Res Rustica

Nec ego abnuerim hoc me instituisse argumentari; sed et illud maxime profiteor, palmitem quamvis frugifera parte enatum, si fructum non attulerit, ne vim quidem [*](primordii S, Sobel. ) [*](hanc edd.: hoc codd., Sobel. ) [*](macine A: imagine, et deinde specie S: imagine (specie) Sobel. ) [*](insisteret SAacM. ) [*](caules et om. SAa: et om. cM. ) [*](laboravimus Aa. a Cf. Cicero, Tusc. Disp. I. 18. 42, I. 20. 47. )

Itaque ut ad consuetudinem agricolarum revertar, eiusmodi surculos, qui nihil attulerint,[*]()spadones appellant; quod non facerent, nisi suspicarentur inhabiles frugibus. Quae et ipsa appellatio rationem mihi subiecit non eligendi malleolos quamvis probabili parte vitis enatos, si fructum non tulissent, quamquam et hos ipsos [*]()sciam non in totum sterilitate affectos. Nam confiteor pampinarios quoque, cum e duro processerint,[*]()tempore anni sequentis adquirere fecunditatem, et ideo in resecem summitti,

ut progenerare possit. Verum eiusmodi partum comperimus non tam ipsius resecis quam materni esse muneris. Nam quia inhaeret stirpi suae, quae est natura ferax, mixtus adhuc parentis elementis,[*]()et fecundis [*]()partus [*]()seminibus ac velut altricis uberibus eductus, paulatim fructum ferre condiscit. At quae citra naturae quandam pubertatem immatura [*](repugnant Aa: repugnet c. ) [*](omni SAa: omnium cM, edd. ) [*](sic codd., vett. edd.: quoque esse fetu vulgo. ) [*](tulerint SA. ) [*](ipsos om. AacM. ) [*](processerint acM, vett. edd. (cf. IV. 21. 3): e duroto cesserint (ceserint S) SA: prorepserint vulgo. ) [*](elementis SacM, vett. edd., Sobel: elimentis A: alimentis vulgo. ) [*](fecundis (foecundis vett. edd.) SAa, Sobel: foecundi cM, et vulgo. ) [*](partus SaM, et vulgo: pastus Ac, vett. edd., Sobel. )

Quare magnopere censeo in eligendis seminibus adhibere curam, ut e [*]()fructuosa parte [*]()vitis palmites legamus eos qui futuram fecunditatem iam dato [*]()fructu promittunt; nec tamen contenti simus singulis uvis, maximeque probemus eos [*]()qui numerosissimis fetibus conspiciuntur. An non [*]()opilionem laudabimus ex ea matre subolem propagantem, quae geminos enixa sit; et caprarium summittentem fetus earum pecudum, quae trigemino partu commendantur?Videlicet quia sperat [*]()parentum fecunditati responsuram.

Et nos sequemur in vitibus hanc ipsam rationem, tanto quidem magis quod compertum habemus naturali quadam malignitate desciscere interdum quamvis diligenter probata semina; idque nobis poeta velut surdis veritatis inculcet dicendo,[*]()Vidi lecta diu, et [*]()multo spectata labore Degenerare tamen, ni vis humana quotannis Maxima quaeque manu legeret.Sic omnia fatis In peius ruere, ac retro sublapsa referri. [*](uti acM, et vulgo ante Schn. ) [*](curam parte om. S. ) [*](toto cM, et vulgo ante Schn. ) [*](eos om. SAacM. ) [*](non om. SAac, vett. edd. ) [*](sic Pontedera, Schn.: speret SA: speret et a: semper et c: semper M: quasi semper sit cett. edd. ) [*](incolcet diligendo SA: indulget dicendo c. ) [*](Vidi lecta diu, et] videlicet adiuvet A. a Here a general term including any propagative portion of a plant, true seeds, cuttings, quicksets, layers, etc. (except buddings and grafts). )

Si modo longi temporis observatione comperimus, quod certe comperimus, eum malleolum, qui quattuor uvas tulerit, deputatum et in terram depositum, a fecunditate materna sic degenerare ut interdum singulis, non numquam etiam binis uvis minus adferat;

in quantum autem censemus defeeturos [*]()eos, qui binos aut fere singulos fetus in matre tulerint, cum etiam feracissimi translationem saepe reformident? [*]()Itaque huius rationis demonstratorem magis esse me quam inventorem, libenter profiteor, ne quis existimet fraudari maiores nostros laude merita. Nam id ipsum sensisse[*]()eos non dubium est, quamvis nullo alio scripto proditum, exceptis quos rettulimus numeros [*]()Vergili, et sic [*]()tamen ut de seminibus leguminum praecipiatur.

