius disc- (edisc- v)ll.v), non modo in manibus cotidie[*](cottidie a) habenda, nosti. obnoxii profecto animi et infelicis ingenii est deprehendi in furto malle quam mutuum reddere, cum praesertim sors fiat ex usura.

Inscriptionis apud Graecos mira felicitas:[*](cfr. Gellius praef. 5-9.)κηρίον inscripsere, quod volebant intellegi favum, alii κέρας ʼαμαλθείας, quod copiae cornu, ut[*](uelut lva.G) vel lactis gallinacei sperare[*](spectare eaql) possis[*](posses p) in volumine haustum; iam[*](iam ἴα (coni.H)Brot. iamiam ll.v. iam p(Rhen.)G.ἰωνιάS)ἴα, μοῦσαι,[*](musae B. mos eqlMurb.v. nos dT. uos ap.ἰαασμόςRhen.῎ἴαμοςO Rossbach)πανδέκται, ἐγχειρίδια,[*](enchiridialmon p. -asmon va.B)λειμών, πίναξ, σχεδίων:[*](σχεδίωνS.σχέδιονH. schedion dTq. chidion el. chyd- a. tidion p. (pinacidion v)): inscriptiones [*](inscriptionis apD), propter quas vadimonium deseri possit[*](possit plv. -is ll); at cum intraveris, di deaeque, quam[*](inquam d) nihil in medio invenies! nostri graviores[*](grauiores ego. grossiores plJ. -ris deaMurb. crassiores v. de inendo cfr. Iind. XI(90). XXIX 132. XXV 53 cum II 135. XI 229. XXVII 105 med. XXXIV 131. XXXVI 65 extr. 178 (ubiB2ter)dist. va.B) Antiquitatium[*](antiquitatium d. -tum rv), Exemplorum Artiumque [*](artiumque quam va. H), facetissimi Lucubrationum[*](lucubrationum B(D). -nem ll.v(G)), puto[*](puto del.(B)H) quia[*](quia ll.Murb.plS. qui ait codd. recc. v. qui (Rhen.)G. ut qui ait B. ut qui H)Bibaculus[*](Bibaculus v(H). ut bac- eaMulb.plz. uiuac- dTqJ. Antias ciuis (Rhen.)G) erat[*](eram pv a. G) et vocabatur[*](uocabant p. -bar. va. G) paulo minus[*](paulo minus ll.H. -lo nimis B e codd. pantomimus v. Valerius primus (Rhen.)G) asserit[*](asserit ll.v (Brot.). serio H. astruitconi.Rhen.) Varro in satiris[*](satyri sui aMurb.)

suis Sesculixe[*](sesculixe D. -xem B e Nonio. sustulit ll.va. G) et Flextabula[*](flextabula. H. flexiab- eal. flaxiab- dq. flaxib- T. flexibiliap. -bula v. -las G) apud Graecos desiit[*](desit dea) nugari Diodorus et βιβλιοθήκης[*](bibliothecis aMurb. plva. B) historiam suam inscripsit. Apion quidem[*](quidam e aplva.B) grammaticus -hic quem Tiberius Caesar cymbalum mundi vocabat, cum[*](quum Bas. quom (Rhen.) D. qm (quoniam) ll.v)propriae[*](propriae S cum Durando. prae de Murb. pre Taq. publicae(i.e. p???.)plv. cfr. p. 2,4) famae tympanum potius videri posset[*](posse Ea)—immortalitate donari a se scripsit ad quos aliqua componebat. me non[*](ūo (pro nō) p) paenitet nullum[*](ullum TEal) festiviorem excogitasse titulum et, ne in totum videar Graecos insectari[*](imitari dT), ex illis mox[*](mox ll. (Rhen.) S. nos v.) velim intellegi pingendifingendique[*](pingendi fingendique G. pingique (...geque E) ll.v.) conditoribus, quos in libellis his invenies absoluta opera et illa quoque, quae mirando non satiamur, pendenti titulo inscripsisse, ut APELLES FACIEBAT aut POLYCLITUS, tamquam inchoata semper arte et inperfecta, ut contra iudiciorum varietates superesset artifici regressus ad veniam velut emendaturo quicquid desideraretur[*](desidereturEaMurb. G), si non esset interceptus. quare plenum verecundiae illud[*](id p. illud est R2lva.S(D)), quod[*](quod R2plv. quam r. om. T) omnia opera tamquam novissima inscripsere et[*](et om.pl) tamquam singulis[*](aliquid singulis plzv a. (Rhen.) G) fato[*](fato Rpl (Rhen.) G. -to sit zv. fati r) adempti[*](adempti dR a Murb. (Rhen.) G.-tu Ee. -tum plzv). tria non amplius, ut opinor, absolute [*](absolute quae plva. G. quae abs- z) traduntur inscripta ILLE FECIT, quae suis locis reddam. quo apparuit summam artis securitatem auctori placuisse, et ob id magna invidia fuere omnia ea.

