In C. Verrem

catenas habebat hospes tuus Aristeus, Dexonis filius. quid ita? 'prodiderat classem.' quod ob praemium? 'deseruerat[*](deseruerat exercitum pd).' quid Cleomenes? 'ignavus fuerat.' at eum tu ob virtutem corona ante donaras. 'dimiserat nautas.' at ab omnibus tu mercedem missionis acceperas[*](at ab p: ab RS: ut.... acciperes d). alter parens ex altera parte erat Herbitensis Eubulida, homo domi suae clarus et nobilis; qui quia Cleomenem in defendendo filio laeserat, nudus paene est destitutus. quid erat autem quod quisquam diceret aut defenderet? 'Cleomenem nominare non licet.' at causa cogit. 'moriere, si appellaris'; numquam enim iste cuiquam est mediocriter minatus. at remiges non erant. 'praetorem tu accuses[*](se accuses RS: tu accusas pr)? frange cervices.' si neque praetorem neque praetoris aemulum appellari[*](appellare pd) licebit, cum in his duobus tota causa sit, quid futurum est?

dicit etiam causam Heracleus[*]((et 28) Heracleus Rrq: eraclius S: Heraclius pd edd.) Segestanus, homo domi suae nobilissimo loco natus. audite, ut vestra humanitas postulat, iudices; audietis enim de magnis incommodis iniuriisque sociorum. hunc scitote fuisse Heracleum in ea causa, qui propter gravem morbum oculorum tum non navigarit, et iussu eius qui potestatem habuit in commeatu Syracusis remanserit! is certe neque classem prodidit neque metu perterritus fugit neque exercitum deseruit; etenim tum[*](tum pkd: tunc RS. Coni. Zielinski neque exercitum deseruit. At enim nautas dimisit. Accusationem audimus an tui tuorumque sceleris improbam confessionem? etenim tum esset hoc animadv. etc.) esset hoc animadvertendum[*](animadvertendum RS: animadversum pd) cum[*](cum om. RS) classis Syracusis proficiscebatur. is tamen in eadem causa fuit, quasi esset in aliquo manifesto scelere deprehensus, in quem ne falsi quidem causa conferri criminis potuit[*](potest s.l. S et in mg. D).

fuit in illis nauarchis Heracliensis[*](eraclesis RS: Heraclensis pq) quidam Furius,—nam habent illi non nulla huiusce modi Latina nomina,—homo, quam diu vixit, non domi suae solum, post mortem tota Sicilia clarus et nobilis. in quo homine tantum animi fuit non solum ut istum libere laederet,—nam id quidem, quoniam moriundum videbat, sine periculo se[*](se om. RSpq: facere se Nohl: an se sine?) facere intellegebat,—verum morte proposita, cum lacrimans in carcere mater noctes diesque adsideret, defensionem causae suae scripsit; quam nunc nemo est in Sicilia quin habeat, quin legat, quin tui sceleris et crudelitatis ex illa oratione commonefiat. in qua docet quot a civitate sua nautas acceperit, quot et quanti quemque dimiserit[*](dimiseris Zielinski), quot secum habuerit; item de ceteris navibus dicit; quae cum apud te diceret, virgis oculi verberabantur. ille morte proposita facile dolorem corporis patiebatur; clamabat, id quod scriptum reliquit, facinus esse indignum plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute[*](Post salute addidit Titler savia et sic fere edd. recc.: post mulieris Heraeus. Fort. plus os impud. mulieris (Sest. §111)) quam de sua vita lacrimas matris valere.

deinde etiam illud[*](etiam illud Rp: illud etiam S al.) video esse dictum quod, si recte vos populus Romanus cognovit, non falso ille de vobis iam in morte ipsa praedicavit, non posse Verrem testis interficiendo testimonium[*](testimonium scripsi (§163): nos RSD: vos G1, Madvig: ius Eberh., Zielinski, Mueller: crimina sua pd (Cl. Rev. xviii. 212)) exstinguere; graviorem apud sapientis iudices se fore ab inferis testem quam si vivus in iudicium produceretur; tum avaritiae solum, si viveret, nunc, cum ita esset necatus, sceleris audaciae crudelitatis testem fore. iam illa praeclara: non testium modo catervas, cum tua res ageretur, sed ab[*](sed tum ab p) dis manibus innocentium Poenas sceleratorumque[*](sceleratorumque pkd (sceleratorum q) Cluent. §171: scelere quam quae RSD: scelerumque Lamb. add.) Furias in tuum iudicium esse venturas; sese ideo leviorem suum casum fingere, quod iam ante aciem securium tuarum Sextique, tui carnificis, vultum et manum vidisset, cum in conventu civium Romanorum iussu tuo securi cives Romani ferirentur.

