Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

Cur igitur divitiae desiderentur, aut ubi paupertas beatos esse non sinit? signis, credo, tabulis studes.[*](studes Sey. ludis (et ante tabulis add. We. sed cf. parad. 49. Verr. 5, 132. Phil. 2, 109)) si quis est qui his delectetur,[*](delectetur ex -atur G1 ) nonne melius tenues homines fruuntur quam illi qui is abundant?[*](cur... 7 habundant) [*](habundant GRcH) est enim earum rerum omnium in nostra[*](in post nostra add. s post omnium Wo. ) [*](nostrae G1 ) urbe summa in publico copia. quae qui privatim[*](privati s corr. Lb. ) habent, nec[*](nec add. V1 ) tam multa et raro vident, cum in sua rura venerunt; quos tamen pungit aliquid, cum, illa unde habeant, recordantur. dies deficiat,[*](deficiet KRH) si velim paupertatis causam defendere. aperta enim res est, et cotidie[*](cottidie K) nos ipsa natura admonet, quam paucis, quam parvis[*](pravis V1 ) rebus egeat, quam vilibus.

Num[*](Epic. fr. 586) igitur ignobilitas aut humilitas aut etiam popularis offensio sapientem beatum esse prohibebit?

vide ne plus commendatio in vulgus et haec, quae expetitur, gloria molestiae habeat quam voluptatis.[*](dies... 18 voluptatis) leviculus sane noster Demosthenes,[*](demostenes X (in 21 KR)) qui illo susurro delectari se dicebat aquam[*](aquam sV3 quam X) ferentis mulierculae, ut mos in Graecia est, insusurrantisque alteri:

hic est ille Demosthenes.
quid hoc levius? at[*](at aut KV1 ) quantus orator! sed apud alios loqui videlicet didicerat, non multum ipse secum.

intellegendum est igitur nec gloriam popularem ipsam per sese expetendam nec ignobilitatem extimescendam.

veni Athenas
[*](Democr. B 116) inquit Democritus
neque me quisquam ibi[*](ibi quisquam H) adgnovit.
[*](agnovit GR2H) constantem hominem et gravem,
p.451
qui glorietur[*](gloriatur ex -etur H) a gloria se afuisse![*](affuisse ) [*](abfuisse R2V3 ) an tibicines ique, qui[*](qui om. V) fidibus utuntur, suo, non multitudinis arbitrio cantus numerosque moderantur, vir sapiens multo arte maiore praeditus[*](praedictus V1 ) non quid[*](nunquid R2 ) verissimum sit,[*](sit om. V) sed quid velit vulgus, exquiret? an quicquam stultius quam, quos singulos sicut operarios barbarosque contemnas, eos aliquid putare esse universos?[*](intellegendum 451, 7 universos H) ille vero nostras ambitiones levitatesque contemnet honoresque populi etiam ultro delatos repudiabit; nos autem eos nescimus, ante quam paenitere coepit, contemnere. est apud Heraclitum[*](Heracl. B 121) physicum de principe Ephesiorum Hermodoro;[*](heremodoro G1 )

universos ait Ephesios esse morte multandos, quod, cum civitate expellerent Hermodorum, ita locuti sint:[*](sint ex sunt G1 )

nemo de nobis unus excellat; sin quis extiterit, alio in loco et apud alios sit.
an hoc non ita fit omni in populo? nonne omnem exsuperantiam virtutis oderunt? quid? Aristides—malo enim Graecorum quam nostra proferre—nonne ob eam causam expulsus est patria, quod praeter modum iustus esset? quantis igitur molestiis vacant, qui nihil omnino cum populo contrahunt! quid est enim dulcius otio litterato?[*](litterato ex literato G2? ) is dico litteris, quibus infinitatem rerum atque naturae et in hoc ipso mundo caelum terras maria cognoscimus.[*](infinitatem ... 24 cognoscimus Non. 122, 21 )

Contempto igitur honore, contempta etiam pecunia quid relinquitur quod extimescendum sit?[*](contempto . .. 26 sit in mg. G eodem atramento, sed fort. 2 )

exilium, credo, quod in maxumis malis ducitur. id si propter alienam et offensam populi voluntatem malum est,

p.452
quam sit ea contemnenda, sicut a paulo[*](sicut a paulo RV1 sicut apollo G1 sicut paulo K sicuti paulo Hs sicut a om. aV3 sicut interpolatum, a fort. ante patria (2) poni debebat (a patria s We.) sapienti, paulo He. ) ante dictum est. sin abesse patria miserum est, plenae miserorum provinciae[*](provintiae GKH) sunt, ex quibus admodum pauci in patriam revertuntur.

