Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

Sed ne verbis solum attingamus ea quae[*](eaque v. KRV1 ) volumus ostendere, proponenda quaedam quasi moventia sunt, quae nos magis ad cognitionem intellegentiamque convertant. sumatur enim nobis quidam praestans vir optumis[*](optumus V ) artibus, isque animo parumper et cogitatione[*](cognitione K) fingatur. primum ingenio eximio sit necesse est; tardis

p.435
enim mentibus virtus non facile comitatur; deinde[*](deinde denique K) ad investigandam[*](vestigandam K) veritatem studio incitato. ex quo triplex ille animi fetus[*](fetus KR (ę) factus GV) existet, unus[*](I II III ad-scribunt G1V1 ) in cognitione rerum positus et in explicatione naturae, alter[*](aliter K) in discriptione expetendarum fugiendarumque rerum[*](fugiendarumque vererumne vivendi GKV (ve exp. et be supra ne scr.V3) R1 ut v. (fugiendarumquererum. post vivendi quod in ras. certo dispicitur alia manus adscripscrat ue) H1 (fugiendar verer nevivendi.Verba cū ratio ss.non H1 sed alia manus eiusdem aetatis sec. Stroux) et in ratio ne We.bene quod fin. 5,15 certa de causa deest add. Po. cl. ac.1, 19 fin. 5, 11. 16 ) et in ratione bene vivendi, tertius in iudicando,[*](in ante iud. om. K) [*](iudicando nequid KRH) quid cuique rei sit consequens quid repugnans, in quo inest omnis[*](inest omnis est H) cum subtilitas disserendi, tum veritas iudicandi.

quo tandem igitur gaudio adfici necesse est[*](est V esset GKCRH est et K1 ) sapientis animum cum his habitantem pernoctantemque curis! ut, cum totius mundi motus conversionesque perspexerit [*](ut,quod del.Bentl.,pendet a verbis cum — curis (= so dab). Ciceronem pergere voluisse ut, cum... perspexerit,... ipse se adgnoscat coniunctumque cum divina mente se sentiat, ex quo insatiabili gaudio compleatur cum similitudo verborum v. 9—10 et 436,5—9 tum locus gemellus leg. 1,61 declarant. ) sideraque viderit innumerabilia caelo inhaerentia cum eius ipsius motu congruere certis infixa sedibus, septem alia suos quaeque tenere cursus multum inter se aut altitudine aut humilitate distantia, quorum vagi motus rata tamen et certa sui cursus spatia definiant—horum nimirum aspectus impulit illos veteres et admonuit, ut plura quaererent; inde est[*](est enim G1 ) indagatio nata initiorum et tamquam seminum, unde essent omnia orta generata concreta, quaeque cuiusque generis vel inanimi[*](inanimi animi H) vel animantis[*](animantis inanimantis K) vel muti vel loquentis[*](loquentes GR1V1 )

p.436
origo, quae vita, qui interitus[*](quae int. GR1V1 ) quaeque ex alio in aliud vicissitudo atque mutatio, unde terra et quibus librata ponderibus, quibus cavernis maria sustineantur, qua[*](sustineantur, qua Dav sustineant. In qua X (sustineantur vel sustineat s)) omnia delata gravitate medium mundi locum semper expetant,[*](expectant ) qui est idem infimus in rutundo.[*](rotundo KVc?H)

haec tractanti[*](tractanti s V3 tractandi X (-i ex -o K1)) animo et noctes et dies cogitanti[*](cogitandi KV1 cogitanti G) existit illa a [*](a s om. X) deo[*](deo H) Delphis praecepta cognitio, ut ipsa se mens agnoscat coniunctamque cum divina mente se sentiat, ex quo insatiabili gaudio compleatur.[*](completur Bentl. ) ipsa enim cogitatio de vi et natura deorum studium incendit[*](incedit GRV1 ) illius aeternitatem[*](aeternitatem Sey. aeternitatis (aeterni status Mdv. ad fin.1, 60)) imitandi, neque se in brevitate vitae conlocatam[*](conlocata GRV1 collocatam H (bis) conlocatum s We. ) putat, cum rerum causas alias ex aliis aptas et necessitate nexas videt, quibus ab aeterno tempore fluentibus in aeternum ratio tamen mensque moderatur.

Haec ille intuens atque suspiciens[*](suspiciens V sed pic in r. 1 suscipiens K1 ) vel potius omnis partis orasque circumspiciens quanta rursus animi tranquillitate[*](tranquillitati K) humana et citeriora considerat! hinc illa cognitio virtutis existit, efflorescunt genera partesque virtutum, invenitur, quid sit quod natura spectet[*](expectet G1 expectetur Gr) extremum in bonis, quid in malis ultumum,[*](sumatur...436, 20 ultimum H (extrema bis)) quo referenda sint officia, quae degendae[*](degente G1 ) aetatis ratio deligenda.[*](diligenda X corr. s ) quibus et[*](et add.Kc ) talibus rebus exquisitis hoc vel maxime efficitur, quod hac[*](hac ac G1 hic V1 ) disputatione agimus, ut virtus ad beate vivendum sit se ipsa contenta.