ne multa, iudices, libertate[*](libertate R2SD: -em R1d) quam vos sociis dedistis, hac ille in acerbissimo supplicio miserrimae servitutis abusus est. condemnat omnis de consili sententia; tamen neque iste in tanta re tot hominum T. Vettium ad se arcessit, quaestorem suum, cuius consilio uteretur, neque P. Cervium, talem virum, legatum, qui quia legatus isto praetore in Sicilia fuit primus ab isto iudex reiectus est, sed de latronum, hoc est de comitum suorum sententia condemnat omnis.

hic cuncti Siculi, fidelissimi atque antiquissimi socii, plurimis adfecti beneficiis a maioribus nostris, graviter commoventur et de suis periculis fortunisque omnibus pertimescunt: indigne ferunt illam clementiam mansuetudinemque nostri imperi in tantam[*](in tantam Vpd: tantam in RS) crudelitatem inhumanitatemque esse conversam, condemnari tot homines uno tempore nullo crimine, defensionem suorum furtorum praetorem improbum ex indignissima morte innocentium[*](innocentium Vd: -um RS) quaerere. nihil addi iam videtur, iudices, ad hanc improbitatem amentiam crudelitatemque posse, et recte nihil[*](nil Zielinski, p. 178) videtur. nam si cum aliorum improbitate certet, longe omnis multumque superabit[*](superabit Vpd: -avit RSD);

sed secum cum[*](sed secum cum scripsi: sed secum prkd: sed cum RS: secum V (ii, §90; Cl. Rev. l. c.). Fort. secum cum; cf. Div. §53 tu dum... id agis ut) ipse certat, id agit ut semper superius suum facinus novo scelere vincat. Phalacrum Centuripinum dixeram exceptum esse a Cleomene[*](Cleomenes om. V), quod in eius quadriremi Cleomenes vectus esset; tamen, quia pertimuerat adulescens, quod eandem suam causam videbat esse quam illorum qui innocentes peribant, accedit ad hominem Timarchides; a securi negat esse ei periculum, virgis ne caederetur monet ut caveat. ne multa, ipsum dicere adulescentem[*](adul. dicere Quint. ix. 2. 57) audistis se[*](se om. V) ob hunc metum pecuniam Timarchidi numerasse[*](numerasse (§120) Zielinski, p. 166).

levia sunt haec[*](sunt haec Vprkd, Quint. viii. 4. 19: haec sunt RSY) in hoc reo. metum virgarum nauarchus, homo nobilissimus nobilissimae civitatis[*](nauarchus homo nobilissimus nobilissimae civitatis scripsi (Am. J. Phil. xxvi, p. 431): nav. nobilissimae civitatis Vprk, Quint. l. c.: nav. homo nobilissimae civ. R: nav. homo nobilis summae civ. SD (cf. iii, §56; v, §§20, 122)), pretio redemit: humanum est[*](est VR: om. d). Alius ne[*](ne Vpd: ut RSY (ne securi feriretur Quint. l. c.)) condemnaretur pecuniam dedit: usitatum est[*](est Vpkd, Quint.: om. RSY). non vult[*](vult Vpd, Quint. ix. 4. 70: volet RSY) populus Romanus obsoletis criminibus accusari Verrem, nova postulat, inaudita desiderat; non de praetore Siciliae, sed de nefario tyranno fieri iudicium arbitratur.includuntur in carcerem condemnati; supplicium constituitur in illos, sumitur de miseris parentibus nauarchorum[*](navarchorum male secl. Memmius, Lamb., edd. recc. (Zielinski, p. 198)); prohibentur adire ad filios, prohibentur liberis suis cibum vestitumque ferre[*](intro ferre Vpd (ll. 4-5 infra)).

