Tusculanae Disputationes

Sed adhibeat oratio modum et redeat illuc, unde deflexit. dabit, inquam,[*](dabit, dabit, inquam edd. vett. ) se in tormenta vita beata nec iustitiam temperantiam in primisque fortitudinem, magnitudinem animi, patientiam[*](patientia GRVH) prosecuta, cum tortoris os viderit, consistet virtutibusque omnibus sine ullo animi terrore ad cruciatum profectis resistet extra[*](extra (fuit et) R)

itaque eam tergiversari non sinent[*](sinent sVrec Non. sinenti) secumque rapient,[*](itaque...6 rapienti Non.41,26 ) ad quemcumque ipsae[*](ipse X) dolorem cruciatumque ducentur. sapientis est enim proprium nihil quod paenitere possit[*](possit add. G2 ) facere, nihil invitum, splendide constanter graviter[*](graviter cnstanter R) honeste omnia, nihil ita expectare[*](exspectare GRH (alt.loco)) quasi certo[*](incerto H (inc.alt.loco ) futurum, nihil, cum acciderit, admirari, ut inopinatum[*](opinatum R1 ) ac novum accidisse videatur, omnia ad suum arbitrium referre, suis stare iudiciis. quo[*](quod G (exp. 2)) quid sit beatius, mihi certe in mentem venire non potest.[*](numquam...441, 7 sapientis (om. 441, 12 omnia...14 potest) H)

Stoicorum quidem facilis conclusio est; qui cum finem bonorum esse[*](esse om. H) senserint congruere[*](congruę G1 ) naturae cumque ea convenienter vivere, cum id sit in sapientis[*](sapientis Lb. sapiente) situm non officio solum, verum etiam[*](etiam om. H) potestate, sequatur necesse est, ut, cuius in potestate summum bonum, in eiusdem vita beata[*](ita ista V1 ) sit. ita fit semper vita beata sapientis.

Habes, quae fortissime de beata vita dici putem et, quo modo nunc est, nisi quid tu melius attuleris, etiam verissime.

Melius equidem adferre nihil possum, sed a te impetrarim lubenter, ut, nisi molestum sit,[*](sit est Ha. ) quoniam te nulla vincula impediunt ullius[*](ullius V3BCorr s illius X) certae disciplinae libasque ex omnibus, quodcumque te maxime specie veritatis movet,—quod paulo ante[*](paulo ante 438,22 ) Peripateticos veteremque Academiam hortari videbare, ut sine retractatione libere

Utamur igitur libertate, qua nobis solis in philosophia licet uti, quorum oratio nihil ipsa iudicat, sed habetur in omnis partis, ut ab aliis possit ipsa per sese nullius auctoritate adiuncta iudicari.[*](utamur...8 iudicari) Et quoniam videris hoc velle, ut, quaecumque dissentientium philosophorum sententia sit de finibus, tamen virtus[*](virtutis G) satis habeat ad vitam beatam praesidii, quod quidem Carneadem[*](carneadem -m in r. V2 ) disputare solitum accepimus; sed is ut contra Stoicos, quos studiosissime semper refellebat et contra quorum disciplinam ingenium eius exarserat;[*](exasserat GRV) nos illud quidem[*](quidem illud We.(sed opponitur v.18: unam eqs.)) cum pace agemus—si enim Stoici finis bonorum recte posiverunt,[*](possiverunt X (si exp.Vrec) posuerunt H) confecta res est: necesse[*](necesse scr.in rV2 ) est semper[*](est et est semper om. V1 (alt. est add. Vrec semper V2)) bea-

tum esse sapientem—, sed quaeramus unam quamque reliquorum sententiam, si fieri potest, ut hoc praeclarum quasi decretum beatae vitae possit omnium sententiis et disciplinis convenire.

Sunt autem haec de finibus, ut opinor, retentae defensaeque[*](defensaque K1 ) sententiae: primum simplices quattuor, nihil bonum nisi honestum, ut Stoici, nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus,[*](epicurei H1 ) nihil bonum nisi vacuitatem doloris,[*](add. Bentl.cf.fin.2.16 al.) ut Hieronymus,[*](hieronimus hic, 444, 8.14; 457, 20 GV itemtque R, nisi quod 444, 14 hieronymus habet,444,8 ipse restituit. iheronimus hic K1 in r., hyeronimus rell. loc. (ut p.457,20F)) nihil bonum nisi naturae primis bonis[*](bonis cf. prima naturae commoda ac 2, 138 fin. 5, 58 )

haec igitur simplicia, illa mixta: tria genera bonorum, maxuma animi, secunda corporis, externa tertia,[*](si...443, 4 tertia) ut Peripatetici nec multo veteres Academici[*](achademicis V1 ) secus; voluptatem cum honestate Dinomachus et Callipho copulavit, indolentiam autem honestati Peripateticus Diodorus[*](dodorus K1 ) adiunxit. haec[*](hae GRVrec H) sunt sententiae, quae stabilitatis aliquid habeant;[*](hae sunt...8 habeant) nam Aristonis[*](arrystonis G) Pyrrhonis Erilli[*](pyrroni ferilli GRV1 (s ex f V1) pyrroniserilli K ( add. c)) non nullorumque aliorum evanuerunt. hi quid possint optinere, videamus omissis[*](omisis KH) Stoicis, quorum satis videor defendisse sententiam.

