Historia Ecclesiastica

οὐκ εἶπε ποίησον ἢ ποιήσατε, ἀλλὰ ποιήσωμεν, δεικνὺς τὸ ὁμοούσιον καὶ ὁμότιμον ἐπὶ τῆς μακαρίας ἐκείνης καὶ ἀφράστου τριάδος.

μὴ ὑπογόγγυζε, ὦ φιλόσοφε, καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἀνακίνει, ἀλλὰ ὅρα τῷ τῆς [*](1 vgl. Matth. 11, 27 — 12 Job. 1, 1 f — 25 Gen. 1, 26) [*](A1HR V1P3 M2P1P2) [*](3 θέλης V1P3 4 A A1HV1P3 τοῦ RM2P1P2 5 καὶ > H | σε V1P3 6 καὶ — 7 αὐτοῦ2 > aber συνυπάρχοντά τε ἀεὶ τῷ πατρὶ + τον τὸν μονογενῆ υἱὸν αὐτοῦ R 8 πίστει + νόει H 9 πολλάκις > 10 f ἐκ θεοῦ ἀληθινοῦ RP3 (wo aber am Rand ἐξ ἀληθινοῦ κτλ.) 13 Ἰωάννης > H 14 προυπάρχειν RV1 18 ὀφθαλμοῦ R 23 οὐδὲ] οὔτε Α1R 24 + τοῦ Α1R | καθὼς R 27 δείκνυσι ΗΡ1Ρ2Μ2 (am Rand; im Text δείκνουσι) 28 τριάδος + καὶ P3)

ἄκουε τοίνυν καὶ σύνες· ὁ τοῦ θεοῦ λόγος, ὁ πρὸ αἰώνων αὐτοῦ υἱός, πρὸς ὃν »ποιήσωμεν ποιήσωμεν ἄνθρωπον« καὶ τὰ ἑξῆς αὐτὸς πάλιν ἐπ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν βουλῇ πατρικῇ καὶ οἰκείᾳ ἄνθρωπος γέγονε, σαρκωθεὶς ἐκ παρθένου διὰ τὸν ἐκπεσόντα ἄνθρωπον Ἀδάμ,

ὁ ἀσώματος ἐν σώματι κενώσας ἑαυτόν, ὡς εἶπεν ὁ ἀπόστολος Παῦλος διὰ τὸ σῶμα, ἔλαβε νέφος ὁ θεὸς λόγος τὸ σῶμα, ἴνα μὴ καταφλέξῃ τὰς κτιστὰς φύσεις τὰς ἐν τῷ κόσμῳ· »θεὸν γὰρ οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε..

ἐκρατήθη σαρκί, ἵνα καὶ ἡ σὰρξ διὰ τῆς πρὸς αὐτὸν ἀτρέπτου ἑνώσεως ἐλευθερωθῇ τοῦ θανάτου, ἀόρατος ἐν ὁρατῷ, ἵνα ὑπομείνῃ τὰ ὁρώμενα, ὡς ἄνθρωπος ὑπὸ χρόνον, ἀλλ᾿ ἀληθείᾳ κατἀμφότερα θεὸς καὶ ἄνθρωπος, ἄνθρωπος καὶ θεὸς ὁ αὐτός· εἶς γὰρ ἐξ ἀμφοῖν Χριστός νοουμένης καὶ γνωριζομένης τῆς διαφορᾶς τῶν οὐσιῶν τῆς τε θεότητος αὐτοῦ καὶ τῆς σαρκός· θεὸς ἠν καὶ ἔστι, γέγονεν ἄνθρωπος δι᾿ οἰκονομίαν.

δι’ αὐτὸν προφῆται, δι᾿ αὐτὸν ἀπόστολοι, δι’ αὐτὸν μάρτυρες· προφῆται διὰ τὸν προφητευθέντα, ἀπόστολοι διὰ τὸν ἀπεσταλμένον οἰκονομικῶς, μάρτυρες διὰ τὸν πρωτομάρτυρα. ἦλθε θεὸς ἐπὶ γῆς ὁ υἱός. σαρκὶ κρύψας, ὡς βουλήθη, τὸ τῆς αὐτοῦ θεότητος μέγεθος, οὐκ ἐρημώσας τὰ ἐν οὐρανοῖς οὐδὲ γὰρ πρὸ τοῦ σαρκωθῆναι ἔρημος αὐτοῦ ὁ κόσμος).

