de Finibus Bonorum et Malorum

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis De finibus bonorum et malorum. Schiche, Theodor, editor. Leipzig: Teubner, 1915.

Tibi hoc incredibile, quod[*](quod Mdv. quid B quia ERV) beatissimum. quid? tuum credibile? si

p.198

enim ad populum me vocas, eum, qui ita sit affectus, beatum esse numquam probabis; si ad prudentes, alterum fortasse dubitabunt, sitne tantum in virtute, ut ea praediti vel in Phalaridis tauro beati sint, alterum non dubitabunt, quin et Stoici convenientia sibi dicant et vos repugnantia.

Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita?

Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet.

Nonne igitur tibi videntur,[*](nonne inquit igitur tibi videntur BE) inquit, mala?

Id quaeris,[*](Id quaeris P. Man. id queres BE Idque res R Id que res V) inquam, in quo, utrum respondero,[*](utrum respondero Lamb. utrum respondebo R tibi utrum respondebo V respondebo utrum BE) verses te huc atque illuc necesse est.

Quo tandem modo? inquit.

Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit; si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum.

Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; ne discipulum abducam, times.

Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur;[*](sequatur RV) erit enim mecum, si tecum erit.

Audi igitur, inquit, Luci; tecum enim mihi[*](enim mihi Lamb. enim (est V) ut ait theophrastus mihi) instituenda oratio est. Omnis auctoritas philosophiae, ut ait Theophrastus,[*](ut ait Theophrastus Lamb. om. BERV Non. ) consistit[*](constitit ( LBA Lindsay) Non. ) in beata vita comparanda;[*](omnis auct.... comparanda Non. p. 256 ) beate enim vivendi cupiditate incensi omnes sumus. hoc mihi cum tuo fratre convenit.[*](vivendi ... convenit Non. p. 271 )

quare hoc[*](hoc atque hoc Non. ) videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. pollicetur certe. nisi enim id faceret, cur Plato Aegyptum peragravit, ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet? cur post Tarentum ad

p.199

Archytam? cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit? cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? cur haec eadem Democritus? qui —vere falsone, quaerere mittimus[*](quaerere mittimus Se. quereremus BER queremus V quae- rere nolumus C.F.W. Mue. )—dicitur oculis se[*](se oculis BE) privasse;[*](privavisse R) certe, ut quam minime animus a cogitationibus abduceretur, patrimonium neglexit, agros deseruit incultos, quid quaerens aliud nisi vitam beatam?[*](beatam vitam R) quam si etiam in rerum cognitione ponebat, tamen ex illa investigatione naturae consequi volebat, bono ut esset animo. id enim ille[*](id enim ille R ideo enim ille BE id ille V id est enim illi summum bonum; eu)qumi/an cet. coni. Mdv. ) summum bonum eu)qumi/an et saepe a)qambi/an appellat, id est animum terrore liberum.

sed haec etsi praeclare, nondum tamen perpolita. pauca enim, neque ea ipsa enucleate, ab hoc[*](ab hoc enucleate BE) de virtute quidem dicta. post enim haec in hac urbe primum a Socrate quaeri coepta, deinde in hunc locum delata sunt, nec dubitatum,[*](dubium R) quin in virtute omnis ut bene, sic etiam beate vivendi spes poneretur. quae cum Zeno didicisset a nostris, ut in actionibus praescribi solet, 'de eadem re fecit alio modo'. hoc tu[*](del. P. Man.) nunc in illo probas. scilicet vocabulis rerum mutatis inconstantiae crimen ille effugit, nos effugere non possumus! ille Metelli vitam negat beatiorem quam Reguli, praeponendam tamen, nec magis expetendam, sed magis sumendam et, si optio esset, eligendam Metelli, Reguli reiciendam; ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo[*](minimo RV omnino BE) momento plus ei vitae tribuo quam

p.200

Stoici.

quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant?[*](idem dicant V iā dicant R ilia appellant BE) ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic isti nobis cum interprete audiendi sunt. bonum appello quicquid secundum naturam est, quod[*](quod V) contra malum, nec ego[*](quam BER) solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; in schola[*](scola BERV) desinis. quid ergo? aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? quanti quidque sit aliter docti et indocti, sed cum constiterit inter doctos quanti res quaeque sit—si homines essent,[*](essent V si B se E et R (in quo s non satis cognosci potest)) usitate loquerentur—, dum res maneant,[*](maneant dett. maneat) verba fingant arbitratu suo.

