de Finibus Bonorum et Malorum

saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. multa sunt dicta[*](dicta sunt BE) ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam.[*](expetendam dett. petendam) positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; hoc Hieronymus summum bonum esse dixit. at vero Callipho et post eum Diodorus, cum alter voluptatem adamavisset,[*](adamasset BE) alter vacuitatem doloris, neuter honestate carere potuit, quae est a nostris laudata maxime.

quin etiam ipsi voluptarii deverticula[*](diverticula BENV) quaerunt et virtutes habent in ore totos dies voluptatemque primo dumtaxat[*](primo dumtaxat NV prima dum taxat R dumtaxat primo BE) expeti dicunt,[*](quaerunt ... habent ... dicunt Lamb. quaerant ... habeant (habent V) ... dicant ('sententiae satisfaceret: quidni, quum etiam ... quaerant ... habeant ... dicant? ut minus hoc in Calliphonte et Diodoro mirum esse significaretur' Mdv.)) deinde consuetudine quasi alteram quandam naturam effici, qua inpulsi multa faciant[*](faciant Bentl., Ernest.; faciunt) nullam quaerentes voluptatem. Stoici restant. ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam[*](add. Bentl., Davis.) transtulerunt; atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt. ita relinquitur sola haec disciplina digna studiosis ingenuarum artium, digna eruditis, digna claris viris, digna principibus, digna regibus.

Quae cum dixisset paulumque[*](parumque BE) institisset, Quid est?

inquit; satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus?[*](comentatus R commentatus (prior t in ras. paulo capaciore) N commendatus (conm. E) BE comendatus V)

Et ego: Tu vero, inquam, Piso, ut saepe alias,[*](alias N2 alia) sic hodie ita nosse ista visus es, ut, si tui nobis potestas saepius fieret, non multum Graecis supplicandum putarem. quod quidem eo probavi magis, quia memini Staseam Neapolitanum, doctorem illum tuum, nobilem sane Peripateticum, aliquanto[*](aliquando BE) ista secus dicere solitum, assentientem iis, qui multum in fortuna secunda aut adversa, multum in bonis aut malis corporis ponerent.

Est, ut dicis, inquit; sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. quamquam ego non quaero, quid tibi a me probatum sit, sed huic Ciceroni nostro, quem discipulum cupio a te abducere.

Tum Lucius: Mihi vero ista valde probata sunt, quod item fratri puto.

Tum mihi Piso: Quid ergo? inquit, dasne adolescenti veniam? an eum discere ea mavis, quae cum plane[*](cum plane BE cum pclare NV compclare R) perdidicerit,[*](perdidicerit NV didicerit R perdiderit BE) nihil sciat?

Ego vero isti, inquam, permitto. sed nonne meministi licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare?

An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptum, quod comprehensum, quod cognitum non habet?

Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. nihil enim est[*](est enim BE) aliud, quam ob rem mihi percipi nihil posse videatur, nisi quod percipiendi vis ita definitur a

illud mihi a te nimium festinanter dictum[*](dictum p. 161, 11-21 ) videtur, sapientis omnis esse semper beatos; nescio quo modo praetervolavit oratio. quod nisi ita efficitur, quae Theophrastus de fortuna, de dolore, de cruciatu corporis dixit, cum quibus coniungi vitam beatam nullo modo posse putavit, vereor, ne vera sint. nam illud vehementer repugnat,[*](repugnet BER) eundem beatum esse et multis malis[*](malls modis BE) oppressum. haec quo modo conveniant, non sane intellego.

Utrum igitur tibi non placet, inquit,[*](inquit non placet BE) virtutisne tantam esse[*](esse tantam BE) vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? an, si id probas, fieri ita posse negas, ut ii, qui virtutis compotes sint, etiam malis quibusdam[*](quibusdam malls BE) affecti beati sint?

Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; sed quanta sit alias; nunc tantum possitne esse tanta, si quicquam extra virtutem habeatur in bonis.

Atqui, inquit, si Stoicis concedis ut virtus sola, si adsit, vitam efficiat beatam, concedis etiam Peripateticis. quae enim mala illi non audent appellare, aspera autem et incommoda et reicienda et aliena naturae esse concedunt, ea nos mala dicimus, sed exigua et paene[*](pene BENV porro R) minima. quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse, qui est in parvis malis.

Et ego: Piso, inquam, si est quisquam, qui acute in causis videre soleat quae res agatur, is es profecto tu. quare attende, quaeso. nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis.

Istic sum, inquit, expectoque quid ad id, quod quaerebam,[*](quaerebam (p. 194, 14-18) Mdv. et Wes. (apud Mdv.); queram) respondeas.