Cur enim aut e duro natam virgam, aut etiam ex fecundo malleolo, quem ipsi probassent, decisam sagittam repudiabant, si nihil interesse ducebant ex quo loco semina legerentur? Num [*]()quia vim fecunditatis certis quasi membris inesse non dubitabant, idcirco pampinarium et sagittam velut inutiles ad deponendum prudentissime damnaverunt? Quod si ita est, nihil dubium est multo [*](agricolatione spatione SA: in totam agricolationis rationem ii/, et vulgo ante Schn.: in tota agricolationis satione Sobel. ) [*](despecturos SAc, vett. edd. ) [*](formident SAa, vett. edd. ) [*](censuisse M, Ald., Gesn. ) [*](numeros S, Schn.: numeris A: metris acM: quae r. metris plerique edd. ) [*](hic ac, edd. ante Schn. ) [*](Nunc SAcM, Ald., Gesn. )

qui frugifero loco natus fructum non attulisset. Nam si sagittam, id est superiorem partem malleoli, vituperandam censebant, cum esset eadem pars surculi frugiferi, quanto magis vel ex optima [*]()vitis parte natum flagellum, si est sterile, improbatum ab his ratio ipsa declarat? Nisi tamen, quod est absurdum, crediderunt eum [*]()translatum et abscissum a sua stirpe, destitutumque materno alimento, frugiferum, qui in [*]()ipsa matre nequam fuisset.[*]()Atque haec et forsitan pluribus dicta sint [*]()quam exigebat ratio veritatis; minus tamen multis quam postulabat prave detorta et inveterata opinio rusticorum.

Nunc ad reliquum ordinem propositae disputationis redeo. Sequitur hanc eligendi malleoli curam pastinationis officium, si tamen ante de qualitate soli constiterit. Nam eam quoque plurimum et bonitati et largitati frugum conferre, nihil dubium est. Ac prius quam ipsum solum 6 perspiciamus, illud antiquissimum censemus, rudem potius eligendum agrum, si sit facultas, quam ubi fuerit seges aut arbustum.

Nam de vinetis quae longo situ exoleverunt, inter omnes auctores constitit pessima esse si [*](opima cM. ) [*](eum aM, Sobel: cum c, vett. edd.: eam SA: id vulgo. ) [*](qui in scripsi: quia in Sobel: frugifero quin SAac vett. edd.: frugiferoq; in M: frugiferum, quod in vulgo. ) [*](fuisse SAacM, Sobel. ) [*](sint SA: sunt acM, et vulgo. ) [*](solum om. Aac, et omnes ante Schn. a This special preparation of the ground, called pastinatio, consisted of deep digging or trenching. Ground so prepared was called pastinatum, pastinatio or pastinum. Palladius (II. 10. 1), like Columella below (Chap. 13), speaks of three kinds of trenching: complete trenching of the ground, )

Quam ob causam silvestris ager praecipue est eligendus, qui etiam si frutectis aut arboribus obsessus est, facile extricatur, quod suapte natura quaecumque gignuntur, non penitus nec in profundum radices agunt, sed per summam [*]()terrae dispergunt atque deducunt; quibus ferro recisis atque exstirpatis, parum [*]()quod superest inferioris soli rastris licet effodere et in fermentum congerere atque componere. Si tamen rudis terra non sit, proximum [*]()est vacuum arboribus arvum. Si nec hoc est, rarissimum arbustum vel olivetum, melius tamen vetus olivetum [*]()

