Ad Ecclesiam Libri IIII

haec itaque cogitantes haec contemplantes ad cultum religionis sacrae officiumque confugimus eumque nobis ad obtinenda haec bona suffragatorem quodammodo et aduocatum efficacissimae intercessionis adsumpsimus atque in eius nos protectionem ac patrocinium ambitiosa humilitate contulimus.

XI. Vnde cum haec tanta et cogitauerimus pariter et petierimus, uideamus nunc et expendamus diligentissime, si est uel in actibus nostris uel in substantiis, unde haec tanta a deo emere possimus. quod si non est, cur, rogo, non unus quisque nostrum totum pro se offerat quod habet, quia non potest totum offerre quod debet? maxime cum saluator ipse. [*]( 1 parum add. m. 2 um A parum B 5 introire-tolerare-uidere-timere m. 1 b 7 poen. alia haec praeclara ac ed. Baluzius 10 rudes] fort. profundos; at cf. Ind. III 13 illustriorem ex inlustr. corr. m. 2 B 18 afluentiam AB (et sic fere ubique cfr. III 45. 50) 20 religionis A (non ut apud Halmium adnotatur regionis) 26 expendamus s. expen scr. m. 2 aten B diligentissimae A 27 haec tanta A, ac (s. scr. talia m. 2) tanta B talia ac tanta ed. Baluzius )

et alibi de sancto uiro : dispersit, dedit pauperibus, iustitia eius manet in aeternum. in euangelio quoque: nolite, inquit, thesaurizare uobis thesauros in terra. et iterum: non potestis deo seruire et mammonae. et iterum: uae uobis, diuites, qui habetis consolationes uestras. auaris quoque et inhumanitatis crimine reis: ite, inquit, in ignem aeternum, quem parauit pater meus diabolo et angelis eius.

quorum quae poena sempef futura sit, I facile intellegitur, quibus sors cum diabolo deputatur. per quae tamen tormenta maxima non atrocissima illa in eis fornicationum aut homicidiorum aut sacrilegiorum crimina puniuntur, sed sola tantummodo auaritia et abdicatrix misericordiae inhumanitas.

unde intellegere nos coDuenit, quid passuri sint quos praeter alia peccata etiam auaritia reos fecerit, cum summo supplicio adficiendi sint quos expertes omnium peccatorum solum auaritiae crimen morte damnarit. quae utique si futura omnia credimus, absque dubio euitare debemus. si autem non deuitamus, profecto non credimus. si autem non credimus, Christiani nequaquam sumus; neque enim possumus quemquam dicere Christianum, qui non putat Christo esse credendum.

XII. Sed esto illas quas supra diximus poenas non timeamus rei: numquid etiam praemium sperare possumus non . merentes? et ideo si opes non damus ob peccatorum [*]( 6 Peal. 111, 9 7 Matth. 6, 19 9 Matth. 6, 24. Luc. 16, 13 Luc. 6, 24 11 Matth. 25, 41 ) [*]( 1 noster b: non AB cf. supra ad 6. 89 totiue B 4 di- Mores (sic) A 7 aeuangelio A inquid (ut etiam statim) \'B \' . 9 mantmone AB 12 preparauit B diabolo ex diabulo corr. m. 2 Å diabulo B (itIm statim) 13 eius B: suis Å, qui et ipse 4nfra IIII g. 20 et 29 habet eius; cf. ad 1 54 )

plane, si ista dubitatio est, fieri nihil suadeo, quia nec prosunt omnino ulla dubitanti. cassa quippe est operatio, si fides certa non fuerit, frustra faenerat qui de receptione desperat. Christus enim, ut credimus, factorum omnium retributor est. si ergo aut inopem eum, qui retribuere non possit, aut infidelem putas esse, qui nolit, quomodo ab eo retributionem sperare poteris. quem et inpossibilitatis et infidelitatis ipse damnaueris?