Respondebo me non quaerere, inquam, hoc tempore quid virtus efficere possit, sed quid constanter dicatur, quid ipsum a se dissentiat.

Quo igitur,[*](igitur (i. e. quoniam ita quaeris, accuratius dic cur id facias) om. BE) inquit, modo?

Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: 'Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est', et Quare?[*](Post vocab. Quare in N reliqua desunt, cum sequatur pravumve quid consentiens quid et q. s. Acad. poster. I 19 sqq. ) inquit, respondet:[*](add. Se.)

Quia, nisi quod honestum est, nullum est aliud bonum.

dixerit hoc idem Epicurus, semper beatum esse sapientem—quod quidem solet[*](solet om. BE) ebullire non numquam—, quem quidem, cum summis doloribus conficiatur, ait dicturum: 'Quam suave est! quam nihil curo!'; non pugnem cum homine, cur tantum habeat in natura boni;[*](cur ... boni = cur in boni natura tantum inesse censeat) illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Eadem nunc mea adversum te oratio est. dicis eadem omnia et bona et mala, quae quidem dicunt ii,[*](quae ... ii = quae eos dicere concedo) [*](ii Mdv. hi BEV om. R) qui numquam philosophum pictum, ut dicitur, viderunt: valitudinem, vires, staturam, formam, integritatem unguiculorum omnium bona, deformitatem, morbum, debilitatem[*](add. Lamb.) mala.[*](mala om. R)

iam illa externa parce tu quidem; sed haec cum corporis bona sint, eorum conficientia certe in bonis numerabis, amicos, liberos, propinquos, divitias, honores, opes. contra hoc attende me nihil dicere, illud dicere, si ista mala sunt,[*](add. Mdv. sint Bai. ) in quae potest incidere

Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero[*](vero om. BE) satis.

Animadverti, inquam, te isto modo paulo ante[*](paulo antep. 191, 13-16) ponere, et scio ab Antiocho nostro dici sic solere; sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? quod autem satis est, eo quicquid accessit,[*](accessit C. F. W. Mue. accesserit) nimium est; et nemo nimium beatus est; ita[*](ita Dav. et) nemo beato beatior.

Ergo, inquit, tibi Q. Metellus, qui tris filios consules vidit, e quibus unum etiam et censorem et triumphantem,[*](post triumphantem add. vidit BE) quartum autem praetorem, eosque salvos reliquit et tris[*](tris Bai. tres) filias nuptas, cum ipse consul, censor,[*](censor consul BEV) etiam[*](etiam dett. esset (eet, esset, scriptum est pro ēt = etiam) add. edd. ) augur fuisset et triumphasset, ut sapiens fuerit, nonne beatior quam, ut item sapiens fuerit, qui in potestate hostium vigiliis et inedia necatus est, Regulus?

Quid me istud rogas? inquam.[*](inquam rogas BE) Stoicos roga.

Quid igitur, inquit, eos responsuros putas?

Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum.

Inde igitur, inquit, ordiendum[*](ordiendum Mdv. audiendum) est.

Tamen a proposito, inquam, aberramus. non enim quaero quid verum, sed quid cuique[*](cuiquam BE) dicendum sit. utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! iam ruinas videres. in virtute enim sola et in ipso honesto cum sit bonum positum, cumque nec virtus, ut placet illis, nec honestum crescat, idque bonum solum sit, quo qui potiatur, necesse est beatus sit, cum id augeri[*](augeri id BE) non possit, in quo uno positum est beatum esse, qui

dato[*](dato edd. date) hoc dandum erit[*](erit est BE) illud. Quod vestri non item. 'Tria genera bonorum'; proclivi[*](proclivis V) currit oratio. venit ad extremum; haeret in salebra. cupit enim dicere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Audeo dicere, inquit. Non potes,[*](potes cod. Glogav., Dav.; potest) nisi retexueris illa. paupertas si malum est, mendicus beatus esse[*](esse beatus BE) nemo potest, quamvis sit sapiens. at Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. dolere malum est: in crucem qui agitur,[*](in crucem qui agitur cod. Mor., marg. Crat.; in crucem quia igitur BE in cruce. Quia igitur RV) beatus esse non potest. bonum liberi: misera orbitas. bonum patria: miserum exilium. bonum valitudo: miser[*](miser Mdv. miserum RV om. BE) morbus. bonum integritas corporis: misera debilitas. bonum incolumis acies: misera caecitas. quae si potest singula consolando levare, universa quo modo sustinebit?[*](sustinebis BE substinebis V) sit enim idem caecus, debilis, morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo:[*](eculeo dett. aculeo) quem hunc appellas, Zeno? Beatum, inquit. Etiam beatissimum? Quippe, inquiet, cum tam[*](tam dett., om. BERV) docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etiam beatum.