θεὸς ἠν καὶ ἔστι, γέγονε καὶ ἄνθρωπος δι᾿ οἰκονομίαν, σαρκωθεὶς καὶ τεχθεὶς ἐκ παρθένου δι’ οἰκείαν φιλανθρωπίαν.

ἄξιον ἄξιον καὶ ἴσον υἱὸν ἐγέννησεν ὁ πατήρ, ὡς οἶδεν ὁ γεννήσας αὐτὸν θεὸς καὶ πατὴρ καὶ ὁ ἐξ αὐτοῦ γεγννημένος υἱός, ὠ φιλόσοφε.

Ἀντίρρησις τοῦ φιλοσόφου· μὴ ἐπὶ πλεῖστον ὅσον ἐπίμενε βια- [*](v) ζόμενος τὴν ἀλήθειαν καὶ τῇ τῶν λόγων εὐτεχνίᾳ ἐπισκιάζειν ὡς νέφος πειρῶ τὸ τῆς γραφῆς ἀνάμαυρον φέγγος, ἀλλὰ εἰς τὸ προφανὲς [*](2 vgl. Joh. 20, 27 — 4 Gen. 1, 26 — 7 vgl. Phil. 2, 7 — 9 Joh. 1, 18 — 11 vgl. Ignatius Ephes. inscr.) [*](A1HR V1P3 M2P1P2) [*](3 τοίνυν A1R οὖν d. übr. HSS 8 καταφλέξας (oder αι?) Μ2Ρ1Ρ2 10 καὶ > Η ἑνώσεως > R | ἐλευθηρωθῇ Α1ΗV1P3 12 ὑπομένη Ρ2Ρ3 14 νοούμενος καὶ γνωριζόμενος V1 15 τε > M2P1P2 | ἔστι] ἔσται ’R 16 Α1R dreimal R 17 δι’ αυτὸν — 18 ἀπόστολοι erst ausgelassen, dann (von 1. Hd.?) nachgetragen Μ2 19 πρωτομάρτυρα] παμαρτρ R (vgl. S. 76, 1) 20 τὸ nach θεύτητος Μ2Ρ1Ρ2 25 ὁ > RM2 26 πλεῖον Ρ3 28 τὸ > V1P3 P3 | ἐμφανές R)

μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ὲ́χει ἔννοιαν περὶ τοῦ ἑνὸς κυρίου, ταῦτά ἐστι τοῦ θεοῦ τοῦ καὶ πρωτόκτιστον κτίσαντος, εἰς ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ, ὃν καὶ υἱὸν αὐτοῦ προσηγόρευσε τοῦ καὶ κτίσαντος δι’ αὐτοῦ ὡς δι᾿ ἐργαλείου χώρας καὶ ἀοικήτους.

εἰ γὰρ καὶ ἡ κτιστὴ τοῦ θεοῦ σοφία, τοῦτ’ ἔστιν ὁ υἱός, ἐργάζεται, ἀλλ᾿ ὁ θεὸς ἦν ὁ κτίζων δι’ αὐτοῦ τὰ μὴ ὄντα ὡς δι᾿ ἐργαλείου. ἀπόκρισις τῶν [*](να΄) ἁγίων ἐπισκόπων διὰ τοῦ αὐτοῦ ἐπισκόπου Εὐσεβίου τοῦ Παμφίλου·

πολὺ διαστήκων τῆς βασιλικῆς λεωφόρου, τοῦτ’ ἔστι τῆς ἀποστολικῆς πίστεως, ἔξω που ταύτης φέρεσθαι ἀνέχῃ κρημνίσαι σεαυτὸν ἅπαξ ἑλόμενος καὶ μικρὸν ἀνανεύσας ἐκ τοῦ περιέχοντός σε τῆς ἀσεβείας βυθοῦ, ὅταν ἤκουσας παρὰ τῆς ἁγίας συνόδου ταύτης τὴν προφητείαν τοῦ μεγάλου Ἱερεμίου δακτυλοδεικτοῦντος, ὡς ἂν εἴποι τις, καὶ λέγοντος »οὗτος ὁ θεὸς ἡμῶν, οὐ λογισθήσεται ἕτερος πρὸς αὐτὸν‘ καὶ τὰ ἑξῆς.

