Commentarii in Apocalypsin

[Mulier autem fugit in solitudinem et datae sunt illi duae[*]( 12, 6. 14 )alae illius aquilae magnac.J Mulierem autem uolasse in [*]( 5 cf. Ioh. 8, 44 9 cf. pag. 119, 3-12 11 cf. pag. 119, 16-121, 1 ) [*](1 desunt propter folium deperditum (cf. not. ad p. 89, 15) in D uerba omnes gentes usque ad p. 115, 12: ante tamen de proximis nerbis confer apparatum criticum p. 95, 3 quae] qui FH, quia S certant in signo scripsi, cenant in simman (= in sema?) T, cernunt in summam FH, cernit (ceruis g) insurgere 8, dimicaturae CB Antichristi] add. turbas et S sanctos scripsi, istos TFHS, sitos M 2 statuendae CB sunt (pr.)] add. ct eas gladium TCB, gladiis e alterutrum aduerbialiter = inuicem uel mutuo, cf. Archiv fur lat. Lexikographie VII p. 373 sqq. casuri FH (itidem legendum est in app. crit. p. 95 lill. 7), casuro T 3 Vidi .. rufus add. (II quod autem TX, qui CB ait illum T, illum dicit X 4 russei TS, rosei CBa, rubei g operis] add. illum CB, illius e fructus TX. futurum CB 5 fuit om. CB fuitj add. ut dominus ait S 6 debitum FIK uerum] add. etiam S cladibus scripsi, gladiis 0 obitibusque fJ, obicibusque X, obicibus T, ac uitiis CB 8 Habens .. septem add. (I> 9 Romanorum S et om. IK priore IK dicemus H, dicimus FM, diximus IKS, didicimus T 10 ante cornua add. et X tempore om. H 11 eiusdem CB eosdem] add. dicit ut g tractauimus K, monstrabimus F post tractabimus expositionem uersuum 4 a et 4 b intermittunt Sg, cf. p. 117, 1-8 et p. 107, 18-109, 8 12 Mulier... magnae add. X alae duae II 13 illius om. Fg mulierem . , p. 113, 1 deserto om. X mulier TCB )

[Et misit serpens ex ore suo post mulierem aquam ltelut[*]( 12, 15 )flumen, ut eam eo flumine auferret.] Aquam quam emisit de ore suo serpens: iussu suo exercitum sequi eam significat. [et adiuuit mulierem terra et aperuit os suum et absor- [*]( 12, 16 ) buit illud flumen, quod draco emisit ex ore szco.J aperuisse os suum terram et deuorare aquas uindictam de per- • sequentibus manifestat. hanc igitur licet parturientem significet, postea partu edito fugientem ostendit, quia non uno tempore utraque sunt facta. Christus enim quod natus est, scimus [*]( 3 cf. Apoc. 7, 4 et 14, 1. 3 6 Luc. 21, 21 10 cf. pag. 99, 12-20 ) [*]( 1 desertum e auxilium FIKMg duum scripsi, duarum F, donum cet. 2 eccl. illam cath.] mulierem illam ecclesiam catholicam IK 3 credituri FH, crediture M 4 Heliae (est datiuus)] ad praedicationem Eliae g caeterorum T uiuum] unum IKM 5 inueniet H aduentu CBHg dici T sed] sic e 6 fugient THIKM iu] ad H montes Heg post montes statim exhibet et collecti eant H 7 fuerit TS ad] in IK 8 nuntiantur FH 10 qui cum illo fuerit] enoch. o fuorit I illo] eo CB propheta om. IKM 11 Et.. auferret add. X emisit S ex ore suo om. F aquam om. I 12 eo] in illo F, a H et Beatus p. 405 aqua e quam emisit] enim misit H 13 exercitum sequi eam (eam sequi CB) Y, populum qui persequantur (-atur g, -ebatur IK) eam X 14 et... ex ore suo add. X iuuit IK 15 misit IKM exj de IK 16 terram (terra H) os suum CBH terra TFHS deuorasse MS, absorbuisse IK 16 persequentibus scripsi, praesentibus O 17 manifestat scripsi, manifestam CB, -um Tt -um est HIKM, -atum est F parientem 1K 18 ostendit IKS, ostendet F, ostendat cet. quia] tamen CB 19 facta sunt CBIK quod] ex quo CB scimus] add. sed S ) [*]( XXXXIX. Victorinus Pet. ) [*]( 8 )

