Res Rustica

Nec incredibilis debet in Amineis haec videri fecunditas.[*]()Nam quemadmodum Terentius Varro, et ante eum Marcus Cato posset [*]()adfirmare, sescenas [*]()urnas priscis cultoribus singula vinearum iugera fudisse, si fecunditas Amineis defuisset, quas plerumque solas antiqui noverant? Nisi si putamus ea quae nuper ac modo plane [*]()longinquis regionibus arcessita[*]()notitiae nostrae sunt tradita, Biturici generis aut Basilici vineta eos coluisse, cum vetustissimas quasque vineas adhuc existimemus Amineas.

Si quis ergo tales, quales paulo ante possedisse me rettuli, Amineas pluribus vindemiis exploratas notet, ut ex his malleolos feracissimos eligat, possit is pariter generosas vineas et uberes efficere. Nihil enim dubium est quin ipsa natura subolem matri similem esse voluerit. Unde etiam pastor ille in Bucolicis ait, Sic canibus catulos similes, sic matribus haedos Noram. [*]()

Unde sacrorum certaminum studiosi pernicissimarum quadrigarum [*]()semina diligenti observatione custodiunt, et spem futurarum victoriarum concipiunt propagata subole generosi armenti.Nos quoque [*](videri fecunditas SAacM: fecunditas videri vulgo. ) [*](posset SAac: possent vulgo. ) [*](sescenas scripsi (cf. III. 3. 2): sexenas M: sexcentenas a, edd.: septenas SAc. ) [*](plane edd.: palaeae S: paleae (-e ac) AacM. ) [*](accersita SAacM. ) [*](Noram om. SAac, vett. edd. ) [*](quadrigenarum SA: om. c. )

Ceterum cum fecunditas vitis comprobata est, celerrime insitionibus ad maximam numerum perducitur. Eius rei testimonium tu praecipue, Silvine,[*]()perhibere nobis potes, cum pulchre memineris, a me duo iugera vinearum intra tempus biennii ex una praecoque vite, quam in Ceretano [*]()tuo possides, insitione facta consummata.

Quemnam igitur existimas vitium numerum intra tantundem temporis interseri posse duorum iugerum malleolis, cum sint ipsa duo iugera unius vitis progenies? Quare si, ut dixi, laborem et curam velimus adhibere, facile praedicta ratione tam feraces Aminei generis vineas constituemus, quam Biturici aut Basilici: tantum rettulerit,[*]()ut in transferendis seminibus similem statum caeli locique et ipsius vitis habitum observemus; quoniam [*]()plerumque degenerat surculus, si aut situs agri aut aeris qualitas repugnat, aut etiam si ex arbore in iugum defertur.

Itaque de frigidis in frigida, de calidis in similia, de vineis [*]()in vineas transferemus. Magis tamen ex frigido statu stirps [*]()Aminea potest calidum sustinere, quam ex calido frigidum; quoniam cum omne vitis genus tum maxime praedictum [*](tarditas quam quemquam c. ) [*](Silvine SAacM: Publi Silvine edd. ) [*](cereno (ta suprascr. A) SA: cerretano ac. ) [*](rettulit A. ) [*](cum ac M, vett. edd. ) [*](vinetis SAacM. ) [*](stirpis ac: status stirpis SA. a By grafting scions of the proved vine on a large number of unproved stocks. )

Sed et qualitas soli plurimum iuvat, ut ex macro aut mediocri transducatur in melius. Nam quod adsuetum est pingui, nullo modo maciem terrae patitur, nisi saepius stercores. Atque haec de cura eligendi malleoli praecepimus; nunc illud proprie specialiter,[*]()ut non solum fecundissima [*]()vite, sed et vitis [*]()parte feracissima semina eligantur.

