Historiae Adversum Paganos

uestis discissa et proiecta est, aurum argentumque in flumen abiectum, loricae uirorum concisae, phalerae equorum disperditae, equi ipsi gurgitibus inmersi, homines laqueis collo inditis ex arboribus suspensi sunt, ita ut nihil praedae uictor, nihil misericordiae uictus adgnosceret.

maximus tunc Romae non solum luctus, uerum etiam metus fuit, ne confestim Cimbri Alpes transgrederentur Italiamque delerent.

Isdem temporibus Q. Fabius Maximus filium suum adulescentem, rus relegatum, cum duobus seruis parricidii ministris interfecit ipsosque continuo seruos in pretium sceleris manumisit. die dicta Cn. Pompeio accusante damnatus est.

Igitur Marius quarto consul cum iuxta Isarae Rhodanique flumina, ubi in sese confluunt, castra posuisset, Teutones Cimbri et Tigurini et Ambrones postquam continuo triduo [*]( AVCTORES § 8 Liuius 67 ut uicE. § 9—§ 24 Liuius 68 (§ 9.12.16.22.23 cf. Periocha, § 12 et 14 cf. Eutrop. 5, 1) sed § 9 excuterent—effunderent ex Vergilio Aen. 9, 68, illa § 13 haec—gesta sunt temere ex Eutropio 5, 1 et 2 inserta sunt ) [*]( 1 Authias LPRD || paenitus. LPD p*enitus R || exercitũ Ra || decim D 2 tantummodo] tamen tomodo (putacto m m n corr. aut m a seqq. disiuncta est) D || miserunt D 4 adque PR1 || quedam D || adque PR1 || execratione PR exe*gracione (er. r ut uid.) D 5 coeperant R1 6 argentumque] argentum D 7 conscissae L || palerae P falere (-rę 2) R1 fallere D || *equorum R || dispertitae R || ęqui R* 8 immersi R2D 9 haec p̃dę uictos (sic) nihil om. ipsa m. 1 add. P || praede R1 10 adgnosceret] L agnosceret PR agnusceret D || luctus] uictus L tluc*us P 11 sedetiam L 13 hisdem LPRD || quintus PRD || aduliscentem PR1D 14 religatum L selegatum D || parricidi D 15 ipsusque continuos sernos in m D || praetium PR 16 dicta] data (a et ic inter se sunt simill.) D || gn- L gneo PRD || accussante PRa || dampnatus Ra 17 quartum fsh || hisarae LPRD || rodanique (h post r s. s. m. 1) D 18 confluuant D 19 tugurini R )

Marius, post digressum hostium castra mouit et collem occupauit, qui campo et fluuio, ubi hostes sese diffuderant, imminebat. cumque exercitui eius aqua ad potandum deesset, querellisque omnium coargueretur, aquam quidem in conspectu esse respondit, sed eam ferro uindicandam. primis itaque calonibus cum clamore in pugnam ruentibus subsecutus exercitus, mox iusto certamine conpositis ordinibus bellum gestum et uicere Romani.

quarto die rursus productae utrimque in campum acies usque ad meridiem paene pari pugnauere discrimine. post ubi incalescente sole fluxa Gallorum. corpora in modum niuium distabuerunt, usque in noctem caedes potius quam pugna.

protracta est. ducenta milia armatorum in eo bello interfecta sunt, octoginta milia capta, uix tria milia fugisse referuntur; dux quoque eorum Teutobodus occisus est.

mulieres eorum constantiore animo quam si uicissent consuluere consulem, ut, si inuiolata castitate uirginibus sacris ac dis seruiendum esset, uitam sibi reseruarent. itaque cum petita non impetrauissent, paruulis suis ad saxa conlisis cunctae sese ferro ac suspendio peremerunt. haec de Tigurinis et Ambronibus gesta sunt.

Teutones autem et Cimbri integris copiis Alpium niues emensi Italiae plana peruaserant, ibique [*]( 2 enallo (e m. 2 add.) P || adque P\'R\' || aeqaos effunderent P aequorefunderent L equorefunde rent D 3 digressn L 4 cã*po (x m. 2) R 5 exercitui (i 8. s. m. 2) R 6 portandum D || quaerelhBque P quaerulisque (aut -rillie-) R1 querelisque R* 8 damoribus PR 9 compositis PR 11 campo PR || p*ene (er. a) R om. L 12 caliscente D 14 oc PR 15 octogenta D LXXX PR 16 fuisse L || teutobodus] Vai. 1977 8. X; teutodobus PR teutoduobus L teu do bus D; theutoboccb* (priore h del., utobocch* in ras. m. 1, inter o et c litterae d particula superstite) Patauinus s. I-XII; cf. M. Haupt, Opp. 3 p. 571 17 ui*cissent P 18 consulu*ere P || uirginibus (ni s. s. m. 1) B 19 dis] LP\' diis P2R de D 20 inpetrauissent PR1D || paruolis L || collisis R* 21 ferrum D || tugurinis R* tegurinis D 22 teodonis D 23 peruaserunt PR )

prima siquidem perturbatio Gallorum fuit, quod Romanam aciem prius offendere dispositam quam adesse senserunt. cumque ilico uulnerati equites retro in suos cogerentur, totamque multitudinem indisposite ad??uc aduentantem conturbarent, et sol cum uento ortus ex aduerso emicuisset, uisus eorum puluis oppleuit et splendor hebetauit.