Deinde ait: [factum est proeliunt in caelo: Michael et angeli [*]( 12, 7-9 ) eius pugnabant cum dracone, et draco proeliatus est et angeli eius, et non ualuerunt neque inuentus est eorum locus etiamnunc in caelo. et proiectus est draco ille magnus, serpens antiquus, proiectus est in terram.] factum est bellum in caelo: Michael et nuntii eius pugnauerunt cum dracone, et draco pugnauit et nuntii eius, et non est inuentus ei locus iam in caelo. et iactatus est draco magnus, anguis antiquus, iactatus in terram. hoc est initium Antichristi. ante tamen oportet praedicare Heliam et pacis tempora esse, et postea consummato triennio et sex mensibus praedicationis Heliae iactari eum de\' caelo, ubi habuit potestatem ascendendi usque ad illud tempus, et angelos refugas uniuersos. sic et Antichristum de inferno suscitari Paulus apostolus ait: nisi prius uenerit discessio et apparuerit homo peccati, filius perditionis et aduersarius, qui se eleuabit super omne quod nominatur deus aut quod colitur. [*]( 1 cf. Apoc. 12, 14 14 eum (id est draconem magnum) Hieronymus pro Antichristum posuit, cf. in Daniel. c. 7 (XXV 531 M): ne eum (id est Antichristum) putemus iuxta quorundam opinionem uel diabolum esse uel daemonem, sed unum de hominibus, in quo totus satanas habitaturus sit corporaliter cf. Hiob 1, 6 et Zach. 3, 1 17 II Thess. 2, 3. 4 ) [*]( 1 autem fugiat] aufugiat S 2 esse] est Hill 3 factum .. in terram add. X ante factum add. et H 4 pugnabant] proeliabantur FH cum Vulg. draco om. 1 5 eorum om. S etiamnunc] amplius Hg cum Vulg. 6 in caelo] add. etiamnunc H ille draco I 7 terra FHIlJI factum .. lin. 11 in terram om. X 8 pugnauerunt.. lin. 9 nuntii eius om. CB propter homoeoteleuton 11 iactatus om. CB terra T 12 post Antichristi lacuna codicis D desinit, cf. p. 111, 1 et esse tempora pacis H 13 et] ac S consummatis g sex] VII\' IK 14 in praedicatio (-one g) Sg Heliae] add. tunc S, etiam g iactare IK habuerat g 15 illum T,Fml 17 ait] dicit IK prius] primum IK discessio] om. HIK, dissensio S 18 filius] add. dicitur F 19 eleuat ut T, eleuat CB, eleuauit FHS nominatur aut quod colitur deus IKM 20 qaod om. F ) [*](8* )

\'[Et cauda eius trahit tertiam partem stellarum caeli et misit [*]( 12, 4 a ) illas in terram.] Quod autem dicit dra-conis caudam traxisse tertiam partem stellarum, bifarie hoc accipitur. multi enim arbitrantur tertiam partem hominum credentium posse eum seducere; sed quod uerius intellegi debeat, angelorum sibi subditorum, cum adhuc princeps esset, cum \'descenderet constitutionem suam\', tertiam partem seduxisse. ergo quod superius dicebamus, ait apocalypsis: et stetit super are- [*]( 12, 18 ) nam maris.