Feracissima autem semina sunt, non ut veteres auctores crediderunt,4 extrema pars eius,5 quod caput vitis appellant, id est, ultimum et productissimum flagellum; nam in eo quoque falluntur agricolae. Sed erroris est causa prima species et numerus uvarum, qui plerumque conspicitur 6 in 7 productissimo sarmento. Quae res nos decipere non 8 debet; id enim accidit non palmitis ingenita fertilitate, sed loci opportunitate, quia reliquas trunci partes umor omnis et alimentum quod a solo ministratur, transcurrit,

dum ad ultimum perveniat. Naturali enim spiritu omne alimentum virentis quasi quaedam anima per medullam trunci veluti siphonem,[*]()quam diabeten vocant mechanici, trahitur in summum; quo cum pervenerit,[*]()ibi consistit, atque consumitur. Unde etiam materiae vehementissimae reperiuntur aut [*](specialiter inclusit Gesn. veluti glossam: spectantur Ursinus. ) [*](ex ante fecundissima acM, et vulgo; om. SA, Sobel. ) [*](sed et vitis SAac, vett. edd., Sobel: sed e vitis M: sed etiam e vitis vulgo. ) [*](crediderunt SAac, Brusch.: tradiderunt M, plerique cett. edd. ) [*](est SAa: om. cM. ) [*](conficitur S. ) [*](in om. SA, deinde prudentissimo A. ) [*](non om. SAc. ) [*](per (om. SAacM, vett. edd.) siphonem vulgo: si fons SA, ad si fonnem corr. A. ) [*](pervenit SA1. )

in capite vitis aut in crure vicino radicibus. Sed et hae steriles,[*]()quae e duro citantur,[*]()ac duplici ex causa robustae [*]()sunt, quod a fetu vacant, quodque ex proximo terrae integro atque inlibato suco aluntur; et illae fertiles ac firmae, quia e tenero prorepunt, et quidquid, ut supra dixi, ad eas alimenti pervenit, individuum est. Mediae sunt macerrimae, quia transeunti t hinc parte aliqua interceptus,

illinc ad [*]()se tractus umor. Non debet igitur ultimum flagellum quasi fecundum observari, etiam si plurimum adferat, siquidem loci ubertate in fructum cogitur; sed id sarmentum quod media vite situm, nec importuna quidem parte deficit, ac numeroso fetu benignitatem suam ostendit. Hic surculus translatus rarius degenerat, quoniam ex deteriore statu meliorem sortitur; sive enim pastinato deponitur, sive trunco inseritur, largioribus satiatur [*]()

alimentis quam prius, cum esset in egeno. Itaque custodiemus ut e [*]()praedictis locis, quos umeros rustici vocant, semina legamus, ea tamen quae attulisse [*]()fructum antea [*]()animadverterimus.[*]()Nam si fetu vacua sint, quamvis laudabilem partem vitis nihil censemus ad feracitatem conferre malleolo. Quare vitiosissima est eorum agricolarum opinio, qui [*](stirpes cM, edd. ante Schn. ) [*](duro utantur (e om.) SA. ) [*](probate acM: probatae edd. ante Schn. ) [*](a c, edd: ante Schn.: in lineas etractus a. ) [*](largioribus satiatur om. SA. ) [*](e SA: a acM, All., Gesn.: ex Schn. ) [*](ea quae tamen tulisse (utilisse A) SA: ea om. cM, edd. ante Sehn.: tamen om. a. ) [*](antea om. SAaM. ) [*](animadvertemus SA. a Lit. "leg." )

Haec autem opinio, quae orta est ex inscientia [*]()seminum eligendorum, primum parum fecundas vineas, deinde etiam nimis steriles reddit. Quis enim omnino iam per tam longam seriem annorum agricolae malleolum legenti [*]()praecepit ea, quae paulo ante rettulimus? Immo quis non imprudentissimum quemque, et eum qui nihil aliud operis facere valeat, huic negotio delegat? Itaque ex hac consuetudine veniunt imprudentissimi ad rem maxime necessariam, deinde etiam infirmissimi; nam inutilissimus [*]()quisque, ut dixi, qui nullum alium laborem ferre queat, huic officio applicatur.

