Res Rustica

Statim deinde perpetuus canaliculus humi de-pressus construatur, per quem quotidie mixti cum aqua cibi decurrant: sic enim pabulatur [*]()id genus avium. Gratissima est esca terrestris leguminis panicum et milium, necnon et hordeum: sed ubi copia est, etiam glans ac vinacea praebentur. Aquatilis autem cibi si sit facultas, datur cammarus, et [*](atque SAac. ) [*](apricitate ac: apricitatem SA. ) [*](quo edd.: qui codd. ) [*](fluvialibus SA: fluviaticis ac. ) [*](undique ac: undequi SA. ) [*](pabulatur Aac: ambulatur S. a Nelumbium speciosum, a plant of the lily kind which grows in the lakes and marshes of Egypt. )

Tempora concubitus eadem quae ceterae silvestres alites observant Martii, sequentisque mensis: per quos festucae [*]()surculique in vivariis [*]()passim spargendi sunt, ut colligere possint aves, quibus nidos construant. Sed antiquissimum est, cum quis nessotrophion constituere volet, ut praedictarum avium circa paludes, in quibus plerumque fetant, ova colligat, et cohortalibus gallinis subiciat. Sic enim excussi educatique pulli deponunt ingenia silvestria, clausique vivariis haud dubitanter progenerant. Nam si modo captas aves, quae consuevere libero [*]()victu, custodiae tradere velis, parere cunctantur in servitute. Sed de tutela nantium volucrum satis dictum est.

Verum opportune, dum meminimus aquatilium animalium, ad curam pervenimus piscium, quorum reditum quamvis alienissimum agricultoribus putem (quid enim tam contrarium est, quam terrenum fluido?), tamen non omittam: nam et harum studia rerum maiores nostri celebraverunt, adeo quidem, ut etiam dulcibus aquis marinos clauderent 4 pisces, atque eadem cura mugilem scarumque 5 nutrirent, qua nunc muraena et lupus educatur.

Magni enim aestimabat vetus illa Romuli et Numae rustica progenies, si urbanae vitae comparetur villatica, nulla parte copiarum defici. Quamobrem [*](festucae ac: fetu SA. ) [*](vivariis S: aviariis Aac. ) [*](consuevere libero om. SA. ) [*](dulcibus aquis marinos clauderent edd.: dulcibus aquibus a fluviatilis cludent SA: duabus aquis fluviales clauderent a: dulcibus aquis fluviales clauderent c. )

Mox istam curam sequens aetas abolevit, et lautitiae locupletum maria ipsa Neptunumque clauserunt, ut [*]()iam tum avorum [*]()memoria circumferretur Marcii Philippi velut urbanissimum, quod erat luxuriosi [*]()factum atque dictum. Nam is forte Casini cum apud hospitem cenaret, appositumque e vicino flumine lupum degustasset atque expuisset, improbum factum dicto prosecutus: Peream, inquit, nisi piscem putavi.

Hoc igitur periurium multorum subtiliorem fecit gulam, doctaque et erudita palata fastidire docuit fiuvialem lupum, nisi quem Tiberis adverso torrente defatigasset. Itaque Terentius Varro: Nullus est, inquit, hoc saeculo nebulo,[*]()ac minthon,[*]()qui non iam dicat, nihil sua interesse, utrum eiusmodi piscibus, an ranis frequens habeat vivarium.

Ac tamen iisdem temporibus, quibus hanc memorabat Varro luxuriem, maxime laudabatur severitas Catonis, qui nihilo minus et ipse tutor Luculli grandi aere [*](ut edd.: et ac: om. SA. ) [*](avorum ac: quorum SA. ) [*](luxuriosi scripsi: luxuriose SAa: luxuriosissime c. ) [*](nebulus ac: nebullus SA. ) [*](minthon ac: mintho SA. a The Lago di Piedi di Luco in Umbria. b The Lago Braeciano about 35 miles N.W. of Rome. c The Lago di Bolseno about 70 miles N.W. of Rome. d The Lago di Vico near Viturbo about 45 miles N.W. of Rome. )

Sed quoniam sic mores occalluere, non ut haec usitata, verum ut maxime laudabilia et honesta iudicarentur,nos quoque ne videamur tot seculorum seri castigatores, hunc etiam quaestum villaticum patrisfamilias demonstrabimus. Qui sive insulas,[*]()sive maritimos agros mercatus,[*]()propter exilitatem soli, quae plerumque litori vicina est, fructus terrae percipere non poterit,[*]()ex mari reditum constituat.

Huius autem rei quasi primordium est, naturam loci contemplari, quo piscinas facere constitueris. Non enim omnibus litoribus omne genus piscium haberi potest. Limosa regio planum educat piscem, velut soleam, rhombum, passerem. Eadem quoque maxime idonea est conchyliis:[*]()purpurarum muricibus, tum concharum ostreis,[*]()pectunculis,

balanis, vel sphondylis.[*]()At arenosi gurgites planos quidem non pessime,[*]()sed [*](sestertium Aac: sestertiis S. ) [*](defertur SA: deferantur ac. ) [*](insulas ac: in insula SA. ) [*](mercatus a: mercatur SA. ) [*](precipere non potuerit ac: percipuerit ut SA. ) [*](conchiliis ac: conciliis SA. ) [*](Warmington: muricibus et ostreis, purpurarumque tum concharum prior. edd. ) [*](pectunculi, balani vel sphondili codd. ) [*](pessime a: spessime S: spissime A: proxime c. a Scipio Africanus Minor. b P. Servilius Vatia. c According to Pliny, IX. § 168, Sergius Orata established the first oyster-beds at Baiae near Naples. )

Atque ut litorum sic et fretorum differentias nosse oportet, ne nos alienigenae pisces decipiant. Non enim omni mari potest omnis esse, ut helops, qui Pamphilio profundo nec alio pascitur: ut Atlantico faber, qui et generosissimis piscibus adnumeratur, in nostro Gadium municipio eumque prisca consuetudine [*]()zeum appellamus: ut scarus, qui totius Asiae Graeciaeque litoribus Sicilia tenus frequentissimus exit, nunquam in Ligusticum, nec per Gallias enavit ad Hibericum mare.

Itaque ne si capti quidem perferantur in nostra vivaria, diuturni queant possideri. Sola ex pretiosis piscibus muraena, quamvis Tartesii Carpathiique pelagi, quod est ultimum, vernacula,[*]()quovis hospes freto peregrinum mare sustinet. Sed iam de situ piscinarum dicendum est.

Stagnum censemus eximie optimum, quod sic positum est, ut insequens maris unda priorem submoveat, nec intra conseptum sinat remanere veterem. Namque id simillimum est pelago, quod agitatum ventis assidue renovatur, nec concalescere potest: quoniam gelidum ab imo fluctum revolvit in [*](consuetudine Aac: consuetudinem S. ) [*](vernacula c: vernaculo SAa. a Oblata melanurus. b Off the S. coast of Asia Minor. c Between Corsica and the Italian Riviera. d I.e. Gallia Cisalpina and Gallia Transalpina. e Between Spain and the Balearic Islands. )

Sed utcunque fabricatum est, si semper influente gurgite riget, habere [*]()debet specus iuxta solum, eorumque alios simplices, et rectos, quo secedant squamosi greges, alios in cochleam retortos, nec nimis spatiosos, in quibus muraenae delitescant; quamquam nonnullis commisceri eas cum alterius notae piscibus non placet: quia si rabie vexantur, quod huic generi velut canino solet accidere, saepissime persequuntur squamosos,