quod non fuerit maritum, vineis destinatum Ultima est, ut dixi, conditio restibilis vineae. Nam si necessitas facere cogit, prius quidquid est residuae vitis exstirpari debet; deinde totum solum sicco [*]()fimo, aut si id non sit, alterius generis quam recentissimo stercorari, atque ita converti, et diligentissime refossae [*]()omnes radices in summum regeri atque comburi; tum [*]()rursus vel stercore vetusto, quia non gignit herbas, vel de vepribus egesta humo pasti-

natum large contegi. At ubi pura novalia et ab [*](plurimis SAc: pluribus aM, edd. ) [*](torreat SA. ) [*](summam Aac, vett. edd.: summa SM: summum vulgo. ) [*](parum M, edd. vulgo: purum SAac, Schn. ) [*](componere: si tamen rudis terra non sit. proximum Schn. ) [*](melius olivetum (in marg. M) om. a, Ald., Gesn. ) [*](sicco om. SAa. ) [*](refossae Schn.: refossas SAacM, et vulgo. ) [*](tum acM, vett. edd.: tunc vulgo: comburitur (tum om.) SA. )

Igitur si non retorrida nec scabra, sed levia et nitida, et prolixa fecundaque viderimus, eam intellegemus[*]()esse terram surcularem. Sed hoc in totum ad [*]()illud, quod vineis praecipue est idoneum, proprie considerandum, ut prius rettuli, si facilis est humus et modice resoluta, quam diximus [*]()pullam vocitari; nec quia sola ea, sed quia sit habilis maxime vinetis.

Quis enim vel mediocris agricola nesciat etiam durissimum tofum vel carbunculum, simulatque sit confractus [*]()et in summo regestus, [*]()tempestatibus et gelu nec minus aestivis putrescere caloribus ac resolvi; eumque [*]()pulcherrime radices vitium per aestatem refrigerare, sucumque retinere; quae res alendo surculo sunt accommodatissimae? Simili quoque de causa probari solutam glaream calculosumque agrum et mobilem lapidem? si tamen haec pingui glebae permixta sunt, nam eadem ieiuna maxime culpantur.Est autem,

ut [*](intelligemus M, et vulgo: intellegimus SA: intelligimus ac. ) [*](totum ad illud SAacM, et vulgo: totum: at illud Schn. ) [*](dicimus SAac, vett. edd. ) [*](simulatque sit confractus scripsi: simulatque situm confractum SA: simul atque si sint confracti ac, vett. edd.: simulatque sunt confracti M, Ald., Gesn., Schn. ) [*](summus regestus SA: summo regesti acM, et vulgo. ) [*]( eumque SAacM, vett. edd.: eosque Ald., Gesn., Schn. )

Cretosa humus utilis habetur viti: nam per se ipsa creta, qua utuntur figuli, quamque nonnulli argillam vocant, inimicissima est; nec minus ieiunus sabulo, et quidquid, ut ait Iulius Atticus, retorridum surculum facit, id autem solum vel uliginosum est vel salsum, amarum [*]()etiam, vel siticulosum et peraridum. Nigrum tamen et rutilum sabulonem, qui sit vividae [*]()terrae permixtus, probaverunt antiqui; nam carbunculosum agrum, nisi stercore adiuves, macres vineas efficere dixerunt.

Gravis est rubrica, ut idem Atticus ait, et ad comprehendendum radicibus iniqua. Sed alit eadem vitem, cum tenuit, verum est in opere difficilior, quod neque umentem fodere possis, quod sit glutinosissima, nec nimium siccam, quia ultra modum praedura.

Sed ne nunc per infinitas terreni species evagemur, non intempestive commemorabimus6 Iuli Graecini conscriptam velut formulam, ad quam posita est aestimatio terrae 7 vinealis.Idem enim [*](cum SAacM. ) [*](patiatur SAa, vett. edd. ) [*](reciperent SAacM. ) [*](vel salsum vel amarum acM, Gesn.; deinde etiam om. c. ) [*](vividae SA, Schn.: humide acM, et humidae vulgo. ) [*](commemoravimus SAa: connumeravimus c. ) [*](aestimatio terrae scripsi: estimatio (pr. est om.) referre terrae S: imitatio referre (refferre A) terre Aac: mutatio fere terre M: limitatio terrae Ald., Gesti., et Schn., qui ad quam )