Ego plane meis adici posse multa confiteor, nec his solis, sed et[*](et om.p) omnibus[*](an omnibus libris?) quos[*](quae lva. J) edidi, ut obiter[*](obiter Rv(S). ob id rH) caveam istos Homeromastigas (ita enim verius dixerim), quoniam audio et Stoicos et dialecticos Epicureosque[*](epicureosque l. -os quoque rv)[*](dist. Rhen.)—nam de grammaticis semper expectavi—parturire adversus libellos, quos de

grammatica edidi, et subinde abortus facere iam decem annis, cum celerius etiam elephanti pariant. ceu vero[*](ceu vero nesciam (RE?)B. ceu beronis (her- p) etiamdaMurb.pl. C. Tuberonis etiam v) nesciam adversus Theophrastum, hominem in[*](in om.p) eloquentia tantum, ut nomen divinum inde invenerit, scripsisse etiam feminam, et proverbium inde natum suspendio arborem eligendi[*](eligende(eleg- R1)R. -dum pz. -dam lva.( Rhen.)G).[*](Catonis quae exstant ed. Jordan p. 80.) non queo mihi temperare[*](temperari R) quo minus[*](qui minus a. quin Ez. quia (quin p) minus pl) ad hoc pertinentia ipsa censorii[*](censoris R1) Catonis verba ponam, ut appareat etiam Catoni de militari disciplina commentanti[*](comenanti R1. comminanti Eeal. concernenti p), qui sub Africano, immo vero et sub Hannibale didicisset militare et ne Africanum quidem ferre potuisset, qui imperator triumphum reportasset, paratos fuisse istos, qui obtrectatione alienae[*](aliene(-ine R1)R. -na EaMurb.lS. -nam p) scientiae famam sibi aucupantur: Quid enim? ait in eo[*](ait in eo (R?) BRhen. attineo d. atteneo Eal. -nto p. ad te in eo va. G) volumine, scio ego, quae scripta sunt si palam proferantur, multos[*](pro multos spat. vac. InR qui mutos R2) fore qui vitilitigent [*](uitilitigent Fabricius Camers ap.B. uitii lit- d. uitilegent R. ut eligant (-gat e)eaMurb.l. ita reprobent ut eligant pz. inuiti legant v), sed ii[*](hii da. hiR2Ep.om.R1) potissimum, qui verae laudis expertes[*](experti Eea) sunt. eorum ego orationes[*](rationes p) sivi[*](siui Jordan et D. sibi ll.S. sino v. ibi J) praeterfluere[*](praeterfluere R2supra scr. v(D).cfr. Cic. Tusc. V 33,96. praetereo d2plzS. om.R1. praeter r. praeterire O Rossbach). nec Plancus inlepide, cum diceretur Asinius Pollio orationes[*](orationis da) in eum parare, quae ab ipso aut libertis[*](libertis E. -ris rv) post mortem Planci ederentur, ne[*](ne Rv. non dT. nec r) respondere posset[*](posset Rv. -sse r. potuit p): cum mortuis non nisi larvas luctari. quo dicto sic repercussit illas, ut apud eruditos nihil impudentius iudicetur. ergo securi etiam contra vitilitigatores[*](uicilitigatores p. uitii (uicii a) lit- dEa. utelit-R), quos Cato eleganter ex vitiis et litigatoribus composuit—quid enim illi[*](illi d2cum ras.plv. om.R1. illud r) aliud quam[*](quam quod p) litigant aut litem quaerunt?—, exequemur reliqua propositi. quia occupationibus tuis publico bono parcendum erat, quid singulis contineretur[*](con- tine .. tur E. -neatur lva. Brot.) libris, huic epistulae subiunxi summaque cura, ne legendos[*](ne legendos codd. recc. Brot. nec leg- eapl. ne nec leg- d. negleg- R. ne perleg- v) eos haberes[*](habereEl.om.p), operam dedi. tu per hoc et aliis praestabis ne perlegant, sed, ut quisque desiderabit[*](desiderabit dTplz(Rhen.)S. -auit ReaMurb.-auerit v) aliquid, id tantum quaerat et sciat quo loco inveniat. hoc ante me fecit in litteris nostris Valerius Soranus[*](soranus R2lv. sola- r. om.p) in libris[*](libros R1a), quos ἐποπτίδων[*](epothiton p. epop..cumn R) inscripsit[*](inscripsit R2lv. scri- r.)