οἷς ἐπιλέγει »μετὰ ταῦτα ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη« καὶ οἶσθα, ὦ φιλόσοφε, ἐπερωτηθεὶς παρὰ τῶν ἁγίων ἐπισκόπων· τίς ὁ ἐπὶ τῆς γῆς ὀφθεὶς καὶ τοῖς ἀνθρώποις συναναστραφείς, ὁ πατὴρ ἢ ὁ υἱός> καὶ ὁμολογήσας ὅτι ὁ υἱός, καθὼς αἱ θεῖαι γραφαὶ οὐ ταῦτα εἴρηκας;

πῶς πάλιν ἐπὶ τὸν βυθὸν τῆς μοχθηρίας Ἀρείου ἑαυτὸν ἀκοντίζεις, μᾶλλον δὲ βυθίζεις; οὐ γὰρ ἀνέξευξας χωρισθεὶς ἐκείνου, ὡς ἑαυτὸν συνέξευξας. προκρίνεις, ὠ ἄθλιε, τῶν ἀποστολικῶν δογμάτων τὰ Ἀρείου βλάσφημα ῥήματα, κτίσμα καὶ ἐργαλεῖον τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ ἀποκαλῶν.

ἄκουε τοίνυν πρὸς ἡμῶν ὦ φιλόσοφε, εἴπερ φιλόσοφος εἶ, καὶ πείθου μὴ αὐτὸν εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ τὴν κτιστὴν σοφίαν τὴν λογιστικὴν τὴν τῷ ἀνθρώπῳ [*](1 Prov. 8, 22 — 2 Prov. 8, 26 — 14 vgl. S. 69, 18. 73, 5 — 16 Baruch 3, 26 — 28 Baruch 3, 28) [*](A1HR V1P3 M2P1P2) [*](1 τῆς γραφῆς > P2 2 ἐποίησε] ἔκτισε H 6 προσηγόρευε Μ2 | > Η 7 δι’ αὐτοῦ > Η | δι᾿ > H | καὶ2 > P2 8 (??) εἰργάζετο Α1ΗΡ2 9 ὡς δι’ ἐργαλείου > V1 10 ἐπισκόπων] πατέρων R ἐπισκόπου > Α1R 10 f παμφύλου R 12 ἔξω που] ἔξω πρὸ Α1R ἔξω πῶς 3 πῶς ἔξω V1 17 ἐπιλέγει] ἐπάγει V1 18 ἐπὶ — συνανεστράφη > Η 19 A1R 20 τῆς > V1 21 ὡμολόγησας RHM2P2 24 ὡς] ᾧ aus ὠ σοφ Μ2 ᾧ φιλόσοφε] φιλόσοφος Μ2Ρ1Ρ2 28 ουσίαν Η | τὴν3 > P3)

ἐπίστησόν σου τὸν νοῦν, μὴ πρὸς ἀπέχθειαν βλέπων, ἀλλὰ πρὸς ἀλήθειαν καὶ ὁδηγήσει σε αὐτὴ ἡ ἀλήθεια, καὶ γνώσῃ ὅτι οὐ κτίσμα ὁ μονογενὴς υἱὸς τοῦ θεοῦ, ἀλλὰ αὐτὸς κτίστης καὶ δημιουργὸς πασῶν τῶν κτιστῶν φύσεων, καθὼς καὶ αὐτὸς μικρὸν διαβλέψας νενόηκας καὶ νοήσεις, ὥς γε ἐγὼ πεπίστευκα, εἴπερ σωθῆναι ποθεῖς.