patres hi quos videtis iacebant in limine[*](limine Rp rell., Iul. Sever.: limine ipso V), matresque miserae pernoctabant ad ostium[*](ante ostium V) carceris ab extremo conspectu liberum exclusae; quae nihil aliud orabant nisi ut filiorum suorum postremum[*](postremum V: postremo RS: supremum pq: extremum d) spiritum ore[*](ore om. pk) excipere liceret. aderat ianitor carceris, carnifex praetoris, mors terrorque sociorum et civium Romanorum[*](Romanorum V, Quint. viii. 4, 27, Iul. Sever.: om. RSpd (ii. ii, §6)), lictor Sextius, cui ex omni[*](omni pd: omnium RS: om. V) gemitu doloreque certa merces comparabatur. 'Vt adeas, tantum dabis, ut cibum tibi[*](cibum tibi RSpd: tibi cibum vestitumque V: cibum vestitumque (om. tibi) Quint. ix. 4, 7 l. 19 supra (Meusel, p. 25)) intro ferre liceat, tantum.' nemo recusabat. 'quid? ut uno ictu[*](ictu om. RS al.) securis adferam mortem filio tuo[*](mortem filio tuo adferam V), quid dabis? ne diu crucietur, ne saepius feriatur, ne cum sensu doloris aliquo spiritus auferatur[*](ei auferatur V)?' etiam ob hanc causam pecunia lictori dabatur[*](lictori dabatur p Zielinski (p. 198): dabatur RS, datur Vd (om. lictori)).

O magnum atque intolerandum[*](intolerabilem V) dolorem! o gravem acerbamque fortunam! non vitam[*](non ut tam R: non ut tantum SD (corr. in mg. non vitam)) liberum[*](liberorum V (etiam l. 22 supra)), sed mortis celeritatem pretio redimere cogebantur parentes. atque ipsi etiam adulescentes cum Sextio suo[*](suo R: om. pd: sua Madv.: servo Landgraf) de plaga et de uno illo ictu loquebantur, idque postremum parentis suos liberi orabant, ut levandi cruciatus sui causa lictori pecunia daretur. multi et graves dolores inventi parentibus et propinquis, multi; verum tamen mors sit[*](mors sit prk: morxit R: mori SD) extremum[*](extremum Eberh. (iii, §70): extremo RS: extrema pd). non erit. estne aliquid ultra quo crudelitas progredi possit? reperietur; nam illorum, cum erunt securi percussi ac necati, corpora feris obicientur. hoc si luctuosum est parentibus, redimant[*](parentibus redimat RSpk: parenti redimat rd) pretio sepeliendi potestatem.

Onasum Segestanum, hominem nobilem, dicere audistis se ob sepulturam Heraclei nauarchi pecuniam Timarchidi numerasse; ne hoc possis[*](ne hoc posses RS: hoc ne possis pd) dicere, 'patres enim veniunt amissis filiis irati,' vir primarius, homo nobilissimus, dicit, neque de filio dicit. iam hoc quis tum fuit Syracusis quin audierit, quin sciat, has Timarchidi[*](has per Timarchidem pd) pactiones sepulturae cum[*](cum del. Eberh., Zielinski) vivis etiam illis esse factas? non palam cum Timarchide loquebantur, non omnes omnium propinqui adhibebantur, non palam vivorum funera locabantur? quibus omnibus rebus actis atque decisis producuntur e carcere, deligantur[*](deligantur ad palum pd).

quis tam fuit illo tempore ferreus[*](ferreus RSY: durus V: durus et ferreus pd), quis tam inhumanus praeter unum te, qui non illorum aetate nobilitate miseria commoveretur? ecquis fuit quin lacrimaret[*](lacrimaret p: lacrumarum R: lacrimaretur Sd: lacrumarum et V), quin ita calamitatem illam putaret illorum ut fortunam tamen non alienam, periculum autem commune arbitraretur? feriuntur securi. laetaris tu in omnium gemitu et triumphas; testis avaritiae tuae gaudes esse sublatos. errabas, Verres, et vehementer errabas, cum te maculas furtorum et flagitiorum tuorum sociorum innocentium sanguine eluere[*](eluere posse Heraeus) arbitrabare; praeceps amentia ferebare, qui te existimares avaritiae vulnera crudelitatis remediis posse sanare. etenim quamquam illi sunt mortui sceleris tui testes, tamen eorum propinqui neque tibi neque illis[*](neque tibi neque illis RS: neque illis neque tibi V: neque desunt p: neque tibi d) desunt, tamen ex ipso illo[*](illo ipso Vpd) numero nauarchorum aliqui vivunt et[*](et om. V) adsunt, quos, ut mihi videtur, ad illorum innocentium poenas fortuna et ad hanc causam reservavit.

