De Divinatione

Cotem autem illam et novaculam defossam in comitio supraque inpositum puteal accepimus. Negemus omnia, comburamus annales, ficta haec esse dicamus, quidvis denique potius

Iis igitur adsentior, qui duo genera divinationum esse dixerunt, unum, quod particeps esset artis, alterum, quod arte careret. Est enim ars in iis, qui novas res coniectura persequuntur, veteres observatione didicerunt. Carent autem arte ii, qui non ratione aut coniectura observatis ac notatis signis, sed concitatione quadam animi aut soluto liberoque motu futura praesentiunt, quod et somniantibus saepe contingit et non numquam vaticinantibus per furorem, ut Bacis Boeotius, ut Epimenides Cres, ut Sibylla Erythraea. Cuius generis oracla etiam habenda sunt, non ea, quae aequatis sortibus ducuntur, sed illa, quae instinctu divino adflatuque funduntur; etsi ipsa sors contemnenda non est, si et auctoritatem habet vetustatis, ut eae sunt sortes, quas e terra editas accepimus; quae tamen ductae ut in rem apte cadant, fieri credo posse divinitus. Quorum omnium interpretes, ut grammatici poe+tarum, proxime ad eorum, quos interpretantur, divinationem videntur accedere.

Quae est igitur ista calliditas res vetustate robustas calumniando velle pervertere? Non reperio causam. Latet fortasse obscuritate involuta naturae; non enim me deus ista scire, sed his tantum modo uti voluit. Utar igitur nec adducar aut in extis totam Etruriam delirare aut eandem gentem in fulgoribus errare aut fallaciter portenta interpretari, cum terrae saepe fremitus, saepe

Quid? qui inridetur, partus hic mulae nonne, quia fetus extitit in sterilitate naturae, praedictus est ab haruspicibus incredibilis partus malorum? Quid? Ti. Gracchus P. F., qui bis consul et censor fuit, idemque et summus augur et vir sapiens civisque praestans, nonne, ut C. Gracchus, filius eius, scriptum reliquit, duobus anguibus domi conprehensis haruspices convocavit? qui cum respondissent, si marem emisisset, uxori brevi tempore esse moriendum, si feminam, ipsi, aequius esse censuit se maturam oppetere mortem quam P. Africani filiam adulescentem; feminam emisit, ipse paucis post diebus est mortuus. Inrideamus haruspices, vanos, futtiles esse dicamus, quorumque disciplinam et sapientissimus vir et eventus ac res conprobavit, contemnamus, condemnemus etiam Babylonem et eos, qui e Caucaso caeli signa servantes numeris et modis stellarum cursus persequuntur, condemnemus, inquam, hos aut stultitiae aut vanitatis aut inpudentiae, qui quadringenta septuaginta milia annorum, ut ipsi dicunt, monumentis conprehensa continent, et mentiri iudicemus nec, saeculorum reliquorum iudicium quod de ipsis futurum sit, pertimescere.

Age, barbari vani atque fallaces; num etiam Graiorum historia mentita est? Quae Croeso Pythius Apollo, ut de naturali divinatione dicam, quae Atheniensibus, quae Lacedaemoniis, quae Tegeatis, quae Argivis, quae Corinthiis responderit, quis ignorat? Collegit innumerabilia oracula Chrysippus nec ullum sine locuplete auctore atque teste; quae, quia nota tibi sunt, relinquo; defendo unum hoc: Numquam illud oraclum Delphis tam celebre et tam clarum fuisset neque tantis donis refertum omnium populorum atque regum, nisi omnis aetas oraclorum illorum veritatem esset experta.

Idem iam diu non facit. Ut igitur nunc in minore gloria est, quia minus oraculorum veritas excellit, sic

Sed omittamus oracula; veniamus ad somnia. De quibus disputans Chrysippus multis et minutis somniis colligendis facit idem, quod Antipater ea conquirens, quae Antiphontis interpretatione explicata declarant illa quidem acumen interpretis, sed exemplis grandioribus decuit uti. Dionysii mater, eius qui Syracosiorum tyrannus fuit, ut scriptum apud Philistum est, et doctum hominem et diligentem et aequalem temporum illorum, cum praegnans hunc ipsum Dionysium alvo contineret, somniavit se peperisse Satyriscum. Huic interpretes portentorum, qui Galeotae tum in Sicilia nominabantur, responderunt, ut ait Philistus, eum, quem illa peperisset, clarissimum Graeciae diuturna cum fortuna fore.

Num te ad fabulas revoco vel nostrorum vel Graecorum poe+tarum? Narrat enim et apud Ennium Vestalis illa:

1. Eccita cum tremulis anus attulit artubus lumen,
2. Talia tum memorat lacrimans exterrita somno:
3. “Eurydica prognata, pater quam noster amavit,
4. Vires vitaque corpus meum nunc deserit omne.
5. Nam me visus homo pulcher per amoena salicta
6. Et ripas raptare locosque novos; ita sola
7. Postilla, germana soror, errare videbar
8. Tardaque vestigare et quaerere te neque posse
   p.161
9. Corde capessere; semita nulla pedem stabilibat.

1. Exin compellare pater me voce videtur
2. His verbis: "O gnata, tibi sunt ante gerendae
3. Aerumnae, post ex fluvio fortuna resistet."
4. Haec ecfatus pater, germana, repente recessit
5. Nec sese dedit in conspectum corde cupitus,
6. Quamquam multa manus ad caeli caerula templa
7. Tendebam lacrumans et blanda voce vocabam.
8. Vix aegro tum corde meo me somnus reliquit.”