Et Peripateticorum[*](peripateti quorum K) quidem explicata causa est[*](omisis...12 est H) praeter Theophrastum et si qui illum secuti imbecillius[*](imbecilius X) horrent dolorem et reformidant; reliquis quidem licet facere id quod fere faciunt, ut gravitatem dignitatemque virtutis exaggerent. quam cum ad caelum extulerunt,[*](extulerunt Mdv. extulerint (def.Blase,Arch.f.l.L.10,337)) quod facere eloquentes homines copiose solent, reliqua[*](reliqui K) ex conlatione facile est conterere atque contemnere. nec enim licet is, qui laudem cum dolore petendam esse dicant, negare eos esse beatos, qui illam adepti sunt.[*](dicunt...21 adepti sint Ba.sed cf.Mue. ) quamquam[*](quamquam ex quantum Kc ) enim sint in quibusdam malis, tamen hoc nomen beati longe et[*](et om. V) late patet.

nam ut quaestuosa mercatura, fructuosa aratio[*](aratio s ratio X) dicitur, non si altera semper omni[*](omni (priore loco) cod. Ursini omnis) damno, altera omni tempestatis calamitate semper vacat, sed si multo maiore ex parte exstat[*](exstatsin r.V1 extat KG) in utraque felicitas,[*](felicitatis K1 ) sic vita non solum si undique referta bonis est, sed si multo maiore et graviore ex parte bona propendent, beata recte dici potest.

sequetur

nam quae tibi Epicuri[*](quae...Epicuri s quod...Epicurus X (epyc.G 8.13 ut saepe)) videtur, eadem erit Hieronymi et Carneadis causa et hercule omnium reliquorum. quis enim parum est contra mortem[*](morem V1 ) aut dolorem paratus?

Ordiamur[*](ordinamur X (corr.Vrec)) ab eo, si placet, quem mollem, quem voluptarium dicimus. quid? is tibi mortemne videtur aut[*](aut s (Vind.)an X) dolorem timere, qui eum diem, quo moritur, beatum appellat[*](Epic.fr.122) maxumisque doloribus adfectus[*](affectus KR) eos ipsos inventorum suorum memoria et recordatione confutat?[*](confutat?signum interrogandi vulgo non hic sed post timere (v.19) ponunt. ) nec haec sic agit, ut ex tempore quasi effuttire[*](effuttire GKR effutire V (Kc in mg.) Non. ) videatur.[*](nec...videatur Non.103,21 ) de morte enim ita[*](ita s ista X (cf. 441, 19) Epic. sent. sel.2 ) sentit, ut dissoluto animante

qui tandem isti grandiloqui contra haec duo, quae[*](haec post quae iterum hab. V) maxime angunt,[*](qui...5 angunt Non.115,26 ) [*](agunt V1 ) melius se habent quam Epicurus?[*](epicu...rus epicuru.s R)

An ad cetera, quae mala putantur, non et Epicurus[*](epicu...rus epicuru.s R) et reliqui philosophi satis parati videntur? quis non paupertatem extimescit? neque tamen quisquam philosophorum. hic[*](Epic.fr.472) vero ipse quam parvo est contentus! nemo de tenui victu plura dixit. etenim, quae res pecuniae cupiditatem adferunt, ut amori, ut ambitioni, ut cotidianis sumptibus copiae suppetant, cum procul ab his omnibus rebus absit, cur pecuniam magnopere desideret vel potius cur[*](cur om. V) curet omnino?

an Scythes Anacharsis[*](cythes anacahrsis G) potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates philosophi facere non poterunt?[*](poterunt sV3 potuerunt X) illius epistula fertur his verbis:

Anacharsis[*](Anach. epist. 5) Hannoni salutem. Mihi amictui est Scythicum tegimen, calciamentum solorum callum, cubile terra, pulpamentum[*](pulpamentum sV3 ) [*](palpamentum X) fames, lacte caseo carne vescor. quare ut ad[*](ad et ) quietum me licet venias. munera autem ista, quibus es[*](es add. G1 ) delectatus, vel civibus tuis vel diis inmortalibus[*](imm. GR) dona.