adestphylarchus Haluntinus, qui quia cum Cleomene non fugit, oppressus a praedonibus et captus est; cui calamitas saluti fuit, qui nisi captus a piratis esset in hunc praedonem sociorum incidisset. dicit[*](dicet pd) is pro testimonio de missione nautarum, de fame, de Cleomenis fuga. adest Centuripinus Phalacrus in amplissima civitate amplissimo loco natus; eadem dicit, nulla in re discrepat.

per deos immortalis! quo tandem animo sedetis, iudices, aut haec quem ad modum auditis[*](auditis pd (audietis V?): audistis RSY)? Vtrum ego desipio et plus quam satis est[*](est om. V) doleo tanta calamitate miseriaque sociorum, an vos quoque hic[*](vos hic quoque RSY) acerbissimus innocentium cruciatus et maeror pari[*](maeror parentum K. Busche) sensu doloris adficit? ego enim cum Herbitensem, cum Heracliensem securi percussum esse dico, versatur mihi ante oculos indignitas calamitatis.Eorumne populorum civis, eorum agrorum alumnos, ex quibus maxima vis frumenti quotannis plebi Romanae illorum operis ac laboribus quaeritur, qui a parentibus spe nostri imperi nostraeque aequitatis suscepti educatique sunt, ad C. Verris nefariam immanitatem et ad eius funestam securem esse servatos?

cum mihi Tyndaritani illius venit in mentem, cum Segestani, tum iura simul civitatum atque officia considero. quas urbis P. Africanus etiam ornandas esse spoliis hostium arbitratus est, eas C. Verres non solum illis ornamentis sed etiam viris nobilissimis nefario scelere privavit. en quod Tyndaritani libenter praedicent: 'nos in septemdecim populis Siciliae numeramur, nos semper omnibus Punicis Siciliensibusque bellis amicitiam fidemque populi Romani secuti sumus, a nobis omnia[*](omnia Vpd: om. RSY) populo Romano semper et belli adiumenta et pacis ornamenta ministrata[*](ministrata RSY: administrata Vpd iis VR: his p: is q) sunt.' multum vero haec iis iura profuerunt in istius imperio ac potestate!

vestros quondam nautas contra Carthaginem Scipio duxit[*](adduxit V), at nunc navem contra praedones paene inanem Cleomenes ducit[*](ducit codd. praeter RS (duxit et)); vobiscum Africanus hostium spolia et praemia laudis communicavit, at nunc, per Verrem[*](per me RSpd (i.e. per urē = per Verrem, ut coni. Nettleship, Nohl); cf. iii, §200 ubi ure = Verre (J. Ph. xxx. 195): per hunc V: per praetorem populi Romani Mueller (ed. minor 1898)) spoliati, nave a praedonibus[*](spoliata navi a praedonibus V (om. abducta)) abducta, ipsi in hostium loco numeroque ducimini[*](ducemini Vd: ducamini q: duceamini p). quid vero? illa Segestanorum non solum litteris tradita neque commemorata verbis, sed multis officiis illorum usurpata et comprobata cognatio quos tandem fructus huiusce necessitudinis in istius imperio tulit? nempe hoc iure fuit, iudices, ut ex sinu patriae[*](patriae RSp: patrio V: patris d) nobilissimus adulescens[*](post adulescens habent Vpd et ex complexu matris ereptus innocens (filius d): om. RS (ii, i, §7)) istius carnifici Sextio dederetur. cui civitati maiores nostri maximos agros atque optimos concesserunt, quam immunem esse voluerunt, haec apud te cognationis fidelitatis vetustatis auctoritatis ne hoc quidem iuris obtinuit, ut unius honestissimi atque innocentissimi civis mortem ac sanguinem deprecaretur.

