De Divinatione

Mirari licet, quae sint animadversa a medicis herbarum genera, quae radicum ad morsus bestiarum, ad oculorum morbos, ad vulnera, quorum vim atque naturam ratio numquam explicavit, utilitate et ars est et inventor probatus. Age ea, quae quamquam ex alio genere sunt, tamen divinationi sunt similiora, videamus:

1. Atque etiam ventos praemonstrat saepe futuros
2. Inflatum mare, cum subito penitusque tumescit,
3. Saxaque cana salis niveo spumata liquore
4. Tristificas certant Neptuno reddere voces,
5. Aut densus stridor cum celso e vertice montis
6. Ortus adaugescit scopulorum saepe repulsus.

Illa vero cur eveniant, quis probabiliter dixerit?

1. Cana fulix itidem fugiens e gurgite ponti
2. Nuntiat horribilis clamans instare procellas
3. Haud modicos tremulo fundens e gutture cantus.
   p.150
4. Saepe etiam pertriste canit de pectore carmen
5. Et matutinis acredula vocibus instat,
6. Vocibus instat et adsiduas iacit ore querellas,
7. Cum primum gelidos rores aurora remittit.
8. Fuscaque non numquam cursans per litora cornix
9. Demersit caput et fluctum cervice recepit.

Videmus haec signa numquam fere mentientia nec tamen, cur ita fiat, videmus.

1. Vos quoque signa videtis, aquai dulcis alumnae,
2. Cum clamore paratis inanis fundere voces
3. Absurdoque sono fontis et stagna cietis.

1. Mollipedesque boves spectantes lumina caeli
2. Naribus umiferum duxere ex ae+re sucum.

1. Iam vero semper viridis semperque gravata
2. Lentiscus triplici solita grandescere fetu
3. Ter fruges fundens tria tempora monstrat arandi.

hoc sum contentus, quod, etiamsi, cur quidque fiat, ignorem, quid fiat, intellego. Pro omni igitur divinatione idem, quod pro rebus iis, quas commemoravi, respondebo. Quid scammoneae radix ad purgandum, quid aristolochia ad morsus serpentium possit, quae nomen ex inventore repperit, rem ipsam inventor ex somnio, video, quod satis est; cur possit, nescio. Sic ventorum et imbrium signa, quae dixi,

Sed quo potius utar aut auctore aut teste quam te? cuius edidici etiam versus, et lubenter quidem, quos in secundo de consulatu Urania Musa pronuntiat:

1. Principio aetherio flammatus Iuppiter igni
2. Vertitur et totum conlustrat lumine mundum
3. Menteque divina caelum terrasque petessit,
4. Quae penitus sensus hominum vitasque retentat
5. Aetheris aeterni saepta atque inclusa cavernis.
6. Et, si stellarum motus cursusque vagantis
7. Nosse velis, quae sint signorum in sede locatae,
8. Quae verbo et falsis Graiorum vocibus erant,
9. Re vera certo lapsu spatioque feruntur,
10. Omnia iam cernes divina mente notata.

1. Nam primum astrorum volucris te consule motus
2. Concursusque gravis stellarum ardore micantis
3. Tu quoque, cum tumulos Albano in monte nivalis
4. Lustrasti et laeto mactasti lacte Latinas,
5. Vidisti et claro tremulos ardore cometas,
   p.152
6. Multaque misceri nocturna strage putasti,
7. Quod ferme dirum in tempus cecidere Latinae,
8. Cum claram speciem concreto lumine luna
9. Abdidit et subito stellanti nocte perempta est.
10. Quid vero Phoebi fax, tristis nuntia belli,
11. Quae magnum ad columen flammato ardore volabat,
12. Praecipitis caeli partis obitusque petessens?
13. Aut cum terribili perculsus fulmine civis
14. Luce serenanti vitalia lumina liquit?
15. Aut cum se gravido tremefecit corpore tellus?
16. Iam vero variae nocturno tempore visae
17. Terribiles formae bellum motusque monebant,
18. Multaque per terras vates oracla furenti
19. Pectore fundebant tristis minitantia casus,

1. Atque ea, quae lapsu tandem cecidere vetusto,
2. Haec fore perpetuis signis clarisque frequentans
3. Ipse deum genitor caelo terrisque canebat.
4. Nunc ea, Torquato quae quondam et consule Cotta
5. Lydius ediderat Tyrrhenae gentis haruspex,
6. Omnia fixa tuus glomerans determinat annus.
7. Nam pater altitonans stellanti nixus Olympo
8. Ipse suos quondam tumulos ac templa petivit
9. Et Capitolinis iniecit sedibus ignis.
10. Tum species ex aere vetus venerataque Nattae
11. Concidit, elapsaeque vetusto numine leges,
12. Et divom simulacra peremit fulminis ardor.