Et uidi de mari ascendentem bestiam similem [*]( 13, 1. 2 ) pardo: regnum illius temporis Antichristi cum uarietate gentium et populum commixtum significat. pedes tamquam [*]( 13, 2 ) ursi, fortis et spurcissimae bestiae; duces pedes eius dixit. os eius tamquam ora leonum, inquit, est, id est ad sanguinem armatum. os enim eius iussio illius est et lingua, quae ad nihil loquendum processura est nisi ad sanguinem effundendum. [*]( 6 cf. Iudas u. 6 8 cf. pag. 115, 14-16 ) [*](1 capitis XII u. 4 a expositionem post tractabimus (p. 111, 11) ponunt 89 Et.. in terram add. X trahit (= cooet) FH, traxit IKM, trahebat 8, habebat g caeli] de celo H mittebat F 2 eas IK cum Vulg. dicit om. IK 3 stellarum] add. caeli Ii\' bifariam S accipi potest g, intelligitur F 5 quod om. e 6 subditorum] subiectorum CB transcenderet CB 7 constitutionem suam T, de -one sua Dm2, om. (II eduxisse T 8 apocalipsin F et.. maris om. X arena T, harena D 11 uidit T de mari best. asc. CB, asc. best. de mari IKM, best. asc. de mari III 13 commixtum populum IK pedes] et pedes eius (1) 14 ursiJ ursus II, uasi D, uasis CB fortes 1K pedes duces eius g dixit] intellegendi sunt S 15 os eius] et os eius (eius os IK) X tamquam leonum IK, tamquam leonem Ii\' inquit est om. X ad om. IK 16 armatum ad s. II enim om. S iussio] uisio TCB 17 nihilum DeHg, nichilum CBM, nihilo F loquendum scripsi, loqui TIK, aliud S, om. cet. 18 fundendum IK )

[IIabcns capita septem.] Capita septem septem mon- [*]( 17, 9-10 ) tes sunt, in quibus mulier sedet: id est ciuitas Romana. et reges septem sunt: quinque ceciderunt, unus est, alius nondum uenit; et cum uenerit, breui tempore erit. et bestiam quam uidisti de septem est [*]( 17, 8. 11 ) et octaua est. intellegi oportet tempus, quo scriptura apocalypsis edita est, quoniam tunc erat Caesar Domitianus. ante illum autem fuerat Titus frater illius et Vespasianus pater. Vitellius, Otho, Galba. hi sunt \'quinque qui ceciderunt\'; \'unus exstat\'. sub quo scribitur apocalypsis, Domitianus scilicet. (alius nondum uenit\': Neruam dicit. (et cum uenerit, breui tempore erit\'; biennium enim non impleuit. et bestiam [*]( 17, 8. 11 ) quam uidisti, inquit, de septem est: quoniam ante istos reges Nero regnauit. et octaua est, ait, modo cum illa [*]( 17, 11 ) aduenerit, computans loco octauo. et quoniam in illo est consummatio, adiecit: in interitum uadit. nam decem reges [*]( 17, 12 ) accepisse regalem potestatem, cum ille mouerit ab oriente aut mittetur ab urbe Romana cum exercitibus suis. haec [*]( 119, 1-121, 5 exstant apud Beatum p. 438 et 439 ) [*]( 1 Habens add. <1», Habens capita septem add. S 3 quinque] quia quinque H, quinque qui 1K 4 alius] et alius g aduenit F breui tempore erit] modico (-um M) tempore oportet eum perseuerare II) 5 et bestia quae (qui F) erat et non est et ipsa octaua est (I) cum Vulg. bestiam TS, bestia cet. quam audisti ait S 6 scriptura om. II, scripta g 7 edita] aedificata FII 9 Vitellius, Otho, Galba scripsi, uitellius et galba TIKM cum Beato p. 438, et uitellius galba H, uitae illius F, otho uitellius et galba S, galba otho et uitellius on; eius recensionis quae nomen Otho omittit auctor inter quinque reges qui ceciderunt Neronem numerauisse uidetur, quem de septem regibus fuisse lin. 13 sq. legimus hi] isti 533 qui om. T 10 scripta est S, scripta 93 12 enim om. T<b implebit IKM bestiam TD, bestia cet. 13 est] add. et IKM 14 illa aduenerit] uenerit IK 15 computans T, computas CBF, computa DII, amputas S, computatur 93, conputari M, conputare I, conputare debes K et om. S illum TIK, illa F 16 uadet g 17 cum] quam H 18 aut] ait S mittitur YIKM ad urbem Romam H Roma eS )