Sed venio ad inconstantiae crimen, ne[*](ne ut BE) saepius dicas me aberrare; quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. si satis erit hoc perceptum, in quo adiutores Stoicos optimos habemus, tantam vim esse virtutis, ut omnia, si ex altera parte ponantur, ne appareant quidem, cum omnia, quae illi commoda certe dicunt esse et sumenda et eligenda et praeposita —quae ita definiunt, ut satis magno aestimanda sint—, haec igitur cum ego tot nominibus a Stoicis appellata, partim novis et commenticiis, ut ista

producta

et 'reducta', partim idem significantibus—quid enim interest, expetas an eligas? mihi quidem etiam lautius[*](laucius E lautius V lacius B latitius R) videtur, quod eligitur, et ad quod dilectus adhibetur—, sed, cum ego ista omnia bona dixero, tantum refert quam magna dicam, cum expetenda, quam valde. sin autem nec expetenda ego magis quam tu eligenda, nec illa pluris aestimanda ego, qui bona, quam tu, producta qui appellas,[*](quam tu producta qui appellas RV quam qui cum produt appellas BE) omnia ista necesse est obscurari nec apparere et in virtutis[*](virtutis ed. princ. Rom. virtutes) tamquam in

p.201

solis radios incurrere.

At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. ne seges quidem igitur spicis uberibus et crebris, si avenam uspiam videris, nec mercatura quaestuosa, si in maximis lucris paulum[*](paulum Brem. parum) aliquid damni contraxerit. an hoc usque quaque, aliter in vita? et non ex maxima parte de tota iudicabis? an dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Audebo[*](audeo R) igitur cetera, quae secundum naturam sint,[*](sunt V) bona appellare nec fraudare[*](fraudari BR) suo vetere[*](vetere Wes. ad or. p. Sest. p. 7 (sec. Mdv) veteri) nomine neque iam[*](neque iam Se. quam) aliquod[*](aliquod Lamb. aliquid RV ali- quam BE) potius novum exquirere,[*](acquirere E) virtutis autem amplitudinem quasi in altera librae lance ponere.

terram, mihi crede, ea lanx et maria deprimet. semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. dicimus aliquem hilare vivere; ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? at[*](at Ascens. an) hoc in eo M. Crasso, quem semel ait in vita[*](ait in vita om. Sacerd. ) risisse[*](quem ... risisse Sacerd. (gramm. Lat. ex rec. H. Keil VI 442) ) Lucilius, non contigit, ut ea re minus a)ge/lastos, ut ait idem, vocaretur. Polycratem Samium felicem appellabant. nihil acciderat[*](acciderat V accideret) ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. ergo infelix una molestia, felix rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? ille vero, si insipiens—quod certe, quoniam tyrannus—, numquam beatus; si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete,[*](Oroete Vict. oronte BE oriente R orente V) praetore Darei, in crucem actus est. At[*](At V ad R et BE) multis malis affectus. Quis negat? sed ea mala virtutis magnitudine obruebantur.