Ἀντίρρησις τοῦ φιλοσόφου κατὰ τοῦ ἁγίου πνεύματος· ἔστω, [*](νβ΄) φησί, πιστὰ περὶ τοῦ υἱοῦ καὶ ἀναμφίλεκτα, ὥς φατε, ὅτι ἔκτισεν ἢ ὅτι συνέκτισε τῷ θεῷ καὶ πατρί, ὡς αἱ μαρτυρίαι καὶ καὶ ὅτι οὐ ποίημα ἀλλὰ γέννημα τοῦ θεοῦ φύσει ἐξ αὐτοῦ γεγεννυμένος καὶ ἰδοὺ δεχόμεθα. μὴ καὶ περὶ τοῦ πνεύματος ἔχετέ τι λέγειν;

τίς γὰρ τολμήσειε φῆσαι τὸ ἅγιον πνεῦμα κτίστην τινῶν γενητῶν φύσεων; ποῦ δὲ καὶ μαρτυρίαι περὶ αὐτοῦ λέγουσι δεδημιουργηκέναι αὐτό τι τῶν ὁρατῶν καὶ ἀοράτων κτισμάτων; τίς δὲ ὅλως ἀνεγράψατο περὶ αὐτοῦ ὡς περὶ τοῦ υἱοῦ; υἱοῦ; τις ὑμῶν, εἰ ἔχοι. ἀνταπόκρισις τῶν πατέρων διὰ Πρωτογένους ἐπισκόπου Σαρ- [*](νγ΄) δικῆς·

οὐκ ἔστι δυσχερές, ὦ φιλόσοφε, ἐπιδεῖξαί σοι τὰς μαρτυρίας τῶν ἐνεργειῶν τοῦ ἁγίου πνεύματος, ἃς οἱ πατέρες ἡμῶν ἐξέθεντο περὶ αὐτοῦ, ὅτι ἔκτισε. πάλιν φήσωμεν τὸ περὶ τῆς κτίσεως ῥηθὲν καὶ εἶπεν ὁ θεός, ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ' εἰκόνα ὴμετέραν καὶ καθ’ ὁμοίωσιν« καὶ ἐπήγαγε λέγων καὶ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ’ εἰκόνα θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν, ἄρρεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς‘.

ὡς οὐν θεός ἐστιν ὁ πατὴρ ὁ εἰπὼν τῷ υἱῷ ποιήσωμεν‘, ὁ δὲ υἱὸς θεὸς ὢν ἐποίησε τὸν ἄνθρωπον, εἰ οὖν θεὸν λέγομεν τὸν εἰπόντα καὶ τὸν ποιήσαντα τὸν Ἀδὰμ καὶ τὴν Εὔαν, λοιπὸν ἄκουσον περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος· ὁ [*](21 Gen. 1, 26. 27) [*](Α1ΗR V1P3 M2P1P2) [*](1 ὑέ αὐτοῦ τοῦ υἱοῦ δοθεῖσαν τοῦ θεοῦ ~ Α1 δοθεῖσαν τοῦ υἱοῦ ~ R 2 σου] μοι AiR σου aus μοι corr. H (vgl. 87, 10) 4 αὐτὸς + ὁ H 6 γε > V1 9 τοῦ υἱοῦ πιστὰ ~ Μ2Ρ1Ρ2 | ἀμφίλεκτα Α1 11 γεγεννημένου R 13 τὸ ἅγιον πνεῦμα φῆσαι ~ R | γεννητῶν Ρ2 14 λέγουσι (danach Rasur) περὶ αὐτοῦ ~ 1 | μαρτυρία λέγει περὶ αἰτοῦ R 15 αὐτῶ V1P3 | ὅλως] λόγος R 16 ὑμῶν > R | ἔχει R 17 ἀπόκρισις Μ2Ρ1Ρ2 | πρωτογένου Α1R 17 V1P3 20 φήσομεν RP2V1 ἐρήσωμεν Ρ3 21 f ἡμετέρα Α1 24 ἄρσεν R (??) αὐτοὺς] αὐτὸν ’R 25 ὁ εἰπὼν ποιήσωμεν τῷ υἱῷ (aber ὁ εἰπὼν nachträl. eingefügt) R | ποιήσωμεν + ἄνθρωπον Μ2Ρ1Ρ2 26 λέγει R)