Unum autem de capitibus occisum in mortem et [*]( 13, 3 ) plaga mortis eius curata est: Neronem dicit. constat enim, dum insequeretur eum equitatus missus a senatu, ipsum sibi gulam succidisse. hunc ergo suscitatum deus mittere regem dignum dignis et Christum, qualem meruerunt Iudei. et quoniam aliud nomen afferturus est, aliam etiam uitam institurus, ut sic eum tamquam Christum excipiant Iudei. ait enim Danihel: desideria mulierum non cognoscetcum prius fuerit inpurissimus — et nullum deum patrum suorum cognoscet. non enim seducere poterit populum circumcisionis, nisi legis sit uindictor. denique et sanctos non ad idola colenda reuocaturus sed ad circumcisionem colendam, si quos potuerit seducere, ita demum fidem faciet sibi, [*]( 1 cf. Apoc. 13, 1 cf. Dan. 7, 8 3 cf. Apoc. 17, 13 121, 6- 123, 4J cf. Beatum p. 441 et 442 13 Dan. 11, 37 ) [*]( 1 cornua] coronas S et decem om. T(I>iВ 2 eradicare ZK93 3 illi et TDSS, illos et M, illis et F, illis 11, illi cet. 4 hi om. l\' meretricem odio habebunt (l>iВ 5 dicit] romanam IIIKM58, dicit romanam F comburent igni] comedent et ipsam (ipsa F) exurent (-it K) igni <l>iВ 6 ex capitibus suis tamquam iugulatum (-tus F) ad mortem et plaga (-am 33) mortis eius sanata est (sauatam esse 93) (&33 morte DCB 8 insequitur IK 9 guilam TlJI, uuilam F mittet OBgiВ, mittit IK 10 regem om. IK dignis et Christum] sed dignum g antichristulU H Iudei om. IK 11 afferturus TFHS, asserturus IK, habiturus g, allaturus cet. uitam etiam IK 12 instituturus Mgft institurus] add. est S ut] quod FH31S&, quo IK 13 enim om. TFIKMS 15 cognoscens F, agnoscet H potest IK 16 uindictor T, uendicator CB, iudicator g, uindicator cet. 17 non] nostros H reuocaturus est CBg, reuocabit IK colendam] suscipiendam et S 18 seducere] add. cum H demum] enim S fidem addidi (cf. F), et IKM, om. cet. sibi faciat fidem F sibi om. B )

Item inuenimus in quodam codice greco ita: ANTEMOC, [*]( seu tralatio nominis arguit hominem istum humanioris ac politioris literaturae plane inscium fuisse. usque eo enim inepta uisa est et uiro docto indigna haec interpretatio, ut plane suspicari libuerit eam in margine ab imperito aliquo ascriptam potius, quam alii postea imperitiores commentario attexuerint, quam ab autore traditam fuisse\' Millanius p. 66 15 II Cor. 11, 14 18 cf. librum genealogum anni CCCGLIl (Chronica minora saec. 1 V. V. VI. VII., ed. Th. Mommsen, uol. I, Berolini 1892, p. 194 sq.); huius libri auctor numerum 616, quem Ticonium Apoc. 13, 18 legisse scimus, ita interpretatus est, ut litteris nominis Antichristus quae secundum alphabetum latinum computatae 154 faciunt quater ductis secundum litteras quattuor nominis Xcro numerum 616 expleri censeret, interpolator autem archetypi codicum Florentinorum (cod. 623 saec. X et plut. 20 n. 54 saec. XI) his uerbispergit: Sed haec ad ) [*]( 1 numerus eius nomen hominis est et numerus eius sexcenti sexaginta sex g 2 habent g inueniuntur ... Teitan] xEtxav inueniuntur: teixkv enim hunc numerum habet g 12 facit g enim] est g 13 Teitan.. Diclux] Teitan, nempe id quod latine dicitur DICLVX g 15 priuatus.. abscisus] abscissus sit et ea priuatus g 18 ita om. g )

Item aliud eius nomen gothice, id est GENSERIKOS, quod sibi licebit, ut seducat gentes. quod eodem modo grecis litteris computabis: r gamma tres, E quinque, N ny quinquaginta, C simma ducenti, II ita octo, P ro centum, 1 iota decem, K kappa uiginti o septuaginta, C simma item ducenti, quae ut superius dictum est sexcenti sexaginta sex faciunt.]