1. Hic silvestris erat Romani nominis altrix,
2. Martia, quae parvos Mavortis semine natos
3. Uberibus gravidis vitali rore rigabat;
4. Quae tum cum pueris flammato fulminis ictu
5. Concidit atque avolsa pedum vestigia liquit.
   p.153
6. Tum quis non artis scripta ac monumenta volutans
7. Voces tristificas chartis promebat Etruscis?
8. Omnes civilem generosa a stirpe profectam
9. Vitare ingentem cladem pestemque monebant
10. Vel legum exitium constanti voce ferebant
11. Templa deumque adeo flammis urbemque iubebant
12. Eripere et stragem horribilem caedemque vereri;
13. Atque haec fixa gravi fato ac fundata teneri,
14. Ni prius excelsum ad columen formata decore
15. Sancta Iovis species claros spectaret in ortus.
16. Tum fore ut occultos populus sanctusque senatus
17. Cernere conatus posset, si solis ad ortum
18. Conversa inde patrum sedes populique videret.

1. Haec tardata diu species multumque morata
2. Consule te tandem celsa est in sede locata,
3. Atque una fixi ac signati temporis hora
4. Iuppiter excelsa clarabat sceptra columna,
5. Et clades patriae flamma ferroque parata
6. Vocibus Allobrogum patribus populoque patebat.
7. Rite igitur veteres, quorum monumenta tenetis,
8. Qui populos urbisque modo ac virtute regebant,
9. Rite etiam vestri, quorum pietasque fidesque
10. Praestitit et longe vicit sapientia cunctos,
11. Praecipue coluere vigenti numine divos.
12. Haec adeo penitus cura videre sagaci,
13. Otia qui studiis laeti tenuere decoris,

1. Inque Academia umbrifera nitidoque Lyceo
2. Fuderunt claras fecundi pectoris artis.
3. E quibus ereptum primo iam a flore iuventae
   p.154
4. Te patria in media virtutum mole locavit.
5. Tu tamen anxiferas curas requiete relaxans,
6. Quod patriae vacat, id studiis nobisque sacrasti.

Tu igitur animum poteris inducere contra ea, quae a me disputantur de divinatione, dicere, qui et gesseris ea, quae gessisti, et ea, quae pronuntiavi, accuratissume scripseris?

Quid? quaeris, Carneades, cur haec ita fiant aut qua arte perspici possint? Nescire me fateor, evenire autem te ipsum dico videre. Casu, inquis. Itane vero? quicquam potest casu esse factum, quod omnes habet in se numeros veritatis? Quattuor tali iacti casu Venerium efficiunt; num etiam centum Venerios, si quadringentos talos ieceris, casu futuros putas? Aspersa temere pigmenta in tabula oris liniamenta efficere possunt; num etiam Veneris Coae pulchritudinem effici posse aspersione fortuita putas? Sus rostro si humi A litteram inpresserit, num propterea suspicari poteris Andromacham Ennii ab ea posse describi? Fingebat Carneades in Chiorum lapicidinis saxo diffisso caput extitisse Panisci; credo, aliquam non dissimilem figuram, sed certe non talem, ut eam factam a Scopa diceres. Sic enim se profecto res habet, ut numquam perfecte veritatem casus imitetur.

At non numquam ea, quae praedicta sunt, minus eveniunt. Quae tandem id ars non habet? earum dico artium, quae coniectura continentur et sunt opinabiles. An medicina ars non putanda est? quam tamen multa fallunt. Quid? gubernatores nonne falluntur? An Achivorum exercitus et tot navium rectores non ita profecti sunt ab Ilio, ut

profectione laeti piscium lasciviam intuerentur

nec tuendi satietas capere posset?

1. Ínterea prope iam óccidente sóle inhorrescít mare,
2. Ténebrae conduplicántur noctisque ét nimbum occaecát nigror.
   p.155

Ea fallit fortasse non numquam, sed tamen ad veritatem saepissime derigit; est enim ab omni aeternitate repetita, in qua cum paene innumerabiliter res eodem modo evenirent isdem signis antegressis, ars est effecta eadem saepe animadvertendo ac notando.