ita factum est, ut tanta ac tam terribilis multitudo minima Romanorum clade, sua autem ultima internecione caederetur. centum quadraginta milia eorum tunc in bello caesa, sexaginta milia capta dicuntur.

mulieres grauiorem paene excitauere pugnam, quae plaustris in modum castrorum circumstructis, ipsae autem desuper propugnantes, diu repulere Romanos. sed cum ab his nouo caedis genere terrerentur — abscisis enim cum crine uerticibus inhonesto satis uulnere turpes relinquebantur — ferrum, quod in hostes sumpserant, in se suosque uerterunt.

namque aliae concursu mutuo iugulatae, aliae apprehensis inuicem faucibus strangulatae, aliae funibus per equorum crura consertis ipsisque [*]( EXPILATORES 14 mulieres—p. 318, 4 pependerunt compilauit Paulus 108 sq. \\ ) [*](2 quinto PRD quintus L || catolus D 8 ad diem puguarn (a m. fort. 1 corr.) L 4 naebula P* || disposuerem L* || in sole pugni. In (n statim ex t) sole pugnarunt D 7 *equites R || suo Rl 8 indispositę P* indispositam et D 9 cum uento] conuento (-tu D) R1D || aduerso. P || emicuisset (t add. m. 2) B 10 inplenit L || habitauit D 11 tam om. LD 12 internetione (inter 8. lin. add. m. 1; e cum ras., fort. e in i corr. sed m. 2 restituta) R || cederetur LD || centum quadragenta D CXL PR || mil- P mil̷ R 13 LX PR || mil- P mi! R 14 graoiores L || p*ene B || excitare D || que R1D || plaustris (s pr. add. m. 2) P plustris L 16 rep* pulere P reppulere R repulserunt D || romanes D 17 terrerentur (rentnr s. a.m.1) R || abscisis] LPaRD abscissis Pbv || eum om. L || inhoneste D 18 relinquebatur D 19 sumserant PD || in seruosque LD 20 appraehensu P apraehensis L adpraehensis D 21 stranguilatae PRa n |efunibus D || *equorum R )

inuenta est etiam quaedam, quae duos filios traiectis per colla eorum laqueis ad suos pedes uinxerit et, cum se ipsam suspendio morituram dimisisset, secum traxerit occidendos.

inter haec multa ac miserabilia mortis genera reguli quoque dus strictis in se gladiis concurrisse referuntur. Lugius. et Boiorix reges in acie ceciderunt; Claodicus et Caesoris capti sunt.

ita in his duobus proeliis CCCXL milia Gallorum caesa et CXL milia capta sunt, absque innumera mulierum multitudine, quae se suosque paruulos femineo furore, ui autem uirili necauerunt.

igitur talem Marii triumphum Romanamque uictoriam incredibile facinus et numquam antea Romanis cognitum Romae subito perpetratum uersa.

in horrorem ac maerorem tota Vrbe fuscauit. Publicius siquidem Malleolus seruis adnitentibus matrem suam interfecit; damnatus parricidii insutusque in culleum et in mare proiectus est;

inpleueruntque Romani et facinus et poenam, unde et Solon Atheniensis decernere non ausus fuerat, dum fieri posse [*]( EXPrLATORES 4 quaedam—6 suspendio compilauit Paulus 109 10 ita -13 necauerunt compilauit Paulus 109 ) [*]( 1 ęquis R1 || extimulatis R2D || suas (s fin. del. m. 1) P || hisdem LPRD || finibus R* funeribus (uel -esibus) D 2 ∗equorum R || nexurant R1 || dedere Pa 3 examinatae R1D || alii D || subreptis PR 4 rependerunt D 5 laquaeis P 7 ac] et PRv 9 lugius] PRD lucius L || aciae PaRa || c∗eciderunt (er. a) R 10 claudicus D || caesorixJ LPR cesorix D || in om. B 11 CCCXL. milia L tricenta quadragenta milia D || centum (cento D) quadraginta (-enta D) milia LD || capti L 12 mulierum multitudine] mulititud ιnem (• m. 1) D 13 faeruineo PR || ui al. ut uid. m. in ras. R 15 romae (a in ras. ai. m.) R 16 merorem PRD || tota urbẽ R2 urbem (ur in ras. m. 1) D || publicius] LPR pupiius D 17 aiquidem] quidam PR || alleolus D || annitentibus R2 18 dampnatus R1 || colleum P colleum R1D 19 inpleueruntque et L impleuemntque PRD || paenam R1 20 athiniensis R1 || discernere D )

Anno ab Vrbe condita DCXLV post Cimbricum et Teutonicum bellum et quintum Marii consulatum, quo status imperii Romani iure conseruatus iudicatur, sexto consulatu eiusdem C. Marii ita labefactatus est, ut paene usque ad extremum intestina clade conciderit.