Haec, etiamsi ficta sunt a poe+ta, non absunt tamen a consuetudine somniorum. Sit sane etiam illud commenticium, quo Priamus est conturbatus, quia

1. . máter gravida párere ex se ardentém facem
2. Visást in somnis Hécuba; quo factó pater
3. Rex ípse Priamus sómnio mentís metu
4. Percúlsus curis súmptus suspirántibus
5. Exsácrificabat hóstiis balántibus.
6. Tum cóniecturam póstulat pacém petens,
7. Ut se édoceret, óbsecrans Apóllinem,
8. Quo sése vertant tántae sortes sómnium.
9. Ibi éx oraclo vóce divina édidit
10. Apóllo, puerum, prímus Priamo quí foret
11. Postílla natus, témperaret tóllere;
12. Eum ésse exitium Tróiae, pestem Pérgamo.

Sint haec, ut dixi, somnia fabularum, hisque adiungatur etiam Aeneae somnium, quod in nostri Fabii Pictoris Graecis annalibus eius modi est, ut omnia, quae ab Aenea gesta sunt quaeque illi acciderunt, ea fuerint, quae ei secundum quietem visa sunt.

Sed propiora videamus. Cuiusnam modi est Superbi Tarquinii somnium, de quo in Bruto Accii loquitur ipse?

1. Quoniám quieti córpus nocturno ínpetu
2. Dedí sopore plácans artus lánguidos,
3. Visúst in somnis pástor ad me appéllere
   p.162
4. Pecús lanigerum exímia puchritúdine;
5. Duós consanguineos árietes inde éligi
6. Praeclárioremque álterum immoláre me;
7. Deinde eíus germanum córnibus conítier,
8. In me árietare, eoque íctu me ad casúm dari;
9. Exín prostratum térra, graviter saúcium,
10. Resupínum in caelo cóntueri máximum ac
11. Mirifícum facinus: déxtrorsum orbem flámmeum
12. Radiátum solis líquier cursú novo.

1. Réx, quae in vita usúrpant homines, cógitant, curánt, vident,
2. Quaéque agunt vigilántes agitantque, éa, cui in somno áccidunt,
3. Mínus mirandum est; dí rem tantam haud témere inproviso ófferunt.
4. Próin vide ne, quém tu esse hebetem députes aeque ác pecus,
5. Ís sapientiá munitum péctus egregié gerat
6. Téque regno expéllat; nam id, quod dé sole ostentúmst tibi,
7. Pópulo commutátionem rérum portendít fore
8. Pérpropinquam. Haec béne verruncent pópulo. Nam quod ad déxteram
9. Cépit cursum ab laéva signum praépotens, pulchérrume
10. Aúguratum est rém Romanam públicam summám fore.

Matrem Phalaridis scribit Ponticus Heraclides, doctus vir, auditor et discipulus Platonis, visam esse videre in somnis simulacra deorum, quae ipsa domi consecravisset; ex iis Mercurium e patera, quam dextera manu teneret, sanguinem visum esse fundere; qui cum terram attigisset, refervescere videretur sic, ut tota domus sanguine

Est profecto quiddam etiam in barbaris gentibus praesentiens atque divinans, siquidem ad mortem proficiscens Callanus Indus, cum inscenderet in rogum ardentem,

O praeclarum discessum

e vita, cum, ut Herculi contigit, mortali corpore cremato in lucem animus excesserit!

Optime

propediem te videbo

Redeamus ad somnia. Hannibalem Coelius scribit, cum columnam auream, quae esset in fano Iunonis Laciniae, auferre vellet dubitaretque, utrum ea solida esset an extrinsecus inaurata, perterebravisse, cumque solidam invenisset, statuisse tollere; ei secundum quietem visam esse Iunonem praedicere, ne id faceret, minarique, si fecisset, se curaturam, ut eum quoque oculum, quo bene videret, amitteret, idque ab homine acuto non esse neglectum; itaque ex eo auro, quod exterebratum esset, buculam curasse faciendam et eam in summa columna conlocavisse.

Hoc item in Sileni, quem Coelius sequitur, Graeca historia est (is autem

Apud Agathoclem scriptum in historia est Hamilcarem Karthaginiensem, cum oppugnaret Syracusas, visum esse audire vocem, se postridie cenaturum Syracusis; cum autem is dies inluxisset, magnam seditionem in castris eius inter Poenos et Siculos milites esse factam; quod cum sensissent Syracusani, inproviso eos in castra inrupisse, Hamilcaremque ab iis vivum esse sublatum. Ita res somnium conprobavit. Plena exemplorum est historia, tum referta vita communis.

At vero P. Decius ille Q. F., qui primus e Deciis consul fuit, cum esset tribunus militum M. Valerio A. Cornelio consulibus a Samnitibusque premeretur noster exercitus, cum pericula proeliorum iniret audacius monereturque, ut cautior esset, dixit, quod extat in annalibus, se sibi in somnis visum esse, cum in mediis hostibus versaretur, occidere cum maxuma gloria. Et tum quidem incolumis exercitum obsidione liberavit; post triennium autem, cum consul esset, devovit se et in aciem Latinorum inrupit armatus. Quo eius facto superati sunt et deleti Latini. Cuius mors ita gloriosa fuit, ut eandem concupisceret filius.

Sed veniamus nunc, si placet, ad somnia philosophorum.

Est apud Platonem Socrates, cum esset in custodia publica, dicens Critoni, suo familiari, sibi post tertium diem esse moriendum; vidisse se in somnis pulchritudine eximia feminam, quae se nomine appellans diceret Homericum quendam eius modi versum:

1. Tertia te Phthiae tempestas laeta locabit.