Historiae Adversum Paganos

Expiatio illa crudelis et uiam mortibus hominum morte hominis struens tandem Romanis inter miserias suas [*]( AVCTORES 110 et 11 adhibitus uidetur Augustinus C. D. (uelut 8,17) ) [*]( EXPILATORES 7 androgynus—8 mersus est exscripsit Paulus 86, 8 sq. ) [*]( 1 lege D2 || constitum D1 || quisque] LRD quisquis v; cf. 1, 10 § 18; 7, 41 § 4 2 quinque om. D || peremis∗∗set (er. is ut uid.) B 3 eũ post quoque s. s. m. fort. 1 in B 4 dampna R || inpetrauisset L || imfami L om. D || inpudentia DR 5 sumtibus L1D1 6 lucio caecilio D lutio oaelio R || quinto RD || fanio L || conS- L 7 androginus D1U androgenus D2 androginus uir et mulier simul B || romae (a in ras. al. m.) R || aruspicum B 8 missus D 11 iamque] LRD itaque v || uacι̌ae (val. m.) B || uibiis (n supra bi a rec. m. posita sed mox deleta) L || plenae (e pr. ex a) R 12 lagirsimae R1 || inrettorsum L || nullli∗ R 13 paenitus LRa || heredes denique] heredediinique (e test. non plane certa) D1 here∗̇∗̇dίίnιque (de et supra litterae ipaius ut uid. m.2 erasae) D2 14 appropinquandi (p pr. in ras. al. m.) B 15 orbem L || stra∗tis (er. c̉) D 16 ex∗halabantur (er. 1 litt. duar. lin.) D 17 mortẽ B 18 struens] LD instruens RAG v || tandem romania om. D )

quam si artifices illi circumuentionum haruspices sub ipsa ut adsolent declinatione morborum forte celebrassent, procul dubio sibi dis et ritibus suis reductae sanitatis gloriam uindicassent. ita misera et ad sacrilegia male religiosa ciuitas mendaciis, quibus liberari non poterat, ludebatur.

Igitur Fabius consul contra Lusitanos et Viriatum dimicans Bucciam oppidum, quod Viriatus obsidebat, depulsis hostibus liberauit et in deditionem cum plurimis aliis castellis recepit. fecit facinus etiam ultimis barbaris Scythiae, non dicam Romanae fidei et moderationi, exsecrabile. quingentis enim principibus eorum, quos societate inuitatos deditionis iure susceperat, manus praecidit.

Pompeius sequentis anni consul fines Numantinorum ingressus accepta maxima clade discessit, non solum exercitu paene omni profligato uerum etiam plurimis nobilium, qui ei militiae aderant, interemptis.

Viriatus autem cum per quattuordecim annos Romanos duces atque exercitus protriuisset, insidiis suorum interfectus est, in hoc solo Romanis circa eum fortiter agentibus, quod percussores eius indiguos praemio iudicarunt.

At ego non modo nunc, uerum etiam saepe intertexere Orientis illa inextricabilia bella poteram, quae raro umquam [*]( AVCTORES § 12 Liuius 53 aut 54 § 13 Liuius 54 § 14 Liuius 54 cf. Periocha, Florus 2, 17 i 17, Eutropius 4, 16) ) [*]( 2 praeueniendi L 4 archani R 6 aruspices R || assolent R2 || . forte, (er. r ?) D 7 caelebrassent RaD || diis Rb 9 relegiosa Ra 12 bucciam] LDAGc bacciam Rv bocciam T || obsedebat R 14 bcytiae B cythiae D 15 ex#ecrabile (erasa s) R || • d •tia (tis al. m. ) R 20 pene Rb 22 periuat tuor dioim D || xɪɪɪɪ B 26 at] & B 27 illam D || ineztricabilia bella om. D || ineztrabilia R1 H bella in mg. add. m. fort. 1 in B )

Mithridates tunc siquidem, rex Parthorum sextus ab Arsace, uicto Demetrii praefecto Babylonam urbem finesque eius uniuersos uictor inuasit. omnes praeterea gentes, quae inter Hydaspen fluuium et Indum iacent, subegit. ad Indiam quoque cruentum extendit imperium.

Demetrium ipsum secundo sibi bello occurrentem uicit et cepit: quo capto Diodotus quidam cum Alexandro filio regnum eius et regium nomen usurpauit.

qui postea ipsum Alexandrum filium, quem participem periculi in peruadendo regno habuerat, ne in obtinendo consortem haberet, occidit.