An ne hoc quidem Peripateticis concedis, ut dicant omnium bonorum virorum, id est sapientium omnibusque[*](que om. BE)

p.202

virtutibus ornatorum, vitam omnibus partibus plus habere semper boni quam mali? Quis hoc dicit? Stoici scilicet.[*](Stoici scilicet Lamb. stoicis licet) Minime; sed isti ipsi, qui voluptate et dolore omnia metiuntur, nonne clamant sapienti plus semper adesse quod velit quam quod nolit? cum tantum igitur in virtute ponant ii, qui fatentur se virtutis causa, nisi ea voluptatem faceret,[*](voluptatem faceret RKl. voluptate maceret BEV voluptatem maceret R) ne manum quidem versuros fuisse, quid facere nos oportet, qui quamvis minimam animi praestantiam[*](praestantiam animi BE) omnibus bonis corporis anteire dicamus, ut ea ne in conspectu quidem relinquantur? quis est enim, qui hoc cadere in sapientem dicere audeat, ut, si fieri possit, virtutem in perpetuum abiciat, ut dolore omni liberetur? quis nostrum dixerit, quos[*](quos dett. quis BER quem V) non pudet ea, quae Stoici aspera dicunt, mala dicere, melius esse turpiter aliquid facere cum voluptate quam honeste cum dolore?

nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum[*](oculorum g-|enu R (num legendum sit renum sec. Tusc. II 60 incertum est) ) dolorem. quasi[*](quasi Lamb. quis) vero hoc[*](hoc vero R) didicisset a Zenone, non dolere, cum doleret! illud audierat nec tamen didicerat, malum illud non esse, quia turpe non esset, et esse[*](et esse P. Man. et esset) ferendum viro.[*](viro dett. vero) hic si Peripateticus fuisset, permansisset, credo, in sententia, qui[*](qui BE qm (= quoniam) RV) dolorem malum dicunt esse, de asperitate autem eius fortiter ferenda praecipiunt eadem, quae Stoici. Et quidem Arcesilas tuus, etsi fuit in disserendo pertinacior, tamen noster fuit; erat enim Polemonis. is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides[*](charmides BE carimdes R carneades V) Epicureus[*](Epicureus Mdv. epicurus) perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide[*](carmide B carnide E carimde R carneades V)

p.203

noster; nihil illinc huc pervenit. ostendit pedes et pectus. ac tamen hic mallet non dolere.

Haec igitur est nostra ratio, quae tibi videtur inconstans, cum propter virtutis caelestem quandam et divinam tantamque praestantiam, ut, ubi virtus sit resque magnae et [*](add. Gz.(e cod. Spirensi ?)) summe laudabiles[*](laudabilesque RV) virtute gestae, ibi esse miseria et aerumna non possit, tamen labor possit, possit molestia,[*](labor possit possit molestia BE labor possit molestia R labor possit et molestia V) non dubitem dicere omnes sapientes esse semper[*](semper esse BE) beatos, sed tamen fieri posse, ut sit alius alio beatior. atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit.

Tum Quintus: Mihi quidem, inquit, satis hoc confirmatum videtur, laetorque eam[*](laetorque eam Dav. letor quidem) philosophiam, cuius antea supellectilem pluris aestimabam quam possessiones reliquarum[*](reliquarum cum aliis Mdv.; reliquorum)—ita mihi dives videbatur, ut ab ea petere possem, quicquid in studiis nostris concupissem—, hanc igitur laetor etiam acutiorem repertam quam ceteras, quod quidam[*](quidam BE quidem RV) ei deesse dicebant.

Non quam[*](non quam BE numquam RV) nostram quidem, inquit Pomponius iocans; sed mehercule pergrata mihi oratio[*](mihi fuit oratio Mdv. ) tua. quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis.[*](verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis Schue. nec minus plane verbis quam dicuntur a Graecis aptis BE nec minus plane quam dicuntur a Graecis verbis aptis RV (verba verbis aptis videntur adscripta fuisse in marg. et inde falso loco, in BE praeterea separatim, receptae) ) Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me.[*](ad me a me ERV)

Quod cum ille dixisset et satis disputatum videretur, in oppidum ad Pomponium perreximus omnes.