Sequitur tertia, quae per omnis partis sapientiae manat et funditur, quae

p.437
rem definit,[*](definivit X (dif. K) corr. s V3 ) genera dispertit, sequentia adiungit, perfecta concludit, vera et falsa diiudicat, disserendi ratio et scientia. ex qua cum summa utilitas existit[*](extitit K (in 18 corrKc)) ad res ponderandas, tum maxume[*](maxime GKH) ingenua delectatio et digna sapientia. Sed haec otii.[*](sed haec otii om. H) transeat idem iste sapiens ad rem publicam tuendam. quid eo possit esse praestantius, cum †contineri[*](contineri del.Lb. cum temperantia suas adpetitiones contineat (vel queat continere), prudentia fere desiderat Po.cl.p.371, 22 off.3,96.116; 2,77.rep.6,1 (rei publicae rector...sapiens sit et iustus et temperans eqs.)) prudentia utilitatem civium cernat, iustitia[*](sequitur...437, 8 iustitia H) nihil in suam domum inde derivet,[*](derivet -iv- scr. G2 ) reliquis utatur tot tam variisque virtutibus? adiunge fructum amicitiarum, in quo doctis positum est cum consilium omnis vitae consentiens et paene conspirans, tum summa iucunditas e[*](e et V1 (ex Vrec)) cotidiano cultu atque victu.[*](victu sV3 victurus GRV1 victus K cf.Th.l.l.IV,1333 ) Quid haec tandem vita desiderat, quo[*](quo quod GK) sit beatior? cui refertae tot[*](cui rei refertae etot G) [*](cui rei referta etot R) [*](cui rei referta et tot V) [*](cui rei refertae et tot K corr. Man. ) tantisque gaudiis Fortuna ipsa cedat necesse est. quodsi gaudere talibus bonis animi, id est virtutibus, beatum est omnesque sapientes is gaudiis perfruuntur, omnis eos beatos esse confiteri necesse est.

Etiamne[*](etiamne -ne eras.in R) in cruciatu atque tormentis?

An[*](Epic.fr.604) tu me in viola putabas aut in rosa dicere? an Epicuro, qui[*](qui G1 quia G2KRV cf.438,19 ) tantum modo induit personam philosophi et sibi ipse hoc nomen inscripsit, dicere licebit,[*](licebitalt. i in r. V) quod quidem, ut habet se res, me tamen plaudente dicit, nullum sapienti esse tempus, etiamsi uratur torqueatur secetur, quin possit exclamare:

quam pro nihilo puto!
cum praesertim omne malum dolore definiat[*](defirmat (vel defirniat) V1 ) bonum voluptate, haec nostra honesta turpia inrideat
p.438
dicatque nos in vocibus[*](Epic.fr.511) occupatos inanis sonos fundere, neque quicquam ad nos pertinere nisi quod aut leve aut asperum in corpore sentiatur: huic ergo, ut dixi, non multum differenti a iudicio ferarum oblivisci licebit sui et tum fortunam contemnere, cum sit omne et bonum eius et malum in potestate fortunae, tum dicere se[*](se add. G2 ) beatum in summo cruciatu atque tormentis, cum constituerit non modo summum malum esse dolorem, sed etiam solum?

nec vero illa sibi remedia comparavit ad tolerandum[*](tollerandum X (tollendum G1)) dolorem, firmitatem animi, turpitudinis verecundiam, exercitationem consuetudinemque patiendi, praecepta fortitudinis,[*](praecepta fortitudinis del.Sey.sed Cic.l.2,34—41 exercitationem consuetudinemque,postea (cf. maxime 51. 53) praecepta fortitudinis animo proposita (p.313,15sqq.) valere ad tolerandum dolorem exponit (cf.p.285.6 295, 24sqq.fin.2,94.95; 4, 31). cf.etiam Plasberg, Festschrift f. Vahlen p.234 (obloq. Se.,Jb.d.ph.V.29 p.97) ) duritiam virilem, sed una se dicit recordatione adquiescere praeteritarum voluptatium,[*](voluptatum Bai.cf.Neue 1, 410 ) ut si quis aestuans, cum vim caloris non[*](non postea add. R1 ) facile patiatur,[*](patiatur putatur V1 ) recordari velit sese[*](sese s esse X (se V3)) aliquando in Arpinati nostro gelidis fluminibus circumfusum fuisse. non enim video, quo modo sedare possint