[Etuidi aliam bestiam ascendentem de terra.J Aliam bestiam subeun- [*](13, 11 ) tem de terra magnum falsum prophetam dicit, qui facturus est signa et portenta et mendacia ante illum \'in conspectu hominum\', [*]( certum computationis numerum discrepare uidetur, iuxta quod alii doctores de numero bestiae tractauerunt. sic enim ait sanctus Victorinus episcopus: numerus eius, ait spiritus sanctus, nomen nominis (hominis cod. 54) est et numerus nominis eius DCXVT, id est Antichristus. in mutato enim nomine ueniet et duo sibi nomina imponet: Antemus Graece et Gensericus Gothice, scilicet ut multas gentes seducat (sequitur coinputatio nominis avtejjLo;). item aliud nomen grecum Teitan, quem gentiles Solem Phoebumque appellant: iuxta quod aliud orator (scil. rictorinus) ait: Teitan enim ... computatur sic (sequittir computatio). item aliud nomen Gotice, quod dicebat Gensericus, ut gentiles seducat: computa per litteram prudens (sequitur compzttatio). nunc iam ad superiorem ordinem redeamus. nam ideo ista de egregii Victorini episcopi uel aliorum dicta subiunximus, quia supra scriptum computum collecta summa ex nomine Neronis ad numerum bestiae non conueniebat. huic interpolatori recensionem quam dicimus tertiam Victorini notam fuisse apparet. 14 cf. Apoc. 13, 13 ) [*]( 3 quae g 4 fiunt secundum grecos S, secundum graecos faciunt g 5 id est GENSERIKOS, quod in S post licebit exstat, transposui librarii mendum corrigens, qui supra ct infra nomen GENSERIKOS graecis litteris scriptum ctiam ea singularum littenLrum nomina una cum earum numeris de suo addidit, quae proximis demum uerbis merito comparent 6 sibi licebit] per se liquebit g ut.. gentes om. g 8 ita idem quod eta 10 supra g 11 ea quae uncis angulatis ([]) inclusa sunt add. recensiones (1) + S = X; eaedem recensiones etiam atque etiam om. subsequentia uerba litteris diductis excusa, quae recensio T praebet 13 magna Ce, magum S falsumque X 14 et om. CBII ante illum om. H )

habentem cornua quasi agnum,

— id est speciem iusti hominis — [et loquebatur quasi draco;] loquentem quasi draconem; loquetur autem diaboli malitia plenus. hic enim facturus est \'in conspectu hominum\', ut et mortui uideantur surgere. sed \'in conspectu hominum\' [et ignem de caelo descendere faciet;] et ignis de caelo descendet; sed \'in conspectu hominum\' haec magi per angelos refugas et hodie faciunt. faciet etiam, ut imago aurea Antichristi 13, 14. 15 in templo Hierosolymis ponatur et intret angelus refuga et inde uoces et sortes reddat. faciet etiam hinc ipse, ut 13, 16. 17 accipiant serui et liberi notam in frontibus aut in manibus dextris — numerum nominis eius —, ne quis emat uel uendat. aspernationem autem dei et exacerbationen Danihel ante praedixerat: et statuet, inquit, templum suum inter duo maria super montem inclytum et sanctum, id est Hierosolymis; imaginem, sicut Nabochodonosor fecerat tunc, hic substituet [*](17 Dan. 11, 45 20 cf. Dan. 3, 1 ) [*](2 agno] agni FH agnum] agni Dm2e 3 iusti] intus S 4 draco- nem scripsi, draco Y 5 loquitur DX aiabolum I hic] haec S est] add. signa H 6 ut... hominum om. DCB et om. IK resurgere FIKS 8 et ignem ... hominum om. FIK alt. et] ut CB descendet D, descendit T, descendat CB 10 sed] add. ut dixi etiam S 11 et] add. usque S etiam] et g antichristo DmlCB 12 pr. et] ut H 13 et sortes om. <II hinc TDFHM, huic CB, hic elKS, hoc g hinc ipse] ipse hic IK 15 nominis] hominis IK 16 uendat] add. nisi qui notam habuerit F autem om. S dei om. CB 17 predixit H statuit TDmlFM 18 suum] finitur cod. D, cui duo folia desunt inter] in H, super CB duo maria scripsi, samaria TFH, samariam CBIKMS; cf. Hieronymi in Danielem c. 11 (XXV 573 31): inter duo maria super montem inclytum et sanctum 19 et sanctum om. IKlIl 20 fecit FH fecerat nab. X tunc] add. ita IK substituet CBM, substituit TFHIKS ) [*](XXXXIX. Victorinus Pet. ) [*]( 9 )