quod si non ita est neo ambigis facturum esse quae dixit, quae insipientia aut qui error est, ut non ei tantum des quantum potes, cum utique non dubites multo te plus recepturum esse quam dederis? quae denique miseria, ut malis nihil ex his recipere quae relinquis, cum totum possis penitus: possidere quod credis? sed, miserum me! puto non creditur deo. et quod dico puto, utinam ambigue putarem et non euidenter agnoscerem. laborarem fortasse intra me uincere opiniones meas et cogerem sensum dubia non credere ut mentem melioribus applicarem.

sed quid agimus? non dubiis rebus uincimur et euidentibus coartamur. quis enim. domino mente, credit et facultate non credit? quis deo animam [*]( 1 et 2 saltem ex saltim corr, m. 2 A 9 faeneranti AB (et sic fere ubique in hoc uerbo et deriuatis) redibitio AB commo- darit p; cf. p. 269, 21 14 fides ex fidis corr. m. 2 AB 15 etr. fruBtra B (et om. A, quod Hdlmium fugit) disperat AB 20 eum facturum ed. Balusius. 24 his] eis ed. Bakigius 81 dfio 8. i_ m. 1 add. A )

in quo necesse est infidelitatem paene omnium hominum plangi atque lugeri. o miseria, o peruersitas! homini ab homine creditur et non creditur deo: humanis promissionibus spes commodatur deo negatur. omnia denique in rebus humanis spes futurorum agunt: uita quoque ipsa haec temporaria nonnisi spe alitur ac sustinetur.

ideo enim terris frumenta credimus, ut cum usuris credita recipiamus: ideo in uineis labor maximus ponitur, quia homines spes uindemiae consolatur: ideo negotiatores thesauros suos emptionibus uacuant, dum uenditionibus sperant esse cumulandos: ideo nauigantes uitam uentis ac tempestatibus credunt, ut spebus uotisque potiantur. et quid plura ? pax quoque inter feras ac barbaras gentes spe innititur et fide adstipulante firmatur. latrones quoque ipsi et sanguinarii fidem sibi inuicem non negant et quae promiserint mutuo seruaturos esse confidunt. totum denique, ut dixi, inter homines spebus agitur. solus deus est de quo desperatur: cumque elementa ipsa et naturam mundi dominus noster fidelem fecerit, illi tantum prope ab omnibus non creditur, qui solus fecit ut rebus omnibus crederetur.

XIII. Sed dici forte hoc loco possit, quod rebus suis utantur homines non esse infidelitatis interdum sed necessitatis, neque deo non credere religiosos sed uitae atque usui necessaria reseruare; multos enim sanctorum hominum a summa dispensandarum opum perfectione aut sexu nonnumquam aut aetate aut ipsa infirmioris corpusculi inbecillitate prohiberi.

esto hoc [*]( 2 agit] ait s. scr. m. 2 qr\' B 5 illi se rebus] illis heredibus B 12 credim; et recipiam; adscr. in fin. 9 (= ns) m. rec. A et saepius ; cfr. ad III 17 13 uineo s. o scr. m. 2 is A 15 sperantęs bo, cumulandos (sic) m. 1 AB (b) 22 cumque natura ipsa et elementa B(b) 24 non creditur-omnibus om. B )

ergo, si diuitiae interitum in se habent, euitemus opulentiam, ne in interitum conruamus. ampla ac locuples facultas perditionem inferre dicitur: refugienda est ampla possessio, ne consequatur profunda perditio. ac per hoc siue sexus siue aetas siue infirmitas necessaria requirant, sufficientibus debent esse contenta ita ut quidquid temporarium excedit usum religiosum absumat officium.

ceterum si tu, quicumque aut quaecumque illa es sanctae professionis, si tu aut conseruandis opibus aut cumulandis facultatibus inhies, superflue de infirmitate causaris. numquid enim infirmior sexus ducere aliter uitam non potest, nisi animi sui curas multa ingentis patrimonii administratione distenderit? numquid puella sacra aut uidua castitate deuota seruare inlaesam sanctae professionis perseuerantiam non ualent, nisi argenti et auri ponderibus incubarint ac tantas intra conscientiam opes possidere se nouerint, quantas usus possidentium non requirit?