M. Aemilio Lepido C. Hostilio Mancino consulibus prodigia apparuere diuersa et, quantum in ipsis fuit, ex more curata sunt. sed non semper aucupatoribus euentuum et structoribus fallaciarum haruspicibus opportuni casus suffragantur.

namque Mancinus consul postquam a Popilio apud Numantiam suscepit exercitum, adeo infeliciter proelia cuncta gessit atque in id suprema desperatione perductus est, ut turpissimum foedus [*]( ATCTORES § 16 et 17 Liuius 52 § 18 Liuius 55 § 19- § 21 Liutus 55 et 56 (ad § 19 cf. Obseq. 23, § 20 turpissimum foedus Augustin. C. D. 3, 21), § 19 sed non semper et q. s. Orosiana uidentur esse, ad illa § 21 Pompeius—pepigisset adhibitus fort. Liuius 54 (cf. Periocha) .§ 20 turp. foedus cf. 5, 7 § 1 ) [*]( 2 iuraelefastidiantar D 4 mitritates D || tnnc om. D 5 demetrii] RbD demetri LRa Demetrio v || prae∗fecto R || babylonam] LR babilonam D 7 i∗daspen (er. s ut uid.) D || subegit (egi in ras. m. 1) B 8 seoundum D 9 bellum D || cępit R coepit D || diodothus LRb diu thus D 10 regnum om. L 12 uadendo La || regnum D 14 m̅ • L m R Marco D || aem elio D || Lepido C.] gaio lepido D || g- L gaio B || conss• L cο̃ns B 15 uerba curata sunt sed nou semper aucupatoribus om. D 16 euentum L 17 ∗aruspicibus R || oportuni R opurtuni D || suffragabantur D 18 a Popiliu] appiljo (o radendo ex p) D || nunantia D 19 praelia D || adque Ra 20 suprema (a in ras. al. m.) R || perductus (uc in ras. m. 1) D )

quamuis et Pompeius iam aliud aeque infame foedus cum isdem Numantinis paulo ante pepigisset, senatus dissolui foedus et Mancinum dedi Numantinis praecepit, qui nudato corpore manibusque post tergum reuinctis ante portas Numantinorum expositus ibique usque in noctem manens, a suis desertus, ab hostibus autem non susceptus lacrimabile utrisque spectaculum praebuit.

Exclamare hoc loco dolor exigit. cur falso uobis, Romani, magna illa nomina iustitiae fidei fortitudinis et misericordiae uindicatis? a Numantinis haec uerius discite, fortitudine opus fuit?

pugnando uicerunt. fides exigebatur? credentes aliis secundum se, quos occidere potuerant, pacto foedere dimiserunt iustitia probanda erat?

probauit eam uel tacitus senatus, cum idem Numantini per legatos suos ant inuiolatam pacem solam aut omnes, quos pignore pacis accepto uiuos dimiserant, reposcebant.

misericordia examinanda uidebatur? satis documenti dederunt uel emittendo ad uitam inimicum exercitum uel ad poenam non recipiendo Mancinum.

Mancinusne rogo dedendus fuit, qui uicti exercitus inpendentem trucidationem praetento umbone pacti foederis dispulit, qui periclitantes patriae uires in meliora tempora reseruauit?

aut, si displicuit foedus quod pactum est, cur miles hoc pignore redemptus ant, cum reuerteretur, receptus est aut, cum repeteretur, redditus non est? aut, si placuit seruati militis qualiscumque prouisio, cur Mancinus, qui hoc pepigit, solus deditus fuit ? [*]( AVCTORES § 1—§ 6 Orosius, fort. in his quoque Liuio l. L wsus (cf. Florw 2, 18 I 3—7) ) [*]( 1 pumpeius D 2 aequę B || hisdem LD\' 3 pepegisset LD || dis∗solui (er. 0) D || dedi] LBID supra h. uoc. ....dari m. 2, quibus deletis tineam sub dedi duxit et dari s. s. m. s. xɪɪɪ—xɪɪɪɪ) B 4 praecipit RaD || -que om. v || post tergum] postergum B\'D 5 ubique (n m i m. 1) L 10 unmmantinis D || dicite D 12 potuerunt D 13 ea D 14 idem] LR de D 15 solam pacem D || aoeeptus D 16 misericordie D 17 emitendo Ra mittendo D || uita jmmicum (jn ex m m. 1) D 18 poena D n mancino D 19 trucidatione D 23 cum om. R1 || repediretur D || reditus D )

Nnper Varro, ut praepropera pugna iniretur, collegam Paulum obluctantem impulit, trepidantem praecipitauit exercitum, infelices copias apud infames illas Romanis cladibus Cannas non disposuit certamini sed opposuit morti; plus quam XL milia ibi militum Romanorum sola inpatientia sua, de qua sibi uictoriam iam dudum Hannibal praesumebat, amisit. collega etiam Paulo — quo tandem uiro!

— perdito, nouissime in Vrbem paene solus impudentissime redire ausus est meruitque impudentiae suae praemium.