Historiae Adversum Paganos

interea cum Theodosius in Oriente subactis barbarorum gentibus Thracias tandem ab hoste liberas reddidisset et Arcadium filium suum consortem fecisset imperii, Maximus, uir quidem strenuus et probus atque Augusto dignus nisi contra sacramenti fidem per tyrannidem emersisset, in Britannia inuitus propemodum ab exercitu imperator creatus in Galliam transiit:

ubi Gratianum Augustum subita incursione perterritum atque in Italiam transire meditantem dolis oircumuentum interfecit fratremque eius Valentinianum Augustum Italia expulit. Valentinianus in Orientem refugiens a Theodosio paterna pietate susceptus, mox etiam imperio restitutus est. [*]( EXPILATORES 2 interea - 8 transiit exscripsit Paulus 291, 24- 292, 18 2 cum Theodosius, 3 Thracias .. reddidisset compilauit Marcellinus Comes ad a. 386 3 Thracias-4 reddidisset fort. adhibuit Chron. Prosperi interpolator 1, 635 Bonc. 4 Arcadium—5 imperii exscripsit Marcellinus Comes ad a. 383 4 Arcadium —11 expulit (omissis 9 subita—meditantem) compilauit Beda D. t. r. a. 4337 5 Maximns —13 restitutus est exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 9 5 Maximus —10 interfecit uidetwr adhibuisse Gregorius Turon. 1, 38 9 subita —13 restitutos est insertis Victorianis exscripsit Paulus 292, 23-293, 8 10 fratremque - Valent. adhibuit Marcellinus Comes ad a. 388 11 Valentinianus — 12 susceptus adhibuit Seuerus Chron. p. 448 12 a Theodosio — susceptus adhibuit Beda D. t. r. a. 4348\' ) [*]( 1 ictumque] PRKM*VW initumque DGN1X2, uar. lectio s. s. in MZ iunctumque Ηβ || tuno] tum h; cum eisβ || est ante tunc traiecit W 2 ad om. DVTO || theosius D 8 ab hoete om. T 4 hostibus D solus 5 adque P1R1 et V 6 augusto] DG1 VN1 W (ς) V (agusto V) augmento PB Port. X,Z et mg. ed. 1542, Grubits (sic augmto P) af augmento s. s. m. 2* in Q || tyrandem D 7 brittania PRβ, brittaniamD || propemodum om. β|| ercitu R* 8 gracianum D 9 incursione (u in ras. m. ut uid. 2) B || pterritfi (pt in ras. m. 1, ex p ?) D || adque P1R1 (corr. m. 3 in P) || italia D 10 inter|fecit (ter in ras. m. 1, ex p. ?) D 11 expulisD 12 pietatesl D 13 restitus P1D )

Anno ab Vrbe condita Mcxxxvm Theodosius quadragesimus primus interfecto per Maximum Gratiano imperium Romani orbis obtinuit mansitque in eo annis undecim, cam iam in Orientis partibus sex annis Gratiano uiuente regnasset.

itaque iustis necessariisque causis ad bellum ciuile permotus, cum e duobus Augustis fratribus et ultionem unius interfecti sanguis exigeret et restitutionem miseria alterius exulantis oraret, posuit in Deo spem suam seseque aduersus Maximum tyrannum sola fide maior — nam longe minor uniuersa apparatus bellici conparatione — proripuit.