Is porro etiam si quam scientiam eligendi malleoli habet, eam propter infirmitatem dissimulat, ac superponit; et ut numerum, quem vilicus imperavit, explere possit, nihil curiose nihil religiose administrat. Unumque est ei propositum, peragere laboris sui pensum; cum tamen, ut et sciat, et quod sciat [*]()exsequatur, hoc solum praeceptum a magistris accipit,[*]()ne pampi- [*](quod SAac. ) [*](et SA, Sobel; om. acM, edd. ) [*](inscientia SAcM, vett. edd.: scientia a: inscitia vulgo. ) [*](agricolae m. legenti AcM, et vulgo: agricola m. legentibus Sa, Schn. ) [*](infirmissimi nam inutilissimus ScM: infirmissimam inultissimus a: ad rem infirmissimi om., deinde nam inutilissimus A: infirmissimi.Nam et inutilissimus Ald., Gesn.: in firmissimam inutilissimus vett. edd.: infirmissimus et inutilissimus Schn. 4 sciat ) [*](AacM: scit vulgo. ) [*](accipit SAac, vett. edd.: accepit M, Ald., Gesn.: acceperit Ursinus, Schn. )

Nos autem primo [*]()rationem secuti, nunc etiam longi temporis experimentum, non aliud semen eligimus, nec frugiferum esse ducimus nisi quod in parte genitali fructum attulerit. Nam illud quidem, quod loco sterili laetum robustumque sine fetu2processit,fallacemfecunditatis imaginem praefert,[*]()nec ullam generandi vim possidet.

Id procul dubio verum esse ratio nos admonet, si modo, ut in corporibus nostris propria sunt officia cuiusque membri, sic et frugiferarum [*]()stirpium partibus propria munia. Videmus hominibus inspiratam velut aurigam rectricemque membrorum animam, sensusque iniectos [*]()ad ea discernanda, quae tactu, quaeque naribus auribusque et oculis indagantur;[*]()pedes ad gressum compositos, bracchia ad complexum. Ac ne per omnes vices ministeriorum vagetur insolenter oratio, nihil aures agere valent quod est oculorum, nihil oculi quod [*]()aurium; nec generandi quidem data est facultas manibus aut plantis.

Sed quod hominibus ignotum voluit esse genitor universi,[*]()ventre protexit, ut divina praedita ratione rerum aeterna[*]()opifex, quasi quibusdam secretis corporis in arcano atque operto sacra illa spiritus [*](primo SAacM: primum vulgo. ) [*](fructu ac. ) [*](praebet a, vett. edd.: prebet M. ) [*](membris propria sunt officia et frugiferarum S: officia. Et frugiferarum (cuiusq. membri sic propria sunt officia suprascr.) A. ) [*](sensus in lectos SAa. ) [*](indignantur a. ) [*](oculorum, nihil oculi quod om. SA. ) [*](universis S, Sobel. ) [*]( aeterna SA, vett. edd., Sobel: eterna acM: aeternus vulgo. )

Hac lege pecudes ac virgulta progenuit; hac vitium genera figuravit, quibus eadem ipsa mater ac parens primum radices velut quaedam fundamenta iecit, ut iis quasi pedibus insisterent.[*]()Truncum deinde superposuit velut quandam staturam corporis et habitus; mox ramis diffudit quasi brachiis; tum caules et [*]()pampinos elicuit velut palmas, eorumque alios fructu donavit, alios fronde sola vestivit ad protegendos tutandosque partus.

Ex his igitur, ut supra diximus, si non ipsa membra genitalia conceptu atque fetu gravida sed tamquam tegmina et umbracula eorum, quae fructibus vidua sunt, legerimus, umbrae scilicet non vindemiae laboraverimus.[*]()Quid ergo est? Cur quamvis non sit e duro pampinus sed e tenero natus, si tamen orbus est, etiam in futurum quasi sterilis damnatur a nobis? Modo enim disputatio nostra colligebat unicuique corporis parti proprium esse attributum officium, quod scilicet ei convenit;

ut malleolo quoque, qui opportuno loco natus est, fecunditatis vis adsit, etiam si interim cesset a partu.