quo confugient socii? quem implorabunt? qua spe denique, ut vivere velint, tenebuntur, si vos eos deseretis? ad senatumne[*](senatumne V: senatum RSY) venient[*](venient RSY: veniant V: senatum devenient pd)? quid? ut de Verre supplicium sumat[*](sumant VRSp)? non est usitatum, non senatorium[*](non senatorum RS: non est senatorium V). ad populum Romanum confugient? facilis est populi causa[*](populi causa RSY: causa pop. pd: causa PRV); legem enim se sociorum causa iussisse et eius legis[*](eius legis (leges p) RSp: eius V: eis legi d: vos eius leges q: vos ei legi Victorius: ei vos legi Iord. et edd.) custodes ac vindices praeposuisse dicet. hic locus igitur est unus quo perfugiant, hic portus, haec arx[*](haec arx om. RSY), haec ara sociorum; quo quidem nunc non ita confugiunt ut antea in suis repetundis[*](repetundis V: -endis RS) rebus solebant. non argentum, non aurum[*](Non aurum non arg. Vq), non vestem, non mancipia repetunt, non ornamenta quae ex urbibus fanisque erepta sunt; metuunt homines imperiti ne iam haec populus Romanus concedat et ita velit fieri[*](velit fieri V, Halm, Zielinski (p. 198): fieri velit rell. (iii, §168)). patimur enim multos iam annos et silemus, cum videamus ad paucos homines omnis[*](omnis Vp: om. RSY) omnium nationum pecunias pervenisse. quod eo magis ferre animo aequo et concedere videmur, quia nemo istorum dissimulat, nemo laborat[*](elaborat V (iii, §130; v, §§158, 188)) ut obscura sua cupiditas esse videatur.

in urbe nostra pulcherrima atque ornatissima quod signum, quae tabula picta est quae non ab hostibus victis capta atque deportata[*](adportata (app. p) Vpd) sit? at istorum villae sociorum fidelissimorum plurimis et pulcherrimis spoliis ornatae refertaeque sunt. Vbi pecunias exterarum nationum esse arbitramini, quae nunc omnes egent, cum Athenas, Pergamum, Cyzicum, Miletum, Chium, Samum. totam denique[*](totam denique Vpd: totamque RSY) Asiam, Achaiam, Graeciam[*](Graeciam del. Zielinski), Siciliam tam in paucis villis inclusas esse videatis[*](videtis d)? sed haec, ut dico, omnia iam socii vestri relinquunt et neglegunt, iudices. ne[*](ne enim V (contra RSpd)) publice a populo Romano spoliarentur officiis[*](officio V) ac fide providerunt; paucorum cupiditati tum, cum obsistere non poterant, tamen sufficere aliquo modo poterant; nunc vero iam adempta est non modo resistendi verum etiam suppeditandi facultas. itaque res suas neglegunt; pecunias, quo nomine iudicium hoc appellatur, non repetunt, relinquunt; hoc iam ornatu ad vos confugiunt.

aspicite, aspicite[*](aspicite semel Vpd), iudices, squalorem sordisque sociorum! Sthenius hic Thermitanus cum hoc capillo atque veste, domo[*](domo VSpd: domu R (Phil. 2, 45)) sua tota expilata, mentionem tuorum furtorum non facit; sese ipsum abs te[*](a te V) repetit, nihil amplius; totum enim tua libidine et scelere ex sua patria, in qua multis virtutibus ac beneficiis princeps fuit, sustulisti. Dexo hic, quem videtis, non quae publice Tyndaride, non quae privatim sibi eripuisti, sed unicum miser abs te filium optimum atque innocentissimum flagitat; non ex litibus aestimatis tuis pecuniam domum, sed ex tua calamitate cineri atque ossibus fili sui solacium vult aliquod reportare. hic tam grandis natu Eubulida hoc tantum exacta aetate laboris itinerisque suscepit, non ut aliquid de suis bonis recuperaret, sed ut, quibus oculis cruentas cervices fili sui viderat, isdem te[*](isdem (iisdem) te Vpd: iste RS) condemnatum videret.

si per[*](sibi ċprċ RS: an si sibi per?) L. Metellum licitum esset, iudices, matres illorum miserorum sororesque[*](sororesque RS: sorores uxoresque V: uxores sororesque d) veniebant; quarum una, cum ego ad Heracleam noctu accederem, cum omnibus matronis eius civitatis et cum multis facibus mihi obviam venit, et ita,—me suam salutem appellans, te suum carnificem nominans, fili nomen implorans, —mihi ad pedes misera iacuit quasi ego eius[*](eius om. V) excitare ab inferis filium possem. faciebant hoc itidem[*](itidem RSY: idem Vpd) ceteris in civitatibus grandes natu matres et item parvi liberi miserorum; quorum utrumque[*](utrumque VRS: utrorumque pd) aetas laborem et industriam meam, fidem et misericordiam vestram requirebat[*](requirebat V: -ant RSpd).