Auspicia vero vestra quam constant! quae quidem nunc a Romanis auguribus ignorantur (bona hoc tua venia dixerim), a Cilicibus, Pamphyliis, Pisidis, Lyciis tenentur.

Nam quid ego hospitem nostrum, clarissumum atque optumum virum, Deiotarum regem, commemorem? qui nihil umquam nisi auspicato gerit. Qui cum ex itinere quodam proposito et constituto revertisset aquilae admonitus volatu, conclave illud, ubi erat mansurus, si ire perrexisset, proxima nocte corruit.

Itaque, ut ex ipso audiebam, persaepe revertit ex itinere, cum iam progressus esset multorum dierum viam. Cuius quidem hoc praeclarissimum est, quod, posteaquam a Caesare tetrarchia et regno pecuniaque multatus est, negat se tamen eorum auspiciorum, quae sibi ad Pompeium proficiscenti secunda evenerint, paenitere; senatus enim auctoritatem et populi Romani libertatem atque imperii dignitatem suis armis esse defensam, sibique eas aves, quibus auctoribus officium et fidem secutus esset, bene consuluisse; antiquiorem enim sibi fuisse possessionibus suis gloriam. Ille mihi videtur igitur vere augurari. Nam nostri quidem magistratus auspiciis utuntur coactis; necesse est enim offa obiecta cadere frustum ex pulli

quod autem scriptum habetis †aut tripudium fieri, si ex ea quid in solidum ceciderit, hoc quoque, quod dixi, coactum tripudium solistimum dicitis. Itaque multa auguria, multa auspicia, quod Cato ille sapiens queritur, neglegentia collegii amissa plane et deserta sunt.

Nihil fere quondam maioris rei nisi auspicato ne privatim quidem gerebatur, quod etiam nunc nuptiarum auspices declarant, qui re omissa nomen tantum tenent. Nam ut nunc extis (quamquam id ipsum aliquanto minus quam olim), sic tum avibus magnae res inpetriri solebant. Itaque, sinistra dum non exquirimus, in dira et in vitiosa incurrimus.

Ut P. Claudius, Appii Caeci filius, eiusque collega L. Iunius classis maxumas perdiderunt, cum vitio navigassent. Quod eodem modo evenit Agamemnoni; qui, cum Achivi coepissent

1. . inter se strépere aperteque ártem obterere extíspicum,
2. Sólvere imperát secundo rúmore adversáque avi.

Non igitur obnuntiatio Ateii causam finxit calamitatis, sed signo obiecto monuit

Quid? lituus iste vester, quod clarissumum est insigne auguratus, unde vobis est traditus? Nempe eo Romulus regiones direxit tum, cum urbem condidit. Qui quidem Romuli lituus, id est incurvum et leviter a summo inflexum bacillum, quod ab eius litui, quo canitur, similitudine nomen invenit, cum situs esset in curia Saliorum, quae est in Palatio, eaque deflagravisset, inventus est integer.

Quid? multis annis post Romulum Prisco regnante Tarquinio quis veterum scriptorum non loquitur, quae sit ab Atto Navio per lituum regionum facta discriptio? Qui cum propter paupertatem sues puer pasceret, una ex iis amissa vovisse dicitur, si recuperasset, uvam se deo daturum, quae maxima esset in vinea; itaque sue inventa ad meridiem spectans in vinea media dicitur constitisse, cumque in quattuor partis vineam divisisset trisque partis aves abdixissent, quarta parte, quae erat reliqua, in regiones distributa mirabili magnitudine uvam, ut scriptum videmus, invenit. Qua re celebrata cum vicini omnes ad eum de rebus suis referrent, erat in magno nomine et gloria.

Ex quo factum est, ut eum ad se rex Priscus arcesseret. Cuius cum temptaret scientiam auguratus, dixit ei cogitare se quiddam; id possetne fieri, consuluit. Ille augurio acto posse respondit. Tarquinius autem dixit se cogitasse cotem novacula posse praecidi. Tum Attum iussisse experiri. Ita cotem in comitium allatam inspectante et rege et populo novacula esse discissam. Ex eo evenit, ut et Tarquinius augure Atto Navio uteretur et populus de suis rebus ad eum referret.