Aquileiae tunc Maximns uictoriae suae spectator insederat. Andragathius comes eius summam belli administrabat: qui cum largissimis militum copiis ipsamque magnarum copiarum fortitudinem praecellente consilio omnes [*]( AVCTORES g 2 fide maior cf. Augustinus De ciuitate Dei 5, 26 (qui de Eugenio) ) [*]( EXPILATORES 1 Anno - p. 526, 12 suscepit Victorianis aliisque interpositis compilauit Paulus 293, 19 — 294, 18 1 Theodosius— 526, 9 occidit uidetur adhibuisse Gregorius Turonensis 1, 38 2 interfecto.. Gxatiano — 4 regnasset adhibuit Beda D. t. r. a. 4348 8 adnerras Maximum tyraanum, p. 526, 5 transmisit Alpes adhibuit Marcellinus Comes ad a. 387 ) [*]( 1 -Ῑ- cxxxum P -Ι̃- CXXX-VIII- B millesimo centiasimo octano D m. CXXXVIIII N || quadragissimus primus D -XLI- P XL-I- B 2 orbis romani 0 urbis romae T romanę urbis X2 urbis romanae (-ne F) VW || romani (ni radendo ex m) D 3 nrbis D ut saepe || obtinnit] solus obtinuitβ fsh || XI PB 4 annis] DVW (ς) v β annos PRGNN1X2 5 instis∗∗∗ (tis ? er.) P || necessariusque a. ras. R || e] eo D 6 sangnis∗∗| (s fin. in ras. m. 2, ex nia ?) B 7 exultantis (corr, al. m.) B II oraret (a. s. al optaret m. 3) G 8 posnit (snit in ras. m. 1) D || aduersum D 9 nam] nam non Landolfus || minor] minor erat v || nninersa (uni in ras. m. 2) P II apparatis D II belli D 10 comparatione B* 11 expectatar D || insederat] D insiderat PB || andragatius PRβ andragatoe D andragasius H 12 ipsaque R2,, G p. ras., X2 v 18 fortitudine B post ras., G p. ras., X2 v || percellen.te (n radendo ex m) D et praecellente (et add. 1*, te ex tem 2* Q) GX2 )

ita Theodosius nemine sentiente, ut non dicam repugnante, uacuas transmisit Alpes atque Aquileiam inprouisus adueniens hostem illum magnum, Maximum, trucem et ab inmanissimis quoque Germanorum gentibus tributa ac stipendia solo terrore nominis exigentem, sine dolo et sine controuersia clausit cepit occidit.

Valentinianus recepto Italiae potitus imperio est. Andragathius comes cognita Maximi nece praecipitem sese e naui in undas dedit ac suffocatus est. Theodosius incruentam uictoriam Deo procurante suscepit.

Ecce regibus et temporibus Christianis qualiter bella ciuilia. cum uitari nequeunt, transiguntur. ad uictoriam peruentum est, inrupta est ciuitas, correptus tyrannus. et hoc parum est. ecce parte alia uictus hostilis exercitus atque ipso tyranno truculentior comes tyranni ad mortem coactus, tantae dissolutae elusaeque insidiae, tanti apparatus exinaniti sunt:

et tamen [*]( AVCTORES § 5 cf. Augustinus De ciuitate Dei 5, 26 ) [*]( EXPILATORES 5 Aquileiam—9 occidit] cf. Marcellimus Comes ad a. 388 5 Aquileism—9 occidit breuiter expressit Beda Hist. eccL 1, 9 9 clausit cepit occidit Iordanis Chron. p. 238 D1 10 Andrag. —11 suffocatus est exscripsit Marcellinus Comes ad a. 388 ) [*]( 1 ac] ad R || conmunisset PR1 3 obstruxerat claustra] obstra D 4 theodosios R1 || sciente PRWX2Z 5 uacuas (om. 1) alpes intrauit β|| transmisit] transmeauit VTW || adque PR1 || ad aquileiam PRZ in aquileiam T aquileia M 6 hostem — trucem] magnum hostem maximum ac trncemβ || et om. O || ab om. D 7 immanissimis JB* || tribnta (b statim ex p) D 8 solo] magno DVTO || et] ac D || controuersa R1 9 causit (aic, a m. 1 inras.) D || coepit (o in a m. 2) R || recepto italiae] PRDGVKMHβ recepte italię X, recepta italia (italiã a. r. T) TW (0) v 10 andragazius B andragatias PD 11 e] om. PRTX, in W 12 incruenta D 14 transeuntnr D; trans (transeundo m. 2) geruntur T || peruentus (us in um corr. m. 1) P 15 correptus (cor in ras. m. 1) P ∗cor||reptus (cor in ras. m. 1) B || turannie (u in y m. 1) D 16 uietus] cuctur (sed corr. m. 1) D || adque PR1 || ipso] in ipso D 18 clusaeque (c in e corr. m. 3) P || tantae D )

et, ne hoc quisquam casu factum putet, quo magis potentia Dei, qua et dispensantur et iudicantur uniuersa, propalato sui testimonio declarata obstrepentium mentes uel ad confusionem uel ad fidem cogat, dico rem et ignotam omnibus et omnibus notam: