Historiae Adversum Paganos

hunc ego puerilibus licentiis nausiantem non modo dioentem ista non ferrem, sed etiam ab ipsis stratis, otii sui testibus, in populum publicumque protraherem, eique foras producto infantes in eo atque ex eo gelu ludentes iucundantes [*]( AVCTORES 15 — 17 cf. Oros. 4, 14 ) [*]( 1 capto (v al. m.) R || quę at P 2 ezietet PRlD existit R2 || pronunciet D 3 quam] que D\' || aceruius LPR1 5 quaeruliB p || inter ut et haec uocab. linea deletili traiectum et erasum P 6 quia sic] quia| D 7 coniueo] Tv conhibeo LPRD || asserant (s pr. m ras. R) RD || comparando Rb 8 quemadmodum (e ex ae) P 9 percommodo P || egregiene (altera g a m. 1 aut 2 ex c corr.) L || gelu \' m. add. fort. m. 2 P 10 lagunarum P || prospiceret (e alt. tota, t ex parte euanuerunt) P 11 et om. D 12 repraehendendus (.hi- D\') LPD || communi UBU] communiug LD1 13 ad P 14 sese] se D || abdena] abstinens L abdens (b in ras., ex d 9) B 15 nec add. m. 2 pone uersum L 16 annibal D || elephantos (e pr. ex ae) P elefantos L || ∗equos R - 17 adque P* 18 ego} GK1v ergo LPRD || nàusiantem] sic LPRD 19 ista B % pnplicumque Ra 21 adque P* || lodentes] ducentes L )

ut uerbosa nugacitas delicatis uitiata nutrimentis non in tempore uiolentiam sed in se esse segnitiam doceretur et in conparatione rerum diiudicanda non maiores parua tolerasse sed se nec parua tolerare sufficere probaretur.

Quod euidentius ipsis in memoriam reuolutis praeteritorum cladibus adprobabo Pyrrhi bello in primis, sicut ordo est, prodito. cuius causa et origo haec fuit.

Anno ab Vrbe condita CCCCLXIIII Tarentini Romanam classem forte praetereuntem, spectaculo theatri prospectam hostiliter inuaserunt, quinque tantum nauibus uix per fugam elapsis; cetera retracta in portum elassis et profligata est; praefecti nauium trucidati, omnes bello utiles caesi, reliqui pretio uenditi sunt.

continuo missi Tarentum a Romanis legati, ut de inlatis quererentur iniuriis, pulsati ab isdem auctas insuper iniurias rettulerunt. his causis bellum ingens exortum est.

Romanos, qui quantique hostes circumstreperent permetientes, ultima adegit necessitas proletarios quoque in arma cogere, hoc est eos qui in Vrbe semper sufficiendae prolis causa uacabant, militiae adscribere: quippe cum frustra de prole cura est, nisi rebus praesentibus consulatur.

itaque inruit in uniuersos Tarentinorum fines cum Aemilio consule Romanus exercitus, igni ferroque uastat omnia, plurima expugnat [*]( AVCTORES § 1 (inde a Tarentini) — § 5 Liuius 12, ad § 3 proletarios — adscribereadhibitus Augustinus De ciu. D. 3, 17 ) [*]( 3 comparatione Rb ||deiudicanda P deiudicanda (de in di corr.) R 4 parua (p ex t) P || tollerasse PRa (non LD) || se s. s. in R || to.lerare (er. 1) R tollerare D || sufficetur D\' sufficienter D\' 5 euidentios] eiduencina D || ∗memoriam (uid. er. e) P || terlpraetorum (teri m. 2 aut 3 8. s.) L 6 approbabo (p pr. in ras.) R || pyrri LPR pirri D 8 ∙ ccco ∙ mo ∙ LX • quarto. L quatrigentiseino sexaginsemo quarto D 11 cete tera D 12 haec trucidati—5, 7 § 6 sed incre exciderunt inter fol. 46 et 47 in P 13 pr∗etio (er. a) R || mis i L misi D 14 illatis Rb || hisdem LRD 15 retulerunt R retullerunt D 18 qui R || semper in urbe L || sufficienda L 19 uagabant D || a.scribere R || cũ∗ (ex con p) R cumq; A 20 est] LRD sit v || consulatur (a in e corr. deinde al, m. a 8. 8.) R || irruit sed pr. r in ras. R )

continuo Tarentinos, plurimis finitimorum praesidiis fultos, maxime Pyrrhus angit, qui etiam in se ob magnitudinem uirium consiliorumque summam belli nomenque transduxit.

nam arentum, utpote ex Lacedaemoniis conditam cognatamque Graeciae ciuitatem, uindicaturus totas uires Epiri Thessaliae et Macedoniae, elephantos etiam usque in id tempus inuisos Romanis numero xx in Italiam primus inuexit: terra mari, uiris equis, armis beluis, ad postremum uiribus suis dolisque terribilis,

nisi quod Delphici illius uanissimi spiritus et mendaoissimi nebulonis, quem magnum ipsi uatem ferunt, responso circumuentus ambiguo exitum fecit eius, qui non consuluisset.

itaque apud Heracleam, Campaniae urbem, fluuiumque Lirim prima inter Pyrrhum regem et Laeuinum consulem pugna commissa est. consumpta est grauissimo certamine dies, utrimque omnibus mori intentis, fugere nesciis.

introductos autem iflter -conourrentia agmina elephantos forma truces, odore graues, mole terribiles ut uidere Romani, nouo pugnandi genere circumuenti et territi, equis maxime pauitantibus, diffugerunt.

sed postquam Minucius quartae legionis primus hastatus protentam in se manum beluae gladio desecuit et conturbatam dolore uulneris auerti bello atque in suos saeuire conpulit eiusque [*]( AVCTORES § 6 Florus 1, 18 § 6, sed n. xx ex Liuio 13 § 7 adhibitus Augustinus De ciu. D. 3, 17, fort. etiam Liuius 13 § 8—§ 12 traditam non est Liuius 13, ad § 8—§ 10 deeecuit adhibitus etiam Florus 1, 18 § 7—9 uidetur ) [*]( 2 tarentinus D || plurimo D || praesidio D || fultus LD 3 pyrrus LR pirrus D || qui (i al. m.) R 4 transdoxit] LRD trah duxit h 5 lacedemoniis D || greciae R 6 eperi D || tessaliae (h al. tn.) R || machedoniae LR1 7 elepontus D 8 uiginti LD || ∗equis R 9 beluis] LR belluis D 10 delfici RD || spiritus] sic sps. L || nebolus D 13 lirim] RD (item Florus) lyrim LA Sirim fh 14 pyrrum LR pirrum D || leuinum LRD || cο̃missa R 15 consumta D consumtus fh 17 odor D 18 ut om. D 19 et s. uers. add. m. 2 aut 3 L 20 minutius R U hastatus (h in ras.) R 21 gladium L1 (corr. m. 3) || desecauit R || uulneraris D 22 suo D || compulit Rb )

Victos fuisse Romanos turpis fuga prodidit: quorum tunc cecidisse referuntur peditum xnn DCCCLXXX, capti ICCCX, equites autem caesi CCXLVI, capti DCCCII, signa amissa xxn.

nam qaantns e diuerso numerus sociorum Pyrrhi fuerit extinctus, memoriae traditum non est, maxime quia scriptorum ueterum mos est ex ea parte quae uicerit occisorum non commendare numerum, ne uictoriae

gloriam maculent damna uictoria, nisi forte oum adeo pauci cadunt, ut admirationem terroremque uirtutis augeat paucitas perditorum, sicut in prima Persici belli congressione apud Alexandrum Magnum fuit: cui inter cccc fere milia hostium interfecta nouem tantummodo in exercitu eius pedites defuisse referuntur.

sed Pyrrhus atrocitatem cladis, quam hoc bello exceperat, dis suis hominibusque testatus est, adfigens titulum in templo Tarentini Ionis, in quo haec scripsit: [*]( AVCTORES § 12 mazime sqq. cf. Orosius 4, 5 6 10 sqq. § 13 cf. Orosius 3, 16 6 4 (numerum cooo fere milia uidetur pessime inde confinxisse, quod ‛magna illa caede\' DC milium Persarum duas partes periisse putauit) § 14—§ 22 Liuius 13 ) [*]( 1 coepere] operae L 2 beneficio etiam L II noctis] pugnae D 8 peditum om. R 4 quattuordecim milia - DOOO • LXXX∙ L xnn milia dooo Lxxx- B quattuordicim milia octingenti octigenta D || ∙I∙cccx B mille trecenti decem LD II equi∗∗ti∗s (corr. m. 1; fort. equontes fwit) D II OOXLUI] B ∙CC∙etXLuI (et m. 2) L ducenti quadraginta et sex DA CCXLII fh 5 ὸccc et duo B octingenti duo A octingenti et duo L\' octigenti et duo D octoginta et duo L\' || xxn] B uiginti duo L uiginti. duo (er. 1 uel 2 lineae) D 6 pyrri LB pirri D || extinctus] LD extinctis B 7 maxima∗ (e in ras.) B II scribtorum D II mo*s (er. y) D mora A1 8 commendare] LRDA, cf. 3 praef. § 2 (Grubitz); commemorare m. post. Vs,v 9 dapna (p in ras. al. m.) B 10 ut] ut tam L ∗ut (er. a) R || admirationem] ∗∗∗miracionem (eras. non ad uel am, sed ta ? an mi Y) D 12 quadringenta L quatrangenta D 18 tantumodo peditia I in exercitu eius defuisse D 14 pyrrus LB pirrus D 15 diis BDA U affigens (f pr. in ras.) B 16 scribat L )

1. Qui antehac inuicti fuere uiri, pater optime Olympi,
2. Hos ego in pugna vici uictusque sum ab isdem
.

et cum a sociis increpitaretur, cur se uiotum diceret qui uicisset, respondisse fertur: Ne ego si iterum eodem modo uicero, sine ullo milite Epirum reuertar.

interea Romanus exercitus, postquam uictus clam fugit e castris, miserabilem belli cladem grauioribus monstris auctam accumulatamque persensit.

nam pabulatores forte progressos uelut hostilis quaedam oborta. tempestas cum horribili fragore caeli correptos diris fulminibus exussit.