'at[*](ad V1 ) multantur bonis[*](boni V1 ) exules'. quid tum? parumne multa de toleranda[*](tolleranda GR1V) paupertate dicuntur? iam vero exilium, si rerum naturam, non ignominiam nominis quaerimus, quantum tandem a[*](tansum dem a Dav. damna X (damna a V3)) perpetua peregrinatione differt? in qua aetates suas philosophi nobilissimi consumpserunt,[*](contempserunt K1 ) Xenocrates Crantor Arcesilas[*](archesilas X) Lacydes Aristoteles Theophrastus Zeno Cleanthes Chrysippus Antipater Carneades Clitomachus Philo Antiochus Panaetius Posidonius,[*](carneades philo antiochus possidonius G1R1V1, post carneades add. panetius clitomachus Rc, panetius (paneatius Vc) clitomachus carneades G1Vc carneades panetius clitomachus philo (philoa H) antiochus possidonius KH. verum or- dinem rest. He. ) innumerabiles alii, qui semel egressi numquam domum reverterunt.

at enim[*](enim add. G2(?) ) sine[*](sine si K) ignominia
. an potest exilium ignominia [*](add. We.) adficere sapientem? de sapiente enim haec omnis[*](omnis oratio commiseratio H) oratio est, cui iure id[*](id add. G1 ) accidere[*](accidere sVre 3 accipere X) non possit; nam iure exulantem[*](exultantem V) consolari non oportet.

postremo ad omnis casus facillima ratio est eorum,[*](eorum add. Rc ) qui ad[*](quia ad V1 ) voluptatem ea referunt quae secuntur in vita, ut, quocumque haec loco suppeditetur, ibi beate queant[*](quaeant GKV) vivere. itaque ad omnem rationem Teucri vox accommodari potest:

  1. Pa/tria est, ubicumque e/st bene.
[*](Trag. inc. 92) Socrates quidem cum rogaretur, cuiatem se esse diceret,
mundanum
inquit;[*](Socrates ... 24 inquit Non. 93, 6 ) totius enim mundi se incolam
p.453
et civem arbitrabatur.[*](nonne ... 453, 1 arbitrabatur (sine 17 malo ... 18 proferre) H) quid?[*](quit. alb. V ( V3)) T. Albucius[*](albutius GKV) nonne animo aequissimo Athenis exul philosophabatur? cui tamen illud ipsum non accidisset, si in re p. quiescens Epicuri legibus paruisset.

qui enim beatior Epicurus, quod in patria vivebat, quam, quod Athenis, Metrodorus? aut[*](aut sV3 ut X) Plato Xenocratem vincebat aut Polemo Arcesilam, quo esset beatior? quanti vero ista[*](isti H) civitas aestimanda est, ex qua boni sapientesque pelluntur?[*](quanti ... 8 pelluntur) Damaratus quidem, Tarquinii[*](tarquii GR1 (corr. m. ut u. aeq.) tarqui V1 (tarqni V3)) nostri regis pater, tyrannum Cypselum quod ferre non poterat, fugit Tarquinios[*](tarquinius K et corr. in R m. eadem quae v.9 ) Corintho et ibi suas fortunas constituit ac liberos procreavit. num stulte anteposuit exilii libertatem domesticae servituti?

Iam vero motus animi, sollicitudines aegritudinesque[*](Epic. fr. 599 aegritudines] hinc incipiunt codicis V fol. 96. 97, ubi multa iam s. XV non iam legi poterant (nonnulla suppl. Vrec). Ciceronis verba iterum descripsit Vb (saec. XV). cf. praef. ) [*](-que add. G1 ) oblivione leniuntur traductis animis ad voluptatem. non sine causa igitur Epicurus ausus est dicere semper in pluribus bonis esse sapientem, quia semper sit in voluptatibus. ex quo effici putat ille, quod quaerimus, ut sapiens semper beatus sit.

'etiamne, si sensibus carebit oculorum, si aurium?'[*](aurum K) etiam; nam ista ipsa contemnit. primum enim horribilis ista caecitas quibus tandem caret voluptatibus? cum quidam etiam disputent[*](disputarent H disputent ex -em] G1 ) ceteras voluptates in ipsis habitare sensibus, quae autem aspectu percipiantur, ea non versari[*](non versari V3 et b ut X conversari V1 ) in oculorum ulla iucunditate,[*](iocunditate HVb ) ut ea, quae gustemus[*](gestemus V1 ) olfaciamus tractemus audiamus, in ea ipsa, ubi sentimus, parte versentur. in oculis tale nil[*](nihil tale Hs ) fit; animus accipit, quae videmus. animo autem multis modis variisque

p.454
delectari[*](dilectari GV1 ) licet, etiamsi non adhibeatur aspectus. loquor enim de docto homine et erudito, cui vivere est cogitare. sapientis autem cogitatio non ferme ad investigandum adhibet oculos advocatos.

etenim[*](etenim est enim V1 ) si nox non adimit vitam beatam, cur dies nocti similis adimat?[*](iam ... 454, 5 adimat H) nam illud Antipatri Cyrenaici est quidem[*](id quidem Sey. (sed cf. exempla ap. Kühner-Stegmann II, 118, 8. absurda sent. in v. 7 nominativus est).) paulo obscenius, sed[*](sed si V) non absurda sententia est; cuius caecitatem cum mulierculae lamentarentur,

quid agitis?
inquit,
an vobis nulla[*](ulla KR) videtur voluptas esse nocturna?
Appium quidem veterem illum, qui caecus annos multos[*](multos annos KVb ) fuit, et ex magistratibus et ex rebus gestis intellegimus in illo suo casu[*](casu add. Kc ) nec privato nec publico muneri defuisse. C. Drusi[*](G. Drusi s V b ) [*](Gatrusi GRV Gratusi KH) domum compleri a consultoribus solitam accepimus; cum, quorum res esset, sua ipsi non videbant, caecum adhibebant ducem.[*](Appium ... 15 ducem) pueris nobis Cn. Aufidius[*](GN. autfidius X (G.N. G) Gn. Aufifidius sVb ) praetorius et in senatu sententiam dicebat nec amicis deliberantibus deerat et Graecam scribebat historiam et videbat in litteris.